Het Taelverbond. Jaargang 4 Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Het Taelverbond. Jaargang 4 uit 1848. Koppen tussen vierkante haken zijn toegevoegd. p. 373: het foutieve paginanummer 273 is gewijzigd in 373. _tae002184801_01 DBNL-TEI 1 2019 dbnl exemplaar Koninklijke Bibliotheek, signatuur: 9203 C 23 [-26] Het Taelverbond. Jaargang 4. J.C. Buschmann, Antwerpen 1848 Wijze van coderen: standaard Nederlands Het Taelverbond. Jaargang 4 Het Taelverbond. Jaargang 4 2019-02-20 AB colofon toegevoegd Verantwoording Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org) Bron: Het Taelverbond. Jaargang 4. J.C. Buschmann, Antwerpen 1848 Zie: https://www.dbnl.org/tekst/ques002lauw01_01/colofon.php In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} {==1==} {>>pagina-aanduiding<<} HET TAELVERBOND. {==2==} {>>pagina-aanduiding<<} {==3==} {>>pagina-aanduiding<<} HET TAELVERBOND LETTERKUNDIG TYDSCHRIFT met de bestendige medewerking DER BYZONDERSTE VLAEMSCHE SCHRYVERS. 4de JAERGANG. - 5de DEEL. ANTWERPEN, DRUKKERY VAN J.-E. BUSCHMANN, UITGEVER. 1848. {==4==} {>>pagina-aanduiding<<} {==5==} {>>pagina-aanduiding<<} [Het Taelverbond, 1848, nummer 5] De Tooverdoos. Vertelsel, door Eug. Zetternam. Die Kinder sie hören es gerne. Goethe. Wie ontploken oren heeft Die hore, wat si wt geeft! Ende sette sine verstannesse daeran, Desen Spiegel te verstane dan, Die ic hier wt sal geven, Daer ic van Gode toe ben gedreven. Lodewyk van Velthem. Spiegel Historiael. Boeck VII. c. XVII. Huldergerds prophecien. Eerste hoofdstuk. Van eenen Geest, die eens een slot bewaerde. Die Geest was eens de beste aller beschermers. Geen der bovennatuerlyke wezens, welke eertyds hunne magtige hulp aen de menschen verleenden, bezat ooit den doordringenden arendsblik, waermede hy mylen ver de aerde overstaerde, en nooit gloeiden hunne oogen van ieverigeren argwaen, wanneer zy hare diepten peilden. De menschen sidderden wen hy hun binnenste doorzag, en hy in wien Adalhil het minste oneerbiedig of aen zynen meester {==6==} {>>pagina-aanduiding<<} vyandig verlangen ontdekte, werd dadelyk getroffen door de vlam die van den Geest heenschoot en den misdadige met de kracht en de snelheid eener bliksemflits nederplofte. Gelukkig, hadde Adalhil zyne kracht tot weldoen ingespannen, zoo zyne magt tot geluk ware gedyd; maer, helaes, hy gebruikte zyn vermogen niet dan om tyranny te ondersteunen, dan om dwingelandy te staven. Hy leende zich aen een man, welke zyn looden scepter zoo zwaer mogelyk op zyne bloedverwanten deed drukken, en zyne opperheerschappy wilde uitbreiden over geheel het eiland, waer onze geschiedenis voorvalt. Dit eiland ligt ergens verholen midden in zeeën, die in de onmetelykheid verloren loopen, en waervan nooit oog het einde mogt aenschouwen. Een gezin was daer eens gestrand, rampzalig gezin, in Gods verbolgenheid te midden der orkanen daer heen gezweept, om er zich te verlustigen in de smarte der nooitvoldoenbare begeerte, der onbepaelde heerschzucht, en der duldelooze armoede! Voldoening eener straf die de ongelukkigen misschien van over eeuwen aen den Oneindige schuldig waren. En nooit had er tot dergelyke straf geschikter land kunnen uitgekozen worden; want nauwelyks was het gezin er aengestapt, of in ieder lid ontkiemden toomelooze driften, heillooze verlangens, die als met den adem in hen geboren werden en nooit meer sterven moesten. Misschien, was het een onbluschbare haet welken zy tegen elkander opvatteden en die tot afgunst oversloeg, althans beneed de eene dat de andere het voedsel of den rykdom gebruikte, welke het eiland in zulke ruime mate voortbragt. Er waren vruchten in overvloed en men trok ze elkaer uit den mond; er was goud, en sommigen wilden er hun lichaem mede bekleeden, terwyl zy hunnen broederen den geringsten oorring weigerden; er waren marmers, welke men slechts uit de aerde delven moest, maer elk verlangde paleizen en misgunde zynen evenmensch het hutje dat hy bouwde. Had men gevoegelyk gekunnen, men had zich onderling het heilryk licht nog ontzegd en elkander belet van onder den blauwen hemel te rusten. Alzoo onttrok de booze hebzucht dit gezin aen zichzelven en wierp het onmeedoogend in den maelstroom {==7==} {>>pagina-aanduiding<<} van het noodlot, dat al deszelfs leden in zyne onberekenbare vaert medevoerde. Het kneep hun hart te samen en perste er de meeste goede hoedanigheden uit, om het daerna op te vullen, met schrander egoïsmus en hoonend medelyden! Onophoudelyk werden zy geteisterd tusschen haet en liefde, zelfszucht en grootmoedigheid, wraek en vergiffenis; en zy dobberden in die tegenstrydige gevoelens zonder uitzicht, zonder hoop, zonder zich te kunnen bedwingen, even gelyk het schip dat te midden des onweders tusschen de baren geslingerd wordt, de eene klip ontwykt om op de andere te stooten en door den wind aengedreven, nuttelooze poogingen aenwendt om zynen gevaerlyken loop te stuiten. Maer die staet van overspanning kon niet blyven voortduren. De hevige stryd tusschen die verschillende driften en die hatelyke gevoelens had uitgewoed; het werd kalmer, was het niet inwendig, dan toch voor het uiterlyke. Eén toch van het gezin moest zegepralen, als er met de vuist gestreden werd, en die stelde eene magt daer, waervan hy het onmedoogendste en het onwaerdigste gebruik maekte. Niet voldaen, die zelf vooreerst volkomen genoten te hebben, wilde hy ook dat er zyn nageslacht van proefde, en hy liet zyn vermogen aen zyne kinderen over. Deze, even gelyk hun vader zyn gezin miskend had, verachtten insgelyks hunne neven en lieten ze in gebrek en armoede voortsdwalen. Maer onder die laetste waren er ook die moed en kracht hadden: zy verhieven zich allengskens boven de andere; en dan, dan vergaten zy ook hunne ongelukkige broeders.... Adalhil nu was uit de mengeling der heillooze driften dier rampzaligen geteeld. Zachtjes was hy onder de schaduw der lommeryke dreven van het eiland opgegroeid, en hy had zich aen een der eerste stichters van de openbare magt gehecht, besloten van dezen tegen zyne bloedverwanten te beschermen en zyn gezag te staven. Gezamentlyk hadden zy eene woonplaets gezocht, en die gekozen op eene rots, welke het eiland beheerschte, en door zwaren arbeid nog hooger opgetrokken, den Geest het middel gaf om zelfs een deel der zeeën te overstaren. Adalhil zat gewoonlyk op het toppunt van dit hoog gebouw, en kon dan met eenen verachtelyken blik de hutten {==8==} {>>pagina-aanduiding<<} gadeslaen, welke, rondom de rots gebouwd, door hare kleinheid geleken aen de dobberende golfjes eener zee, die de klip scheen te bespoelen. De vlerken saemgevouwen, leunde hy daer op zyn grooten schild, omvattende met zyn knypenden klauw eene ruwe byl, schrikkelyk kenteeken van de heerschappy zyns meesters. Zyn glinsterend kleed hing neder op den toren en versierde dezes top met zyne wonderbare schittering. Nutteloos zou het geweest zyn, in dien glans eene vaste kleur te willen onderscheiden; want het was een geheimzinnig weefsel van hemeltergenden hoogmoed, redelooze heerschzucht en onkrenkbaer vermogen. Verwonderbare teekens waren er op gegrift, en alwie dit kabalistieke schrift niet ontcyferen kon, zag niet dan eene mengeling van bloedende harten, menschenoogen, hertshorens, verkenstoten, visschenvlimmen en zelfs tot ezelsooren toe! Dit schynt nu belachelyk; maer die geheimzinnige teekens waren wonderwel geschikt tot het verbysteren der mindere menschen, in wier oogen de onmatige magt van Adalhil nog vergrootte, door de helsche afbeeldsels waermede zyn gewaed opgeluisterd was. Maer de tyd verwoest al wat geen goddelyken oorspronk heeft. Sprankel der helle, door menschelyke misgrepen tot een wezen opgeteeld, moest Adalhil aen deszelfs werking onderhevig zyn en vergaen, even gelyk al wat aenzyn heeft ontvangen. Hy was allengskens vervallen: de kleur van zyn kleed was getaend, en de helsche griffels verloren dagelyks iets van hunne klaerheid. Met het verslensen van zyn heerschgewaed verloor hy ook wezenlyk zyne kracht, en, gelyk het vuer uit zyne bloedroode oogen was gedoofd, had hy ook het vermogen verloren om iemand onfeilbaer neêr te vellen. Dit maekte hem kortzichtig, en hy was niet meer grootsch maer kwaedaerdig. Niet zelden liet hy zyne byl grimmig op den magteloozen nedervallen en lachte dan, als hadde hy eene groote zegeprael behaeld. Somtyds grynsde hy verschrikkelyk, en men hoorde hem opbruisen tegen het verval zyner krachten, toen hy begon in te zien dat hy nu zyne vorige magt het meest behoefde. En waerlyk, de hutten welke eertyds rondom het kasteel zoo laeg over de aerde kropen dat zy eene effen zee geleken, waeruit de rots {==9==} {>>pagina-aanduiding<<} alleen naer boven stak, waren nu zóo vergroot dat zy baren schenen, die op Mordohan's slot aenkwamen om het te verbryzelen. Wel waren er wooningen van mindere gestalte gebleven, maer die stonden in de verte, en dienden slechts om de hoogte der eerste te doen uitkomen. Daerby was de drokte die steeds in deze heerschte, de rykdom welke er uit te voorschyn kwam, de pracht waerin zy praelden voldoende om Adalhil schrik aen te jagen en voor den duer zyns overwigts te doen beducht zyn. Inderdaed kwamen hunne inwooners zeer dikwils het slot bezoeken, niet met beleefdheid, of voorkomende gehoorzaemheid, maer met eischende en beledigende woorden, welke door de onvoldoenbare schulden van Mordohan gewettigd werden, en die Adalhil dus niet beletten kon. Eén was daerin byzonder overmoedig. Hy woonde over Mordohan's rots, in een prachtig gebouw, dat hy allengs had weten te verheffen, en hy had door arbeid, list en nyverheid schatten vergaerd, die als 't ware onuitputtelyk schenen. Hy werd Sulmath genaemd en dreef handel in fluweel, juweelen en al die andere dingen, welke aen den lust om te schitteren onontbeerlyk zyn. Dergelyke waren aen Mordohan leverende, bragt hem dat verkeer in eene soort van gemeenzaemheid met dezen opperheer, het leerde hem dezes magt waerderen, en deed in hem de begeerte ontstaen om die te deelen. Hy was reeds bejaerd, maer nog frisch en gezond, en de ryke kleeding waerin hy steeds schitterde, bragt het hare by om zynen ouderdom wat te bewimpelen. Nogtans, in weêrwil zyne mannelyke schoonheid was er iets terugstootends in hem, dat menigeen afkeer inboezemde, en de verfoeijelykste winzucht, gepaerd met de arglistigste bedriegelykheid, welke op zyn aenzicht uitblonken, waren zeker weinig geschikt om genegenheid op te wekken. Op eenen schoonen zomerachtermiddag ging hy wandelen, en stapte liefopgesmukt en wel te vreden zyne deur uit. Op straet stak hy zynen neus in de lucht om te vernemen of het weder niet wankelbaer was, en daer vloog hem de sombere rots van Mordohan in het oog. Hy mat haer met zynen blik en zuchtte; heel zyne vrolykheid week voor zyne afgunst. Starend op zyn eigen huis zag {==10==} {>>pagina-aanduiding<<} hy met voldoening deszelfs rykheid, de edelheid zyner sieraden en de fierheid zyner raembogen; maer hy vergeleek het terzelfder tyd met dat van Mordohan, en zag hoe oneindig veel het in hoogte van dit van het magtig opperhoofd verschilde. - Morgen, - sprak hy droevig, en met zynen wandelstok naer den top zyns gevels wyzende; - morgen doe ik er nog eene stagie optrekken.... Maer waertoe zal het dienen? - vervolgde hy somber. - Schynbaer zal ik grooter wezen, wezenlyk blyf ik dezelfde. Ik mag vry myn woon reuzachtiger dan die van Mordohan maken, ik mag my kostelyker kleeden dan hy; boven my, boven my hangt altyd zyn gevloekt en onwrikbaer gezag!.. En waerom heerscht die man over my? Ik ben het kind zyns broeders, en ben ryker dan hy. - Ik maek goud! - hernam hy zoo gewigtig als hadde hy den steen der wyzen ontdekt, - en Mordohan verteert hetgeen hy bezit, en toch, toch is hy magtiger dan ik! Sulmath staerde nu in den hemel; hy zag de zonne die haer koesterend licht zoowel op zyne eigendommen als op die van Mordohan wierp; hy bewonderde het azuer waerin zy gevat is en dat zoo ver zyne oogen reiken konden alles omvademde wat bestond. Een zoel windeken blies in zyne haren en ging versterven in het groene loover der bloeijende dreef, waer het al de bladeren van het malsche kreupelhout zingen deed. Hy ademde het windeken hevig in en blies het weder uit; toen ademde hy nogmaels en zegde bedaerd tot zichzelven: - De zon schynt voor allen; ik adem de lucht gelyk iedereen, al die hoofdstoffen zyn voor wie ze genieten wil; komt de magt dan ook niet aen ieder toe? - Hy stapte voort, inwendig opgewonden door dit streelend gepeins; dan, op eens rezen er nieuwe gedachten op in zynen geest en: - Harmona, de dochter van Mordohan is een lief meisje, een engelachtig kind, dat een goed hart heeft en zeer grootmoedig is. Ik bemin dat lieve schepseltje, ik bemin het waerlyk. Zoo ik.... Mordohan heeft lust naer goud, ik, lust naer magt. Hewel, hy geve my zyne dochter, dan ben ik lid van zyn gezin, dan maek ik deel {==11==} {>>pagina-aanduiding<<} van zyn bloed; hy zal my dan toch geen aendeel in zyne heerschappy weigeren, zoo min als ik hem een paert in myn goud weigeren zal; en kan ik dan wel niet over het eiland regeren, dan zit ik toch mede in den zetel waerop Mordohan nu alleen troont. Zoo tegen zichzelven redenerende was hy de dreef doorgewandeld, welke van zyn huis naer een niet ver afgelegen boschje liep, en hier naderde hy een wooningsken, zoo gering van voorkomen, dat men wel opletten moest om het tusschen de linden en het klein gewas te onderscheiden. Sulmath stond voor hetzelve stil. Ook dit hutje mat hy met zyn valkenoog; maer nu verried zyn aenzicht geene begeerlykheid; integendeel spreidde er zich eene tint van angst over uit, en zyne lippen trokken zich bibberend te samen. - Ik ben van u vervaerd, kleine wrat! - mompelde hy. - Gy ook wilt aengroeijen. En zoo ik myn aendeel in de oppermagt verkryg, zal uw inwooner ook om het zyne komen. Nu stapte hy nader by en zag door het raem, waerin gebroken ruiten en aengeplakt papier de bewooners tegen het ongure weder schenen te moeten bevryden. Een glimlach speelde om Sulmath's lippen, hy schokschouderde. - Hoe gemakkelyk is dat te verhoeden! - mompelde hy en keek weêr naer binnen. - En toch, - ging hy eenige oogenblikken later voort, - toch ben ik van u vervaerd, gevloekte hut! - En hy vervolgde sidderend zynen weg. Wat was er dan toch in dat kleine huizeken dat dien ryken man zulken schrik aenjoeg, dat dien heerschzuchtigen zoo deed sidderen! Het was toch zoo een arm wooningsken! Slechts uit één vertrek bestaende hing het, als het ware, te midden van vier stylen, die, aen de vier hoeken in den grond gestoken, het geheele ondersteunden en in voege hielden. Tusschen die stylen waren takken gevlochten met gele kleiaerde aengevoegd, welke, langs alle kanten verbrokkeld aen wind en regen een vryen doortogt lieten. Door geene zoldering was het vertrek beschermd; alleen een verhakkeld rieten dak hield er des winters den hagel buiten. Voorts hing er hier en daer eenig grof huisraed tegen den wand, en in den haerd smeulde een aschvuer, waerop een brood te bakken lag. {==12==} {>>pagina-aanduiding<<} In eenen hoek stond een getouw, waeraen een jongeling zat te weven. Deze was schoon, en hoewel heel zyn uiterlyk vermoeden liet dat het gebrek zwaer op hem drukte, straelde nogtans de edelhartigheid u van zyn gelaet te gemoet. Hy weefde geene stoffen maer slechts draden welke hy met zyn zweet aenlengde. Die draden trilden en schenen bezield; en het waren ook wezenlyk de levensdraden der menschen, welke Demhar pynlyk uitrekte. Die verheven dienst aen de menschheid had hem beter lot moeten verschaffen, en hy was waerdig in edeler woon te troonen; maer nu het ongeluk het tegendeel wilde, onderwierp hy zich gedwee en lydzaem. Hy was gelaten in de smart, en zeker om zich in die stemming te houden zong hy, op de maet van zyn getouw, de volgende woorden, welke wy nagenoeg vertaeld hebben: Eindloos lyden is myn lot; Armoê werd my toegezworen, Voor de smart werd ik geboren; Maer 't was zoo de wil van God! Waerom treuren, 't Hart verscheuren? Beter is 't my op te beuren En te hopen in dien God, Die my gaf zoo bitter lot, In dien God, In dien God. Die nooit lacht is stapel zot, Die nooit weent is vast een ezel, Allebei zyn even bot; Beter is de kwezel, Die, betrouwend op haer God, Steeds berust is in haer lot, In haer lot In haer lot. {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} Weenend lachen is myn stiel En treuren, en schreijen, En spelemeijen Met de smart die op my viel. Maer aen 't graf daer paelt een dal, Een lustig dal, Een prachtig dal, Dat ieder niet beërven zal; Maer my is gegeven Wanneer ik myn leven Slyt in taei geduld; En zoo wordt vervuld Gods wille Gods wille Gods wille. Nauwelyks had hy dit liedje geeindigd of er kwam eene jongvrouw binnen. Zy had zyne stem van buiten gehoord, en dan door de spleten der wrakke deur geluisterd tot hy van zingen ophield. Deze was zoo hemelsch schoon, op haer wezen smolt kinderlyke vrolykheid met medelydenden weemoed zoo zacht te samen, in hare minste bewegingen lag iets zoo betooverends, dat zy mogt fier zyn op den naem van Harmona dien zy voerde, daer men haer waerlyk als eene levende harmony mogt begroeten. Nu droeg zy aen haren arm een korfken van gouddraed, en nadat zy dit in een hoekje had nedergezet, op eene wyze die toonde hoezeer zy in dit verblyf der armoede op haer gemak was, vroeg zy met hare zilverfyne stemme: - Ik hoorde u daer zingen, Demhar? Maer Demhar antwoordde niet; aen al zyne gebaren, aen heel zyn voorkomen kon men afmeten hoe diep dit bezoek den jongeling trof. By Harmona's intreden had hy zyn werk laten varen, en zich dan omgewend om het hooge rood te verbergen dat hem naer het voorhoofd klom. Intusschen herhaelde de freule haer gezegde en voegde er by: - Van wie hebt gy dit liedeken geleerd? - Van den profeet Sidhan, - was Demhar's antwoord. {==14==} {>>pagina-aanduiding<<} Harmona trok den mond ontevreden te samen; maer zich herstellende, vroeg zy met een deelnemenden glimlach: - Hebt ge reeds gegeten, Demhar? Hy aenzag haer met een blik vol eerbied en genegenheid, maer waerin ook gekrenkte fierheid te lezen stond, en antwoordde zonder dat de toon waerop hy sprak, haer kwetsen kon: - Nog niet, mejuffer; maer ge ziet myn brood op de assche bakken, en verschaft myn bestaen my weinig, ik ben er mede te vreden. - Ge weet, Demhar, dat ik u nooit iets uit medelyden breng maer wel uit genegenheid. - En onder het uiten dier woorden haelde zy haer korfken te voorschyn. - Als juffrouw Harmona het my uit genegenheid schenkt, kan ik niet weigeren. - En hy zoende de hand der goede freule, welke zyne tranen tusschen hare vingeren voelde rollen. Stilzwygend en met innig genoegen zag zy een geruimen tyd hoe smakelyk de jongeling hare spyze nuttigde; dan hernam zy: - En hoe gaet het nu al, Demhar? - Rampzalig, freule, rampzalig, - was het antwoord. - Ge moet toch maer geduld hebben, goede vriend; het is wel jammer dat myn vader zoo wat baetzuchtig is, maer treur daerom toch niet. - Och neen; maer niettemin ben ik somtyds moedeloos. Zie, freule, zoo waer ik leef, indien ik u niet bezat zou my die armoê ondragelyk zyn, en kwaemt ge my niet by tyden vertroosten, dan toch liever den dood dan dit rampzalig leven. Maer nu, freule, nu dat my zoo een liefdadige engel komt opbeuren, nu gy my, als het medelyden zelve, iets ter verkwikking en ter aenmoediging brengt, kan ik het leven trotseren, kan ik verduldig honger lyden, koude uitstaen, van gebrek allengskens wegteeren en sterven. Hy was opgestaen en had in zyne drift de hand van het ryke meisje vastgenomen; maer nu zweeg hy eensklaps, want hy zag haer aenzicht gloeijen en hare oogen schitteren, als verkeerde zy in den hevigsten toorn. Echter bedroog hy zich, Harmona was veeleer ontsteld dan verbolgen door zyne tael; en zyne gebaren, welke {==15==} {>>pagina-aanduiding<<} hetgeen er in hem omging, verrieden, deden haer in haer harte de kiem van iets ontdekken dat haer schrik inboezemde. Gelukkig bragt hen de oude Rhemba uit die verlegenheid. Zy kwam, zoo snel het haer waggelende ouderdom toeliet, naer Demhar toegeloopen, om hem te melden wat schoone everzwynenjagt zy had gezien en, na daerover breedvoerig uitgeweid te hebben, voegde zy er by: - Ginds, liep het gerucht dat die jagt ter eere van het huwelyk van juffer Harmona met meester Ardhan werd gevierd. Het meisje werd hevig geschokt door die woorden, want wezenlyk was zy aen Ardhan verloofd, hoewel zy niet dan afkeer voor hem gevoelde; en, om Rhemba van dit onaengenaem onderhoud af te brengen, bood zy haer weldadig van hare ververschingen aen. De oude had zulke afleiding niet noodig, haer verzwakte geest joeg reeds andere gedachten na. Zy hernam: - Maer ik zou u beide liever te saem vereenigd zien, dan u, Harmona, met dien Ardhan in den echt te weten. En, gelyk Demhar die de misnoegdheid der freule ontwaerde, wilde opmerkingen maken, ging de oude rusteloos voort: - Slaet toch geene aendacht, kinderen, op het verschil uwer standen; ge zyt van het zelfden bloed en uw oudgrootvader, o Demhar, was de broêr van den grootvader dezer juffer. Ge zyt de echte neef van Sulmath, en vermits gy de levens der menschen verlengt, veredelt u uw arbeid. Verder, - riep zy uit, - kan die tegenwoordige staet van zaken niet blyven voortduren; uw haet moet dooven en onze afgunst gebluscht worden. Myn zoon Janath, welken ik verloochende, zegde steeds dat wy betooverd zyn. - Betooverd? - vroegen beide. - Ja, betooverd! maer er is een middel om ons te onttooveren. - En welk is dat middel? - vroeg Harmona met ontroerde belangstelling. - De doos die in het slot Mordohan verborgen wordt. Het is misschien onmogelyk haer te ontsluiten, maer als zy eens geopend is, zal er geluk en gelykheid uit heenvloeijen. Zy zegt dit zelve aen wie haer raedpleegt en niet heerschzuchtig is. {==16==} {>>pagina-aanduiding<<} Harmona was zichtbaer door die woorden der oude vrouw getroffen; zy scheen in gepeinzen verzonken en haer hoofd hing dubbend op hare borst. Bywylen aenzag zy Demhar eens ter sluiks, maer dan, zyne oogen ontwarende, welke haer met gloeijende ontroering aenblikten, stamelde zy: - Maer dit is onwaerschynlyk! Doch Rhemba hoorde haer reeds niet meer. Zy had door het venster gekeken, en zoo spoedig hare stramme leden het toelieten, naer de deur loopende, riep zy: - daer is de profeet Sidhan! - en viel op den dorpel op hare kniën neder. Inderdaed ging er juist een man voorby, die het eervol ambt van priester aldaer scheen te bekleeden; althans kon men dit aen zyne deftigheid veronderstellen, hoewel zyne hoofsche kleedy dat weêr tegensprak. Hy bleef een weinig staen, naderde tot Rhemba, gaf haer op zyne manier eene soort van zegen en wilde doorgaen, toen hy in de hut Harmona gewaer werd. Een zweem van toorn trok zyn aengezicht te samen; nogtans wist hy dien wrevel te bewimpelen, want nog was hy de hut niet binnen of zyn wezen had zyne gewoone bedaerdheid hernomen. - Altyd hier! - bromde hy binnensmonds, terwyl hy luid voortging: - de meêwarigheid heeft u zeker hier gebragt, freule? Ik kan u daer over niet genoeg pryzen, maer zoudt ge nogtans uwe weldaden niet gevoegelyker door uwen dienaer kunnen doen uitvoeren? - Het doet my meer genoegen, - antwoordde de juffer, - als ik met eigen hand smarten lenigen kan. - Ik geloof u, freule, en het verheugt my zulke schoone gevoelens in u te ontdekken. Zoudt ge me nu ook het vermaek willen aendoen, my naer uwen vader te vergezellen? Harmona nam haer korfken op, knikte vriendelyk tegen Demhar, die insgelyks op zyne kniën gevallen was, en verliet de hut. Demhar zag het meisje achterna: zyn gelaet was donker saemgefronst, en zyne hersenen en polsen sloegen als hadde hy de koorts. - Myn God! - riep hy met eene holle stem, - wat gaet er van {==17==} {>>pagina-aanduiding<<} my geworden? Al myne rust is nu verdwenen en myn geluk is voor eeuwig gestoord! Rhemba, Rhemba, wat yselyken afgrond hebt ge voor my geopend, en op wat knallende vuer hebt ge toch myn hart geworpen! Ho, stolde nu myn bloed maer aenstonds in myn lichaem, verstierf ik dadelyk in stof, klapwiekte myne ziel ten hemel en plofte myn overschot in het rustige graf! Want de adder des verlangens verknaegt mynen boezem, en eene bloedgierige slang zuigt het levensvocht langzaem uit myne aderen. De begeerlykheid, de begeerlykheid is in my gekomen. Ik bemin Harmona, en is die liefde niet rampzalig? Hy viel, zyn aenzicht met beide handen bedekkende, op zynen stoel neder, en ondertusschen vervolgde de treurige Harmona met den priester haren weg. Niet lang nog hadden zy voortgestapt, of ze zagen van verre den jagtstoet naderen. Gelyk het Rhemba gezegd had, was hy ryk en prachtig, en goud en zyde vereenigden er zich in oostersche prael. Hy, die hem aenvoerde was jong en schoon, maer iets heel vrouwelyks kenschetste hem; hy was zwak en in het prilste der jeugd scheen hy reeds het krachtverlies, dat wy in den beschermgeest bemerkten, te hebben overgeerfd; hoogmoedig en trotsch, was de kwaedaerdigheid, welke doorstraelde in al wat hy deed, het echte kenteeken zyner onmagt. Hy ontblootte zyn hoofd, zoodra hy Harmona in het oog kreeg, en zyn paerd voor haer stil houdende, sprak hy zoo zachtaerdig hy kon: - Myne bruid schynt te hebben vergeten dat ik eene everzwynenjagt voor haer heb aengelegd; zy zal nu, hoop ik, ons wel naer huis willen vergezellen en haer paerd bestygen. Harmona scheen te willen weigeren, maer Sidhan overreedde haer, en, beide opstygende, volgden zy den trotschen Ardhan, die naer Mordohan's slot reed. Van verre