| |
| |
| |
1 De voorreden Luce over sijn Euangelium. 5 Zacharie ende Elisabets geslachte ende leven. 8 Een Engel verschijnt Zacharie in den tempel. 13 welcke hem voorseght d’ontfangenisse ende geboorte Ioannis, wiens ampt hy beschrijft. 18 Zacharias sulcks niet geloovende, wort daer over gestraft met stomheyt voor eenen tijt. 24 Elisabet wort bevrucht. 26 De Engel Gabriel boodtschapt de maget Maria, datse den Sone Godts ontfangen ende baren sal. 39 sy reyst daer na tot Elisabet, welcke haer met blijdtschap ontfanght ende saligh prijst. 46 Maria danckt den Heere met eenen lofsangh. 57 Elisabet baert haren sone. 59 dewelcke besneden ende Ioannes genaemt wort. 64 Zacharias wort wederom sprekende, ende singht den Heere eenen lofsangh, propheteerende van het ampt Christi, ende sijns voorloopers Ioannis. 80 die in de woestijne opwast, ende wort sterck in den geest.
| |
1
NAdemael 1 vele ter hant genomen hebben, om in orden te stellen een verhael van de dingen, die 2 onder ons volkomene sekerheyt hebben,
| |
2
Gelijck ons overgelevert hebben 3 die van den beginne selve aenschouwers ende dienaers 4 des woorts geweest zijn:
| |
3
Soo heeft het oock my goet gedacht, hebbende alles 5 van voren aen neerstelick 6 ondersocht, vervolgens aen u te schrijven, 7 voortreffelicke 8 Theophile:
| |
4
Op dat ghy meught kennen de sekerheyt der dingen, daer van ghy 9 onderwesen zijt.
| |
5
IN 10 de dagen 11 Herodis des Koninghs van Iudea, was een seker Priester met name Zacharias, a van de 12 dagh-orden Abie: ende [kolom] sijn wijf was uyt de dochteren Aarons, ende haren naem Elisabet.
| |
6
Ende sy waren beyde rechtveerdigh 13 voor Godt, wandelende in alle de geboden ende rechten des Heeren 14 onberispelick.
| |
7
Ende sy en hadden geen kint, om dat Elisabet onvruchtbaer was, ende sy beyde verre op hare dagen gekomen waren.
| |
8
Ende het geschiedde, dat als hy 15 het Priesterampt bediende voor Godt in de beurte sijner dagh-orden,
| |
9
Na de gewoonte der Priesterlicke bedieninge, hem te lote was gevallen, b dat hy soude ingaen in den tempel des Heeren om te c reuck-offeren.
| |
10
Ende alle de menighte des volcks was 16 buyten biddende ter ure des reuck-offers.
| |
11
Ende van hem wiert gesien een Engel des Heeren staende te rechter [zijden] van den 17 altaer des reuck-offers.
| |
12
Ende Zacharias [hem] siende, wiert ontroert ende vreese is op hem gevallen.
| |
13
Maer de Engel seyde tot hem, En vreest niet Zacharia, want uw’ gebedt is verhoort, ende uw’ wijf Elisabet sal u eenen sone baren, ende d ghy sult sijnen naem heeten 18 Ioannes.
| |
14
Ende u sal blijdtschap ende verheuginge zijn, ende vele e sullen haer over sijne geboorte verblijden.
| |
15
Want hy sal 19 groot zijn voor den Heere: f noch 20 wijn noch stercken dranck en sal hy niet drincken, ende hy sal met den Heyligen Geest vervult worden, oock van sijns moeders lijve aen.
| |
16
Ende g sal vele der kinderen Israëls bekeeren tot den Heere haren Godt.
| |
17
Ende h hy sal voor hem henen gaen 21 in den geest ende kracht Elie, i 22 om te bekeeren de herten der vaderen tot de kinderen, ende de ongehoorsame tot de voorsichtigheyt der rechtveerdige, om den Heere te bereyden een 23 toegerust volck.
| |
| |
| |
18
Ende Zacharias seyde tot den Engel, Waer by sal ick dat weten? want k ick ben oudt, ende mijn wijf is verre op hare dagen gekomen.
| |
19
Ende de Engel antwoordde, ende seyde tot hem, Ick ben Gabriel, die voor Godt 24 sta, ende ben uytgesonden om tot u te spreken, ende u dese dingen te 25 verkondigen.