stond Sulmath dit alles na te zien; hy was van zyne wandeling teruggekomen en drentelde nu weêr naer huis. - Die Ardhan wil haer huwen, - knorde hy; - maer myn geld bestaet ook! - En daerop staerde hy weêr strak op den stoet. {==18==} {>>pagina-aanduiding<<} Ardhan wenkte hem. Sulmath naderde kruipachtig en boog zynen schedel driemael ter aerde: dan bleef hy op eenige stappen afstands in de demoedigste houding staen. - Ik heb geld noodig! - riep Ardhan hem toe; - myn aenstaende huwelyk brengt my op ongehoorde kosten, die gy moet helpen dekken. - Goed, meester Ardhan, maer.... - Wy zullen daer niet over twisten; breng goud, zeg ik u! - en hy reed door. - Goud, zegt ge! - lachte Sulmath. - Goud! ziedaer dan uw hartezucht; en ik heb het in overvloed. Goud, zoo, ge wilt goud? Maer ik wil magt, ge zult het uwe hebben als ik het myne bekoom. Zoo wy eens verwisselden, zoo hy my Harmona en ik hem eenige goudstukken in ruiling gaf? - Hy trad binnen, liep in zynen kelder, opende yzeren deur op yzeren deur en drong eindelyk in een gewelf, dat by het licht dat hy in de hand droeg, als eene zonne glinsterde. Sulmath bezag met voldoening die verborgen hoopen gouds, schepte er van in eenen lederen zak, welken hy zorgvuldig onder zynen mantel verborg, en ging alsdan traeg naer het kasteel, om Harmona ten huwelyk te vragen. Tweede hoofdstuk. Waerin men vindt hoe vervaerd de beschermgeest was. Op het eiland beleed men geenszins het christengeloof. Men zal dat reeds bemerkt hebben, want de tweedragt, de haet en de ongelykheid die er troonden, strooken weinig met de gelykheid en de liefde, welke door het H. Evangelie gepredikt worden. Sidhan was dus ook het nederige kind van onzen Zaligmaker niet; integendeel was zyne ziel met hoovaerdy en heerschzucht behebt. Hy deelde in het gezag van den gryzen Mordohan, en deze was blyde hem dit deel af te staen, omdat de valsche profeet hem onontbeerlyk was. Inderdaed, Mordohan drukte een ongeregtig dwangjuk op {==19==} {>>pagina-aanduiding<<} zyne stamgenooten, en men ware zeker tegen hem opgestaen zoo Sidhan de ongelukkigen niet had in toom gehouden. Hy deed hun gelooven dat hun rampspoed door Gods wille ontstond, en zy met een later geluk zouden beloond worden, wanneer zy hun slavenleven geduldig doorbragten. Die noodlottige leer deed hen in hoop leven en versterkte hunne moedeloosheid: zy vonden het gemakkelyk een eeuwig geluk te bekomen, met zich werkeloos door den levensstroom te laten sleuren, en dachten niet eens dat er op het eiland ook geluk was, en dat zy dit door arbeid aen het gezag van Mordohan moesten onttrekken. Zoo staefde Sidhan's invloed de dwingelandy van het opperhoofd, en deze beloonde hem daervoor met zyne vriendschap. Dien avond zaten zy te samen met Ardhan, over het huwelyk van den laetsten met Harmona te raedplegen. Het vertrek waerin zy zich bevonden was uitnemend prachtig, en op den marmeren schoorsteen bevonden zich van die kleine zindelykheden, welke aenstonds den rykdom en den goeden smaek der bewooners verraden. Tusschen die nuttelooze versierselen had er steeds eene kleine doos gepraeld, waerin Mordohan en de priester veel aenbelang stelden. Rondsom was zy met kostelyke paerlen bezet, en in het midden schitterde in diamanten letteren het vreemde: {== afbeelding ==} {>>afbeelding<<} Wat dit geheimzinnig teeken beduidde, wisten zy eigenlyk niet; maer toch was het hun bewust dat die doos in zich bevatte al wat hun gezag kon aentasten, en daerom verlustigden zy zich dikwils in het beschouwen van dit klein gevang hunner vyandelykheden. Nu was die doos weggenomen en er bevonden zich niet meer dan de lauwertakken, waermede zy altoos omkranst was. {==20==} {>>pagina-aanduiding<<} De mannen zaten in zetels rond de tafel en zy schenen in de drokte van hun gesprek vergeten te hebben, dat er eene vrouw in den hoek der kamer, op een rustbed, halfuitgestrekt lag. Die ongelukkige was Harmona. Haer boezem zwoegde pynlyk en op haer gelaet lag de uitdrukking van de folterendste onrust. Groote zweetdroppels vielen van haer voorhoofd, en hare blauwe oogen stonden strak en styf gevestigd op de doos, welke zy in de knypende handen hield. Zy had ze by hare aenkomst met brandende verwachting aengegrepen, en nu poogde zy met klimmenden angst haer te openen. Want bevatte die doos haer heil niet? Zou, indien men ze opende, geluk en gelykheid er uit heenstroomen, gelyk de oude Rhemba het beweerde? Zou Harmona dan nog verpligt zyn Ardhan te huwen, wiens hoovaerdige ziel zy niet dulden kon, en welks kwaedaerdigheid zy verfoeide? En zou zy dan ook niet, tusschen al die gelyke menschen, er éénen kunnen kiezen, die door zyne deugd, door zyne minnende ziel harer waerdig was? Helaes! dit alles bleef voor haer een geheim; want wat zy ook beproefde, hoe zy duwde of trok, geene springveer ontspande zich, en de doos bleef als een juweel waer geen enkel aenvoegsel in te vinden is. Zy had reeds haer geloof in de woorden van Rhemba verloren en haer hartebloed verkilde van wee: nevens haer werd de rampspoed haers levens beslist, en zy hoorde haer huwelyk met Ardhan tegen twee dagen later worden vastgesteld. Een klaegtoon ging op uit hare borst, en zy liet het hoofd moedeloos zakken, als iemand die zich ter martelie wydt. Langen tyd bleef zy alzoo zitten weenen, tot dat de pyn haer weêr krachten gaf; toen hief zy het hoofd op, de tranen droogden op hare brandende wangen, en een hevig rood, als dat der blydschap, kleurde haer gelaet. Heure oogen sparden zich wyd open en, vol vertrouwen, staerde zy het kleinood aen. - God! - stamelde zy stil, - ik had vergeten dat de doos ook spreken kan! Misschien.... Zy eindigde niet, want de ontroering overmeesterde haer en de nieuwe hoop, die haer bezielde, ontnam heur de kracht van uit te denken. Intusschen was haer verloofde onbemerkt genaderd. Misnoegd over haer lang stilzwygen {==21==} {>>pagina-aanduiding<<} en over hare voortdurende koelheid, wilde hy haer ten minste een blyk van deelneming afpersen. Hy zette zich nevens Harmona op de rustbank neder, en sprak zoo zoet als zyne ruwe stemme het toeliet: - Harmona, gy behandelt my wreedaerdig, en uwe koelheid is gal voor myn hart. Ik verdien beter van u, liefste, want geloof me, in uw byzyn ben ik ontroerd en onrustig. Harmona hoorde niet; hy vervolgde, terwyl hy zachtjes op zyne knie zakte, en de hand greep, welke het meisje hem in hare ontroering nemen liet: - Ik lig hier voor uwe voeten neêrgeknield; beloon toch, lief kind, die vernedering, met eenige liefde; zeg my eens, om my te troosten, dat ge my bemint. Maer Harmona verstond hem niet: geheel hare aendacht was op het juweel gevestigd. Zy rukte hare hand los om de doos aen heur oor te brengen, en toen overtoog zich haer aengezicht met blyde kleuren; want de doos fluisterde haer zingend tegen: Indien gy 't heil verwekken wilt Van dit verzuchtend land, Min Demhar dan uit ganscher hart En schenk hem uwe hand. Maer geef die nooit voor gy, verheugd, Myn deksel open vindt, Of wel gy zult rampzalig zyn, Als 't vadermoordend kind. Een ontzettende gil galmde door de kamer en eene siddering doorgleed Harmona's lidmaten. Voor haer had zich eene geheele toekomst opgedaen, en die toekomst stemde mede met den geheimsten klank harer minnende borst. Hevig geschokt, stond zy op van de rustbank, liep naer haren vader, en in de zaligste ontroering op de kniën stortende, stamelde zy vol vreugd: - Vader, ik huw Ardhan niet; want het lot beschikte anders over my! {==22==} {>>pagina-aanduiding<<} De magnetische blik, waermede Mordohan dien vreugdegil beantwoordde verpletterde haer; zy stond bevend op, en naer haer rustbed terug zwymelende, viel zy magteloos op hetzelve neder. Sulmath trad op dit oogenblik binnen. Hy begon weder zyne kruipende buigingen; maer de verwarring waerin men was, bemerkende, wilde hy zich verwyderen, toen eene razende uitboezeming van den verstooten minnaer zyne ooren trof. Hy begreep alles, en meenende het oogenblik geschikt te vinden, stamelde hy iets van gelukkig maken en beminnen en zyne woorden klonken zoo zonderling voor al de aenwezigen, dat zy van woede en verwondering als versteenden. Sulmath scheen zich daeraen verwacht te hebben, althans den hoonenden glimlach bemerkende, waermede Mordohan zyne aenspraek aenvaerdde, hernieuwde hy zyn gezegde, en vroeg met klem de hand van Harmona aen haren vader af. Zy, zy ontwaekte uit hare bezwyming, en hoorde met nieuwe ontsteltenis het antwoord van haren vergramden vader: - Zyt ge krankzinnig geworden, Sulmath, of raeskalt ge slechts op dit oogenblik? De afstand tusschen u en my is grooter dan die van de aerde tot den hemel, en ge durft my myne dochter ten huwelyk vragen! Sulmath stak het hoofd fier omhoog en wilde antwoorden, maer de priester viel met gramschap in: - Ge vraegt Harmona niet; maer een deel onzer magt. Doch de heerschappy is eenig, en verspreidt men haer, dan wordt zy vernietigd. Ze moet in Mordohan's stam voortleven, en niemand huwt ooit Harmona dan wel Ardhan. - Ardhan! - zuchtte het meisje; doch de stem van Sulmath smoorde die zucht: - My dacht dat het gezag van heer Mordohan slechts kon winnen door het met een ander vermogen te vereenigen, - en hier deed hy zyne borze onder zynen mantel rinkelen. - Als de geslachten niet dan in hunnen eigen schoot paren, moeten zy vergaen en hun bloed moet bederven. {==23==} {>>pagina-aanduiding<<} - Bederven? - vloog Ardhan hier op los, de hand aen zyn degen slaende; - bederven met myn bloed! Ha! meent ge dan dat uw kruipdierenvocht onzen stam zal doen herleven? Hieruit, goudgier, of..... - Maer ik kwam u geld leenen! - En Sulmath stak zyne borze onder den neus van den jongeling. - Hier dat geld en vertrek! - schuimbekte deze. Doch Sulmath aenzag hem met een nydig gezicht, spotlachte eens, stak de borze weêr onder zynen mantel, en boog zich vriendelyk voor de sidderende Harmona. - Ik hoop u eens te bezitten, lief kind, - zegde hy, tevens den dolk ontspringende hem door Ardhan toegestoken. - En u, trotsche nieteling, wenschte ik te verpletteren onder uwe hoogmoedige onmagt! Hy vertrok by tyds om de woede van Ardhan te ontkomen, wiens aendacht gelukkiglyk op Harmona geroepen werd. Zy was hevig getroffen door de woorden van Sulmath, en het bange zweet brak haer uit, wanneer zy overdacht wat onheilen haer die nieuwe minnaer berokkenen kon. In tranen losbarstende viel zy op hare kniën en bad: - Myn God, ben ik dan geschapen om tot lokaes myner vyanden te dienen, en zullen altyd diegenen om my stryden, welke ik niet liefhebben kan! O hemel, is het myne rampzalige beschikking dien Sulmath te behooren....? - Neen, liefste, neen; ik alleen ben uw verloofde. - En Ardhan wilde het meisje aen zyn hart drukken, maer zy vloog ylend van hem af, en: Nog liever Sulmath! - snikte zy. - Ik weet dat ge my verfoeit! - galmde haer Ardhan grynslachend tegen; - maer wanneer ik gebied gehoorzaemt myne zuster! Mordohan stond by de kinderen. Zyn oog rolde onvergenoegd onder zyne zware wenkbrauwbogen en men zag dat hy over hen beide ontevreden was. De koelheid van zyn kind en de woede van zynen schoonzoon mishaegden hem beide, en hy was bereid hen te bestraffen, toen een zeldzaem geluid hem hierin verhinderen kwam. {==24==} {>>pagina-aanduiding<<} Het was een raedselachtig geschuifel dat allengskens naderde, en begeleid ging door een vleugelengeklap, waervan de gewelven zuchtend daverden. De deur kryschte op hare hangsels en de beschermgeest verscheen in al den glans, dien hy nog vergaren kon. Zyne oogen dwaelden van angst en zyne haren golfden ruw, omhoog gestegen door den schrik. Hy sprak, en zyne stem geleek aen het nare gorgelgeluid eens stervenden: - Wee u Mordohan, en wee my! Want onze zonden zyn opgehoopt en zy zyn talryk als de afvallende herfstbladeren; En Hy heeft onze wandaden geteld, en Hy heeft er onze hoogmoedige misbruiken bygerekend, en hun getal is grooter bevonden dan dat der starren uit zynen hemel: En daerom zal onze magt weggeblazen worden gelyk het kaf dat van het koren is gewand, en de bronnen onzer heerschappy zullen opdroogen, als de wateren van den winterregen! Hy zweeg een oogenblik, waertusschen Mordohan hem met eenen bedaerden glimlach tegenvoer: - Het schynt dat myn Geest, in plaets van my te beschermen, zelf myne hulp behoeft. - En de Geest: - De spot is van de kleinen, maer grootsch is de tael van diegenen die magtig zyn: Maer onze tyd is verbazend verkort geworden, en onze dagen zyn geteld; En zy staen gegriefd op de schalie van het meêdoogenloos dwanglot; Want een wondere Geest is in den duer van rampvolle jaren aengegroeid; en hy zal ons afbreken, en schitterend verschynen als de maen wanneer zy van achter zwarte wolken te voorschyn treedt. Maer, - en hier gloeiden Adalhil's oogen vervaerlyk, en hy rukte de tooverdoos uit de hand van Harmona. - Maer de kinders spelen nu met de magt der vermogenden; En dit juweel van paerlen moet begraven worden; ik zal het bergen in de diepste krochten des gronds, waer het de aerdbevingen niet vinden zullen. {==25==} {>>pagina-aanduiding<<} En dan, dan zal ons gezag weêr groot zyn als in den beginne. De Geest ontplooide zyne vlerken en wilde weg met de doos; maer Harmona, die zich alzoo hare geheele toekomst ontrukken zag, klampte zich hartstogtelyk aen zyne vleugelen, en bad met betraende oogen: - Adalhil, och Adalhil, heb medelyden met my! Die doos bevat myn leven, en ontruk my niet aen myn bestaen. - Maer de Geest: - De kinderen zullen gevloekt zyn, die het op het gezag hunner vaderen gemunt hebben; En de smarten zullen hen verknagen en zy zullen van folteringen mager worden en verkwynen. Doch Harmona liet niet af van bidden: een tranenvloed liep van hare wangen, en hare smeekingen waren treffend genoeg om het koudste hart te raken. Haer vader had medelyden met haer; hy liet zyne aendoening door eenige vochtige paerlen blyken, welke moeijelyk van onder zyne gryze wimpers neêrbiggelden; maer hy had ook ingezien hoe noodzakelyk het was de doos te verbergen, en sprakeloos volgde hy met den priester en Ardhan den Geest, om te zien waer hy het kleinood dragen zou. Doch Harmona liep hen na; Zoo hartverscheurend was haer gegil dat zy hen misschien zou vermurwd hebben, ware Ardhan niet door hare klagten verbitterd geweest. Hy vermoedde dat de doos tot haer gesproken had, en haer tegen hem had ingenomen. Stilstaende vroeg hy barsch: - Waerom volgt gy ons? - Ho, beminde Ardhan, ik wil zien waer myne duerbare dooze verborgen wordt! - Om ze te kunnen rooven en aen anderen te overhandigen, niet waer? Terug, valsche vrouw, terug! - En daer het meisje biddend bleef volgen, nam hy haer in de armen, droeg haer weder in de kamer en grendelde de deur met geweld achter zich toe. Daer zat ze nu opgesloten de arme maegd, alle uitzicht verliezende op het geluk van Demhar, op dat haers vaders, en van al diegenen, wier heil in de doos verborgen lag. Want, waer zou men het juweel versteken? Was het in de diepe kelders of afgronden van het slot? Ach, die kende Harmona zoo weinig, want de deugd {==26==} {>>pagina-aanduiding<<} daelt zoo noode in de krochten der misdaed, der schelmstukken en der onmenschelykheid! En toch, al hadde zy die onderaerdsche gewelven beter gekend, waer ergens was het daer dan dat men het duerbaer kleinood nestelen ging? Ach, hoe kromp het hart van het meisje te samen, toen zy het laetste geritsel vernam van hen, die traeg den trap afdaelden; hoe ontging haer het bange leven! Noch gezucht, noch getraen kon haer helpen, en zy viel moedeloos neder, even als de geknakte bloeme, waervan het zap meedoogenloos door de brandende zon wordt opgeslurpt. In hare ziele verdroogde men ook het levensvocht; het begoochelend vonkje dat ons aenvuert tot aen het graf; haer ontscheurde men de zachte hoop! Maer gelyk de Algoede aen het verzengde bloempje, dat zyn hoofd in verbidding ten hemel heft, een weldoenden dauwdrop zendt, welke nieuw vocht in haren stengel vloeijen doet, zoo ook verliet Hy Harmona niet, toen zy haer hart ten hemel hief. Nog zat zy schreijend te bidden, wanneer zy hare droefheid langzaem voelde bedaren; haer hart klopte min hevig, en de pynlyke huivering, die haer geheel lichaem bevangen had, stilde zich allengs. Hare oogen werden zwaer en schemerden tot dat zy ze zachtjes sloot, en in hare aderen de verkwikking van eenen weldadigen slaep gevoelde. Luttel tyd nogtans had zy daer zoo in die bewustelooze zaligheid gelegen, of zy kreeg eene doffe gewaerwording van iets zonderlings dat er met haer gebeuren moest. Het was haer alsof zy door onzichtbare armen zachtjes van den grond werd opgeligt; doch hoe dit geschiedde bevroedde zy niet. Zy zag alleen boven haer wezen den zweem van een gelaet, dat zy nimmer op aerde ontmoet had, en dat haer met een sluwen glimlach in de oogen keek. Dan werd het eensklaps rondom haer duister, en zy gevoelde dat zy al kronkelend daelde, altyd daelde..... Toen zy ontwaekte, bevond zy zich in eenen kelder waer alles haer vervaerlyk tegengrynsde. De welfselen blikkerden er van zilte zalpeter en langs de muren droop een stinkend vocht, dat tot op den bodem nederzypelde. In eenen hoek hing, in ketens, een afgeteerd geraemte: het schoot electrische vonken van zich, en {==27==} {>>pagina-aanduiding<<} zag met zyne oogholten nydig naer de slotbewooners, welke het zoo onverwacht in zyne eeuwige rust kwamen stooren. Deze stonden in het diepste van het hol, en Adalhil verlichtte hen flauwelyk met den glans die van hem uitging. Buiten den omtrek, welken die fletsche stralen bereikten was het duister, akelig duister. Nogtans schemerde het genoeg om Harmona te laten zien hoe geweldig Ardhan met Adalhil's byl den muer doorhakte, en hoe grimmig deze met zyne klauwen de aerde uit de klove groef. Trillend van genoegen krabde de Geest den put dieper en dieper, en naer mate zyn arbeid vorderde, slaekte hy ruwe kreten van blydschap, niet ongelyk aen die van den leeuw wen hy de ingewanden aen zyne prooi ontscheurt. Hy lachte naer toen de groef de vereischte diepte had, en huppelend van vreugde, vulde hy ze weêr aen wanneer de doos er zorgelyk was ingelegd. Eindelyk was alles gesloten en geene mate meer aen zyne verrukking kennende, rigtte de Geest zich op in dolle sprongen, klapperde met de wieken, en zynen welgelukten arbeid aen zyn meester toonende, snorkte hy godtergend: - Nu staet ons gezag pal als de troon van den Eeuwige; en het is onwrikbaer als de as waerop de wereld draeit! En de donder moge knallen, dat de aerde er van beeft, ons vermogen blyft buiten het bereik van Gods verbolgenheid! Een schrille lach spotte ten antwoord door de kroft en een fyn stemmetje zong: - En de donder heeft niet geknald, en de aerde heeft niet gebeefd, en uw vermogen is onder het bereik van Gods toorn! En uw gezag staet niet pal als de troon van den Eeuwige; maer het is vergankelyk als het gebrom van zyn donder! Dit neuriede een Geestje, dat dartelend voor hen verschynen kwam. Het was een etherachtig wezen dat verwondering baren moest. Zyn hoofdje, vol sprekende schoonheid, zweemde naer de sluwe trekken van eenen vos, en uit zyne oogen blonk arglist en spot. Eene zonderlinge kuif bedekte dat kopje, en was versierd met scheeren, hamers, beitels, schietspoelen en dergelyke werktuigen, waerboven een wereldbol bekroond met een meuleken, dat onophoudelyk draeide. Een satynen kleed omgaf dien Geest, {==28==} {>>pagina-aanduiding<<} om zyn middel saemgebonden door een lederen gordel, waeraen eene onmatige borze en een inktpot hing, groot genoeg om een werelddeel boeken vol te schryven. Het lachte nog altyd, wen het de verbaesde gezaghebbers toesnauwde: - En Sulmath hebt gy verachtelyk weggezonden, en gy hebt hem spottend uwe Harmona geweigerd. Maer de Heer heeft op uwe tergende hoovaerdy neêrgezien. Hy heeft my aengesteld om Sulmath te verheffen, en ik heb besloten dat hy Harmona huwen zal! - My, och neen, my toch niet! - gilde nu Harmona, uit haren hoek vooruitspringend, en voor den verzwindenden Geest op de kniën stortende. Maer, daer hy, zonder op dien uitroep acht te slaen verdween, werd zy door den angst der toekomst overstelpt, en viel magteloos tegen den muer, waer de tooverdoos verborgen was. Een hemelzoet fluistergezang klonk haer van daer tegen, en dit gewaegde zoo liefelyk van hoop en van naderend geluk, dat het meisje er een zalig genot door smaekte, en half tot zichzelve wederkwam. Maer nu greep haer de driftige Ardhan in de armen en knarstandend van woede, snauwde hy haer toe: - Vermaledyd kind, wie deed u my hier volgen? Was het liefde tot een ander? Nu, dan zal ik u onder myn vermogen knakken en u aen my verbinden als myne slavin! En onder het uiten dier bedreiging volgde hy met Harmona zyne gezellen, welke traeg den draeitrap opklommen. Het meisje nam nogtans, met nauwkeurigheid den weg op, welken zy volgden, en zy had reeds al de kronkelingen er van, vast in haer geheugen geprent, toen men weder de zael binnen trad. Hier werd besloten dat het Geestje van Sulmath geene opmerking verdiende, en Adalhil plaetste zich, vergenoegd over het verbergen der doos, op zynen toren, terwyl de overigen begonnen te feesten alsof zy hadden gezegepraeld. {==29==} {>>pagina-aanduiding<<} Derde hoofdstuk. Wat het nieuwe Geestje zoo al aenving, en welke schrikkelyke revolutie daerop volgde. Sulmath was vol spyt te huis gekomen; de vernedering by Mordohan verduerd, woog hem zwaer op het hart. Hy zat aen zyne tafel, en zyne oogen dwaelden bitter op de goudstukken die hy uit de borze voor zich had neêrgestort. Zyne linkerhand onderschraegde zyn hoofd en stak krampachtig in de haren, terwyl hy met de rechter, den arm zyns zetels te pletteren scheen te willen nypen. Aen de wrangheid zyner trekken, aen het bitsig toeknypen zyns monds, kon men afmeten wat wraekzucht zyne ziel vervulde, en de rimpels, welke zyn voorhoofd fronsten, bewezen dat hy ontwerpen smeedde om die te voldoen, misschien wel om Harmona te bezitten, en deel in de heerschappy van Mordohan te nemen. Maer wat Sulmath ook voor plannen uitbroeide, geen enkel beviel hem of scheen hem uitvoerbaer, en hy geraekte in die verdooving, welke steeds op eene geestesoverspanning volgt. Zyne oogen begonnen te verduisteren en hy ging van vermoeijenis insluimeren, wanneer een klein manneken zich allengs voor zyn schemerig gezicht opdeed. Het was een aerdig bochtje met korte broek, lange kousen en veel te grooten lyfrok. In zyne oogen stond bitzigheid te lezen, en zyn spitze neus en scherpe kin, zyne saemgepreste lippen, bevestigden dat hy geestig kon zyn, maer kwaedaerdig was. Hy snoof gedurig of speelde met zynen degen; ook stelde hy somtyds zyne overgroote pruik regt, wen hy op schrillen toon tot Sulmath sprak: - Dag Sulmath, dag myn vriend, hoe gaet het zoo al? Heerschzuchtig zie ik, en hakend naer oppermagt; nogtans hebt ge! - en de vingeren van het manneken scharden in de schyven dat ze rinkelden. Sulmath zweeg en beefde, want daer hy zulken snaek nog nimmer gezien had, boezemde deze hem schrik in. {==30==} {>>pagina-aanduiding<<} - Maer, waerom heerscht Sulmath nog niet met Mordohan? - spotte het manneken. - Is hy misschien zoo moedig als een haes, en zoo slim als een kerkuil? Kom, jongen, men heeft my verteld dat ge op Harmona verliefd zyt als de valk op de tortel; waerom bezit ge dat meisje nog niet? Doch Sulmath kon niet spreken. Zyn aerdige bezoeker bood hem eenen snuif aen, en ging voort: - Schaek dan het lieve kind en klief Ardhan den kop zoo hy durft tegenstribbelen. Berg Mordohan in eene geldkist en hy zal niets meer zeggen, als de papegaei die nog nooit heeft geklapt. Of zyt ge bang van den priester? Wel man, die zingt valsche psalmen van nog valschere profeten, en hy is uw vriend als ge slechts één trap hooger klimt! Sulmath had een snuifje genomen, en met den geur daervan was hem gelyk een aendrift der helle ingevaren. Hy lachte eens vriendelyk tegen zyn bezoeker en vroeg: - Maer hoe moet ik dat allemael aenvangen? - Ho, ik zeg u nu niets meer! - en hier nam het manneken een zoo grooten snuif dat het niesde. - Maer Sulmath heeft vrienden, en ik zal hem toonen hoe men die moet leeren spotten met Mordohan en lachen met de heiligheid des priesters... Hy zal hun zeggen dat men die opperhoofden moet vergruizen, en dat men alsdan gelykheid van magt en geluk hebben zal.... Daerna, ge verstaet, - en lachend veranderde zich het spooksel in den Geest met het vossenhoofdje en den hoed waerop een meuleken boven den wereldbol draeit. Hy had zynen grooten inktpot weêr by en deed er Sulmath zyne vingers in doopen, terwyl hy aenmoedigend zong: En Burgarhil zal u nooit verlaten, en hy zal u beschermen tegen Adalhil; En hy zal dien vernietigen en u, gelyk de grootste man van 't eiland, heerschen doen! Met die woorden was Burgarhil verdwenen, Sulmath aen zyne gepeinzen overlatende. Maer deze overwoog niet lang wat zyn beschermer hem had toegefluisterd; hy werd daerom te nydig en te valsch: het was alsof het helsche snuifje dat hy genomen had nu {==31==} {>>pagina-aanduiding<<} eerst zyne werking begon; want zyn hart werd omgewoeld door nieuwe driften en geheel zyn zenuwstel aengeprikkeld om die in te volgen. Hy liep uit naer zyne vrienden en braekte oogenblikkelyk beledigingen tegen de slotbewooners uit. Nooit was hy zoo geestig geweest; maer zyne geestigheid was bitsig, kwaedaerdig, logenachtig, vuil; het waren hatelyke vertelsels op Mordohan, lage spotternyen op den priester, wraekgierige uitvallen op Ardhan. De schoone Harmona zelve, hoe zeer hy ook naer hare hand snakte, ontsnapte geenszins aen zyne