| |
20
Ende siet ghy sult swijgen, ende niet konnen spreken, tot op den dagh dat dese dingen geschiet sullen zijn, om dies wille dat ghy mijne woorden niet gelooft en hebt, welcke vervult sullen worden op haren tijt.
| |
21
Ende het volck 26 was wachtende op Zachariam, ende waren verwondert, dat hy soo lange vertoefde in den tempel.
| |
22
Ende als hy uytquam en konde hy tot haer niet spreken: ende sy bekenden dat hy een gesichte in den tempel gesien hadde. Ende hy wenckte haer toe, ende bleef stom.
| |
23
Ende het geschiedde, als de dagen sijner bedieninge 27 vervult waren, dat hy na sijn huys gingh.
| |
24
Ende na die dagen wiert Elisabet sijn wijf 28 bevrucht: ende sy verberghde haer 29 vijf maenden, seggende,
| |
25
Alsoo heeft my de Heere gedaen, in de dagen in welcken hy [my] aengesien heeft om l mijne 30 versmaetheyt onder de menschen wech te nemen.
| |
26
Ende in de 31 seste maent wiert de Engel Gabriel van Godt gesonden na een stadt in Galilea genaemt Nazareth,
| |
27
m Tot een maeght die ondertrouwt was met eenen man, wiens name was Ioseph, uyt den 32 huyse Davids, ende de name der maget was Maria.
| |
28
Ende de Engel tot haer ingekomen zijnde, seyde, Weest gegroet ghy 33 begenadighde, de Heere [is] met u, ghy [zijt] 34 gezegent onder de vrouwen.
| |
29
Ende als sy [hem] sagh wiert sy seer ontroert over dit sijn woort, ende overleyde hoedanige dese groetenisse mochte zijn.
| |
30
Ende de Engel seyde tot haer, En vreest niet Maria, want ghy hebt genade by Godt gevonden.
| |
31
n Ende siet, ghy sult 35 bevrucht worden, ende eenen sone baren, ende sult sijnen o name heeten 36 JESUS.
| |
32
p Dese sal groot zijn, ende de Sone des Allerhooghsten 37 genaemt worden. Ende q Godt de Heere sal hem 38 den throon sijns 39 vaders Davids geven.
| |
33
r Ende hy sal over 40 het huys Iacobs 41 Koningh zijn in der eeuwigheyt, ende sijns Koninckrijcks en sal geen eynde zijn.
| |
34
Ende Maria seyde tot den Engel, 42 Hoe sal dat wesen? dewijle ick geenen man en bekenne.
| |
35
Ende de Engel antwoordende seyde tot haer, De Heylige Geest sal 43 over u komen, ende de kracht des Allerhooghsten sal u overschaduwen. Daerom oock dat Heylige dat uyt u 44 geboren sal worden, sal 45 Godts Sone genaemt worden. [kolom]
| |
36
Ende siet Elisabet 46 uwe nichte is oock selve bevrucht met eenen sone in haren ouderdom: ende dese maent is haer, die onvruchtbaer genaemt was, de seste.
| |
37
s Want 47 geen dingh en sal by Godt onmogelick zijn.
| |
38
Ende Maria seyde, Siet de dienstmaeght des Heeren: my geschiede na uwen woorde. Ende de Engel gingh wech van haer.
| |
39
Ende Maria 48 opgestaen zijnde in die selve dagen, reysde met haeste na het geberghte in 49 een stadt Iuda.
| |
40
Ende quam in het huys Zacharie, ende groettede Elisabet.
| |
41
Ende het geschiedde als Elisabet de groetenisse Marie hoorde, 50 soo sprongh het kindeken op in haren buyck: ende Elisabet wiert vervult met den Heyligen Geest.
| |
42
Ende riep uyt met grooter stemme, ende seyde, Gezegent [zijt] ghy onder de vrouwen, ende gezegent [is] de vrucht uwes buycks.
| |
43
Ende van waer [komt] my dit, dat de moeder mijns Heeren tot my komt?
| |
44
Want siet als de stemme uwer groetenisse in mijne ooren geschiedde, soo sprongh het kindeken van vreughden op in mijnen buyck.
| |
45
t Ende saligh is [sy] die gelooft heeft: Want de dingen, die haer 51 van den Heere geseght zijn, sullen volbracht worden.
| |
46
Ende Maria seyde, Mijn ziele 52 maeckt groot den Heere:
| |
47
Ende mijnen geest verheught hem in Godt mijnen Salighmaker:
| |
48
Om dat hy 53 de nederheyt sijner dienstmaeght heeft aengesien: Want siet van nu aen sullen my saligh spreken alle de geslachten.
| |
49
Want groote dingen heeft aen my gedaen hy die machtigh is, ende heyligh [is] sijnen naem.
| |
50
v Ende sijne barmhertigheyt is 54 van geslachte tot geslachte over de gene die hem vreesen.
| |
51
x Hy heeft 55 een krachtigh werck gedaen 56 door sijnen arm: y Hy heeft 57 verstroyt de hooghmoedige in de gedachten harer herten.
| |
52
Hy heeft machtige van de throonen afgetrocken, ende z nedrige heeft hy verhooght.
| |
53
a Hongerige heeft hy met goederen vervult: ende rijcke heeft hy ledigh wech gesonden.
| |
54
b Hy heeft Israël sijnen knecht 58 opgenomen, op dat hy gedachtigh ware der barmhertigheyt,
| |
55
(Gelijck hy gesproken heeft tot onse vaderen, [namelick] c tot Abraham, ende sijnen zade) in der eeuwigheyt.
| |
56
Ende Maria bleef by haer ontrent drie maenden, ende keerde weder tot haer huys.
| |
57
Ende de tijt Elisabets wiert vervult, dat sy baren soude, ende sy baerde eenen sone.
| |
58
Ende die daer rontom woonden, ende hare magen, hoorden dat de Heere sijne barmhertigheyt 59 grootelicks aen haer bewesen hadde: ende d waren met haer verblijdt.
| |
59
Ende het geschiedde dat sy op den e achtsten dagh quamen, om het kindeken te besnijden, ende 60 noemden het Zachariam, na den name sijns vaders.
| |
60
Ende sijne moeder antwoordde ende seyde, Niet [alsoo:] maer f hy sal Ioannes heeten.
| |
| |
| |
61
Ende sy seyden tot haer, Daer en is niemant in uw’ 61 maeghschap, die met dien naem genaemt wort.
| |
62
Ende sy wenckten sijnen vader, hoe hy wilde dat hy genaemt soude worden.
| |
63
Ende als hy 62 een schrijftafelken ge-eyscht hadde, schreef hy, seggende, Ioannes is sijnen name. Ende sy verwonderden haer alle.
| |
64
Ende terstont wiert sijnen mont geopent, ende sijne tonge [los gemaeckt,] ende hy sprack, Godt 63 lovende.
| |
65
Ende daer quam vreese over alle die rontom haer woonden, ende in het geheele geberghte van Iudea wiert veel gesproken van alle dese 64 dingen.
| |
66
Ende alle die het hoorden 65 namen het ter herten, seggende, Wat sal doch dit kindeken wesen? Ende 66 de hant des Heeren was met hem.
| |
67
Ende Zacharias sijn vader wiert vervult met den Heyligen Geest, ende propheteerde, seggende,
| |
68
67 Gelooft [zy] de Heere, de Godt Israëls, want hy heeft 68 besocht, ende verlossinge te wege gebracht sijnen volcke:
| |
69
g Ende heeft 69 eenen hoorn der saligheyt ons opgerecht, in ’t huys Davids sijns knechts.
| |
70
h Gelijck hy gesproken heeft door den mont sijner heyliger Propheten, die 70 van den beginne der werelt [geweest zijn,]
| |
71
[Namelick] eene verlossinge van onse vyanden, ende van de hant aller der gene die ons haten.
| |
72
Op dat hy barmhertigheyt dede aen onse vaderen, ende 71 gedachtigh ware sijns heyligen verbonts:
| |
73
i [Ende] 72 des eedts, dien hy Abraham onsen vader gesworen heeft, om ons te geven,
| |
74
k Dat wy verlost zijnde uyt de hant onser vyanden, hem dienen souden sonder vreese,
| |
75
l In heyligheyt ende gerechtigheyt voor hem, alle de dagen onses levens.
| |
76
m Ende ghy kindeken sult een Propheet des Alderhooghsten genaemt worden: want ghy sult voor het aengesicht 73 des Heeren voor henen gaen, om sijne wegen te bereyden.
| |
77
n Om sijnen volcke kennisse der saligheyt te geven, 74 in vergevinge harer sonden.
| |
78
Door de 75 innerlicke bewegingen der barmhertigheyt onses Godts, met welcke ons besocht heeft 76 de o Opgangh uyt der hooghte.
| |
79
p Om te 77 verschijnen den genen die geseten zijn in duysternisse, ende schaduwe des doots: om onse voeten te richten op den wegh des vredes.