kwaedsprekendheid. Hy ontdekte schelmstukken, welke misschien nooit gepleegd waren, smeedde geschiedenissen aeneen, die God nooit in den gang der eeuwen had nagegaen. Op eens was het slot, dat Sulmath tot dan toe had geeerbiedigd, de schuilhoek aller misdaden, de mesthoop aller vuilnis. En men vermoede niet dat er naer hem niet geluisterd werd; al toch wat een evenmensch verachtelyk en hatelyk maekt wordt gretig aenhoord, hoe zou men de redenen van Sulmath niet toegejuicht hebben, daer sedert lang de slotbewooners en hun beschermer aen al de vrienden des opruijers tot last waren? Ook hadden zich weldra al de mannen, van den stempel van Sulmath, naest hem geschaerd, en gezamentlyk vielen zy uit op het kasteel. Dat prykte nog in zynen vollen luister en schitterde met zynen beschermer op de kruin. De zon verguldde het met schuinsche stralen en de groene klimop, die het omhulde, versierde het met een donkerlachend kleed. Het stond daer, in zyne statigheid, alsof het niets te vreezen had, en, rustend op zyne rots, wachtte het onbewegelyk den aenval of. Deze was hardnekkig: men raesde en tierde onder de dikke wanden heen, en met woest gehuil riep men hun al de wezenlyke ef verzonnen hatelykheden der bewooners toe; men eischte vergelding, men bedreigde met vernietiging. De kryschende stemmen der bestormers doorkloven de lucht; zy dreunden van verdieping tot verdieping tot boven de torenspits, en daelden in echo van trap tot trap in de diepste holen der geheimzinnige wanden door. Helsch smolten zy te samen, die huilende verwytingen, die kryschende scheldwoorden, die snydende aentygingen, verzwaerd door statige eischen, welke in lagere noten volgden. Holler klonk het dan ooit de trompetten van {==32==} {>>pagina-aanduiding<<} Gedeon, dieper drong het in de aerde; maer toch niet als voor de scherpe klaroen Israël's, storteden de muren beneden om eenen vryen doortogt voor de aenvallers te openen. Het kasteel bleef even statig, het kaetste de spotterny der bestokers terug op hun vernederd hoofd, het glimlachte altyd, altyd, en verblindde hen door zyne kalmte, door zyne onverstoorbaerheid. Nogtans gaven het de oproermakers niet op; zy moesten binnen; wraek en vernietiging was hun wil; heviger stormden hunne klagten en scherper werd hunne spotterny. Zy tierden en huilden, en de donder huns geluids werd zoo krachtig, dat de rots en dan het slot begonnen te daveren, de Geest te beven. Hy was toch te magteloos, de arme Adalhil om heel dien drom te verwinnen, gansch die schaer uiteen te dryven. Wel schoot hy vurige, doodende blikken, wel trof hy er eenigen met zyne vreeselyke byl; maer wat helpt dat als de aenvallers aengroeijen, als hun moed verdubbelt, als de bestorming in geweld toeneemt? Adalhil moest wyken na gebeefd te hebben; hem benauwde het voorgevoel dat de tyd zyner heerschappy verstreken was. Hy gaf die niet op met onderwerping, maer met spyt, niet met zichzelven te vernietigen, daer was hy te laf om, maer met tranen. Weenend klapwiekte hy naer binnen, hopende troost en hulp by zyne beschermelingen te vinden; doch, nauwelyks was hy de muren ingedaeld of daer vloog hem gejuich en gejubel tegen. Hy sidderde en rukte voort; maer naermate hy de zael naderde, ruischte het gezang vrolyker en scharde de boog schriller op de vedel welke het begeleidde. De woorden reten zyn hart ten bloede, want tergend zongen zy: Leve de vreugde en leve de wyn! Laet ze daerbuiten maer woelen; Toch zullen ze immer gevoelen Dat wy alleen hier de magtigen zyn! Leve de vreugde en leve de wyn! Woedend sprong de Geest binnen en trilde by het ontwaren der ontydigste brasparty. Hy zag eene tafel vol ledige flesschen en omgeworpene glazen, waeruit de wyn op den grond lekte, scherven {==33==} {>>pagina-aanduiding<<} van kannen op den vloer; daernevens Mordohan en Sidhan, welke rood opgeblazen van dronkenschap, den zotsten klap uitkraemden. Ardhan was reeds onder het feesten bezweken; hy lag onder de tafel zyn roes uit te ronken, en rustte met het hoofd op zynen omgevallen stoel. In den hoek der kamer, op een schabelletje daertoe bereid, zat een klein vioolspelerken, dat met een scheel oog het tooneel aenstaerde en scherp over zyn speeltuig kraste. Niemand treurde er met den beschermgeest dan Harmona, die, in eenen hoek verloren, te weenen zat. Hare oogen waren gezwollen en haer schoot was nat van de smartpaerlen, die er langzaem waren ingerold. Bywylen stond zy regt en staerde door het venster, misschien om te vernemen of Demhar op geene hulpe was bedacht; maer deze stond van verre te schreijen en, opende hy den mond, dan hoorde zy hem boven de anderen uit, roepen dat men hem ook onregtig behandeld had! Alsdan bedekte het rampzalig kind haer aenzicht met beide handen, en viel snikkend op hare zitplaets neder. De Geest had met een vlugtigen blik dat alles nagezien. Eene wolk van razerny had zyn aengezicht betrokken en hy snorkte vreeselyk: - Zy eischen daerbuiten wat God hun gaf, en wy hun onregtvaerdig ontnamen. En hunne verwenschingen doen ons slot huppelen. En gy bedwelmt u in schandelyke brasseryen, gelyk de kinderen der onwetenden! Mordohan begroette hem met een glimlach en in choor klonk het, verzeld door een verdubbeld gescharrel over de snaren: Leve de vreugde en leve de wyn! Laet ze daerbuiten maer woelen; Toch zullen ze immer gevoelen Dat wy alleen hier de magtigen zyn. Leve de vreugde en leve de wyn! Een donderend gevloek was het onthael van dien zang, en de toren schokte zoo hevig onder het geknal der aenvallende schaer, dat het roode vocht uit de schalen plaste. {==34==} {>>pagina-aanduiding<<} Gryze Mordohan ontwaekte uit zyne dronkenschap: - Het woelt toch hevig daer buiten! - riep hy; - maer!... - En als ik hen dan met myne vervloekingen straf, en aen de gramschap van den Almagtige prys geef! - doddelde de priester met eene dikke tong. - En als ik.... - snorkte Ardhan, zwymelend opstaende; en hy begon te lachen, en te vermaledyden, en te zwetsen. Volgens zyn beweeren kon hy al de bestormers vergruizen, ze allen tot wind maken; Michaël heeft de oproerige engelen nooit zoo meesterachtig verslagen, als Ardhan het zyne vyanden zou doen. Waerom hen toch vreezen, ze waren immers te verachtelyk, en hy nam de scherven van het feestmael en wierp ze hun door het raem toe. De aenvalleren hadden slechts dien hoon noodig om tot dadelykheden over te gaen. Zy hadden geen vertrouwen meer in hun geschreeuw en haelden bylen, en bokken, en ladders, en vuer. Donderend schoten zy nu op het kasteel los en dit ontving beleedigingen, waeraen het zich nimmer verwachtte. Het sidderde tot in zyne grondvesten, en heele brokken zyner wanden vielen, onder het forsch gebeuk van den ram, gelyk soms brokken van hemelhooge rotsen door den bliksem weggescheurd worden. Dan doorgalmde een yselyk gekerm de lucht; maer de stryderen hoorden het gesteen der verplette niet; de drift had alle harten voor medelyden gesloten en men vocht voort, onverbiddelyk voort, zonder aen levensbehoud te denken. Het was er nu ook om meer dan leven en dood te doen; het gold verandering van magt, overwinning, overheersching! Sulmath begeesterde den stryd; hy was woedend als de aengevallen leeuw, valsch, gelyk de tieger, welke het hol zyner prooi besnuffelt. Hy werd geholpen door zyn beschermer en deze vloog van den eenen tot den anderen, sprak dezen moed in het lyf, verkoelde genen. Onvermoeibaer, onverschrokken, klapwiekte hy over hen heen, hitsende het vuer des haets aen het vuer des verlangens, mengende den smaek der voldoening aen dien der wraek. Hy plantte de ladders, wees den rammeijers de zwakke plaetsen aen, en viel ook wel zelf tegen het gevaerte uit. Dan glinsterden zyne {==35==} {>>pagina-aanduiding<<} oogen van een buitengewoon vuer, dan trilde heel zyn wezen van ongenoten lusten. Hy was inderdaed schoon, nu moedeloosheid en opbeuring hem tevens bezielden, en eene van hoop zwangere zonnestrael hem verhelderde en met weêrschynen bewaterde; alsof zyne magt groeijen zou gelyk een stroom, welke fontein begint, zee eindigt. Inmiddels stormde men voort, en het vreeselyk gebons dat door het slot dreunde begon schrik in de bewooneren te jagen. De gerustheid begaf Mordohan, en de priester verloor het vertrouwen op zyne onschendbaerheid. Ardhan alleen was onbedacht en bleef zwetsen. Hy trachtte allen moed in de ziel te storten, en herwapende Adalhil met magt. Zelfs poogde hy Harmona te troosten; maer de maegd bleef smartelyk voortweenen. Het was toch het lot haers vaders, het lot van al diegenen aen welke zy van kindsbeen verkleefd was, dat zy betreuren moest; en Sulmath beveelt immers den aenval? Die Sulmath welken zy, volgens de voorzegging van Burgarhil huwen zou, die Sulmath, welke dit orakel des Geestes nu gewapender hand vervullen kon? En als dat gebeurde, wat zou het arme meisje doen? Naer wien zou zy zich wenden? Dan was toch alle hoop om eens met Demhar gelukkig te zyn, voor eeuwig vergaen! Ach, zy weende bitter voort en hare tranen rolden op het harnas dat zy haren vader aengordde, en op het zwaerd 't welk Ardhan uit de scheede toog. Hare gebeden volgden hen op de vestingen, en haer sidderend oog bestaerde het vreeselyk gevecht dat aenvang nam. Nu was er toch ook eene verdediging, sterke verdediging, welke met den aenval opeenbruisend, een geknetter verwekte, gelyk aen dat van twee onweders die op elkander losbulderen. De ladders werden omgerukt; rotsbrokken met kracht van boven neêrgesmakt, pletteden de stryders, en gekerm en gehuil was de echo van den bonsenden val. De lucht verduisterde van het stof, haer galm verdoofde door het geraes; men streed, yselyk, yselyk, yselyk! Dood en vernieling vierden er hunne lusten bot. Zy zogen met volle teugen het genot hunner rampzalige almagt, en alwie verzwakte, ieder die viel, ieder die stierf, baerde hun eene helsche vreugde. De {==36==} {>>pagina-aanduiding<<} beschermgeesten zelven ontsnapten noch hunnen spot, noch hunne nydige blydschap; want zy zouden ook eens gelyk alles vergaen. Adalhil noch Burgarhil vermoedden dit op het oogenblik: zy dachten wie nu zegepraelt heerscht eeuwig, en daerom snorde de byl van Adalhil zoo snel, daerom vlogen de pylen van Burgarhil zoo loos en zoo spoedig. Maer hoe moedig de laetste ook streed, hy vond den weg der heerschappy nog niet open. Het kasteel was daerom te onnemelyk, Mordohan te onverschrokken. Hy trok voordeel uit al de sterke punten van zyn gebouw, benuttigde alle hoeken, en vond het middel om met weinige vrienden duizende vyanden te weêrstaen, wat zeg ik, er over te zegepralen. Ja, zegepralen; want zie eens hoe Sulmath met de zynen is afgesloofd, hoe hun het zweet der vermoeijenis en van moedverlies uitbreekt. Hunne rammen beuken niet meer, hunne ladders staen ledig. Zy hebben toch zoo vele dooden en het getal hunner gekwetsten is onnoembaer. Voor hen staen nog altyd die muren, die muren spottende van magt en ouden prael. Ach! wat knarstandt Sulmath, nu zyn zwaerd hem van afmatting ontvalt; wat ontglippen hem tranen van woede, daer hy gevoelt dat hy verpligt is den aenval te staken. Zyn blik rust vol verwyt op zynen beschermer, want hy bedenkt hoe schrikkelyk Mordohan hem zyn dollen aenslag betaeld zal zetten. Maer Burgarhil bemerkt zyne bekommernis niet; hy denkt aen eenen voordeeligen aftogt en brengt de stormers in veiligheid. Toch ontsnapt hy den hoon van Adalhil niet, die vlymt hem pynlyk door de borst: - Welnu, - klinkt het, - de aerde heeft gebeefd en de rots gehuppeld, maer zyn wy vergaen? - De nederlagen duren geene eeuwen, - antwoordt Burgarhil, - en er zyn proeven die mislukken kunnen. Maer wie het laetste spot, spot met zekerheid, doch uw lach is de eeuwige niet! En Adalhil zag reeds zynen vyand niet meer; de sluwe was in eenen anderen vorm overgegaen en stond, met lompen gedekt, in de hut van Demhar. Hy zag er zoo arm uit dat deze jongeling hem voor eenen onbekenden makker houden moest. Burgarhil sprak van weder, van goden, van buitenleven.... eindelyk vervolgde hy: {==37==} {>>pagina-aanduiding<<} - We zyn toch ongelukkig, eh Demhar? - Ja, - was het antwoord; - maer: Eindloos lyden is ons lot, Voor de smart zyn wy geboren En zoo was de wil van God. .......... - 't Is zoo; maer ge moet bekennen dat het niet aengenaem is. Gy zelf hebt er in 't kort veel om geweend, en uwe klagten klonken harder dan de eischen van Sulmath. - 't Is waer; maer ook is het pynlyk, het brood in Ardhan's mond te brengen, zelf van honger sterven, en daerom veracht te worden. - 't Is schroomelyk! maer zoo wy dien staet van zaken eens veranderden? Zoo wy weder op het slot van Mordohan uitvielen? - Wat wilt ge? - En eene doodsche bleekheid verspreidde zich op het gelaet van Demhar. - Hoor, - sprak Burgarhil, hem eene welgevulde borze toonende, - hier is geld van Sulmath, uw oom; ge zyt rampzalig en het kan uwe armoê lenigen. Maer storm dan mede en preek den oorlog, den uitroeijenden oorlog tegen het huis van Mordohan. Demhar wees het geld met verachting af, doch Burgarhil vervolgde op aenhitsenden toon: - Maer voelt ge dan niets boven u dat u tergt, eene yselykheid, die als eene keten u omknelt, en sleurt, en smyt waer ze u hebben wil, een gezag dat u als een worm vergruist hoewel ge mensch zyt. Welnu, vernietig dat iets, breek die magt, sla Mordohan en Ardhan dood, verniel hun troon.... - Hy bezag Demhar. Die was vael geworden van den hevigen stryd die in hem woelde; zyn boezem zwoegde, zyn hart was beklemd, zyne oogen schitterden; eindelyk vroeg hy met bevende lippen: - En Harmona, moet ik die ook vermoorden? Burgarhil verschoot, hy zag in 't hart des jongelings eenen afgrond voor zich open, doch zich van stonden aen herstellende, sprak hy: - Toch niet, dood Ardhan en maek Mordohan ootmoedig; {==38==} {>>pagina-aanduiding<<} geef hem eene les... En daer ge dan, door het verguizen van hooger magt zelf vermogend zult geworden zyn, hebt ge uitzicht op eene verbindtenis met Harmona. Sulmath maekt zelfs van dit huwelyk eene voorwaerde des verbonds dat ge met hem sluiten kunt. Demhar's hoofd was op zyne borst gezegen, hy bedacht zich lang en dan zyn aenzicht, dat van hoop gloeide, ten hemel heffend, sprak hy met de liefderykste snaer zyner stemme: - Ik zou Harmona bezitten? God!... Dan vooruit, dan vooruit! - En een oogenblik later stond hy buiten, op eene ton, den optogt te prêken. Zyne woorden waren woest, gelyk die van elk talent dat ontkiemt: zy schitterden van edele wraekzucht, vonkelden van de verpletterendste grootmoedigheid. Geheel de ziel des jongelings straelde er in door met al hare neigingen, begaefdheden en kleine driften. Hy was onweêrstaenbaer, omdat zyne welsprekendheid nieuw was, omdat er de kunst nog haren verlammenden vorm niet had omgehangen. Zyne natuerlyke woorden begeesterden allen en op zyn donderenden kreet van, te wapen! te wapen! klotste men op tegen het kasteel. Intusschen was de lucht verduisterd, zwarte wolken hadden haer overtogen, het scheen nacht; doch uit die duisternissen werd eene zonnestrael als geboren, welke misschien wilde aenduiden, dat er iets ontkiemde, iets, dat eens grootsch en magtig wezen zou. Want naermate het gevecht toenam werd de strael breeder, glansryker, en zy rukte brokken van het nachtfloers, dat ten laetste in vlokken de lucht doorzweefde, alsof het den luister der dagtoorts vlugten wou. De brandende strael schoot op het slot. Zy verblindde en verlamde de verdedigers, en deed hunne borst hygen van onleschbaren dorst. De rampzaligen hadden toch die vyandschap des hemels niet noodig om zoo zwak te zyn. Zy waren reeds vermoeid van den vorigen aenval, en het feest, waermede zy hunne zegeprael hadden gevierd, had hunne krachten nog meer gesloopt. Toch ontmoedigden zy zich niet: wel is waer, de aenrukkende benden waren frisch en talryk; maer hun slot was sterk: de aentastende Geest, nieuw, opkomend; maer had de hunne {==39==} {>>pagina-aanduiding<<} geenen moed hernomen, was hy niet als verjongd? Ja, want zie eens hoe hy op Burgarhil uitvalt! Hy eischt zyn bloed, zyn bestaen, alles; zyne byl snort vervaerlyk, zyne schild blikt hel, zyne oogen schitteren en treffen Burgarhil met menigen sprankel. Maer, denkt niet dat Adalhil met zyne reuzenkracht, met heel zynen leeuwenmoed, met al de woede, waermede hy zyn vreeselyk wapen zwaeit, ligtelyk verwinnen zal. Neen, neen, zyn vyand is te slim, hy weet te goed hoe vreeselyke slagen te ontwyken zyn; zie eens hoe hy zich in bogten wringt, om de aenvallen te vermyden en dan op eens een kleinen steek te geven. Niets kan hem van handelwyze doen veranderen, noch het hoonend gespot van Adalhil, noch zyne uitdagingen. Burgarhil is voorzichtig, hy wacht met geduld op het oogenblik dat zyn vyand vermoeid wezen zal. Nu schiet hy op hem toe, zyne schichten vliegen, zyne spies treft, maer wat vermogen zyn ligte wapenen op de ondoordringbare schild van Adalhil? Zoo verwint ge toch niet, sluwe Geest; tegen die schans breekt uw moed; geef het maer op, ge ziet toch dat uw vyand eeuwig weêrstand bieden zal! Maer Burgarhil denkt daeraen niet; hy gevoelt wel dat hy alzoo niet zegepralen kan; maer in zyn brein ontkiemen andere plannen, hy zoekt nieuwe wapenen, opent zyne borze en hier vindt hy goudstof, goudstof, dat in de oogen brandt. Hy werpt, hy werpt altyd van dien rykdom uit; en de wind neemt het stof op zyne vleugelen en draegt het in de oogen van Adalhil. Deze kryscht, schreeuwt, yst, hy voelt zyn gezicht falen, zyne oogen knypen zich toe van pyn. Hy kruipt achterwaerts, deinst, vlugt; maer Burgarhil dringt op hem aen, hy gaet hem doorsteken, wanneer een zacht smeeken zyne ooren treft: - Genade, genade! - klaegt Adalhil. En de lucht is zwanger van zonderlinge geruchten, zy trilt onder een grootschen adem en het schynt dat eene geheimzinnige stem door de bladeren galmt: - Uw tyd is om, o Adalhil! En al de stryderen worden bang. Zy gevoelen dat er een onberekenbaer werk is voltrokken nu Adalhil geknakt op het slot {==40==} {>>pagina-aanduiding<<} nederkomt. De bestormers hebben geene vreeze meer voor de zegeprael, zy beuken deuren en muren en sloten op; men hoort niet dan het geschal der trompetten, het gekletter der wapenen, het gebons van den ram. De wanden storten neder, de aerde dreunt van hunnen val, de rots waggelt. Reeds zyn de buitenwerken overrompelt en men moet slechts naer binnen dringen. Demhar belast zich met dien arbeid; met al zyne makkers komt hy voor de poort; hy slaet, hy smyt; het hout kryscht onder de menigvuldige bylkloven, kraekt onder de hamerslagen. Eindelyk stort zy in en zy schieten het slot binnen; maer hier doet zich een hinderpael op, onverwinnelyker dan de poort, onnemelyker dan de muren. Het was Ardhan, die voor den ingang stond. Onder de donkere bogen, scheen hy met zyne glinsterende wapens een God die kastydt. Zyn zwaerd bliksemde helder, het haktte ter neder al wat naderde, het vermoordde al wat viel. Niets weêrstond er aen zynen zwaei, en het vloog zoo dikwils neder alsof het duizendmael ware verdubbeld geweest. Maer Ardhan was niet te vreden met al de dagelyksche stryders, die hy velde; hy zocht roemryker prooi. Zyne oogen vestigden zich op Demhar en als een onweder borst hy in woede los: - Ha! zyt ge daer, ondankbare! laffe moorder! komt ge den dood zoeken, lafaerd? - En het zwaerd vloog op Demhar neêr. Maer deze ontweek den slag. Hy sprak niet, maer grynsde zyn medeminnaer vreeselyk toe. Hy dacht aen Harmona en het schuim der razerny brak hem de lippen uit: met zynen vork scheurde hy den gorgel open van Ardhan, die doodelyk gekwetst ter aerde viel. Nu stortten zy binnen en vonden geen wederstand meer. Want wat kon de oude Mordohan, wat vermogt de priester? De gryze slotvoogd had moed genoeg, maer de kracht ontbrak hem, sedert hy zynen beschermer vallen zag. Men ging den ongelukkigen doorsteken, misschien laeghartig afmaken, maer Adalhil vloog hem by; hoewel geknakt, verbroken, bezat hy nog iets bovenmenschelyks dat schrik inboezemde. De grimmende majesteit van zyn gelaet was voldoende om de schaer wat te doen wyken, en, den bebloeden {==I==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding DE TOOVERDOOS ==} {>>afbeelding<<} {==II==} {>>pagina-aanduiding<<} {==41==} {>>pagina-aanduiding<<} Mordohan in zyne armen grypende, vloog hy met hem in de hoogte, en verborg zynen meester een eind weg van het slot. Niets bood er zich meer ter moordery aen en de krygers verspreidden zich om te rooven en te plunderen. Demhar alleen, edeler en grootscher dan zyne makkers, deelde niet in hun stelen, hy was met liefderyker inzichten bekommerd; het was Harmona, Harmona alleen, welke hy opzocht. Met gescheurde kleederen, hygend van vermoeijenis, bevlekt met stof en bloed, liep hy naer de kamer, waer hy vermoedde dat zyne beminde wezen moest. Helaes! reeds van verre hoort hy haer gekerm, yselyk gekerm dat zyne ziel doorboort. Hy vliegt, want het is wel zyne beminde, die zoo erbarmelyk huilt. Buiten adem, ontzind door een schrikkelyk voorgevoel, stampt hy de deur open, en Harmona kruipt op hare kniën voor Sulmath, die haer met geweld medeslepen wil. Demhar's woede kent geene palen, zyne wraeklust eischt bloed. De noodkreet zyner beminde snydt hem door de ooren, en met den geheven vork valt hy op Sulmath los. - Verrader! - roept hy en wil hem een steek toebrengen, maer Sulmath ontwykt den slag. - Ik bemin die vrouw, - zegt hy kalm. - En ik dan! - roept Demhar. - En gy hebt me haer beloofd! Ha, boet nu uwe logentael en uwe valschheid met uw bloed! Hy grypt Sulmath by de haren en met een mes zoekt hy zyn hart; maer daer weêrhoudt hem de makker welke hem tot vechten heeft aengespoord. - Wat zie ik? - roept deze, - na de zegeprael de twist! Laet af, laet af, zingt vreugdeliederen en danst! - Maer hy heeft my bedrogen! - Luister, drink en zing! wat schort u die vrouw? - Zy is myn heil, myn al! - Maer ge hebt ze niet! - En plotselings veranderde de arme dompelaer zich in hetgeen hy was, den beschermgeest van Sulmath. - Ik ben bedrogen! - sprak Demhar; - maer toch betaeld me Sulmath zyn verraed! Doch nu sprong Harmona er tusschen, en schreijend, kronkelde zy zich rond Demhar's lichaem. {==42==} {>>pagina-aanduiding<<} - Liefste, liefste! - riep zy, - stel u toch niet in gevaer! ge kunt toch niet verwinnen, want u ontbreekt de magt. - En stil vervolgde zy: - Dezen nacht bezit ge haer, dezen nacht hebt ge de doos! Demhar begreep haer niet; maer hare tranen, hare liefde, hare geheimzinnige tael verwonnen hem; hy gaf de hand aen Sulmath: - Ik vergeef u uwen dollen aenslag, maer verg Harmona nooit meer; ge ziet dat ze my bemint. - Welnu, - was het antwoord, - ik zal haer derven zoo lang gy haer ook niet neemt. Laet my den tyd om haer hart voor my te verteederen. - Dit zal, hoop ik, nimmer gebeuren! - hernam Harmona, en stil: - ons huwelyk is maer uitgesteld, lieve Demhar, tot dat de doos geopend zy. Burgarhil lachte binnensmonds; hy fluisterde geheimzinnig tegen Sulmath: - Laet hen gaen; het is te gevaerlyk uwe inzichten te laten vermoeden. En Sulmath liet het geliefde paer vertrekken, meenende dat Demhar slechts Harmona verzelde, om haer een veiliger doortogt te verschaffen. Maer de jongeling deed meer; hy nam die ontmoeting waer om eene liefdeverklaring te doen, en onder het paer werd het een mingefluister, een gekoos, een zuiver heilig gezoen, dat er de engelen des hemels om juichten. Zoo vervoorderden zy immer hunnen weg door het ledig gewordene slot, tot dat zy buiten een schouwspel zagen zoo wreed, zoo yselyk, dat er al de stryders waren naer toegestroomd. (Wordt voortgezet). {==43==} {>>pagina-aanduiding<<} De oude en de jonge wolven, door Johan van Rotterdam. In Duitschland is er een bosch en dat heet het zwarte woud. Over eenige jaren leefden er in dat woud verscheidene wolven; ook waren er geiten, harten, koeijen, konynen en veel ander wild, dat alle tot voedsel der wolven diende, als ze er zich meester konden van maken, en dat gebeurde nog al heel dikwils; maer ze moesten er zich toch veel moeite om geven. Nu, er waren er die zich veel moeite gaven en die leefden zeer goed, en werden vet; er waren er ook anderen, die den ganschen dag sliepen of speelden en zich geene moeite gaven om wild te vangen, en die moesten honger lyden en werden mager. Ook was er onder de wolven een, die altyd alleen liep en van de overigen afgescheiden leefde; daerom zagen de andere wolven hem ook niet zeer geerne; maer ze toonden dat toch niet, al hadden ze hem, onder hen, den naem van droomer gegeven. - En die naem was zoo slecht niet, want hy scheen altyd al droomende door het bosch te loopen. Op zekeren avond kwamen er twee wolven malkanderen tegen, juist op eene plaets, waer dry wegen zich kruisten. - Goeden avond, - zei de jongste der twee, tegen den anderen, {==44==} {>>pagina-aanduiding<<} die een zeer oude was, - is de vangst goed geweest? - O, ik heb juist geene reden van klagen; want ik heb dezen morgend eene lekkere geit gegeten, - antwoordde de oude. - Ge zyt wel gelukkig, gy, - zei de jonge wolf, - ik heb den heelen morgend geslapen en van achtermiddag een mager konyn gevangen. Het had slechts het vel over de beenen, zoo mager was het, en daermede moet ik opspringen tot morgen; want nu is het te laet om nog iets te vangen. - Dat is waer, - zei de oude; - maer als gy 's morgens nog slaept, ben ik al op vangst en ik bevind my daer niet slecht by; want het is toch moeijelyk om zonder moeite iets te krygen. Terwyl ze zoo stonden te klappen, kwam er een andere wolf uit den derden weg en liep hen voorby, zonder hen te bemerken. - Daer loopt hy weêr, de droomer; daer