| |
80
q Ende het kindeken wies op, ende wiert gesterckt 78 in den geest, ende was in de woestijnen tot den dagh 79 sijner vertooninge aen Israël.
|
-
1
- Vele oude Leeraers meenen, dat door dese verstaen worden eenige persoonen, die uyt hare eygene beweginge onderstaen hadden eenige stucken der Euangelische historien te beschrijven, die van de Christelicke Kercke niet aengenomen en zijn geweest, ofte die sy niet volbracht en hadden. Doch andere meenen dat hier door soude konnen Mattheus ende Marcus verstaen worden, overmits Lucas hem selven onder die schijnt te stellen, ende vele historien ende stucken beschrijft, die van deselve ofte niet, ofte met weynige woorden aengeroert worden.
-
3
- Namelick, de Apostelen ende discipelen Christi. Siet 1.Ioan. 1.1.
-
4
- Dat is, der sake die hier beschreven wort. Hebr. hoewel sommige meenen dat hier door Christus selve verstaen wort, gelijck hy alsoo genaemt wort Ioan. 1.1.
-
5
- Gr. van boven af. Want hy van de ontfangenisse Ioannis des Doopers begint.
-
6
- Gr. achtervolght, nagespeurt, nagetracht, D. grondige kennisse van alles gekregen hebbende, het welck alles van hem gedaen is door eene bysondere drijvinge des H. Geests, 2.Petr. 1.21. Actor. 15.25, 28.
-
8
- Wie dese Theophilus is geweest is onseker. Doch blijckt uyt desen tijtel, die hem hier gegeven wort, dat hy een aensienlick ende treffelick man is geweest, alsoo deselve tijtel den Romeynschen Stadthouderen Felix ende Festus oock gegeven wort, Actor. 24.3. ende 26.25. Aen den selven heeft oock Lucas sijn tweede boeck van de handelingen der Apostelen toege-eygent, Actor. 1.1.
-
9
- ’t Griecks woort beteeckent veeltijts met levende stemme te onderwijsen, doch wort oock somtijts in ’t gemeen genomen voor allerley onderwijsinge, Actor. 18.25. Rom. 2.18. 1.Cor. 14. vers 19. Gal. 6.6.
-
11
- Namel. des Grooten. Siet van hem Matth. 2.1.
-
12
- Gr. Ephemeria, ’t welck hier beteeckent een seker orden of klasse van Priesteren, die onder een Hooft stonden, ende eenige dagen des jaers op hare beurte den Godtsdienst in den tempel moesten waernemen, van welcke, d’orden van Abia de achtste was, volgens d’eerste instellinge. siet 1.Chron. 24.10.
-
13
- D. niet alleen voor de menschen, gelijck de huychelaers somtijts doen, maer in aller oprechtigheyt voor Godt.
-
14
- Namelick, van de menschen: sonder ergenisse te geven: want dat Zacharias niet sonder sonde geweest is, blijckt uyt vers 20.
-
15
- Namelick, als sijnen bysonderen dienst neffens andere: alsoo hy een gemeen Priester was, ende geen Hoogepriester, gelijck sommige meenen, want die moeste met niemant loten.
-
c
- Exod. 30.7. Levit. 16.17.
-
16
- Namelick, in de voorhoven des tempels, 1.Reg.7. vers 12. 2.Chron. 4. vers 9.
-
17
- Desen altaer stont in het Heylige, waer achter was het Heylige der heyligen met het voorhanghsel afgescheyden. Hier moest tweemael des daeghs ’s morgens ende ’s avonts het reuckwerck geoffert worden, Exod. cap. 30. versen 7, 8.
-
18
- Is te seggen in het Hebreeusch, de genade Godts, ofte begenadight van Godt, ofte, Godt heeft genadelick gegeven.
-
19
- D. voortreffelick, ten aensien van sijne gaven ende ampt, waer mede hy alle andere voorgaende Propheten heeft te boven gegaen, Matth. c. 11. versen 9, 11.
-
20
- Gelijck de Nazireen haer daer van moesten onthouden. Siet. Num. cap. 6. vers 3. Iudic. cap. 13. versen 4, 7.
-
g
- Malach. cap. 4. vers 6. Matth. 11.14.
-
h
- Matth. 3.2. Marc. 9.12.
-
21
- Siet hier van Matth. cap. 11. vers 14.
-
22
- Namelick, door sijnen dienst.