zal ook nooit iets goeds van komen, - zei de oude wolf en schudde bedenkelyk den kop. - Goeden avond, - antwoordde de jonge wolf en hy liep den droomer achterna; want hy scheen hem nog al genegen. De oude wolf bleef hem eenigen tyd nazien, schuddekopte nog eens en liep dan weder het bosch in. Eenige dagen later waren al de wolven vergaderd op een plein, dat in het midden van het bosch lag. Op een der hoeken van het plein, stond de stronk van een afgestorven eik. Boven daerop zat een jonge wolf. De gedachten, welke hem onledig hielden, moesten zeer gewigtig zyn, want hy hield het hoofd in de beide voorpooten, en scheen geene aendacht te geven aen hetgeen er rondom hem gebeurde. De oude wolf maekte ook deel van de vergadering. - Ik ben nieuwsgierig om te hooren wat die droomer ons zal vertellen, - zei hy half luid. - Ust! - zei een der jonge wolven, welke het digtst by den eikstronk stonden, en allen herhaelden: - ust! - waerna er niemand een woord meer sprak. Op eens verhief de droomer het hoofd en liet zyne blikken over de vergaderde menigte rondweiden. - Broeders en zusters in der wolven bloede, van dag tot dag wordt het leven ondragelyker, - sprak hy met luider stem, terwyl hy den rechter voorpoot vooruitbragt. {==45==} {>>pagina-aanduiding<<} - Dat is waer, - antwoordden de jonge wolven en knikten toestemmend; maer de ouden integendeel, schudden bedenkelyk met den kop en deden: - hm! - hm! - Wy moeten een middel zoeken, om het leven gemakkelyk te maken en dit middel is gevonden, - hernam de droomer en sloeg met den rechter voorpoot op den eikstronk. De jonge wolven bezagen elkaêr en gaven luidruchtige teekenen van goedkeuring; maer de ouden grimlachten en zegden: - oh! - oh! - Luistert! - sprak de droomer weêr: - het wild wordt raer en is moeijelyk om vinden; eenigen onder ons vangen veel en leven in overvloed, anderen vangen weinig of niets en lyden honger; dat mag niet zyn en daer moet een einde aen gesteld worden, want elke wolf heeft regt om zooveel wild te hebben als zyne broeders. De droomer zweeg, en de teekenen van goedkeuring der jonge wolven waren nog luidruchtiger dan te voren. De ouden echter zeiden niets en de droomer ging voort: - Lang heb ik naer middelen gezocht om het lot der wolven te verbeteren, en eindelyk heb ik er een gevonden, dat onfeilbaer is. En de jonge wolven riepen: - hurra! - kwispelden met den staert en wreven zich de voorste pooten van vreugde. De ouden echter zegden nog niets. - Zie hier dan dit middel, - begon de droomer, - wy leven nu afzonderlyk, dat mag niet zyn: wy mogen maer eéne wooning hebben; wy moeten ons een grooten kuil graven en als die gegraven is, daer te samen in woonen, dan zyn wy altoos te gader en als er iets voorhanden is, zyn wy allen gereed en kunnen te samen werken. Dagelyks gaen wy op vangst en elk brengt het gevangene in den kuil, ook krygt elk dan zyn aendeel; de eene niet meer dan de andere; want elk heeft evenveel regt. Door dit middel zal het ons gemakkelyk vallen, van tyd tot tyd een lekker schaep te kunnen proeven; want daer wy door ons getal heel sterk zullen geworden zyn, zullen wy de honden niet meer moeten vreezen. Wat dunkt u van dat gedacht? - vroeg hy, bezag grimlachende de menigte en wachtte een oogenblik. {==46==} {>>pagina-aanduiding<<} Doch niemand antwoordde. Er waren er wel eenigen, welke dat gedacht niet goedkeurden; maer die waren het kleinst in getal en de droomer scheen heel veel aenhangers te hebben, byzonder onder de jonge wolven; daerom dachten de ouden dat het beter was te zwygen en dat deden ze ook. De droomer voelde zich aengemoedigd en dacht voort te gaen; maer op eens schoot er een oude wolf vooruit. Het was degene, welke aen den kruisweg had staen klappen. - Een oogenblik, - sprak hy. De jonge wolven zagen hem met verwondering aen, en het was alsof ze met hunne oogen zegden: - hy is wel stout die gryskop van iets daertegen te durven inbrengen, - maer ze zeiden toch niets. - Dat gedacht is heel schoon; maer in de uitvoering ligt de knoop, - sprak de gryze. - Daer is niets zoo gemakkelyk, - antwoordde de droomer. - Daer is niets zoo moeijelyk, - zei de oude. - En waerom? - vroeg de droomer. - Om dat wolven driften hebben, - hernam de oude. - Driften, - sprak de droomer, - driften, die moeten ze maer vergeten. - Dat is gemakkelyk om zeggen, maer moeijelyk om uitvoeren, - zei de oude; - want wolven zyn altyd wolven, en daer mede goeden avond. - En hy verliet het plein en liep verder het bosch in. Al de oude wolven liepen hem achterna; maer de jonge lachten en bleven; want ze vonden de woorden van den droomer heel schoon en dat waren ze ook. Den volgenden dag begonnen de jonge wolven hunne nieuwe wooning te graven en korts daerna was alles in orde; want ze werkten allen met veel moed. De toekomst scheen hun toch zoo schoon. - Wat zullen wy gelukkig zyn, - zei er een. - Dat geloof ik wel, dat wy gelukkig zullen zyn, - herhaelde een ander. - Die gryskoppen zullen wat spyt hebben, om dat ze niet mede doen, - sprak een derde. {==47==} {>>pagina-aanduiding<<} En ze werkt en dat het eene vreugde was om na te zien; maer het scheen dat de gryskoppen niet het minste spyt hadden, ten minste zy toonden dat niet en leefden juist als te voren. Zoo haest de kuil gegraven was, gingen ze er in woonen en voor eenigen tyd ging alles heel wel: zoo als het in den beginne met alles gaet. Ze leefden onder malkaêr als broeders en zusters, iets dat de wolven niet altyd gewoon zyn. Maer dat duerde niet lang; het was gelyk de oude wolf het voorzeid had: - wolven hebben driften - en - wolven zyn altyd wolven. Eerst waren er eenigen, die ontevreden waren, om dat ze meer honger hadden dan sommige anderen en toch niet meer wild kregen; dat was slecht; maer ze kenden de voorwaerden die ze zeken gemaekt hadden. Ook waren er anderen, welke niet mede op jagt gingen, om dat ze dachten dat het aengenamer was onder de warme zon in het gras te rollen of te blyven slapen. Ook waren er nog, welke mede op vangst gingen, maer slechts de helligt van het gevangene wild te huis bragten en de andere helligt onderwege opaten. - Wy hebben er ons toch de moeite om gegeven, en of wy wat min of meer te huis brengen, dat weten de anderen toch niet, - zegden zy. Maer de anderen wisten het wel. Daeruit ontstond een krakeel, dat niet spoedig scheen te zullen eindigen; want degenen, welken zich veel moeite gaven, zeiden: - Wie niet mede op vangst gaet, krygt niets en moet maer honger lyden. En dat was regt; maer de anderen zeiden ook. - Het was onnoodig, den raed van dien droomer te volgen, als we ons toch evenveel moeite moeten geven. En dat was niet min waer. Kortaf, degenen die op jagt gingen en degenen die zich liever vermaekten kwamen allen om hun deel van de vangst; maer degenen die zich moeite gaven werden dit moede en bleven ook te huis en moesten dan honger lyden zoo wel als de anderen. {==48==} {>>pagina-aanduiding<<} Nu, honger lyden is iets dat elkeen niet even wel aenstaet, daerom gingen er eenigen op vangst en zegden: - Al wat wy vangen is onze eigendom en niemand zal er iets van krygen. En ze waren in hun regt en gingen ter jagt; doch de anderen mompelden: - Laet ze zich die moeite geven; wy blyven hier rustig slapen en spelen, en krygen toch ons deel. Maer ze kregen niets en dat hadden zy verdiend; maer ze wilden toch hun deel hebben en namen het dan met geweld. Daeruit ontstond een bloedige stryd; want de eenen wilden het met moeite gevangene wild niet afstaen, en de anderen beweerden dat ze er zoo veel regt toe hadden als de eersten; zy verscheurden elkander op de vriendelykste wyze. Nu zagen ze wel dat de oude wolf gelyk had, met te zeggen dat - wolven driften hebben - en dat - wolven altyd wolven zyn. - De eene verliet voor en de andere na de gezamentlyke wooning, en allen gingen weêr leven als te voren en ze lieten den droomer alleen. Daer deze nu zag dat zyn plan zoo deerlyk in duigen viel, wist hy niet waer zich te verbergen en teerde uit van spyt. In den beginne dorsten de jonge wolven byna niet onder de oogen der oude verschynen; maer later beterde dat en toen zegden hun de oude wolven. - Doet zoo als wy, geeft u wat moeite; want zonder moeite gaet er toch niets. Gaet van 's morgens op jagt en als ge somtyds te veel wild zoudt vangen, bewaert dan het overschot tot den volgenden dag; want het is niet zeker dat er alle dagen iets te vangen valt. - Dat zullen we doen, - antwoordden de jonge wolven, en sints hebben ze dien raed gevolgd en bevinden er zich heel wel mede. {==49==} {>>pagina-aanduiding<<} Kort begrip eener geschiedenis der Nederduitsche letterkunde. (Vervolg van bladz. 599 IVe deel.) Vierde tydvak. Zelden had de geschiedenis eene omwenteling aen te teekenen, zoo grootsch in hare grondbeginselen, zoo verheven in hare daden, zoo schoon in hare gevolgen, als de opstand was der Nederlanden tegen de overheersching van Spanje. Geene omkeering van zaken kwam ooit zoo innig uit het gemoed der natie, werd ooit zoodanig in eenen geest van volkseenheid geleid door de eenparige pogingen dergenen, die door hunne begaefdheden boven den grooten hoop stonden. Maer eilaes! de menschelyke driften, meer nog dan het militaire vernuft des vyands, veroorzaekten, dat slechts een gedeelte des lands de weldaden dier reusachtige pogingen genieten mogt: de zedelyke krachten veranderden van steunpunt, en de gewesten, welke de eersten waren geweest om het dwingelandig volk te verdryven, hervielen opvolgelyk onder het juk, met de vryheid tevens hunne roemrykste zonen en het weldadig voorbeeld van het genie verliezende. Hoe dieper men in de zestiende eeuw kwam, hoe schroomelyker in de vlaemsche gewesten de landverhuizing zich voordeed. Vóor {==50==} {>>pagina-aanduiding<<} Alva's komst was ze gering, vergeleken by de overgroote bevolking des lands: by 't verschynen van dien bloedgierigen bevelhebber werd het eene algemeene, jarenlange vlugt, waerin de bekwaemste koppen het eerst verdwenen. Parma hield de hand aen het voortontvolken onzer gewesten, door zyne in elke heroverde plaets uitgevoerde bevelen, waerby de onroomsche poorters binnen de twee jaren het land te ontruimen hadden. Het Madridsch hof verkoos van ons heerlyk vaderland eene woesteny te maken, liever dan de vryheid van geweten toe te staen. Ook was de toestand der zuidelyke gewesten allerakeligst: in de hoofdstad van Vlaenderen graesden de paerden langs de voorheên meest neeringdryvende straten, en de wolven waren letterlyk meester van het omliggende platte land. Zes duizend Gentsche huisgezinnen ontvingen paspoorten. Rykdom en begaefdheid, alles week voor den vyand, ten einde vreedzaem en zonder hindernis aen de overzyde van Schelde en Maes te leven. Op het laetst der eeuw zagen de vereenigde gewesten zich verrykt met een aenzienlyk getal predikanten, godgeleerden, onderwyzers, drukkers, schilders, etsers, wis- en geneeskundigen, regtsgeleerden, staetkundigen, land- en zeehelden, geschiedschryvers, dichters, allen geboren Vlamingen of Brabanders. De hoogeschool van Leiden nam opvolgelyk zeventien Zuidnederlanders onder hare leeraren op. De edele familie der Dammannen, van Gent, telde onder hare leden zeven kerkleeraers, waervan de meesten naer Holland de wyk namen. Marnix, de Menin, Aertsens stonden onder de voornaemste staetkundigen bekend en dienden in onderscheidene gezantschappen. De aenzienlyke geslachten van Van der Aa, d'Andelot, Boisot, Van Dorp, de Fiennes, de Loen, de Merode, Van Zuylen, en zoo vele andere, bezaten mannen in haren schoot, die tot den laetsten adem te velde en op zee voor de onafhankelykheid van al de Nederlanden streden. Deze menigte menschen uit alle standen bragt veel toe tot den snellen voortgang der op éen punt samengedrongene beschaving, tot dit nationael vooruitstreven, hetwelk weldra de vereenigde gewesten op den eersten rang der hedendaegsche volkeren bragt, {==51==} {>>pagina-aanduiding<<} en tegelyk hunne letterkunde een zoo buitengewoon volk waerdig maekte. Ook wedyverden de hollandsche steden met de algemeene staten om die duizende en duizende nieuwe medeborgers aen den grond te hechten. Velen hadden in hun vaderland deel gemaekt van de kamers van rhetorica: de steden gunden octrooi aen nieuwe, binnen hare muren opgerigte kamers, welke van de inlandsche by de benaming van vlaemsche of brabandsche kamers onderscheiden werden: dergelyke telde men er te Amsterdam, te Haerlem, te Leiden en te Gouda. Wel is waer, onder het opzicht van kunst bleven deze overgeplante gezelschappen in het spoor door Casteleyn uitgestoken, wiens werken, benevens degene veler andere zuidnederlandsche dichters uit de zestiende eeuw, herhaelde malen te Rotterdam herdrukt werden, en hadden zy meer met geruchtmakende pryskampen en kunstfeesten op, dan dat zy ernstig de taelstudie en het wezen der dicht- en redenaerskunst betrachtten. Doch deden zy al geene merkelyke stappen vooruit, wat de form betreft - en hierin waren de hollandsche kamers toch niet meer gevorderd dan degene der uitwykelingen - ze bezaten den volkszin in eene mate hunner opoffering waerdig. De brabandsche kamer De Lavenderbloem, te Amsterdam gevestigd, wedyverde daerenboven op het tooneel met de voornaemste gelykaerdige instellingen des lands, en zy was het die de eerste stappen mogt aenmoedigen van Vondel, den prins der Nederlandsche dichters, uit Antwerpschen bloede toevallig te Keulen geboren, werwaerts zyne ouders de wyk hadden genomen. Ongemerkt Karel Van Mander, dien wy in 't vorig tydvak leerden kennen, mag men onder de beroemdste uitgewekene rederykers van dien tyd tellen: Zacharias Heyns, Celosse, Jan Colm en Abraham De Koningh. Zacharias Heyns, in 1570 te Antwerpen geboren, was zoon van Pieter, van wien hy de zucht voor oudheid- en aerdrykskunde overerfde. Boekdrukker en etser van beroep, zette hy zich, by zyne uitwyking naer Holland, eerst te Amsterdam daerna te Zwol neder, in welke laetste stad hy ten jare 1640 overleed. Behalve eene vloeijende vertaling van een toenmaels zeer geacht fransch dichtwerk, de Weke, van den heer de Bartas, schreef hy onderscheidene {==52==} {>>pagina-aanduiding<<} leerdichten, waerin men veel geleerdheid en gezonde wysbegeerte met eene, door gemakkelyken versbouw nog verhoogde, eenvoudige poëzy gelukkiglyk gepaerd vindt. Hy legde daerby een grooten yver voor het tooneel aen den dag; want hy stelde onderscheidene tooneel- en zinnespelen op. De meeste dezer stukken werden vertoond door de brabandsche kamer van Amsterdam en de vlaemsche van Haerlem. Celosse was werkzaem voor de kamer van Leiden, terwyl Colm en Abraham De Koningh de hechtste zuilen waren der Lavenderbloem. Te gelyk met de herleving der letterkunde had er eene aenmerkelyke verandering op het tooneel plaets. De handeling der zinnekens was eene levendige toespeling op de heerschende verkeerdheden van den tyd: in het nieuwere drama werd die rol allengskens vervuld door persoonaedjes uit het volk en ingewikkeld in de gewone straettael, waerby het sterk kontrast tusschen de tael der onderscheidene standen eene scherpe verscheidenheid van koloriet op het geheel bragt. Men zag er, als 't ware, in een zelfde tafereel de geheele samenleving vereenigd, den mensch in de verschillende kwartieren zyner beschaving - den magtige weleens ontdaen van zyn masker, het volk, dwars door zyne grove zeden heên, de edelste gevoelens aen den dag leggende. Hiertoe had men eventydig met de Engelschen, die hem echter zeer vroeg verlieten, den rei der ouden aengenomen; niet echter om de inwendige gewaerwordingen, door de handelende persoonaedjes gevoeld, bekend te maken, maer eerder om er zedelyke bemerkingen uit te trekken. Dit doel beoogde men voornamelyk in het slotkoor, door Vondel ergens de leerlykheit of moralisatie van 't spel geheeten, en duidelyk uit het zinnespel overgebragt. De voornaemste dichters, welke in de nieuwe dichtbaen traden waren Hooft, Coster en Bredero. De eerste, wiens roem meer uitgebreid is als historieschryver, en op wien wy terug te komen hebben, liet zynen Geeraert van Velsen uitgaen in 1613, het zelfde jaer dat Coster's Thijsken van der Schilden het licht zag. Coster is de stichter van het Amsterdamsch tooneel. Toenmaels werden de vertooningen gegeven door de brabandsche en de vlaemsche kamers, {==53==} {>>pagina-aanduiding<<} en door de hollandsche zoogenaemde oude kamer. Coster die, in vereeniging met Bredero, deze laetste met zyn kunstvermogen bystond, rigtte op eigen kosten eene nieuwe kamer op, welke den naem ontving van Akademie. Ze werd geopend in 1617; doch weldra rezen er hevige geschillen tusschen deze nieuwe kamer en de oude, zoo dat stadsbestuer oordeelde zich de zaek te moeten aentrekken. De twee gezelschappen werden in 1632 in een versmolten, en men bouwde hun eene nieuwe schouwburgzael, welke in 1638 ingehuldigd werd, met de vertooning van Vondel's beroemden Gysbert van Amstel. Ten tyde van Colm en De Koningh, worstelde de brabandsche kamer waerdiglyk tegen de oude kamer en Coster's akademie. Onder betrekking der kunst kan de eerste dezer beide tooneelschryvers op geene byzondere melding aenspraek maken: zyn verstrant is stroef en zyne uitdrukking onduidelyk. Tegenstrydig met de meeste zyner tydgenooten, gaf hy de voorkeur boven den rei aen de zinnenbeeldige wezens. Welligt sproot het uit eene hooggevoerde vaderlandsliefde voort, wat hem belette, even als Hooft, in de tragedie eenige kluchtige persoonaedje in te voeren; hetgeen De Koningh beproefde en door Bredero als regel werd aengenomen. Inderdaed het schynt meer overeenkomstig met de menschelyke natuer, onze handelingen, die tot de treurigste gevolgen leiden, met een lachenden zin te beschouwen. Het behoort tot de gaven eener gelukkige bewerktuiging, dat men eens hartelyk met het lot spotten kan; en de schampere lach van 't ongeluk - misschien de meest tragische toestand waerin de ziel kan geraken - is niet afgescheiden van diepe blikken in 't menschelyk hart en in den gang van 't noodlot. Langs dien weg bekwam Engeland zynen Shakespeare, die alle tragische geesten, ten minste onder de nieuweren, nog boven het hoofd is. In de Nederlanden voerde Bredero deze wyze van voordragt tot hare hoogste eer: trouwens hy wist de handeling van 't leven zoo natuerlyk voor te stellen, het regt tragische in het alledaegsche zoo wel te putten, zoo veel hartelyke blygeestigheid, zoo veel luim {==54==} {>>pagina-aanduiding<<} overal tusschen te strooijen, dat wy hem gerustelyk als een uitmuntend licht aen onzen letterkundigen hemel voorstellen, en het bejammeren dat niet zyne manier op de nederlandsche schouwburg staende is gebleven. In zaken van smaek was onze landaert steeds wispelturig, dobberend tusschen de wyzen des vreemdelings, en te kleingeestig om ooit een eigen stelsel te willen hebben, ja zoo kleingeestig van zyn' eigene vernuften naer den heerschenden smaek by andere volken te beoordeelen. Zoo viel Bredero, zoo viel Huygens, zoo viel Vondel zelf, zoo vielen later allen, wier schriften in 't gareel van Boileau niet pasten. Misschien bezweek Bredero's treurspel onder de bezwaren, welke op zyne kluchten en blyspelen drukten. Deze vertoonden de zeden van den tyd met eene vryheid van uitdrukking, welke verre van onze hedendaegsche begrippen ligt, maer destyds minder aenstootelyk was. Van den predikstoel donderde het wel tegen den dichter; doch Bredero beriep zich op het voorbeeld der ouden, die overal werden voorgesteld als modellen van kunst en smaek en ‘de jonge jeugd voor klokspijs en lekkernij ingegeven.’ De oorlog tegen de tooneeldichters was ten andere meer algemeen: destyds stonden tooneel en predikstoel vyandig tegen elkander over, en van beide kanten vloog het vuer heên en weêr. De oorlog werd nog heviger toen, in 1630, Coster zyne reeds in 1617 gespeelde, maer nu vermeerderde en verbeterde Ifigenie, een hevig vertoog tegen de aenmatigingen der geestelyken op het wereldlyk bestuer, met voordacht tegen de Amsterdamsche geestelykheid geschreven, vertoonen liet. Ook Vondel had dergelyken stryd uit te harden, niet alleen om zynen Palamedes, de verbloemde voorstelling van Oldenbarneveld's dood; maer zyn verhevene, zyn grootsche Lucifer werd door toedoen der heerschende geestelykheid, niet tegenstaende de Amsterdamsche regeering het in den stryd met de dichters hield, van het tooneel geweerd. Men zou verwachten dat Vondel geen tegenstand ontmoeten moest; want langs den eenen kant bragt hy de klassike kunst op het tooneel, ten andere gingen zyne spelen van een beginsel uit, dat ook der hervorming behoorde, zoo ver namelyk dat ze meest uit de Schriftuer waren genomen. De Amsterdammers, {==55==} {>>pagina-aanduiding<<} die by de nieuwe orde van zaken alles gewonnen hadden, verlustigden zich in het afspiegelen der weelderige jeugd, dier in eens zoo krachtig gewordene wereldstad: maer Vondel was een kind des ongeluks, op den vreemden grond geboren en zyne vaderstad ontzegd. De Bybel was de eenige troost der uitgewekenen en ballingen, en Vondel voorzag in de zielsbehoeften zyner landgenooten, met by voorkeur uit de heilige bladeren de stoffen zyner treurspelen te putten. Als zoodanig mag Abraham De Koningh als Vondel's voorlooper beschouwd worden. In zyne teedere jeugd voor Alva's bloedplakkaten gevlugt, vond ook deze zyn grootsten troost in 't behandelen van bybelsche onderwerpen. Zyne drie treurspelen: Achab, Jephtha en Samson, waervan het eerste opgesteld is in 1610, verdienen de vergetelheid niet waertoe ze gedoemd schynen. Er is veel tooneelschikking en beweging in, en op onderscheidene plaetsen verraden ze den dichter. De tael is zuiver; doch de anders gemakkelyke versbouw hapert weleens in den klemtoon. Weinig let de dichter, zoo als Vondel en lateren doen, op de plaetselyke kleur, en hy laet de Zinnekens nog hunne rol. Men ziet dat De Koningh met den grooten Vondel niets gemeens heeft dan de keuze van bybelstof; want buiten een paer schryvers misschien, was de rei algemeen aengenomen. Vondel echter is degene onder onze treurspeldichters die het meest de grieksche tragedie op zyde is gekomen, waervan hy de wetten aenneemt behalve die van eenheid van plaets. De andere tooneeldichters hielden zich volstrekt aen die wetten niet: hier omdat men ze niet kende, elders omdat men het eene schoolvossery achtte zoo slaefs het spoor der ouden in te loopen; doch vooral, dunkt my, omdat men geheel anders het vermaek verstond dat uit eene handeling moet voortspruiten. De grieksche meesters die zichzelven verdiepten in de ongelukken van een' held, zyne handeling, tot eene daed gebragt, zich poëtisch voorstelden, hem in zyn' eigen zielstryd lieten worstelen tegen het noodlot, dat staelvast de uitkomst vasthield, ontwikkelden twee hoogst tragische gewaerwordingen - de vrees en het medelyden. Vondel kwam tot dezelfde uitkomst, {==56==} {>>pagina-aanduiding<<} alhoewel hy geen heidensch noodlot ter zyner beschikking had: hy nam zyne toevlugt tot de godlyke voorzienigheid, die zoo weldadig zynde als de heidensche opvatting wreed is, echter den mensch in 't worstelen zyne eigene krachten minder werkdadig maekt; weshalve de toestand des helds minder de hoogere gewaerwordingen des aenschouwers aendoet. Het is misschien te bejammeren, dat een genie gelyk Vondel het grieksch tooneel voor het eenige met de rede bestaenbaer schynt beschouwd te hebben, en het onbeproefd liet of er niet langs andere wegen tot dezelfde resultaten te geraken ware. Op zyne baen vond hy weinig volgelingen, zelfs onder degenen die meer dan hy in de grieksche letterkunde thuis behoorden. Van alle landen van Europa zyn gewis de Nederlanden het minst geschikt voor eene dadelyke toepassing van de grieksche tragedie: nergens elders gevoelt het volk zoo weinig dat er een wezenlyke afstand is tusschen hem en den troon. By zulk eene stemming van geest kan de grieksche tragedie onmogelyk bestaen. Ook behielden hare grootste voorstanders welhaest er niets meer van dan de reijen. Dergelyk een was Willem van Nieuwelandt, van Antwerpen, de eenige met den Kortrykschen geneesheer De Valckgrave, die in de spaensche gewesten de grieksche wyze is genaderd. Beiden verwierpen de eenheid van tyd en van plaets. Nieuwelandt eindigde zelfs gelyk hy begonnen was, met zoo veel mogelyk zich van de grieksche opvatting der tragedie te verwyderen. Hy maekte gebruik van zinnenbeeldige wezens en gaf aen de liefde eene gansch ridderlyke kleur. Later zullen wy kunnen opmerken dat hy enkel de algemeene neiging der eeuw volgde. Het is vooral in de eerste jaren der zeventiende eeuw, dat er groote pogingen gedaen werden om aen de tale een meer lossen en bevalligen zwier te geven, en tevens die gezetheid, waervan zy onder het Burgondisch huis was beroofd geworden. Een belangryk werk onder dit opzicht is de vertaling van den Bybel. Luther's overzetting van de heilige bladen stelde de form van het hoogduitsch vast; 't is aen een dergelyk werk dat onze tael hare tegenwoordige gedaente grootendeels verschuldigd is. Na vele vruchtelooze pogingen langs onderscheidene kanten gedaen, {==57==} {>>pagina-aanduiding<<} besloot de algemeene synode van Dordrecht, in 1618, dat er eene overzetting des Bybels op de oorspronkelyke hebreeuwsche en grieksche texten, zoo als Marnix die reeds begonnen had, zou gemaekt worden. Marnix, vroeger hiertoe aenzocht, had namelyk, om zyn hoogen ouderdom en andere hoogstgewigtige bemoeijingen, zyn werk niet kunnen ten einde brengen. De nieuwe vertalers, plaetsvervangers en herzieners, behoorden meest tot de vlaemsche en brabandsche uitwykelingen: het waren Baudaert