-
23
- Dat is, bequaem ende veerdigh om den Heere te ontfangen.
-
24
- Dat is, Godt voor sijnen throon geduerighlick diene, gelijck de dienaers staen voor haren Koningh om sijne bevelen te ontfangen. Siet Apoc. 8.2.
-
25
- Gr. Euangelizeeren, Dat is, blijde boodtschap te brengen.
-
26
- Namelick, dat hy soude uytkomen om haer den gewoonlicken zegen te geven. Siet Num. 6. vers 23.
-
27
- Dat is, ten eynde gekomen waren: welcke tijt was ontrent een halve maent in het jaer, 1.Chron. 24.7, 18. t’elckens van den eenen Sabbath tot den anderen, 1.Chron. cap. 9. vers 25. ende 2.Chron. 23. vers 8. geduerende welcken tijt sy in den tempel bleven, in eenige woonigen, inde voorhoven des tempels tot dien eynde gesticht. siet Ier. 35.4.
-
29
- Namel. tot dat het volkomelick konde blijcken, dat sy bevrucht was.
-
l
- Genes. 30.23. Iesa. 4.1.
-
30
- Dat is, onvruchtbaerheyt, die by de Ioden smadelick was.
-
31
- Namelick, na dat Elisabet swanger is geworden, ende Ioannem den Dooper ontfangen hadde, gelijck blijckt uyt het 36 vers.
-
32
- D. geslachte. Siet Luce 2.4.
-
33
- D. die by den Heere genade gevonden hebt, gelijck daer na de Engel verklaert, vers 30.
-
34
- Namelick, om dat ghy de eere ende zegen van Godt uyt genade sult hebben, dat ghy de moeder sult zijn, die den Messiam ter werelt sal brengen. Siet versen 42, 43.
-
35
- Of, in den lichame ontfangen.
-
36
- D. Salighmaker, gelijck d’Engel verklaert, Matth. 1. vers 21.
-
37
- Dat is, in der daet zijn, ende van alle geloovige daer voor bekent worden, gelijck hier na oock vers 35.
-
q
- 2.Sam. 7.12. Psalm 132.11. Iesa. 9.6.
-
38
- Dat is, de Konincklicke macht, door welcke hier verstaen wort het geestelick Rijck Christi, waer van Davids Rijck een voorbeelt was.
-
39
- Namelick, na den vleesche. Siet Matth. cap. 1. vers 1.
-
r
- 1.Paral. 22.10. Psalm 45. vers 7. ende 89.37. Ier. 23.5. Dan. 7.14, 27. Mich. 4, 7. Hebr. 1.8.
-
40
- Dat is, de gemeente Godts, welcke het geestelick huys Iacobs, ende het Israël Godts is, Galat. 6. vers 16.
-
41
- Namelick, een geestelick Koningh. Siet Ioan. cap. 18. vers 36.
-
42
- Dit vraeght sy overmits den Engel haer maget zijnde sulcks aenseyde, sonder gewagh te maken van haren toekomende man: ende sy verstont uyt de woorden des Engels, dat sulcks dadelick soude geschieden, alsoo dat dese vrage van Maria niet voort en quam uyt eenigh ongeloove, gelijck de vrage van Zacharias, vers 18. maer alleen uyt eene begeerte om in desen naerder onderrecht te worden.
-
43
- Namelick, om alsoo te wercken door sijne kracht in u, dat ghy sonder toedoen des mans ontfangen sult.
-
44
- Dat is, die heylige persoon.
-
45
- Hier mede wort niet geseght, dat Christus de Sone Godts soude zijn, om dat hy van den Heyligen Geest ontfangen is: want alsoo soude hy een Sone des Heyligen Geests zijn: maer om dat de ontfangenisse uyt den Heyligen Geest een seker bewijs is, dat de eeuwige Sone Godts de ware menschelicke nature uyt den vleesche ende bloede van Maria door de werckinge des H. Geests in eenigheyt sijns persoons heeft aengenomen, Hebr. 2.14. Philip. 2.7. gelijck Iesaias beyde heeft gepropheteert, Iesa. 7.14.
-
46
- Hier uyt blijckt dat Elisabet van haers moeders wegen uyt de stamme Iuda geweest is, hoewel haer vader uyt den geslachte Aarons ofte Levi was, vers 5. want de Priesteren, wel uyt andre stammen huysvrouwen trouwden, om datse geen erffenisse en hadden.
-
s
- Iob 42.2. Ierem. 32.17. Zachar. 8.6. Matth. 19.26. Luce 18.27.