van Deinze, Thys van Antwerpen, Faukeel van Brugge, Walaeus en Van Kerckhoven, bygenaemd Polyander, beiden van Gent, Plancius van Dranoutere, by Ypre, Sebastiaen Damman van Gent, en Gommarus van Brugge, de geestelyke hoofdman der beroemde party die hare geloofspunten voor godsdienst van staet deed doorgaen. De vertaling werd geeindigd door twee Vlamingen: Baudaert en Walaeus, en twee Hollanders: Bogerman en Hommius. Door dit gelukkig evenwigt verviel alle gedacht van overheersching van de eene gewestelyke spraek op de andere. Alle deze medewerkers aen de grondvesten van ons nieuw taelgebouw, waeronder eenigen tot het hooger onderwys behoorden, stonden als letterkundigen en geleerden by hunne tydgenooten hoog aengeschreven. Baudaert was beroemd, onder meer gewrochten, door eene algemeene geschiedenis in een helderen en levendigen styl geschreven; Thys door onderscheidene werken rakende geloofsgeschillen en geschiedenis; terwyl Plancius, de eerste die te Amsterdam lessen over de zeevaertkunde gaf en de stichter van het hollandsch zeewezen is, als natuer- en meetkundige eene plaets verdient naest Simon Stevin, den grooten geleerde, die zoo waerdiglyk zyne moedertael wreekte, en wien zyne geboortestad Brugge, na eene twee eeuwenlange miskenning, eindelyk thans een standbeeld heeft opgerigt. By dezelfde synode van Dort benoemden de algemeene staten tot hunnen geheimschryver een ander beroemden Vlaming, Daniël Heinsius, te Gent geboren in 1580. In 't gemeenebest der letteren meer bekend als latynsche taelgeleerde en dichter, verdient hy geen minderen lof om zyne vlaemsche poëzy, inzonderheid wegens {==58==} {>>pagina-aanduiding<<} den grooten stap dien hy den versbouw deed doen. Reeds op het einde der zestiende eeuw, liet zich de behoefte eener meer edele en krachtige versmaet gevoelen. Het refrein met zyne ongelyke kadans, te weinig deftigheid voor deze eeuw van reuzenworsteling bezittende, en het oud heldenvers uit het geheugen verdwenen zynde, zoo nam men het fransch alexandryn over. De eerste, zoo 't schynt, die er zich van bediend heeft, is jonker Jan Vander Noot, te Antwerpen overleden in 1590. Deze nieuwe versmaet ging weldra naer Holland over, waer jonker Jakob Duym, van Leuven en te Leiden woonachtig, een der eersten was om ze aen te nemen. Maer Duym was beter vaderlander dan verzenmaker, en er was niet min dan het muzikael gehoor en het dichterlyk vernuft van Daniël Heinsius, gepaerd aen den strengen philologischen geest van dien schranderen man toe noodig, om aen het log alexandrynsch vers genoegzame harmonie te geven ten einde het in nederlandsche ooren bevallig mogt klinken. Schoon Heinsius meer bepaeldelyk zich op de klassike letterkunde toelegde, zyne geschriften in de landtale hebben niet te min een nieuw tydperk geopend, niet alleen om den versbouw, maer zelfs ten opzichte der gedachte en der uitdrukking. Hem komt zelfs de roem toe dat de noordelyke Duitschers eene geestdrift voor de nederlandsche poëzy gevoelden en naer hem eene Silezische school vormden, die Opitz tot hoofd had en eene reeks merkwaerdige mannen telde. Het voorbeeld dat Heinsius gaf, was evenwel niet onvoorwaerdelyk der nationale letterkunde gunstig; ik ben zelfs van gevoelen dat het er een nadeeligen invloed op uitgeoefend heeft, in dien zin namelyk dat die groote man, van grieksche en romeinsche denkbeelden overvloeijende, enkel als klassike geleerde dacht. Hy verwaerloosde, of liever door zyne onnederlandsche opvoeding welke zeer vroeg begon, hy kwam tot de kennis niet van den waerachtigen nationalen geest; en gelyk hy een van de godspraken der geleerde wereld was, werd zyn voorbeeld besmettelyk. Sedert bleef de vaderlandsche letterkunde beheerscht van een klassiken geest, die ons wel menig voortreffelyk zoo proza- als dichtwerk schonk, doch wiens langdurig juk door de oordeelkundigsten onder de navolgers der oudheid betreurd wordt. {==59==} {>>pagina-aanduiding<<} Heinsius schreef deels minne- deels leerdichten. De laetste zyn zinnebeelden, een spottend lofdicht op Bacchus en een dichtstuk op Jesus-Christus. In den Lof van Bacchus, vooral, maekte de dichter een gelukkig gebruik van een der schoonste voorregten onzer tael, het vermogen van nieuwe en samengestelde woorden te vormen. De minneklagten en pastoralen mogen als zoo vele meesterstukjes van antiken smaek en van harmonie opgegeven worden. Heinsius behoorde onder de dichters welke de vriendschap zochten der gezusters Maria-Tesselschade en Anna Roemers Visscher. De uitnemendste beminnelykheid paerde zich, in deze beide dochters van den reeds vroeger onder de herstellers der letterkunde opgetelden Roemer Visscher, aen het edelste karakter en de meest verscheidene begaefdheden. Met onderscheidene talen doorbekend, gelukkige beoefenaersters der nationale poëzy, voortreffelyke zangsters en met eene byzondere gave bedeeld van op glas te schryven en te schilderen, zweefde er over haer iets ideaels, dat de liefde en de bewondering tot zich trok. Het waren Heinsius en Cats, het was Hooft, het was Vondel, het waren Van Baerle, Huygens en anderen, allen de keur van den nederlandschen zangberg, die het gezelschap zochten dezer beide, in 't midden der overdrevenheid van den geestdrift zoo zedig geblevene meisjes. Ze waren lang de sieraeden der talryke letterfeesten, welke Hooft gaf op zyn slot te Muiden by Amsterdam. Dat Muiderslot was een ware tempel aen de wellevendheid en den goeden smaek opgerigt. Deze deugden, door Hooft byzonderlyk verfynd tydens zyne uitlandigheid in Italie, ontvingen hier een nieuwen luister van de twee vrouwen, welke de dichter zich opvolgelyk tot echtgenooten gekozen had, en die al de hoedanigheden van hart en geest paerden aen de fraeiste vormen der dochters van 't noorden eigen. Het waren Christina van Erp en Eleonora Hellemans. De laetste vooral was het gestadig voorwerp van de lofgalmen der veelvuldige dichterlyke bezoekers, lofgalmen die haer nog bleven vergezellen na de dood van haren echtgenoot, ja haer tot in het graf volgden. Het was de gelukkige {==60==} {>>pagina-aanduiding<<} gezellin van den beminnelyksten onzer minnedichters. Het leven dezer twee echtgenooten was een zalige tegenhanger van 't lot aen Laura en Petrarcha beschoren. Hooft maekte met Vondel en Cats het driemanschap uit van de gulden eeuw der nederlandsche letterkunde: het was de tyd van Frederik-Hendrik (1625-1647). Geheel de letterkunde der zeventiende en der achtiende eeuw hecht zich aen deze drie vernuften, de hoofdmannen van drie scholen. Over het algemeen in Belgie minder gewaerdeerd dan zyne beide mededingers, verdient Hooft evenwel onder alle opzichte dat hy ernstig bestudeerd worde. Zyne bevallige en geurige poëzy, vol zachtheid en harmonie wanneer hy ontvlamt voor het aentrekkelyke der schoonheid of voor de genuchten van 't buitenleven, verheft zich in het treurspel tot het verhevene der gedachte, tot het stoute en krachtige der uitdrukking. Maer in deze schaer van groote mannen is het nog minder door zyne dichterkrans dat Hooft zich onderscheidt, dan wel als geniael geschiedschryver. Zyne dichtwerken dragen te veel blyken van die eerste dagen der wedergeboorte, wanneer de uitdrukking tusschen twee stelsels nog wankelde. Ten anderen is hy niet gansch van den blaem vry te pleiten, de Italianen te hebben nagevolgd tot in 't geen in hunne poëzy den valschen smaek verraedt. Om den drossaert van Muiden in geheel zyne grootheid te waerdeeren, is het noodig dat men hem kenne door zyne prozawerken, inzonderheid zyne historische: - het leven van Hendrik IV, Rampzaligheden der verheffinge van den Huize Medicis, bovenal zyne Nederlandsche historien. Vóor hem had de edele stryd tegen Spanje menige voorname pen, onder anderen degene van den beroemden Antwerpenaer Van Meteren, onledig gehouden; maer geen inlandsche prozaschryver bezat een' styl zyner betrachting waerdig. De historieschryver in Hooft beoefende de ouden, even als de dichter zich verlustigd had in de italiaensche tooverklanken. Hy nam Tacitus tot voorbeeld; en na dezen kernachtigen schryver meer dan vyftig mael gelezen te hebben, waegde hy het eerst tot de vertaling er van over te gaen. Men verwyt den nederlandschen geschiedschryver, gelyk zyn model, dikwyls duister te zyn door {==61==} {>>pagina-aanduiding<<} al te veel bondigheid te betrachten; doch wat wint hy niet al, langs een anderen kant, aen kracht van uitdrukking? Van die zyde beschouwd, is Hooft's wedergâ nog niet opgestaen, en kunnen de andere hedendaegsche volkeren weinige schryvers, om de kracht en de levendigheid, hem tegenover stellen. Deftig en wysgeer, blyft Hooft steeds op de hoogte van zyn onderwerp; verrukkelyk in zyne tafereelen, bezit hy de verdienste, met goed oordeel oorzaken en gevolgen te ontleden; en moge hy al niet geroepen zyn om ooit de zoogezeide volksgunst te genieten, zyne schriften zyn toch bestemd om zoo lang te leven, als de tael waervan hy zich bediende zal bekend zyn. Hooft werd geboren te Amsterdam in 1581 en stierf in 1647, weinige dagen na prins Fredrik-Hendrik, wien hy zyne Nederlandsche historien had opgedragen, en kort vóor het sluiten van het vredetraktaet van Munster, dat het bestaen der vereenigde gewesten verzekerde. Vondel zag het eerste levenslicht in 1587. Deze genoot niet gelyk zyn medestander het geluk eener keurige opvoeding; maer de natuer schonk hem eene gloeijende ziel en eene hooge verbeeldingskracht, door de tydsomstandigheden waerin hy zyne jeugd doorbragt dermate opgewonden, dat hy de verhevenste dichter werd der Nederlanden. Vondel begon zyne loopbaen op het toeneel der brabandsche kamer te Amsterdam met tamelyk zwakke treurspelen, welke welhaest vergeten werden voor meesterstukkan van den echten stempel. In zyne gewrochten wist hy behendiglyk de tydsomstandigheden zich ten nutte te maken; nu eens hekelde hy in den Palamedes de halsregting van Oldenbarneveld; dan slingerde hy den bliksem der verontwaerdiging onder den naem van harpoen of stelde met Roskam en Rommelpot de belachelykheden van den dag aen ieders spotlust bloot; terwyl hy andermael de heldendaden van den prins van Oranje, van De Ruyter en Tromp ten hemel verhief. Hy beoefende verscheidene dichtsoorten even gelukkig. Eenvoudig by de kinderwieg, steeg hy op als de arend voor een schoon wapenfeit. Vooral het verhevene paste aen zyn vernuft. Wy gewaegden vroeger van zyne treurspelen: wy zullen er byvoegen dat men onder de reijen eenige lierzangen {==62==} {>>pagina-aanduiding<<} aentreft van eene ongewone verhevenheid, welke proef kunnen uitstaen tegen al wat de onde en nieuwe tyden in dit soort hebben voortgebragt: dergelyke zyn de rei der engelen in den Lucifer, een allermerkwaerdigst stuk om de eenvoudigheid van het plan en de stoutheid der uitvoering, de rei der klarissen in den Gysbrecht van Amstel, het nationael treurspel voor Amsterdam, dat van 1639 onafgebroken jaerlyks omtrent nieuwjaerdag in Nederlands hoofdstad vertoond wordt. In zyn treurspelen wist Vondel aen het heldenvers die verscheidenheid van bouw te geven, welke het alleen waerdig van 't onderwerp maekt; en onder dit opzicht zoo wel als der uitdrukking was hy allen ontwassen. Als dichter hangt Vondel evenwel menig gebrek aen, en zyne werken hebben onbarmhartige berispers ontmoet. Doch in weêrwil van stelselmatige aenvallen, in spyt, als 't ware, eener samenzweering om der dichteren vorst uit de gulden eeuw der nederlandsche letterkunde van zynen troon te bonzen, blyft Vondel den scepter zwaeijen; ja er zal een tyd verschynen dat de vergelykende studie der geheele letterkunde het oordeel, door alle vrienden van het schoone gestreken, zal bekrachtigen. Mogt Vondel al geene klassike opvoeding genieten, hy verwaerloosde toch niets, wat hem waerdig kon maken van 't gezelschap der geleerden met wie hy omging. In tegenstelling met Bredero beschouwde hy de studie der oude dichters als noodzakelyk voor de ontwikkeling van zyn genie. Hy had reeds zyn dertigste jaer bereikt toen hy zich eerst op het latyn toelegde, en welhaest zag men zyne vertalingen verschynen der werken van Virgilius, van Horatius, der Herscheppingen van Ovidius en van eenige treurspelen van Seneca. Ongelukkiglyk waren zyne kennissen in de tael van Rome niet zoo uitgebreid, dat hy zich van zyn werk mogt voldaen rekenen. Men leest evenwel met genoegen zynen Virgilius, vooral de prozavertaling. Onder al de uitwykelingen of derzelver kinderen, in Noord-Nederland gevestigd, was Vondel misschien de verdraegzaemste voor de katholike leer. Zich godsdienstig te toonen was in die dagen geene verdienste, elkeen was het: dit kan dus de oorzaek {==63==} {>>pagina-aanduiding<<} niet wezen dat by een gevorderden ouderdom Vondel het katholiek geloof heeft omhelsd. Hoe het ook zy, het waren noch de eerbewyzen, noch de ambten, noch de vleijery die op zyn besluit eenigen invloed hadden; het was veeleer de stroom van zyn poëtischen geest, die er hem henen dreef. Voorlang reeds had hy de Altaergeheimnissen uitgegeven, een leerdicht in drie boeken, ganscth ten voordeele van 't roomsche geloof. Na deze zooveel gerucht makende daed, die hem de gunst veler vrienden onttrok, stelde hy een historisch gedicht in zes boeken op: Johannes de boetgezant. Hy voltrok mede eenige zangen van een uitgebreid heldendicht, waervan het onderwerp was de Christenwording van keizer Constantyn-de-groote; doch dit brokstuk is verloren. In deze en andere gedichten van den zelfden aert ziet men Vondel's dichtgeest in al deszelfs luister zich ontwikkelen, verwonderlyk vooral om het gemak waermede hy de schitterendste kleuren op de dorste onderwerpen wist te leggen. Vondel telde een-en-negentig jaren wanneer hy op den 5 february 1679 zachtjes de eeuwigheid insluimerde. Cats rekte zyn nuttig leven tot aen zyn drie-en-tachtigste jaer. Hy was geboren te Brouwershaven in 1577, en stierf op zyn buitengoed Zorgvliet, hetwelk hy in 't midden der zeeduinen, niet verre van den Haeg, had laten bouwen. De verdiensten, waerdoor de werken van Cats zich aenbevelen, zyn van een geheel anderen aert dan degene zyner twee mededingers. Hier ontmoet men niets van die reuzenkracht, niets van die schilderingen bekwaem om vrees en schrik te verwekken, welke u dwars door bloed en tranen rukken, niets van die grootspraken in de opwelling van 't gevoel geschapen. By Cats is alles bedaerd: zyne poëzy is gelyk aen de heldere beek, die zonder gerucht langs den effenen grond van Zorgvliet vloeit - het leerdicht in deszelfs eenvoudigste en naïfste uitdrukking. De spaerzaemste in dichterlyke verrukking, verkreeg Cats evenwel in veel hoogere mate de volksgunst dan zyne beide mededingers. Sedert twee eeuwen bevinden zich de werken van dezen dichter, door het volk in zyne eenvoudigheid ‘het boek van Cats’ geheeten, in de hut des visschers en des landmans gelyk in de boekzael der {==64==} {>>pagina-aanduiding<<} geleerden en der ryken: ja men heeft dat boek met den naem vereerd van Bybel der huisgezinnen, een welverdiende lof voor de voortbrengselen uit een minnend harte, uit een diepdenkend en wys hoofd ontsproten. Wien onder de Zuid-, wien onder de Noordnederlanders heeft Cats niet al eens in de moeijelyke baen des levens de voetstappen gevestigd? welke nederlandsche vrouw is er die niet aen Cats troost te danken heeft? Men stelle zich den zanger van Zorgvliet niet voor als een kluizenaer, die in zyn eenzaem vertrek zyne zwaermoedige voorschriften opstelt. Neiging en stand maekten Cats tot een der gezelligste menschen in 't gemeenebest. Uit een aenzienlyk zeeuwsch geslacht gesproten, verhief hy zich trapsgewys tot de eerste waerdigheid in den staet, die van Raedspensionaris van Holland, gelykstaende met den rang van eersten minister, welke waerdigheid hy vyftien achtereenvolgende jaren behield, tot den dag dat hy op zyne aenvraeg zyn eervol ontslag bekwam, om zyn bewind in handen van den beroemden Jan Dewit te zien overgaen. Cats behoorde onder de bekwaemste advokaten en de geleerdste mannen van zynen tyd. Buiten zyn vaderland (te Orleans) tot den graed van doctor in de regten bevorderd, in onderscheidene gezantschappen werkdadig, als aenzienlyke grondeigenaer, als advokaet en als staetsman in gedurige aenraking met menschen van allerlei rang, bekwam hy eene uitgebreide menschen- en zakenkennis. En ter aenvulling van dat alles, hy was met al de in zyne eeuw geachte talen grondig bekend. Zie daer den man die, zonder iemand te verduisteren, eene populariteit bekwam, waervan de weêrgâ in de hedendaegsche letterkunde moeijelyk te vinden zou zyn. Met een zeldzaem gemak werkende en tot op zyn sterfbed bekommerd met de zedelyke beschaving van zyn' evenmensch, liet Cats een groot getal werken na. Wy bezitten onder anderen van hem: Ouderdom en Buytenleven, Hofgedachten, Invallende gedachten, Doodkist voor levenden, Gedachten en slapelooze nachten, Selfstryd, Sinne- en Minnebeelden, de Trou-ring en het Houwelyck. De twee laetste zyn 's dichters hoofdwerken: de Trou-ring bestaet uit eene reeks van min- en huwelyksgevallen, vol {==65==} {>>pagina-aanduiding<<} belang en onderrigting; het Houwelyck maelt in zes tafereelen de vrouw af in de verschillende wendingen van haer leven: als Maegd, Vryster, Bruid, Wyf, Moeder en Weduwe. Deze dichtwerken zyn ondermengd met een even eenvoudig en bevallig proza, hetgeen er een gantsch eigenaerdig gelaet aen geeft: door deze kunstgreep is de eentoonigheid der verhalen, door de weleens buitenmatige gerektheid en den bekenden verstrant van Cats te weeg gebragt, behendiglyk verbroken, om plaets te ruimen voor eene aengename schakeering. Deze zelfde Cats, die man zoo eenvoudig, opregt van gemoed, dat hy, by 't ontvangen van zyn ontslag van raedspensionnaris, zich in vollen raed der algemeene staten op de kniën wierp, om den Almogenden te danken voor zyne eindelyk bekomene rust, deze zelfde Cats, met den eenen voet reeds in het graf staende, beschreef zyn Tachtigjarig leven, een vertrouwelyk verhael, waerin de beminnelykste eenvoud leeft en dat met lessen van levenswysheid doorzaeid is, laetste vermaking van dien vaderlander en menschenvriend, wiens geheele leven eene poging was om de genietingen des levens met de maetschappelyke pligten in overeenstemming te brengen. Cats is by uitnemendheid de dichter van den eerlyken man. Hier eindig ik dit kort overzicht van de drie toonbeelden, welke zich in de eerste helft der zeventiende eeuw voordeden - van Hooft, Vondel en Cats. Ieder dezer vernuften had zyne volgelingen; waeronder allermerkwaerdigste schryvers te voorschyn kwamen. De beroemste navolger van Hooft, is Geraerd Brandt, de schryver van de Historie der Reformatie en van 't Leven van De Ruyter. Brandt schonk het vaderland drie zonen, alle drie hunnen vader waerdig. Onder de talryke navolgers van Vondel komt Antonides Van der Goes den grooten meester het digste by. Antonides schreef een uitgebreid gedicht, hetwelk men met den naem van heldendicht zou mogen bekroonen, de Ystroom getiteld, dat zich door stoute opvatting en krachtigen styl onderscheidt, doch weleens van mythologische krullen overladen is, een gebrek eerder der eeuw dan den dichter aen te wryven. Wat Cats betreft, hehalven verscheiden merkwaerdige mannen in Holland, telde hy onder zyne navolgers een aenzienlyk getal Zuidnederlanders; men mag zelfs beweeren {==66==} {>>pagina-aanduiding<<} dat hy, staende het spaensch en het oostenryksch beheer, zoo goed als het eenig toonbeeld in Vlaenderen en Braband is gebleven. Doch vóor wy deze school op zuidnederlandschen bodem volgen, hoeven wy ons nog eerst op te houden by degenen die de oevers van Leije en Schelde verlieten, om vryer te ademen en te zingen op den grond, vanwaer de algemeene vyand verdreven was. Het is der opmerking waerdig dat de evengenoemde drie hoofdschryvers zoo nauw aen Braband, inzonderheid aen de stad Antwerpen verknocht zyn. Vondel, even als Rubens, uit Antwerpsche ouders toevallig te Keulen geboren, beproefde zyn tragischen geest op het brabandsch tooneel van Amsterdam, en men ziet uit zyne fraeije Inleiding tot de nederduitsche poezy, hoe veel belangstelling hy voor de spraek zyner moederstad gevoelde. Cats, zooals Hooft, nam een Antwerpsch meisje tot vrouw; ja, wat meer is, het was van een brabandschen jongeling dat hy de dichtkunde leerde. Doch waerhenen zou onze pen ons leiden, indien wy van den gelukkigen invloed wilden gewagen, op de letterkunde in Holland uitgeoefend door persoonen, welke by zichzelven niet tot de letterkunde behoorden? Wie denkt hier niet aen dien Jeremias De Decker, waerdig van naest Vondel geplaetst te worden, en die even als de prins der Nederlandsche dichters, uit een Antwerpschen vader was gesproten, wien hy gantsch zyne letterkundige opvoeding te danken had? Van Baerle, de beroemde latynsche dichter Van Baerle, wiens nederlandsche gedichten evenwel, hoe gering ook in getal, zyne onduitsche overleven zullen, was van Antwerpen. By hare onderwerping aen Parma's wapenen, had die koningin der Schelde, een groot getal harer kinderen haer zien ontvlugten; een grootere slag trof haer by het twaelfjarig bestand, dat de Schelde sloot en duizende burger- en handelhuisgezinnen haer ontnam. In die dagen van vernedering verloor Belgie zyn edelst dichterlyk vernuft, - Jakob van Zevecote, te regt de prins der vlaemsche dichters genaemd. Van Zevecote, werd geboren te Gent, den 16 january 1596. Tot vervoering toe verliefd op eene jonge stadgenoote, welke hy onder den naem van Thaumantis bezingt, had hy de smart te zien dat het aengebeden voorwerp zyner {==67==} {>>pagina-aanduiding<<} zangen de meer gloeijende huwelyksvlam verkoos boven des dichters flikkerlichtjes. Ligt geraekt en opstuivend, in staet om zich van het toppunt der vreugd in den afgrond der smarte te werpen, sloot de diepgewonde dichter zich in een klooster op: hy begaf zich onder de Augustynen binnen zyne geboortestad. Maer de knelling van den monikrok was te krachteloos om de woelingen van zyn harte te toomen: die vurige ziel worstelde wederspannig tegen de eenzaemheid der cel; de Gentsche grond trilde en woedde als een gloeijende lava onder de voeten van den verstoorden dichter. Zevecote trok het klooster uit, nauwelyks achttien jaren oud, en met den pelgrimsstaf in de hand ondernam hy de reis naer Rome, om, ware het mogelyk, zyne ongelukkige liefde te vergeten. Vóor hy zyne geboortestad ontweek, zond hy een laetste vaerwel aen zyne ontrouwe vriendin. Hy trok door Lotharingen en Zwitserland, de Alpen over; en na de stad op zeven heuvelen bezocht te hebben, keerde hy langs Frankryk in het Vaderland terug. Dit was het eerste tydperk van zyn poëtisch leven. Zevecote's minnedichten zyn niet talryk, doch tot vergoeding heerscht er eene ongewone natuerlykheid in en eene verlevendigende frischheid: ze dragen de bewyzen dat de dichter de kunst heeft afgezien van zyn' neef Daniël Heinsius, wien hy op zyn zestiende jaer eenige dichtregels toewydde. Gelyk wy vroeger zagen, had Heinsius zelve de ouden tot model gekozen; en Zevencote van den zelfden smaek doordrongen, maekte zich mede een schoonen naem als latynsch dichter. Gedurende het twaelfjarig bestand was Heinsius nogmaels zyne vaderstad komen bezoeken; en Zevecote, geheel in begeestering voor den beroemden Leidschen hoogleeraer, wilde zyn neef als leerling volgen. Zyn vader weigerde. Van zyne reis uit Rome terug, was hy misschien van zyne liefde genezen, doch hy kon het geluk noch in Gent dat hy van ondankbaerheid jegens deszelfs kinderen beschuldigt, noch in eenige plek van het aen den wrok van 't spaensch bestuer overgelaten Belgie terugvinden. Hy onderwees in de kollegiën zyner orde te Gent en te Brussel tot in het jaer 1623, wanneer hy naer Leiden vertrok om er zynen neef een bezoek af te leggen, zoo al niet met inzicht om {==68==} {>>pagina-aanduiding<<} zich in Holland te vestigen. Althans hy bleef in dat gewest en beleed er welhaest openlyk de gereformeerde godsdienst. In 1626 werd hy beroepen tot den leeraerspost in de geschiedenis en welsprekendheid by de hoogeschool van Harderwyk, alwaer hy den 17 maert 1642 overleed in den ouderdom van zes en veertig jaren. Dit tweede tydperk van zyn poëtisch leven wydde Zevecote bepaeldelyk toe aen het leerdicht en aen dramatische tafereelen. Wy bezitten van hem eene verzameling bevallige zinnebeelden, waerin onder de helderste kleuren eene gezonde wysbegeerte zich vertoont; ook eene schoone vertaling van Heinsius latynsch gedicht: Verachting des doots. Als tooneeldichter wydde hy zyne gaven aen de dappere verdediging van Leiden. Deze merkwaerdige bladzyde uit 's lands geschiedenis gaf hem de stof voor een treurspel het Belech en voor een blyeindend spel het Ontset van Leyden, beide echter welligt voor het tooneel niet bestemd. Het zyn eerder tooneelvormige dichtstukken dan eigenlyke treurspelen, uit alleenspraken en reijen met eene zekere regelmatigheid samengesteld. Doch de styl er van is zoo krachtig, zoo ryk aen poëzy, dat onder dit opzicht Zevecote voor geen' zyner tydgenooten moet onderdoen. Er valt alleen op aen te merken, dat de uitvallen tegen de spaensche natie te zeer de blyken dragen van een onverzoenlyken haet tegen de verdrukkers zyns vaderlands. Dat was de jongste, maer tevens de krachtigste vloek tegen de verdelgers der nederlandsche nationaliteit in vlaemsch Belgie. Maer dit smartgeroep weêrkaetste niet tot op den bodem, waer 's dichters eerste jeugd had gebloeid. Een veiligheidsband omringde de vereenigde gewesten en belette aen de vlaemsche boeken den toegang tot den vlaemschen grond. De volkstael, die als 't ware met de nieuwe denkbeelden zich vereenzelvigd had, boezemde wantrouwen in aen de vreemde meesters; en aertshertog Albert zelf, met het souverein gebied over al de Nederlanden bekleed, deelde in dien afkeer voor onze tael: de uiterste grens van inschikkelykheid by hem was van in 't hoogduitsch te antwoorden aen de Vlamingen die geene andere dan hunne landtael verstonden. Het schynt overigens dat deze vorst met niet meer beleefdheid zyne {==69==} {>>pagina-aanduiding<<} waelsche onderdanen bejegende: volgens de geschiedschryvers bezigde hy in zyne antwoorden geene andere talen dan de latynsche, hoogduitsche of spaensche. In 't onderworpene gedeelte des lands was wel de openbare geest gedempt; maer op de grenzen waekte een onvermoeidbaer leger uitwykelingen, gereed om by de eerste gunstige gelegenheid de vaderlyke erf uit des vreemdelings handen te ontrukken, en er het gevoel voor vryheid en onafhankelykheid her op te wekken. De leeuw was zyne kluisters nog niet gewoon, en men gevoelde dat ze nauwer moesten toegehaeld worden. De drukkers en boekverkoopers waren onder eede verbonden geene aen het katholiek geloof schadelyke boeken uit te geven of te verspreiden; en de censuer verkoos hare goedkeuring te geven aen een onzedelyk lettergewrocht, liever dan dat zy een boek zou toegelaten hebben, hetwelk den zelfdenker verraedde. Het werd dus aen de zuidelyke gewesten verboden, van den voortgang in de letterkunde, waerop het noorde met zoo veel regt zich verhoovaerdigde, te genieten. Wel is waer, sommige rederykkamers bleven nog prysvragen beantwoorden, en enkele mannen behielden genoegzame onafhankelykheid om vriendschapsbetrekkingen met hollandsche schryvers aen te knopen. Doch deze afzonderlyke en kortstondige betrekkingen bleven zonder invloed op de algemeene beschaving; het volk zag zyne tael verwaerloosd zelfs door degenen die het zich tot taek gemaekt hadden, deszelfs geest met nog meer dan enkel kerkelyke zielespys te voeden. De rederykers, tydens het twaelfjarig bestand in hunne oude voorregten hersteld, voelden zich onvermogend om in de baen van voortgang te stappen. Om de tael en de letterkunde hare waerdigheid te helpen hergeven, hadden deze instellingen eene gantsche omkeering moeten ondergaen, en het ontbrak haer aen gunstbewyzing van hoogerhand. Weleer had men den Vorst aenmoedigingen zien toewyzen; thans ware het geringste hofjonkertje voor zyne waerdigheid beducht geweest, met eene in ongunst gevallene instelling onder zyne bescherming te nemen. Het ging met de kamers van rhetorica toe, even als vroeger met de neeringen en ambachten: hare zedelyke kracht was gebroken, hare invloed {==70==} {>>pagina-aanduiding<<} misacht, en de zoo geliefkoosde naem van poëet werd een spotnaem. Het is niet dat de nationale letterkunde in de overwonnene gewesten geheel was blyven staen. De voortzettingsdrift was van Vlaenderen en Braband uitgegaen, en ondanks de klaerblykelyke gunsten aen de belgisch-latynsche letterkunde gegeven, worstelde de volksgeest moedig en grootsch in de kommervolste omstandigheden voort. Het is aen de dwingelandy niet gegund eene edelmoedige streving in eens te stuiten, en geen volk werd eensklaps uit de vryheid in de volstrekte slaverny geworpen, even min als men van slaven op eens een vry volk kan maken. Het werk der beschaving liet zich overal gevoelen, in de fraeije kunsten, in de wetenschappen, tot zelfs in die hybridische voortbrengsels, de treurige nagalmen van Rome's zangen, ter eere van andere menschen, van een ander geloof aengeheven. In 't midden van die algemeene drift kon het uitgangspunt der beweging, de nationale letterkunde, met onbewegelykheid niet geslagen blyven: tot zoo iets is geene menschelyke magt in staet. Ondanks de gedwongene scheiding met Holland, ondanks de geringe onderlinge gemeenschap tusschen de veroverde gewesten zelve, ondanks den mangel aen een letterkundig middelpunt, vertoonden zich de nieuwe wyzigingen in de spraekkunstige en prosodische formen in alle gewesten te gelyk. Daniël Heinsius, de voetstappen volgende van Van der Noot, had aen het heldenvers eenen met den geest onzer tael meer overeenkomenden gang geschonken. Gelyktydig byna werden dergelyke pogingen gedaen door den Ypreling Jakob Ymmeloot, heer van Steenbrugge. Ten jare 1614 gaf deze schryver een gedicht in 't licht: Kort gedingh tusschen d'oorloghe en de vrede, voorzien van eene voorrede, waerin hy het harmonische van het ïambisch vers aentoont. Later ontwikkelde hy wyder zyne denkbeelden over het metrum in een dichtwerk dat den franschen titet voert: La France et la Flandre reformées, ou traité enseignant la vraye méthode d'une nouvelle poésie françoise et thyoise harmonieuse et délectable. Van het standpunt beschouwd, waerop thans de nederlandsche versbouw staet, is Ymmeloot's theorie allergebrekkigst; doch het blyft niet te min waer dat zyne verzen noch van welluidendheid noch van kracht {==71==} {>>pagina-aanduiding<<} beroofd zyn. Volgens hem was het aen 't miskennen van den rhythmus onzer tael toe te wyten, dat zoo vele dichters het latyn boven het vlaemsch verkozen. Wáer is het dat men dit voorwendsel te baet nam, de eene uit vrees de andere uit vleijery, om zyne afvalligheid van de volkszaek te vermommen. De tael is geen kadaver, waerop de galvanische kracht van 't genie te kort schiet; het is eene geleidelyke en kneedbare stof in de handen van elk volk, dat het gevoel van eigenwaerde bezit. Ymmeloot's voorbeeld en byval werden te Ypre met een gelukkig gevolg bekroond. Gelyk Audenaerde onder Casteleyn, werd die stad voor een oogenblik het middelpunt der literarische beweging in Westvlaenderen. Ymmeloot beweert dat zyn voorgaen zoo veel vlaemsche dichters in zyne geboortestad deed geboren worden als er in de overige spaensche Nederlanden bestonden. Deze grootspraek ware minder een bewys van wezenlyken voortgang in de letterkunde dan van eene algemeene rymwoede. Wat er van zy, des dichters voorbeeld leverde zyne vruchten op voor Vlaendrens westerkwartier. Ymmeloot ontmoette ernstige mededingers in den heer van Terdeghem by Cassel, in Jan Bellet en in Claude De Clerck. De laetste vooral zou zich waerdiglyk boven den gewonen hoop der dichters verheven hebben, had zyn vernuft in een ruimeren kring zich mogen bewegen dan het grondgebied van Ypre is. Hy bezat eene milde dichtader, ryk aen geestige invallen. De kronykschryvers verzekeren dat Cats hem veel achting toedroeg, een drietal dagen by het kind des volks kwam doorbrengen, en dat deze drie dagen een aenhoudende wedstryd waren, wie beider het snedigst voor de vuist rymen mogt. Dit verhael steunt op de volksgunst die Cats in de spaensche Nederlanden steeds genoot, alsof hy zelfs Vondel voorbystreefde. ‘Gy zult eenmael Cats evenaren’ schreef, in zyne vrome eenvoudigheid, de aertsbisschop van Mechelen aen den vorst onzer dichters, by gelegenheid dat deze aen zyne hoogeerwaerde de Altaergeheimenissen, opdroeg: en toen stond Vondel op het toppunt van zyn' roem; hy had tusschen eene menigte meesterstukken reeds den Lucifer, den Palamedes, den Jephta in 't licht gegeven. Maer door een verkeerd opvatten van het zedelyke doel {==72==} {>>pagina-aanduiding<<} in de letterkunde, wilde men geene verdienste toekennen dan aen dat leerdicht waervan versbouw en uitdrukking allen zweem van verhevenheid verloren hadden. Vondel's gespierd en gedrongen vers vorderde by den lezer meer nadenken; en toen was het nadenken verdacht als de kettery aenklevende en leidende tot opopstand. Geen dichter was dus zoo geschikt om voor toonbeeld te dienen, als de beminnelyke zanger van Zorgvliet; en zy die met een krachtigeren wiekslag rennen wilden, al volgden zy den algemeen aengenomen gang der denkbeelden, zagen zich verwaerloosd. Men moet het overigens bekennen, in de Spaensche Nederlanden was de beoefening der tale reeds te zeer verwaerloosd, dan dat men gunstiglyk een kortbondigen, krachtigen styl aenvaerden zou. De dichter was onbekwaem om wel te doen, het volk onbekwaem om wel te vatten. Een treffend voorbeeld hiervan ontmoeten wy in Willem Caudron, van Aelst, geboren in 1607 en overleden in 1692. Men heette hem den gelauwerden poëet, uit hoofde hy op vele dichtfeesten in Vlaenderen en Holland den prys behaelde. Vyand van uitheemsche woorden, deed hy zyne tael geweld aen om in het spoor te kunnen gaen van mannen, die beter dan hy de bewerktuiging der tael kenden. Hy bestudeerde de andere dichters zonder kunstsmaek; want in zyne gedichten, waeraen men geene verdiensten ontzeggen kan, vindt men minder sporen dat hy Vondel dan dat hy Jan Vos navolgde. Deze Jan Vos was een Amsterdamsche glazenmaker, die by eene hooge poëtische vlugt eene aenstootelyke grootsprakigheid paerde. Laetdunkend van karakter, toonde hy veel afgunst tegen Vondel, wiens gebreken hy nog voorbystreefde, in plaets dat hy aen des grooten meesters verhevene schoonheden had kunnen reiken. Zy die op het grootsche jagt maekten, trachtten gelykelyk deze beide meesters de kunst af te kyken. Zoo deed Caudron: na het latynsche treurspel Rosamunda, van Zevecote, te hebben vertaeld, schreef hy een oorspronkelyk dichtstuk: het Leven van Sinte Catharina van Alexandrie, de patroones der Aelstsche rederykkamer, waervan hy waerschynelyk de facteur was. Maer hoe geroemd ook als gelauwerd poëet, en niet tegenstaende hem zoo veel dichterglans omstraelde, gelukte er Caudron niet in {==73==} {>>pagina-aanduiding<<} zyne werken aen zyn land in druk aen te bieden: ze bleven onuitgegeven tot op den dag dat het nationael gevoel een nieuw leven schepte, namelyk omtrent het midden der achttiende eeuw. Van dag tot dag meer uitsluitelyk den leerenden, zelfs den dogmatischen toon aennemende, keerde de letterkunde in de spaensche Nederlanden geheel tot het godsdienstige. De kloosters vooral leverden eene schaer van dichters en prozaschryvers, die aen het didaktische eene mystiek wisten te paren, nog al aengenaem voor den geest, ware het niet dat het algemeen genoeg werd om voor modevorm der eeuw te moeten aenzien worden. De eerste dezer dichters die zich aen onze pen vertoont, is Justus Harduyn, de geliefde leerling van Justus Lipsius en neef van Zevecote. In 1580 te Gent geboren, omhelsde Harduyn den geestelyken staet en werd pastor te Audegem, by Dendermonde. Slechts bekend door vertalingen, wist hy echter door zyn styl zich boven de meeste oorspronkelyke dichters uit zynen tyd te verheffen. Het meest bekende zyner deels in proza deels in verzen geschrevene werken, is getiteld: Goddelyke Wenschen, naer het latyn van den vlaemschen jesuiet Hugo. Het zyn verzuchtingen eener minnende ziel tot Jesus, in eene driftige tael uitgeboezemd, en als 't ware eene aerdsche genegenheid verradende. Dergelyke uitboezemingen vielen zeer in den smaek der vrome en mymerende zielen in kloosters en beggynhoven verscholen, vermoeid van des levens wisselvalligheden in die dagen van staetkundige omkeeringen. Vooral het lied maekte zich van deze wending des geestes meester, en ware het niet dat de naem van de Zone Gods ons somwylen uit de dwaling trok, men zou gelooven de vurigste minnezangen te lezen. Maer deze wereldsche kleur verdween welhaest uit de geestlyke poëzy. Men vindt ze noch by Van der Elst noch by Gheschier. De eerste, pastor te Bouchoute in de polders, gaf in 1622 te Antwerpen eene verzameling uit van geestelycke gedichten, waerin hy de verschillende staten der samenleving met de plichten er aen verknocht in overzicht neemt, alsmede de ondeugden die den maetschappelyken vrede stooren. De tweede, pastor van 't begynhof te Brugge, liet, mede te Antwerpen, in 1643 van zich uitgaen {==74==} {>>pagina-aanduiding<<} Des wereldts proefsteen, zynde de vertaling van een latynsch werk van Antonius van Burgundië. Beide deze schryvers onderscheiden zich door zuiverheid van tael en een vloeijenden versbouw. Gheschier is zonder verheffing; maer Van der Elst bezit dichtzin, en men kan ligtelyk bemerken dat hy zyne lievelingmodellen, Heinsius en Cats, met goed gevolg bestudeerd had. De eerste wereldsche dichters van dien tyd wydden zich insgelyks toe aen het leerdicht. Dergelyke waren Olivier De Wree (1597-1652), meer bekend als geschiedschryver, en zyn beschermeling Lambrecht de Vos, beiden advokaet te Brugge. Deze twee om hunne geleerdheid beroemde mannen verkozen den boertenden en hekelenden toon, waerby eene krachtigere uitdrukking dan de alledaegsche, uitnemend wel paste. In Braband waren het de Leuvensche hoogleeraer Van der Born (Ericus Puteanus), en de uitgelezenste onder de Brusselsche advokaten, zoo als Walhorn, bygenaemd Deckher, Willem Van der Borcht en anderen, die in dit by het volk zoo gunstig aengenomen soort zich onderscheidden. De laetstgenoemde dezer dichters telde nauwelyks twintig jaren, wanneer hy een werk uitgaf even gespierd in uitdrukking als edel van gedachte. De spiegel der eighen-kennisse plaetste den jongen schryver aen 't hoofd der dichters van zynen tyd. Zyn toenmalige ouderdom was veeleer die van den minnedichter dan van den leerdichter: ook twee jaren vóor den Spiegel verscheen van hem Den brusselschen bloemhof van Cupido. By gebrek van vryheid der gedachte moest de letterkunde, zoodra ze het doctorale kleed aflegde, noodzakelyk individueel worden. Wel is waer, men had nog het tooneel; maer in de spaensche Nederlanden was hetzelve aen eene blinde censuer onderworpen, die, gelyk wy zagen, de ondeugd voorby liet om een' hinderpael te stellen aen het onderzoek. Het klassiek drama viel nooit volkomen in den smaek der Belgen, steeds gewoon de grooten van naby te zien en iedereen voor vreemdeling te houden, die zich met den middelstand niet verbroedert. Het tooneel moest romantisch worden, hetzy het onmiddelyk uit het middeleeuwsch tooneel ontsproot of van andere natien werd overgenomen. Wy merkten vroeger op hoe Bredero en zyne school {==75==} {>>pagina-aanduiding<<} de kunst begrepen. Sommigen vereenigden de wyze van Bredero en van Vondel, tot dat men geheel van den rei afzag: toen troonde een tydlang het blyeindend treurspel. Te Antwerpen, waer de tooneeldichtkunst zeer geoefend werd staende de eerste helft der zeventiende eeuw, waren de onderscheidene soorten opvolgelyk in eer. Van 1617 tot 1628 liet er Van Nieuwelandt treurspelen met reijen vertoonen, nu eens gantsch in den smaek van Vondel, dan eene mengeling vertoonende van strenge klassike form en van buitensporig romantismus, zoo als ik reeds vroeger heb aengemerkt. Omtrent op den zelfden tyd bragt Ysermans er het herderspel en het opera in zwang. Jonkheer De Conincq volgde Lopez de Vega na, terwyl Strypen, Van den Brande en Van Engelen zich aen eene wyze hielden, welke veel van Calderon's had. Het herderspel der Italianen is de herderzang der ouden op het tooneel gebragt: een tafereel van luijery, van onverschilligheid voor hoogere gevoelens, van gevoelerigheid en zelfzucht, toestanden best geschikt voor een volk dat men in slaep wil wiegen. Niet vele pastoralen echter heeft Nederland voortgebragt; de meeste bleven zelfs ongedrukt, en Ysermans nam slechts enkele liederen uit zyne spelen in eenen bundel: Triumphus Cupidinis op. In 't Noorde behoefde men te veel kracht voor de worsteling, en daer verkoos het nationael gevoel krachtigere tafereelen. By ons was dat gevoel verdoofd; en nogtans, even als in het Noorde was by ons de tyd nog niet van het herderspel, ondanks de pogingen van sommigen om hetzelve te doen voorheerschen. Jonker Frederico De Conincq volgde, ja, de stappen van Lopez de Vega. Gelyk de spaensche schryver zyne stukken bestendig in drie jornades of dagen, al duerde de handeling jaren lang, scheidde, zoo schikt onze antwerpsche dichter zyne komediën in drie deelen of actus. Het woord komedie neemt hy in den ruimeren zin van drama over, even als wy nog in de alledaegsche spraek aen dit woord de beteekenis van schouwtooneel geven. Degene welke van hem bekend zyn behooren tot de intrigue-stukken, of van kap en degen: dezelve zyn goed geleid en houden ongestoord de aendacht gaende. Gelyk de meeste romantische schryvers van {==76==} {>>pagina-aanduiding<<} die dagen zoekt hy vernuft in woordespelingen, en dat met eene belachlyke kwisterigheid. De deftige persoonaedjes spreken in sierlyke alexandrynen, de ondergeschikte in meer of min lange prozaregels, die elk met een rymwoord eindigen. De knecht speelt de rol van nar, en het volk vervangt met zyne straetfilozofy de dichterlyke bemoeijing van den rei. Gelyk Vondel de grieksche tragedie in hare volle zuiverheid op het Amsterdamsch tooneel trachtte terug te geven, zoo wilde jonker De Conincq de spaensche komedie in al hare schakeeringen by ons overbrengen; hiertoe geleid waerschynlyk door het gedacht van eene gelykslachtige letterkunde voor alle de spaensche landen te helpen bevorderen, waeraen Kastilië den toon zou geven. Hy zal een trouwe hoveling geweest zyn, een der eersten die zynen voornaem een vreemd kleed op de schouders wierp, in de overtuiging verkeerende dat onze adel zich met den spaenschen moest vereenzelvigen, terwyl het volk zyne gewestelyke kleuren mogt behouden. Het kontrast in zyne tafereelen is ook zonderling - van de daed in Spanje te zien gebeuren, alles op zyn spaensch, met nachtbezoeken, ontschakingen, schoffeeringen, dolksteken, roovers, bravaden, enz.; en dan eenen Mostaert of eene Griet te hooren de tael bezigen van het Antwerpsch grauw, of zinspelingen maken op inlandsche zaken en gebeurtenissen. Ook by Bredero vindt men dit reeds; doch de vreemde persoonaedjes van dezen hebben niets uitheemschs dan de namen, gelyk later door Calderon werd geplogen: en my dunkt niet ten onregte; want zoo heerscht er minder bontheid van koloriet tusschen ernst en luim. Deze mengeling kan evenwel buiten alle redelyke palen loopen, gelyk men kan waernemen in de Rosalinde van Geeraerd Van den Brande, waerin de kluchtige tooneelen zoo uitgebreid zyn, dat ze een op zich zelven staende spel uitmaken. In de komediën van De Conincq is de intrigue voorheerschend, en is er van het teergevoelige minder gebruik gemaekt dan in de spelen zyner stadgenooten Van den Brande, Strype en Van Engelen, die wy, jammer! alle drie elk op slechts een enkel stuk kunnen beoordeelen. Het schynt vast te staen dat in die tyden de schryvers {==77==} {>>pagina-aanduiding<<} meer tegenkanting dan aenmoediging von den: de algemeene klagt tegen de Zoïlussen, en het doorgaens laten berusten by eene eerste proef, zyn eenigzins bewyzen, dat ten minste dommekracht tegen de verdere ontwikkeling eener beschavende letterkunde werkte. De tooneelstukken van godsdienstigen aert, welke zich sedert zoo zeer vermenigvuldigd hebben, zyn over het algemeen met den toenmaels heerschenden geest van onverdraegzaemheid besmet. In Noordnederland liet zich die geest, gelyk de volksgeest zelve, nog krachtiger uit dan in Vlaenderen en Braband hetgeen men gemakkelyk bewyzen kan door de treurspelen van Oudaen. Dit strekte eerder om de zeden te vergroven dan te veredelen. Doch men zag nog zoo nauw niet: ruwheid en grove zinnelykheid waren nog niet naerde laegste standen verbannen. Ogier ging verder: hy bragt de straet en de gemeene buerten op het tooneel; en wat vroeger by Bredero slechts een ingeschoven gemeene-liêns praetje is, dat maekt by hem de geheele handeling uit. De Amsterdamsche dichter beriep zich, ter zyner verdediging, op de noodzakelykheid van elk naer zynen staet te laten spreken, en in zyne luim op het voorbeeld der ouden. De Antwerpsche kwam tot hetzelfde resultaet uit geheel andere beweegredenen. ‘Men brengt de ondeugd op het tooneel, zegt hy, gelyk de Romeinen op sommige tyden hunne slaven in dronkenschap zich lieten versmooren, en dan er hun eigen kinderen by bragten, opdat deze van jongs af voor de ongeregeldheden des levens eenen walg en gruwel zouden hebben.’ En opdat de komedie der onkuischheid geen kwaed mogt uitwerken, neemt de dichter in acht ‘het ongezondste, gevaerlykste en het hoogst onzalige te vertoonen.’ Hy verhoopt dat de vrouwen en maegden zich niet zullen belgen dat de ontucht, zelfs onder den mantel der deugd, wordt doorgehaeld, vermits dit alles maer strekt om de eerbaerheid en kuischheid tegen die ondeugd, als den diamant tegen het glas, te doen uitschynen. Ten slotte bidt hy het publiek, dat men van zynen arbeid, als van eenen spiegel, wille gebruik maken. Ogier begreep dat het tooneel eene school der zeden moet zyn, niet zoo zeer waer men henen gaet om de schoonheid der deugd te hooren aenpreken, of om te hooren {==78==} {>>pagina-aanduiding<<} filosofeeren, dan wel het zedelyk schoon te leeren beminnen door al het afschuwelyke van 't kwaed in te zien. Anders gaet men te werk op den predikstoel, anders op het tooneel. Geen kwaed op zichzelf is het, gaet hy verder voort, de boosheid in al hare bedryvigheid te beschouwen; dit is integendeel een middel om den mensch er van af te leiden. Ontegenzeggelyk kan dit voor den beschaefden mensch waer zyn; doch daertoe is een hoogere graed van zedelyk gevoel noodig dan de groote hoop doorgaens bezit, die, als ruw kind, zyne innige voldoening voor de berispelykste handelingen zal te kennen geven. Er ligt echter veel waerheid in Ogier's wyze van zien; en de toepassing, welke hy er van gemaekt heeft, pleit zeer voor hem. Het tooneel moet handelend, moet levendig zyn; en de verhevenste zedeleer, betoogend voorgedragen, maekt den aenschouwer geeuwerig en onverschillig. Maer hy zal er de deugd des te liever om hebben, naer gelang ze na veel lyden heerlyker zegepraelt; zelfs wie met de voorgestelde ondeugd besmet is, voelt zich by de vertooning geraekt en zal ze met mond en hart afkeuren, al wordt hy er zelve niet by verbeterd. Doch eene eigenlyke zedenschool, waer de deugd onderwezen en voorgepredikt wordt, kan het tooneel niet zyn, en deszelfs taek is wel degene door onzen dichter aengewezen. Van welk standpunt men Ogier's werken beschouwt, ze behooren tot de merkwaerdigste en verdienstelykste van hunnen tyd. Als dramas onderscheiden zy zich gunstig door de levendigheid en het aenhoudend belang dat zy inboezemen, door het fiks teruggeven van het volksleven, zonder overdrevenheid, maer ook zonder achterhouding. Van een anderen kant komt de hekeling der verkeerdheden van den tyd zoo gepast uit elken mond, dat hy met regt de tuchtmeester van 't volk mag genoemd worden. De vryheid die hy zich gaf, zyne stukken in een onbepaeld getal uitgangen, in plaets van in drie bedryven, te verdoelen, schenkt er eene losse beweging aen, die niet onbevallig is. De intrigue is zwak, doorgaens op een misverstand uitloopende; en hierin is alweêr de meester te erkennen, die zoowel zynen tyd en de menschen begreep. Men zou van Ogier eene fyngesponnene inwikkeling met eene {==79==} {>>pagina-aanduiding<<} kunstig eenvoudige ontknooping verwachten, zonder te letten dat hy geen hovelingen schetste en voor geen hovelingen schreef, maer voor ronde vlaemsche burgers, voor dezelfde die Teniers en Ostade toejuichten en aenmoedigden. En wat nog zyn goeden smaek, in 't midden van schynbare ongeregeldheden, verraedt, dat is het vermyden van die speling met woorden en klanken, waerin men rondom hem zoo veel schoons vond. Te Antwerpen in 1619 geboren, was Ogier zeventien jaren oud, toen hy zyn eerste stuk, de Gulzigheid, vervaerdigde. Hy sleepte opvolgelyk eene van de hoofdsmetten der maetschappy ten tooneele, en gaf er op het laetst zyner dagen eene verzameling van uit, waervan de zinryke titel de Zeven Hoofdzonden, genoegzaem de onderwerpen te kennen geven. In zyne vroegste stukken had hy, op het voorbeeld van Bredero, zich van eene ongelyke maet bediend; doch de Traegheid en de Gierigheid zyn in alexandrynsche verzen. Dit was eene aenmerkenswaerdige verandering, in 't geheel niet, dunk my, ten voordeele onzer oorspronkelykheid in 't bly- en kluchtspel. Zoo haest een knecht, of een boer, of een marktwyf, op vaste deftige maet begon te spreken, moest ook de losse sleur, die gedurende eene halve eeuw de ziel der Amsterdamsche en der Antwerpsche schouwburgen geweest was, verloren geraken. De heer werd statiger, de knecht volgde zynen heer na, de boer den knecht, en het warme volksleven onder den blooten hemel week voor afgemetene gesprekken in anti-chambres en heeren-tuinen. Het fransch tooneel was bezig met het nationale te verdringen. Ogier, gelyk jonker De Conincq, heette zyne spelen comedies, wat hy ook in den ruimeren zin van dramas verstond, van de tragedie onderscheiden door de mindere verhevenheid van het onderwerp. Zy hebben inderdaed niets gemeen met hetgeen men gewoonlyk blyspel of klucht noemt, daer ze al het afschuwelyke bezitten, dat het ongelukkig uiteinde der ondeugd kan te weeg brengen. En indien een schryver geregtvaerdigd is door den byval, welken hy by het publiek vindt, - en dit strykt zeker nooit een billyker oordeel dan over den tooneelschryver - al veroordeelden wy Ogier geheel en al, dan zeker is hy nog, onder allen, der {==80==} {>>pagina-aanduiding<<} aendacht in ruimen deele waerdig. Men ziet niet zelden dat een tooneelschryver voor een oogenblik zynen roem te danken heeft aen oorzaken, die buiten den algemeenen volkssmaek liggen. Dit was het lot niet van Ogier: zyne stukken werden niet alleen gedurende eene halve eeuw, zoowel in Holland als in Braband vertoond en door de drukpers in ieders handen gevoerd, maer na zyne dood bleef de drift naer zyne spelen in geen gedeelte der Nederlanden verflauwen, en mogt een zyner stukken, de Gramschap, onder den naem van Moedwillige Bootsgezel, tot op het laetst der vorige