-
48
- Namelick, na datse swanger geworden was, gelijck uyt het volgende blijckt.
-
49
- Dat is, liggende onder de stamme Iuda. Dese stadt schijnt geweest te zijn de stadt Hebron, eerst genaemt Kiriath-arbe, die in de stamme Iuda gelegen den Leviten ende Priesters was ten deele gevallen, ende in het geberghte lagh, zuydwaerts van Ierusalem. Siet Iosu. 21. versen 9, 10, 11.
-
50
- Dit is geschiet door een bovennatuerlicke ende extra-ordinarise beweginge des H. Geests.
-
51
- Dat is, van des Heeren wegen door den Engel. Siet versen 31, 32, 33.
-
52
- D. roemt ende prijst hem op het hooghste.
-
53
- Dat is, den nedrigen ende slechten staet. Want het strijt tegen de deught van nedrigheyt daer van te roemen.
-
54
- Gr. tot geslachten der geslachten.
-
x
- Iesa. 51.9. ende 52.10.
-
56
- D. door sijne mogentheyt.
-
y
- Psalm 33.10. 1.Petr. 5.5.
-
57
- Namelick, gelijck het kaf van den wint verstroyt wort, Psalm 1.4.
-
z
- 1.Sam. 2.8. Psalm 113.6.
-
b
- Iesa. 30.18. ende 41.9. ende 54.5. Ierem. 31.3, 20.
-
58
- Het Griecks woort beteeckent de helpende hant bieden, wanneer yemant gevallen ofte verlaten is.
-
c
- Genes. 17.19. ende 22.18. Psalm 132.11.
-
59
- Gr. groot gemaeckt hadde.
-
e
- Genes. 17.12. Levit. 12.3.
-
60
- Namelick, na het gebruyck der Ioden, die de kinderen hare namen gaven, alsse besneden wierden, Genes. 21.3. Iesa. 8.1. Luce 2. vers 21. gelijck daerom oock sulcks by ons in den doop geschiet.
-
62
- Dit waren tafelkens, ofte berdekens met was bestreken, daer men met priemen ofte griffien op schreef.
-
65
- Gr. leyden het in haer herte, dat is, behielden ende overleyden dese dingen sorghvuldelick.
-
66
- D. een sonderlinge kracht ende genade des Heeren.
-
69
- D. eenen stercken Verlosser, dat is, Christum, gelijck Psalm 132. vers 17. Een gelijckenisse genomen van dieren die hoornen hebben, daer mede sy groot gewelt doen.
-
h
- Psalm 72.12. Iesa. 40.10. Ierem. 23.6. ende 30.10. Dan. 9.27.
-
70
- Gr. van de eeuwe, D. van dat de eeuwe ofte werelt geweest is.
-
71
- D. metter daet betoonde dat hy gedachtigh ware.
-
i
- Genes. 22.16. Psalm 105.9. Ierem. 31.33. Hebr. 6.13, 17.
-
72
- Gr. den eedt: het welck sommige uytleggen, volgens den eedt, ofte, om den eedt.
-
m
- Malach. 4.5. Luce 1.17.
-
73
- Namelick, des Messiae, Iesu Christi. Siet Matth. 3.3.
-
75
- Gr. ingewanden der barmhertigheyt. Een gelijckenisse genomen van de menschen, welcker ingewanden beroert worden, als het herte sterckelick met barmhertigheyt ontsteken wort, Genes. c. 43. vers 30. 1.Reg. c. 3. vers 26.
-
76
- Daer mede wort de Messias beteeckent, om dat hy genaemt wort een sterre uyt Iacob opgaende, Numer. 24.17 ende de sonne der gerechtigheyt, Mal. 4. vers 2. Anders beteeckent het Griecks woort oock een opgaende scheute ofte spruyte, gelijck de Messias alsoo genaemt wort, Ierem. cap. 23. vers 5. Zachar. cap. 3. vers 8. ende cap. 6. vers 12. maer het volgende vers toont dat het hier in de eerste beteeckenisse bequamelicker genomen wort.
-
p
- Iesa. 9.1. ende 42.7. ende 43.8. ende 49.9. ende 60.1.
-
78
- Ofte, door den Geest, Dat is, door de werckinge des Heyligen Geests.
-
79
- Dat is, dat hy te voorschijn is gekomen, om onder de Israëliten sijn ampt te bedienen ende uyt te voeren. Siet d’aenteeck. Matth. 3.1.
|