eeuw, tusschen de fransche meesterstukken, op de Amsterdamsche schouwburg zich staende houden; zoodat Bidloo hem eener plaets tusschen Holland's groote dichters, niet onwaerdig achtte; hem vrysprekende van den kwaden indruk, dien men denken zoude dat zyne spelen mogelyk konden geven. Zoo een algemeene byval by schryvers en publiek, dient te worden geëerbiedigd, en is nader aen de waerheid dan de fraeiste redeneeringen van schoolgeleerden. (Wordt voortgezet). F.A. Snellaert. {==81==} {>>pagina-aanduiding<<} De vyandlyke broeders, (Uit Berthold Auerbach's Dorfgeschichten). Door J.H. Manuels. In de weinig bewoonde koude straet: ‘de Kniebis’ genoemd, staet een klein huisje, dat buiten eenen stal en een afdak maer drie, ten deele met papier geplakte, vensters heeft; boven aen het dakvenster hangt een luik, alleen aen eenen haek vast, en dreigt ieder oogenblik te vallen. Nevens het huis is een klein hofken, dat nog door eene, langsheen dooreenloopende, haeg van dorre dorens in twee helften gescheiden is. In het huis woonden twee broeders reeds sedert veertien jaren in onveranderlyke vyandschap. Gelyk in den hof, zoo was ook in het huis alles gedeeld, van de dakkamer tot in den kleinen kelder; de valdeur was open; doch daeronder had ieder zyn, met latten afgeslagen, gesloten ruim. Ook waren er overigens aen alle deuren hangsloten gehecht, alsof men {==82==} {>>pagina-aanduiding<<} van stonden aen den overval van dieven vreesde; de stal behoorde aen den eenen, en het afdak aen den anderen broeder, toe. Geen woord werd er in huis gehoord, zoo er geen somwylen luidop vloekte. Michiel en Koenraedje, zoo heetten de beide broeders, waren reeds zeer tot jaren en beide zonder vrouw. Koenraedjes vrouw was al vroeg gestorven en hy leefde voor zich alleen; Michiel was nooit gehuwd geweest. Eene blauwgeverwde, lange zoogenoemde bankkist was de eerste oorzaek van den broederhaet. Na den dood hunner moeder zoude alles gedeeld worden; de in het dorp gehuwde zuster had reeds haer kindsgedeelte bekomen. Koenraedje beweerde dat hy de kist van zyn eigen geld had gekocht, welk hy als gast met steenslagen op de straet had verdiend, dat hy ze slechts aen de moeder geleend had, en zy hem toebehoorde; Michiel echter beweerde dat Koenraedje moeders brood had gegeten, en daerdoor geen eigen goed had. Na een persoonlyken, hevigen stryd kwam de zaek voor den schoutet en zoo voor het geregt, en er werd beslist, dat, daer de broeders niet konden overeenkomen, alles in huis gezamenlyk met de kist verkocht, en de opbrengst gedeeld zou worden. Ja, het huis zelf werd openbaer te koop gesteld; dewyl er zich echter geen kooper voor opdeed, moesten de broeders het in Godsnaem behouden. De broeders moesten nu hun eigen gerief, hun bed en dergelyke, openbaer weder inkoopen. Dat baerde aen Koenraedje veel kommer, want hy had iets meer gevoel dan gewoonlyk. - Er zyn in ieder huis velerlei dingen, die voor geenen vreemde tegen geld te verkrygen zyn; zy zyn veel meer waerd, dan men eigenlyk daervoor betalen kan, want er hechten zich gedachten en levensherinneringen aen, die voor geenen andere in de wereld waerde hebben. Zulke zaken moeten stil van geslacht tot geslacht overgeërfd worden, daerdoor blyft hare vaste, innerlyke waerde onaengeroerd. Moet men ze echter weder uit de handen van anderen rukken en er met geld tegen vreemden om worstelen, zoo is een groot deel {==83==} {>>pagina-aanduiding<<} van hare oorspronkelyke heiligheid weg; dan zyn zy in hare geldwaerde, worstelend, verkregen en men zou mogen zeggen niet stil als een heiligdom overgeërfd. Zulkdanige gedachten waren het, waerover Koenraedje dikwils het hoofd schudde, wanneer hem een oud stuk huisraed toegewezen werd, en als het in zwart fluweel gebonden gezangenboek der moeder met de zilveren sloten en de zilveren knoppen te koop kwam, en een treuzelaer het zilver in de hand woog om het gewigt te schatten, schoot hem al zyn bloed in het hoofd. Hy deed het gezangenboek tot eenen hoogen prys stygen. Eindelyk kwam de kist op de ry. Michiel kuchte luid en aenzag met eenen navorschenden blik zynen broeder; hy zette er aenstonds eene aenmerkelyke som op. Koenraedje bood snel eenen gulden meer, zonder daerby op te zien, en hy telde de knoppen aen zyn wambuis. Michiel echter bood, onbeschaemd rondziende, hooger; geen vreemde bood mede, en van de broeders wilde geen aen den andere, ten zynen hoone, het voorwerp des stryds laten. Elk dacht ook by zichzelven: gy hoeft toch maer de helft te betalen, en zoo gingen zy immer hooger en hooger, en eindelyk werd de kist voor meer dan het vyfvoudige harer waerde, voor acht-en-twintig gulden, aen Koenraedje toegeslagen. Nu eerst zag hy op en zyn gezicht was gantsch veranderd, hoon en spot spraken uit de opgetrokken oogen, uit den openen mond en uit gansch het voorovergebogen gelaet. ‘Als gy sterft zoo schenk ik u de kist, om er u in te leggen,’ zegde hy sidderende van woede tot Michiel, en dat waren de laetste woorden, die hy sedert veertien jaren tot hem gesproken had. In heel het dorp werd de geschiedenis der kist tot allerlei jok en vermaek gebezigd, en waer er iemand Koenraedje zag, bemerkte men, hoe schandelyk Michiel gehandeld had, en Koenraedje ontstak steeds meer en meer in woede tegen zynen broeder. Ook waren overigens de beide broeders heel verschillend van aert en gingen ook verschillende wegen. Koenraedje hield eene koe, die hy met de koe van zynen gebuer Christiaen voor den veldarbeid te samen spande. In den overigen {==84==} {>>pagina-aanduiding<<} tyd sloeg hy voor vyftien kreutsers 's daegs steen op de straet. Ook was Koenraedje zeer byzichtig; hy trad onzeker voort, en als hy vuer sloeg, bragt hy het tondel altyd na by den neus, om daerdoor zeker te zyn dat het brandde. Hy heette in gantsch het dorp ‘blind Koenraedje,’ het je werd hem gegeven, dewyl hy eene korte, ineengedrongene gestalte had. Michiel was regt het tegenovergestelde. Hy was lang en mager en schreed er gansch zeker door; hy gedroeg zich volkomen op zyn boersch, niet omdat hy een byzondere boer was, want hy was er eigenlyk geen; maer dewyl zulk tot zynen handel zeer voordeelig was. Hy dreef namelyk handel in oude paerden, en de lieden hebben veel meer vertrouwen in een paerd, dat zy van eenen op zyn boersch gekleeden man koopen. Michiel was een slechte hoefsmid; hy verpachtte en verkocht ten deele zyne akkers, legde zich geheel op den paerdenhandel toe en leidde daerby een heerenleven. Hy was een gewigtige persoonaedje in gantsch de streek. Hy kende op zes, acht mylen in den omtrek, in het Wurtenbergsche, in gantsch het Sigmaringer en het Hechinger ‘landje’ en tot in het Baedsche, den toestand en het contingent der stallen, zoo wel als een groot staetsman de statistieke berigten van vreemde staten, en de samenstelling der kabinetten; en, gelyk deze in de nieuwsbladeren, zoo peilde Michiel de stemming des volks in de kroegen. In elk oord had hy ook eenen deugniet als afgezant, met wien hy menige geheime conferencie hield, en die, zoo noodig, eene estafette naer Michiel zond, namelyk zichzelven, voor dewelke, die verder niets verlangde, dan een goed drinkgeld in den letterlyken zin des woords. Michiel had nog geheime agenten, die de lieden tot revolutie in hunne stallen verleidden, en zoo kwam het dat in zyn afdak, dat tot stal diende, byna immer een marode-boerenpaerd was, dat hy voor eenen nieuwen veldtogt, voor de openbaerheid, dat is voor den verkoop op de markt afrigtte. Hy verwde de haren over de oogen, hy vylde de tanden, en wanneer het arm dier ook niets meer dan zemelen eten kon en met ander voeder verhongeren moest, dat bekommerde hem weinig, want hy maekte er zich onfeilbaer op de naeste markt weder van af. {==85==} {>>pagina-aanduiding<<} Daerby had hy zyne byzondere kunstgrepen: hy stelde byvoorbeeld eenen handlanger aen, die in schyn eene ruiling met hem zou doen; zy maekten een afschuwelyk rumoer, dan riep Michiel zeer luid: ‘Ik kan niet ruilen, ik heb geen voeder en geene plaets, en zoo ik het paerd voor eenen karolien weggeven moest, zou ik het toch weg moeten doen!’ Of hy deed nog schranderder: hy nam voor een paer kreutsers een dommen boer, gaf hem den knol, liet hem voor hem ryden en zei: ‘wanneer een echte boer het dier hadde, dan konde men er een schoon paerd uit voederen; het gestel is ongemeen, de knoken zyn engelsch, er ontbreekt niets aen dan vleesch en dan is het zyne twintig karolienen waerd. Dan bragt hy eenen kooper, bedong zich nog een makelaersgeld en verkreeg by den verkoop van zyn eigen paerd nog een byprofyt. Meestendeels was Michiel vyand van geregtelyke akten, waerin men tegen de hoofdgebreken moest garanderen; hy liet er, wanneer het daerop aenkwam, liever nog een paer gulden af, eer hy zulke verbindtenissen aenging. Daerby had hy echter toch menig proces, die het paerd met het profyt opat; maer er ligt in dien aert van leven, van vry werkeloos rondzwerven iets zoo verleidends, en Michiel rekende altyd ook weder het een en het andere, zoo dat hy den paerdenhandel niet laten kon. Zyn grondregel was: ‘ik ga niet van de markt, of er moet geklapt zyn.’ Daermede meende hy dat een handel moet gesloten zyn, waer men de handen schallend te samen slaet. De handelsjoden op de markten waren hem ook veeltyds behulpzaem, en hy speelde weder met hen het zelfde spel. Wanneer Michiel zoo naer de markt reed, of van de markt thuis kwam en Koenraedje aen de straet steen sloeg, zag hy zynen broeder half medelydend, half hoonend aen, want hy dacht: ‘O gy arme schelm, gy slaet steen van 's morgends tot 's avonds voor vyftien kreutsers, en ik verdien, wanneer het slechts een beetje goed gaet, vyftien gulden.’ Koenraedje, die zulks met zyne zwakke oogen toch bemerkte, sloeg dan op de steenen dat de splinters wyd rondom sprongen. {==86==} {>>pagina-aanduiding<<} Wy zullen echter zien wie het verder brengt, Michiel of Koenraedje. Michiel was een der aengenaemste gezellige menschen van geheel het dorp, want hy kon dag en nacht altyd voortvertellen, zoo veel listen en streken wist hy, en kende ook God en de wereld. Waerlyk, God kende hy weinig, ofschoon hy menigwerf naer de kerk ging; want daervan kan zich buiten niemand heel onthouden; maer hy ging naer de kerk gelyk velen, zonder daer by iets te denken, en zyn leven daer naer in te rigten. Koenraedje had ook zyne ondeugden, en daertoe behoorde byzonderlyk zyn haet tegen zynen broeder, en de wyze, waerop hy dien uitdrukte. Wanneer men hem vroeg: ‘Hoe gaet het met uwen Michiel?’ antwoordde hy altoos: ‘Met dien gaet het nog zoo!’ en dan deed hy onder de kin met beide handen, alsof hy eenen knoop maekte, trok de handen van beide zyden weg, en stak de tong uit. Hy wilde, zoo als ligt te erkennen is, daermede zeggen: ‘die zal nog opgehangen worden.’ Natuerlyk spaerden de lieden deze vragen niet zeer, en het was steeds een byzonder gejuich wanneer men Koenraedje tot zyn immer hetzelfde antwoord bragt. Verder stookten de lieden den haet der broeders aen, wel niet altyd uit boosheid, maer om dat het hun vermaek deed: Michiel echter schokschouderde alleenlyk verachtelyk, wanneer men hem van den ‘armen schelm’ sprak. Nooit bleven de broeders in éene kamer; als zy zich in de kroeg of by hunne zuster aentroffen, ging altyd een hunner voort. Niemand dacht meer aen hen met elkander te verzoenen, en als twee lieden in vyandschap met elkander waren, zei men spreekwoordelyk: ‘Die leven als Michiel en Koenraedje.’ Thuis spraken de twee broeders geen woord, als zy zich ontmoetten; ja zy zagen zich niet eenmael aen. Dan zelfs, toen de eene merkte, dat de andere onpasselyk in het bed lag, ging hy den wyden weg naer de zuster, die in de Kikvorschstraet woonde en zegde: ‘ga er eens naer toe ik geloof dat hy niet wel is,’ en dan {==87==} {>>pagina-aanduiding<<} werkte een ieder van de broeders gewis stil en zonder gerucht om den anderen niet te stooren. Buiten huis echter en onder de menschen leefden zy in regelmatige vyandschap en niemand dacht dat er nog een liefdevonk in hen was. Dat duerde nu tot in het veertiende jaer. Onder het menigvuldig heen- en wederhandelen was het geld van Michiels verkochte twee akkers door zyne vingers gevallen, hy wist niet hoe; Koenraedje echter had zich van eenen landverhuizer nog eenen nieuwen akker aengekocht en byna geheel betaeld. Michiel hield zich nu meest bezig met andere lieden in den handel behulpzaem te zyn, en hy dacht door het verkoopen van eenen nieuwen akker zich weder vlot en zelfshandelend te maken. ‘En er kwam een nieuwe koning in Egypte,’ dit vers van den tweeden boek Mozes, kap. 1, B. 9 konden die lieden des dorps op eene eigenaerdige wyze op zich zelven toepassen. De oude pastor was gestorven; hy was een goed man, maer hy liet alles gaen gelyk het ging. De nieuwe pastor, welke in dit dorp gekomen was, was een yverig, jong man: hy wilde alles in orde brengen, en hy bragt ook veel tot stand; tot dat hy eindelyk in openbare betrekking met Lisle den waerd uit het Schaepje kwam, waerom hy zich toch niet meer in de byzondere belangens der lieden mengde, want men zou hem hebben kunnen zeggen: ‘veeg gy uwe eigene deur!’ Nu echter was nog alles in goeden staet. Het was op eenen zondag na de middagskerkdienst. Daer zaten de lieden te samen op het timmerhout voor het nieuwe brandspuithuis nevens de gemeentehuispomp. Michiel was er ook by, hy zat er gebukt en knauwde spelende aen eenen strooihalm. Pieter, de vyfjarige jongen van Schakkertje's Wannes ging voorby. Een van hen riep het kind en zegde in den zak tastend: ‘kyk, Pieter, gy krygt vier noten, wanneer gy Koenraedje nadoet; hoe doet Koenraedje?’ De jongen schudde neen en wilde weggaen, want hy was voorzichtig en vreesde den tegenwoordigzynden Michiel; maer hy werd vastgehouden en byna gedwongen, en eindelyk deed hy het knoopenleggen, het vasttrekken en het tongenuitsteken na, het {==88==} {>>pagina-aanduiding<<} was een geschater dat men het door het halve dorp hoorde. Als nu de jongen de noten wilde, bleek het dat de belover er geene had, en een nieuw geschater ontstond, wanneer de knaep met de voeten naer den bedrieger stampte. De nieuwe pastor was ondertusschen den kleinen heuvel aen het gemeentehuis afgekomen: hy was blyven staen en had het heele spel gezien. Wanneer nu de knaep voor zyn dringend eischen nog zou geslagen worden, trad de pastor snel by en rukte het kind weg; al de boeren stonden haestig op en namen de mutsen van het hoofd. De pastor nam den koster, die er by geweest was, mede door het dorp en liet zich van hem alles vertellen. Hy vernam de vyandschap der broeders en al wat wy tot hiertoe leerden kennen. Des zaturdags daerna werd Koenraedje, toen hy in 't midden des dorps steen sloeg, tegen morgen vroeg, na de kerkdienst, by den pastor ontboden. Hy deed daerop de oogen wyd open, zyne pyp ging uit, en byna twee seconden lang bleef de steen onder zynen met een plank bezoolden voet ongespleten, hy kon zich volstrekt niet inbeelden wat er in de pastory te doen was, hy zou er gaerne seffens heengegaen zyn. Het verzoek trof Michiel als hy juist een ouden knol ‘zyne zondagleerzen smeerde’, zoo noemde hy namelyk het oppoetsen der hoeven; hy schuifelde de melodie van een ontuchtig lied, maer hield toch in het midden op, want hy wist wel wat er morgen geschieden zou. Hy was blyde dat hy zich toch nog op eene duchtig gezouten tegenpreek voorbereiden kon; een paer brokken daervan prevelde hy reeds nu stil tusschen de tanden. Des zondags morgend, hield de pastor eene preek over den text Psalm 129; ‘zie hoe goed en hoe liefelyk is het, wanneer broeders te samen zitten.’ Hy toonde hoe alle geluk en alle vreugde half en nietig is, wanneer wy het niet met hen genieten en deelen, die onder het zelfde moederherte als wy gerust hebben; hy toonde hoe de ouders aen deze zyde des grafs niet gelukkig en aen gene zyde niet zalig kunnen worden, wier kinderen haet, nyd en boosheid scheidt; hy wees op het voorbeeld van Kaïn en Abel en toonde hoe {==89==} {>>pagina-aanduiding<<} de broedermoord de eerste giftige vrucht des zondenvals was. Dit alles en nog veel meer sprak de pastor met klankvolle, donderende stem, zoo dat de boeren van haer zegden: ‘zy drukt de muren uit elkander; maer inderdaed het is byna nog ligter de muren uit elkander te drukken, dan de verharde verslotene borst der menschen te openen. Barbara weende bittere tranen over de onbarmhertigheid harer broeders, en ofschoon de pastor tienmael herhaelde dat hy noch dezen noch genen bedoeld had, maer dat ieder de hand op het hert mogt leggen en vragen of hy de echte liefde jegens de zynen voedde, zoo dacht ieder toch maer: ‘dat geldt Michiel en Koenraedje, dat is bloot op hen gemunt.’ Deze twee stonden niet ver van elkander, Michiel knauwde aen zyn muts, die hy tusschen de tanden hield, Koenraedje echter luisterde met openen mond, en als beider blikken elkander ontmoetten, viel Michiel's muts uit zyne hand en hy bukte snel. Het lied maekte een zacht, kalmend slot; maer eer nog de laetste toonen uitgeklonken hadden, was Michiel uit de kerk en stond voor de deur van de pastory. Zy was nog gesloten: hy ging in den hof. Lang stond hy hier aen den biekorf en zag het yverig werken der diertjes na: ‘Die weten 't niet, dat 't zondag is.’ en hy dacht: ‘gy hebt ook geenen zondag in uwen handel, want gy hebt ook geen regten werkdag,’ en hy dacht weder: ‘hoe veel honderd gezusters er in zoo eenen biekorf by elkander woonen en alle arbeiden gelyk de ouden!’ doch hy bleef niet langer by dergelyke gedachten; hy besloot, zich door den pastor geen strikken te laten spannen, en als hy den godsakker over zag, dacht hy aen de laetste woorden van Koenraedje en zyne handen wrongen zich tot vuisten. In de pastory vond Michiel den pastor en Koenraedje reeds in yverig gesprek te samen; de pastor stond op; hy scheen den aenkomende niet meer verwacht te hebben. Hy bood Michiel eenen stoel aen: zynen broeder aenduidende, sprak echter Michiel: ‘Heer pastor, allen eerbied voor u, maer ik zet my niet neder, waer die is; heer pastor gy zyt eerst kort in het dorp, gy weet niet {==90==} {>>pagina-aanduiding<<} wat die voor een leugenaer is, dat is een schynheilige vos, maer die heeft het vuistendik achter de mouw. Alle kinderen doen hem na,’ voer hy tandeknersend voort, ‘hoe gaet het met uwen Michiel?’ hy maekte nu de ons overtollig bekende figuer, en dan zegde hy weder sidderend van woede: ‘Heer pastor, die daer is de schuld van myn ongeluk, hy heeft my de vrede uit het huis gejaegd en ik heb my aen den duivel met den paerdenhandel overgeleverd. Gy hebt het my voorzegd, gy, “zegde hy op zynen broeder losvarend,” ik zal my nog aen den halster van een paerd ophangen, maer eerst moet gy er aen.’ De pastor liet beide broeders uittieren; hy gebruikte zyne waerdigheid alleen in zooverre om hen van dadelykheden terug te houden. Hy wist wel dat wanneer de langwederhoudene woede uitgestort is, dan ook de liefde te voorschyn komen moet, maer hy bedroog zich nog half. Eindelyk zaten de beide broeders sprakeloos en alleen nog luid ademend daer, geen bewoog zich. De pastor sprak eerst met zachte woorden, hy opende alle verborgene plooijen des herten; er hielp niets, de beide broeders zagen naer den grond. - De pastor schilderde hun de kwalen hunner ouders aen de andere zyde des grafs, Koenraedje zuchtte, maer hy zag niet op; de pastor nam al zyne kracht te samen, zyne stem dreunde als die van eenen straffenden propheet, hy maelde hun, hoe zy na hunnen dood voor den regterstoel des Heeren zouden komen en de Heer hun zou toeroepen: ‘Wee! wee! wee! gy hebt met verstokt hert in haet geleefd, gy hebt de broederhand aen elkander onttrokken, gaet heen, aen elkander gekluisterd, versmaed eeuwig in de helle.’ Alles was stil, Koenraedje wischte zich met zyne mouwen de tranen af, dan stond hy op en zei: ‘Michiel!’ De aengesprokene had sedert zóo vele jaren dezen toon niet gehoord, dat hy plotseling opzag en Koenraedje trad nader en zegde: ‘Michiel, vergeef!’ De handen der broeders lagen vast in elkander, en de hand des pastors als zegenend daerop. Alles in het dorp zag op en verheugde zich, toen men Michiel {==91==} {>>pagina-aanduiding<<} met Koenraedje hand in hand den kleinen heuvel aen het gemeentehuis afkomen zag. Tot thuis lieten zy elkaers handen niet los, het was alsof zy de lange ontbering inhalen moesten. Thuis echter rukten zy snel de hangsloten af, gingen in den hof en trokken de haeg om; hoeveel koolen er ook daerdoor ten gronde gingen, moest dit teeken van tweedragt weg. Dan gingen zy naer hunne zuster en aten aen eene tafel nevens elkander. 'S namiddags zaten de twee broeders in de kerk en elk hield eene zyde van het gezangenboek der moeder in de hand. Hun gantsch leven werd voortaen wederom een eenig. Bladvulling door Pr. Van Duyze. Collectiomaen. Jeroom, fortunaes lieveling, Gevoelde zich een nieteling; Hy collecteerde pot en pan, En gaet nu door voor een groot man. Adeldom. Dichter, in het land geboren Van den krachtigen Germaen, Die Gods stem in 't hart moogt hooren, En uit gansch natuer verstaen, Wil uw speeltuig niet verlagen, Hooger dan fortuin en lot. D'adeldom in onze dagen Schenkt een vorst naer welbehagen, Bard, uw adel komt van God. {==92==} {>>pagina-aanduiding<<} Eenige bedenkingen over de toekomst van schilders en schilderkunst, By het doorwandelen der Tentoonstellingszael te Brussel. Door J.D. Albrechts. Daer het Taelverbond nog zelden of nooit van de schilderkunst gesproken heeft, is het met eene zekere huivering, dat ik het deze bedenkingen over dit belangryk vak toestuer. Inderdaed, niemand schryft gaerne een artikel, om het tusschen de cartonnen te laten vermemelen, en dit zou zeker het lot van dit schrift zyn, zoo de redactie van het Taelverbond vastgesteld had, nooit over het kunstschilderen te gewagen. Maer, zulk besluit kan niet ligtvaerdig genomen worden, en ik vermeen dat het geene vooringenomenheid tegen de kunst is, maer wel een afkeer van over de kunstenaren te spreken, welke de redactie aendryft, door geene alledaegsche kritiek, met dit ligtgeraekte volkje in den war te geraken. Ik heb daer zelf den grootsten afkeer van, en hoewel de volgende bedenkingen my, by het doorwandelen der kunstexpositie, in den geest gekomen zyn, zal ik niemand noemen van hen die {==93==} {>>pagina-aanduiding<<} ze in my verwekt hebben, en alleenlyk trachten over de kunst te spreken. Myns dunkens, wordt daer ook te veel over gezwegen, en integendeel beslaen de artisten veel te veel plaets in de dagbladeren. Al de feuilletons staen vol van hunne namen, en tusschen den overdreven lof en den walgelyken schimp, die er eenigen van hen wordt toegezwaeid, zoekt men vruchteloos naer een woordje over de kunst. Wat nut bestaet er dan in het uitgeven van zulke kritieken? Is het misschien van sommige jeugdige kunstenaren te ontmoedigen of andere met razenden hoogmoed op te proppen? Of zou het niet het belang der eigenaers van de kritikerende gazetten zyn, die eenige bladeren verkoopen aen de gelukkig-geprezene kunstenaren, welke eenige dagen met hunnen gedrukten lof in den zak rondloopen, om hem aen al hunne kennissen te toonen en er mede te stoffen? Dit nut is klein. - Maer toch; ware de kritiek dan nog regtvaerdig, kwamen er eenige feuilletons in hun oordeel overeen; dan zoude ik het niet afkeuren en het daerin voordeelig vinden, dat het de faem van eenige kunstenaren zou vaststellen, en eenige andere, die den naem van artisten nooit zullen verdienen, zou uit het strydperk slaen. Doch, is dit heden het geval? Lees twintig Revues du salon, en alle twintig zullen verschillen, en in allen zullen er van de voortreffelykste kunstenaren schandelyk mishandeld, en van de ellendigste porcelynschilders tot in de wolken verheven worden. Is dit om te dulden? En ware het niet beter van geene schilderkunst meer te gewagen, dan door die ligtvaerdige kritiek aen dit schoone vak eene rigting te geven schadelyk voor onze faem en onzen voorvaderlyken roem onwaerdig? Ik zal dan over de artisten zelven zwygen, en slechts uitdrukken wat ik dacht by het doorloopen der al te benepene zalen der tentoonstelling. Nauwelyks had ik de meeste der tafereelen, zoowel die vol gedacht als die vol onzin, zoowel de fiksgepenseelde als de gepolyste, verglaesde, overzapte, verblikte oversnuffeld; of ik zegde by myzelven: ‘Onvermydelyk verdeelt zich de kunstschildering in twee onderscheidene vakken, waervan ieder een verschillend doel, ieder {==94==} {>>pagina-aanduiding<<} eenen verschillenden uitslag, en ieder een verschillend lot zal hebben.’ Niet dat ik daerdoor wilde bedoelen dat er nieuwe scheuringen in onze beroemde vlaemsche school zouden losbarsten, dat er nieuwe mannen moesten opstaen, welke zouden durven beweeren alleen het talent der teekening te hebben. Neen. Verre van my die afgesletene gezegden te herinneren, doelde ik op eene scheiding, die nuttig, geraedzaem, roemvol voor de kunst zou zyn, en de kunstenaren daerby zou bevredigen en vereeren. Ik wilde zeggen: dat er zich waerschynlyk eenige fynschilders op den verhevensten graed der decoratie gingen toeleggen, om aldus aen de echte kunstenaren den handel en de tooneelzalen vry te laten. En waerlyk, zou het niet beter zyn dat al die jongelingen, welke zich niet bezig houden dan met aen de verwen den glans van het porcelyn te geven, dan met in een gouden lystje een prentje te lasschen dat beter op het panneel van de deur eens boudoirs zoude voegen, zou het niet beter zyn dat die jongelingen zich benuttigden om door hunne amouretjes de vrouwen in haer salet zelve te verlustigen, en dus de tentoonstellingen door hunne verwyfde voortbrengselen niet te overlasten? Hunne kleinhartige gewrochtjes beslaen toch te veel plaets in de tentoonstellingen en kan men wel eenen hoek voorbygaen zonder zich in te beelden eene verzameling van oliepapierkens, schelen van lekkerdoozen, en thee-bladeren bewonderd te hebben? Men geloove niet dat dit overdreven zy: iedereen heeft kinderen zien spelen met dooskens, waerop een minnend paer dat elkander kroont, of kranskens of ringskens aenbiedt, zoo fyn en uitdrukkelyk was afgebeeld, dan wy het wel in Brussel gezien hebben. Het schynt zelfs, dat de kunstenaren zich niet schamen die na te boetsen, en wy bekennen met spyt dat wy in de tentoonstelling tafereeltjes ontmoet hebben, waervan wy het model in den Magdalenaweg op fransche vuerschermen reeds hadden zien pralen. En dat men dit niet loochene! Om maer éen voorbeeld aen te halen van den navolgingszucht, welke heden in onzen schilderzwerm wortel heeft geschoten, zal ik herhinneren, dat sedert de twee meisjes aen eene fontein van {==95==} {>>pagina-aanduiding<<} Bendemann zyn verschenen, er reeds meer dan twintig dergelyke tafereelen het licht hebben gezien, en welke niettemin stoutweg door de achtbare copisten als eigendom onderteekend zyn. Wel is waer hadden zy vooreerst de voorzorg genomen er iets aen te veranderen. In plaets van haer zoo als Bendemann eene citer in de hand te geven, hadden zy haer nu een ringsken, dan een medailjonnetje in de vingeren gestopt, om zoo niet als uitvinder van het tafereel, dan toch als kunstigen bybrenger van het medailjonnetje of van het ringsken door te gaen. Hielden zy zich te vreden met dien roem, men zou die namalers nog al dulden kunnen, en met een schouderophalen voorby hunne afgelikte copyen gaen; maer gesterkt door de hoogschatting der vrouwen, welke hunne fyngestreelde prentjes bewonderen, wanen zich die heeren de grootste artisten en de beste kunstkenners; zy spotten met degenen die ernstig en gewetensvol arbeiden, en niet te vreden met hunne groote tydgenooten te verachten, bevlytigen zy zich onze oude meesters te bezwalken, en trachten zy die voor weetnieten en gedachtelooze mannen, die niets aen de teekenkunst verstonden, te doen doorgaen. Zy zyn zelfs schaemteloos genoeg, om het steendrukplaetje dat zy by Tessaro of Fietan gekocht en - averechts nagebootst hebben, en dat gewoonlyk eenen sultan of eene lionne, of een afgezaegd tooneel uit den tyd van La Pompadour verbeeldt, met de meesterstukken uit den roemryken tyd van Rubens, in vergelyking te brengen! Dit gaet immers te verre, en moet men niet trachten met eene eervolle broodwinning, aen die Heeren den snoeverigen mond te stoppen? Zoo men hen eens aen iets bezig hield dat hun eenen levensdurenden roem by de vrouwen, (iets dat zy nu toch nog met moeite bekomen), zou verschaffen, zouden zy nog iets aen iemand te benyden hebben? Zouden zy nog iemand moeten benadeelen om wat vooruit te komen? Ik vind dat er te veel gemak is vergund om datgene te worden, wat men in de wandeling kunstschilder noemt. Het zyn die gemakken niet welke de groote kunstenaren in het licht doen komen; veeleer spruiten daer de middelmatigen uit voort. Niemand {==96==} {>>pagina-aanduiding<<} moer afgeschrikt door de moeijelykheden, welke den kunstenaersstaet plagten te vergezellen, en ieder zich een genie wanende, wordt ieder kunstschilder, en helpt zoo eenen stiel bederven, die reeds niet dan al te veel bedorven is. In de letterkunde gaet het immers eveneens. Wanneer waren er nog zoo veel kostelooze leergangen en scholen als heden? En toch, waer zyn de voortreffelyke schryvers, welke uit zulken staet van zaken zouden moeten voortspruiten? Waer blyven de Rousseau's, de Montesquieu's, de Goete's, de Schiller's, de Moore's en de Bilderdyken? Hoewel iedereen schryft zyn ze er niet te vinden, en zoo er al hier of daer een uitstekend talent over Europa schittert, omringen hem de feuilletonisten zoo zeer, dat hy even als de zon by onweêrsdagen, met de grootste moeite, eenige lichtstralen, door al die duistere wolken op het publiek neêr kan schieten. En zoo is het juist met de schilderaren. De kleinen overvleugelen door hun getal de grooten, en allengs gaen deze ten gronde en ontmoedigen zy zich. Niet dat ik verlang dat men de leergangen in de akademiën vermindere, of er den toegang moeijelyker van make, geenszins: wy weten genoeg dat de staet van beschaving waertoe wy gekomen zyn, de smaek naer pracht daer uit ontstaen, en de noodzakelykheid waerin men zich bevindt van de jongelingen naer alle verschillende soorten van prachtbedryven op te leiden, die gestichten en hunne vrye toenadering noodzakelyk maken. Maer zou men geen deel der leerlingen op eene andere wyze kunnen benuttigen? Zou men hun geen vast bestaen, geene voldoende faem, en een eervol leven kunnen bezorgen, dat niet ten nadeele der mannen van talent of der geniën was uitgezocht? In de middeleeuwen was de glasschildering in vollen zwang, honderde artisten werden daer aen verbruikt, en die kunst werd niet alleen voor eene pracht maer voor eene noodzakelykheid aenzien. Zou men niets dergelyks kunnen uitvinden. Zy die daer aen gebezigd werden, waren toch groote mannen, zy werden vereerd en getroeteld en nu zwaeit men hun nog loftuitingen toe; zou er geen hoop mislukte kunstschilders blyde zyn in iets een bestaen te vinden dat de glasschildering waerdig verving? Of zou men de glasschildering niet weder kunnen invoeren? En zoo niet, waer blyven de {==97==} {>>pagina-aanduiding<<} decoratiën der deuren en plafonds? want men mag toch niet beweeren dat die effen blyven moeten, en er niets in eene zael mag schitteren dan een afgeslonst en afgedrukt papier. Men werpe hier niet tegen op dat het onmogelyk zou zyn eenige jonge kunstenaren in dit vak te doen overgaen. Indien men hen in dit bedryf wel betaelde, hun een leven vol eer en zelfs eenigen roem in het verschiet liet zien, zouden zy blyde zyn het te omhelzen; want de meeste der jeugdige verlakkers vragen immers niets dan een bete broods, en den vergenoegden glimlach van deze of gene vrouw, welke het schoone niet vindt dan in het welgeplooid zyn van een kleed, en de gladheid der kleur? En dat men ook niet inbrenge, dat, al hadden eenige jeugdige kunstenaren zin van zich aen dit nuttige vak te wyden, er niemand zou gevonden worden, die geld genoeg zou willen besteden om van het opluisteren zyner zalen de kunst te betalen? Dit is een eenvoudig vraegstuk der mode. Eenige hooggeplaetste persoonaedjes moeten daer slechts het voorbeeld van geven, dan volgen de overigen: zy zouden maer dienen te zeggen: aen de burgery de papieren muer en de effene deur, aen ons de prachtige en smaekvolle decoratie, en ieder zou zich behartigen de kunstmatigste zael te hebben. En zoo niettemin die kunsttak geenen genoegzamen aftrek verleende, zou men nog eenige fynschilderaren kunnen gebruiken aen iets waeraen zy, volgens hetgeen zy gewoonlyk ten toon stellen uit er harte verkleefd zyn; men zou hen byvoorbeeld kunnen bezigen in porceleinfabrieken, of aen het vervaerdigen van snoep- of naeidoozen, waerop hunne kunstryke voortbrengsels te regt komen. Men zoekt zoo neerstig naer nieuwe nyverheidstakken; is die tak dan niet reeds gevonden? zou men daer geen aental menschen arbeid kunnen mede verschaffen? zou men daermede niet kunnen dingen tegen dergelyke fransche voortbrengsels, en hun de loef afsteken zoo niet door den goeden koop, dan ten minste door het schoone en het smaekvolle? En zou men by die nieuwe industriële aenwinst niet eene andere aenwinst mogen rekenen, te weten: het sparen van subsidiën, waervan nu toch een deel aen weetnieten en weinig belovende jongelingen verspild wordt, terwyl zy {==98==} {>>pagina-aanduiding<<} daerdoor aen de geniën zelven ontbreken, die dikwils maer eene geldelyke toelage noodig hebben om tot eenen zekeren graed van volmaektheid te geraken. Want er zyn nog goede en veelbelovende jongelingen die de hoop op de instandhouding der echte vlaemsche schilderschool niet te leur stellen, er zyn er nog die aen het land eer zullen doen en diegene navolgen, die nu aen de gloriekroon van België pryken. Jammer, deze worden niet altyd naer waerde geschat, en kunnen ongelukkiglyk meestal hunne voortbrengselen niet kwyt worden. Zy vinden geene koopers omdat, zoo mynheer al zin heeft zich een schoon en gedachtvol tafereel aen te schaffen, mevrouw gewoonlyk dit stukje liever ziet, dat daer ginder met zyn rood, en wit, en blauw, en zyn verlakt vleeschkleur zoo kieskeurig in het donker uitschittert! Zoo men de vrouwen eens wat doelmatiger voldeed, zoo men haer eens dagelyks 't zy op de deur van haer boudoir, 't zy op het scheel van haer nécessaire, al die lieve pompadourtjes, en lionnekens, en amouretjes, en sultannekens liet bewonderen, zouden zy dan niet met vreugde ook iets ernstigs aenschouwen, dat haer gemael in zyne kunstverzameling ter bewondering, ter gemoeds-verfyning en ter denkkrachtopwekking te pryken zou hangen? De kunst zou daer oneindig by winnen, en men zou in de tentoonstellingen zyne oogen zoo lang niet moeten blindzoeken, om tusschen eene menigte afgelikte schilderytjes, een echt kunstgewrocht te ontdekken. Men legge echter die laetste woorden niet verkeerdelyk uit; wy willen niet zeggen dat de Brusselsche tentoonstelling geen deel goede stukken opleverde. Zy bragt die voort. Want er waren meesterstukken van gevoel en van vinding; meesterstukken van historische waerde; er waren meesterstukken van teekening en kleur, van al wat uitvoering betreft, ja, meesterstukken, die voor geene van vroeger jaren, wat zeg ik, van vroeger eeuwen moeten onderdoen; maer is het niet te bejammeren dat een grooter getal onbeduidende prentjes, welke aen klatergoud en vernis hunnen valschen glans ontleenen, aen zulke meesterstukken, by het niet altyd regtvaerdig oordeelend publiek, den palm kunnen betwisten? {==99==} {>>pagina-aanduiding<<} Is het niet te bejammeren dat die prentjes een groot gedeelte der aenmoedigingen en belooningen mededragen, en dat men er een groot gedeelte van aenkoopt om de Heeren en Dames te voldoen, welke beweeren, door het aenkoopen van actiën in de tentoonstelling, de kunst te ondersteunen. Helaes! benadeelt men dan alzoo de gewetensvolle, de gedachtryke, de geniale en gevoelvolle kunstenaren niet, en is het dan toch al ten voordeele der schilderkunst dat al die aenmoedigingen gebeuren? Ik wensch niet dat die aenmoedigingen ophouden, maer ik wensch dat eenige der vervaerdigers van liefelyke nietigheden van het schilderymaken afzien, om tot het nuttigere vak der zaelversiering over te gaen. Ik wensch dat er zich eenigen op het glas en vaesschilderen toeleggen, en dat dan diegenen, welke waerlyk bekwaem zyn om een dichtstuk of een historieblad op het doek te brengen, alléen den roem inoogsten, welke ook zy alléen verdienen! {==100==} {>>pagina-aanduiding<<} Over het water of hydrogeen eenoxyd 1, door F.J. Matthyssens. Water is een samengesteld lichaem bestaende uit 88,90 deelen oxygeen en uit 11,10 deelen hydrogeen in gewigt, of uit twee deelen hydrogeengaz en een deel oxygeengaz in omvang. In de natuer is het water zeer overvloedig; hard word het ys of sneeuw genoemd; vloeibaer overdekt het een groot gedeelte van den aerdbodem en dampachtig maekt het deel van den dampkring. Water is een vloeibaer, kleur- smaek- en reukloos lichaem; het is doorschynend en deszelfs betrekkelyk gewigt is nauwkeurig genoeg gekend, om als eenheid van vergelyking algemeen te worden aengenomen. By eene warmte van 4 honderdtallige graden boven 0, weegt een centiliter water 10 gram. Het bevriest aen 0 warmte graed en wordt alsdan minder zwaer; inderdaed het betrekkelyk gewigt van het ys is omtrent gelyk aen 0,95, terwyl dat van het water gelyk aen 1,00 is. Daerdoor begrypt men ligt waerom het ys op de vlakte der waters vlot. Wanneer water ys wordt, neemt het den kristaelvorm aen, zulks kan men duidelyk gadeslaen, wanneer de waterdamp des winters tegen de vensterruiten bevriest. Aengezien het betrekkelyk gewigt van ys minder dan dat van vloeibaer water is, valt het buiten kyf dat dit vocht zich uitzet, op het oogenblik dat het hard wordt. Deze uitzetting is zeer groot {==101==} {>>pagina-aanduiding<<} en oefent een dusdanig geweld op de wanden der vaten uit, waerin het opgesloten is, dat deze daerdoor meermaels barsten, daerom gevoelt men zich des winters verpligt de pompen, die in de opene lucht staen te laten afloopen. Deze uitzetting legt insgelyks het nadeel uit dat de vorst aen teedere planten veroorzaekt: het water dat haer weefsel bevat doet dit op verscheidene plaetsen scheuren, ook heeft men bemerkt dat de gewassen onmiddelyk boven den wortel het meest door den vorst gekrenkt worden, en het bevriezen der planten is byzonder te vreezen, wanneer de dooi te kortelings door den vorst wordt opgevolgd; omdat alsdan de grond het water niet heeft kunnen inzuigen. Het water begint te koken, zoo haest het eene warmte van 100 graden verkregen heeft, en de dampkringsdrukking gelyk aen 0,76 centimeters is. In geval die drukking grooter of kleiner ware zou de warmte ook grooter of kleiner behoeven te zyn. (Zie onze Natuerkundige Lessen, bladz. 184.) Eene der eigenschappen van het water is een groot getal lichamen op te kunnen lossen: 100 deelen water in omvang, lossen by eene warmte van 18 honderdtallige graden, 5,6 deelen oxygeengaz en 4,6 deelen hydrogeengaz op; ingelyks houdt het eene zekere hoeveelheid lucht in. Men bewyst zulks, wanneer men het in een glazen vat verwarmt: alsdan ziet men eene menigte luchtblaeskens uit het water ontsnappen. Het water is samengesteld uit 2 ondeelen (atomen) hydrogeengaz, ën 1 ondeel (atoom) oxygeengaz, of wel in gewigt uit 88,10 deelen oxygeen en 11,90 deelen hydrogeen. Daervan kan men zich overtuigen het zy door ontbinding, het zy door verbinding. Het water wordt ontbonden by middel der voltaïsche zuil, waer van de twee polen met twee witgouden draden in gemeenschap zyn, welke den bodem van een glazen kelkje doorgaen. Elk dezer draden moet overdekt zyn door een glazen klokje met water gevuld. Zoohaest de zuil in werking is, ontstaet er eene groote hoeveelheid luchtblaeskens; het oxygeen klimt in het klokje, dat den glasbarnkrachtigen draed overdekt en het hydrogeen klimt in het andere. De binnenruimten der twee klokjes behoeven by middel van het {==102==} {>>pagina-aanduiding<<} water met elkander in gemeenschap te zyn, vermits de barnkrachtige stroom het glas niet kan doordringen. De ontbinding geschiedt langzaem, wanneer het water zuiver is, doch zoohaest men er een weinig zuer of zout byvoegt, volgen de luchtblaeskens elkander zeer snel op, en na eenige oogenblikken bekomt men in omvang een gedeelte oxygeengaz voor twee deelen hydrogeengaz. Eene andere proefneming, waermede men bewyst dat het water een samengesteld lichaem is, bestaet in waterdamp door eene porcelynen buis met gloeijend yzervylsel gevuld, te doen gaen. Na de proefneming wordt de hoeveelheid van het oxygeen, dat zich met het yzer verbonden heeft, berekend door het yzeroxyd te wegen en dat gewigt af te trekken van dit van het yzer hetwelk alvorens behoeft gekend te zyn. Men weegt insgelyks het bekomene hydrogeengaz. Nog kan men zich door de volgende proefneming van verbinding, overtuigen dat het water uit hydrogeen en uit oxygeen is samengesteld. In een tuig, dat onder den naem van eudiometer van Volta bekend staet, brengt men twee deelen hydrogeengaz en een deel oxygeengaz in omvang; men laet eene barnkrachtige sprankel in het gazmengsel ontsnappen en aenstonds verbinden zich de twee gazen om water te vormen. De eudiometer van Volta bestaet uit eene glazen buis, welker wanden zeer dik zyn. Hare beide einden zyn gesloten door een koperen bekleedsel met kraen, en aen het bovenste gedeelte der glazen buis is er eene kleine koperen liggende roede gehecht, welker binneneinde zich in de nabyheid van het koperen bekleedsel bevindt. Deze roede is gedeeltelyk in een glazen buisken gesloten, en langs deze laet men de barnkrachtige sprankel by middel eener leidsche flesch in de glazen buis ontsnappen. Vooraleer het gazmengsel in den eudiometer te brengen, is het noodzakelyk dat tuig met water te vullen; daerna sluit men de bovenste kraen en opent de onderste, langs waer men de gazen inbrengt; men sluit de onderste kraen op hare beurt en doet de barnkrachtige sprankel ontsnappen. Wanneer men daerna de onderste kraen van het tuig opent, vervult zich de glazen buis gansch met water, uit hoofde der ledige ruimte, welke er in {==103==} {>>pagina-aanduiding<<} ontstaen is door het verdwynen der gazen, die zich tot water vereenigd hebben. Het water is nooit zuiver in de natuer; om het in dien staet te bekomen, moet men het in een distilleervat overhalen. Dat tuig bestaet uit dry hoofddeelen: 1o de distilleerketel, 2o de helm en 3o de slang. De helm is een bolvormig deksel dat den ketel toesluit, en waeraen zich eene hellende buis voordoet, dienende om den waterdamp tot in de slang te leiden. Deze slang bestaet uit eene tinnen spiraelvormige buis vastgemaekt in een vat, met water gevuld. De twee uiteinden doorbooren de wanden van het vat, en het is langs het onderste dat het overgehaelde water uitloopt. Wanneer men van het distilleervat gebruik wil maken, plaetst men den ketel op eenen vueroven, en overdekt men hem met den helm; de hellende buis van dezen moet met de slang in gemeenschap staen en aen het onderste einde der slang, plaetst men eene zuivere kruik om het overgehaelde vocht te ontvangen. Soms is het noodzakelyk dat het vocht, 't welk men overhalen wil, niet onmiddelyk met het vuer in aenraking zy, alsdan plaetst men den distilleerketel in een ander vat met water gevuld, gewoonlyk waterstoof (bain marie) genoemd. In geval men zeer zuiver water verlangt, is men verpligt omtrent de 4/100 eerste deelen van het overgehaelde vocht, weg te smyten, aengezien die doorgaans ammoniakstoffen inhouden, voortskomende van de ontbindingen der dierlyke zelfstandigheden welke zich in het water bevinden. Ook is het noodig de overhaling te staken, wanneer de distilleerketel maer 8/100 deelen water meer bevat, want alsdan beginnen deszelfs zouten op elkander eene wederwerking uit te oefenen, die vlugtbare stoffen zou kunnen doen ontstaen. Eenige scheikundigen ondervonden hebbende dat het water ofschoon reeds lang in vollen kook, echter eene zekere hoeveelheid koolzuer uitwasemt, raden aen dat zuer te vestigen, door een weinig kalk in den distileerketel te werpen. Middels deze voorzorgen, is men zeker dat het overgehaelde water geheel zuiver is. {==104==} {>>pagina-aanduiding<<} Kenteekens van drinkbaer water. Het water om drinkbaer te zyn, moet frisch, doorschynend, kleur- en reukloos zyn. Wanneer men groentens in water te koken zet, en dat ze in plaets van malsch, hard worden, is zulks een bewys dat het water eene tamelyke hoeveelheid kalkstof inhoudt; inderdaed de kruiden bevatten eene byzondere zelfstandigheid, welke zich met de kalkstof verbindende, de groentens hard maekt. Vele scheikundigen beweren, dat het water, om drinkbaer te wezen, de zeep moet kunnen oplossen zonder klonters te vormen. Dit laetste bewyst wel dat het geene kalkstof inhoudt, maer ons dunkens is deze bewering ongegrond, vermits er hier te lande geen pompwater bestaet, dat niet eene kleine hoeveelheid kalkstof bevat. Nogtans, en met reden geeft men het den voorkeur boven het regenwater. De waters, welke zoo als het zeewater, eene groote hoeveelheid zoutstoffen inhouden, zyn niet drinkbaer; doch door overhaling in eenen distilleerketel kan men hun die eigenschap verschaffen. Om dusdanige bewerking uit te voeren, bestaen er verschillige tuigen. Dat van den heer Scheidweiler van Brussel onderscheidt zich door een luchtgevend meuleken, dat met den distilleerketel in verband staet, en waeraen men by middel van een wiel, eene draeijende beweging verschaft, en daerdoor wordt de overhaling van het water verhaest. Het zoet water dat men inscheept, wordt gewoonlyk in houten vaten bewaerd; zulks stelt het water aen bederf bloot, uit hoofde dat het eenige stoffen van het hout oplost; echter kan men dit bederf by middel van houtkool verhinderen; daerom heeft Berthollet voorgesteld de binnenwanden der vaten door verbranding te verkolen. Ook bewaert men het water op vele schepen in yzeren kisten. Wanneer water door mengeling met vuilnissen gekleurd of onklaer is, kan men het drinkbaer maken met het door keikens, zuiver zand of beter houtkoolstof te laten zygen. {==105==} {>>pagina-aanduiding<<} Boekbeoordeeling door J.F.J. Heremans. Myne eerste zangen, door A. Snieders, Jr. Antwerpen, P.-E. Janssens. 1848. 120 blz. in-8o. De heer A. Snieders, Jr., is reeds lang by het vlaemschlezend publiek gunstig bekend door eenige luimige dichtstukjes, die van hem in Tydschriften verschenen. Wy zelven hebben meer dan eens de aendacht der lezers van het Taelverbond, in het byzonder, op de lieve voortbrengselen van dien Dichter geroepen. En inderdaed zy verdienden die onderscheiding ten volle. Trouwens de verzen die wy van den heer Snieders lazen, voordat zyne Eerste Zangen het licht zagen, muntten in hunnen aert boven al de andere uit: altoos waren zy vol geest en naïeve oorspronkelykheid; nooit onkiesch, noch plat, twee gebreken die men den heere Th. Van Ryswyck te regt dikwils mag aenrekenen. Wy verwachtten van den heer S., vooral als luimig dichter, veel voor de toekomst; zien wy thands of de hoop die zyne eerstelingen ons deden koesteren verwezenlykt werd, en werpen wy een vlugtigen blik op diegene der eerste zangen, welke ons niet, zoo als de Orgelman, Ha, ha, ha! Idealen, Herman's Lied, Het Goede Wild, Plagen en De Grenadier des Konings, vroeger onder het oog kwamen en waerover wy nog geen oordeel hebben gestreken. De heer Snieders schynt, volgens hetgene wy in zyne Goede Reis aentroffen, eenigzins aen het luimig vak vaerwel te zeggen: immers hy stuert zyne verzen de volgende woorden toe; Neen, gy zult niet eenzaem dwalen Op dit hobbelige meer; Eenzaemheid schryft menigmalen Op ons voorhoofd rimpels neêr. {==106==} {>>pagina-aanduiding<<} O ik zal u steeds gedenken En u nog een broêrke schenken; Doch misschien nog niet zoo bly, Schoone lieveling, als gy. Want uw vader heeft die zangen, Noch dien lach van vreugde meer; Door dien rimpel zyner wangen, Kind, droop laetst een traen ter neêr. De heer Snieders zou zeker grootelyks ongelyk hebben: het luimige vak is datgene waeraen hy vooral zyn naem verschuldigd is, waerin hy wezenlyk veel vermag; en in ernstige poëzy is hy verre van te slagen. Men kan zeer wel geestige invallen, fyne, vernuftige zetten hebben, en dit bruisend, warm hert niet bezitten dat zich uitstorten of barsten moet, dat den waren, ernstigen dichter maekt. Die waerheid blykt ten volle in den heer S.; er ontbreekt hem meestal gevoel. Daerom verkiezen wy, by voorbeeld, zyn Slapende Hans (Hansje en Elsje), en Mag ik 't ook eens doen, (helaes! de eenige nieuwe luimige stukken die de bundel oplevert!) oneindig boven Rood, Wit en Blauw. Dit laetste gedicht is toch alles behalve gelukkig: het is duister voorgedragen en de verpersoonlyking van elke der drie kleuren van de nederlandsche vlag is er te verre in gedreven. Men leze slechts de twee eerste strofen: Kent ge myn zustertal, schittrend getooid, 't Driekleurig doek om de heupen geplooid?.. Kent gy haer niet? - Op elk liefelyk wezen Zult ge de deugden der vaedren steeds lezen? Eeuwen reeds bleven ze elkander getrouw, Kent ge myn' zusteren: Rood, Wit en Blauw? Schoon is het drietal, - een cherub, weleer Zond ze vereenigd op de aerde ter neêr; Schreef om haer hoofd, met zyn' toovrenden vinger, Elk een' verschillenden Bloemelynslinger; Bloemen, nog frisch van den paerlenden dauw, Sierden de slapen van Rood, Wit en Blauw! Wat wil de heer Snieders toch zeggen met die heupen, dit liefelyk wezen, dit hoofd, die slapen, dien Bloemelynslinger! Wie schat het geestige Plagen {==107==} {>>pagina-aanduiding<<} niet oneindig hooger dan al die holklinkende, onbeduidende woorden?.... Doch, daer de heer S. met geweld het luimig vak wil verlaten en er ons niets nieuws wil in leveren, om zich op de ernstige poëzy toe te leggen, bevinden wy ons wel genoodzaekt hem op die baen na te gaen. Op Rood, Wit en Blauw volgt in de Eerste Zangen een verhael in verzen van ietwes twintig bladzyden: by gevolg de moeite wel waerd om er een oogenblik by te verwylen, en er den inhoud van mede te deelen. De naem van het kind is Roosje. I. Dertig trappen hoog, woont een arme gryzaerd, Walter geheeten! Waerom nu juist dertig trappen hoog? Zal men ligt vragen; de heer S. leert ons zulks mathematice in de volgende strofen: Dertig trappen hoog, daer woonde Walter, wit van baerd en lok: Wit gelyk het helder sneeuwkleed, Dat den aerdboôm overtrok. Lang was 't voor hem levenswinter, Bange winter - bange nacht!... Hoeveel dagen reeds in kommer En in weemoed doorgebragt! Jongling zynde, huisde Walter In een lusthof voor het oog (?); Man geworden klom hy droomend Vyftien trappen naer omhoog. En toen eens de gryze vlokken Daelden op zyn schedel neêr - O toen stapte hy, al zuchtend, Vyftien trappen hooger weêr. Ergo dertig trappen. By Walter woont Roosje, zyn dochtertje, een lief meisje met blauwende oogen, welk hem verzorgt. Negen jaren later ontmoeten wy denzelfden Walter; doch niet behoeftig meer: hy leeft op zyn gemak. Roosje telt achttien zomers en wordt schuldig. {==108==} {>>pagina-aanduiding<<} Waeraen? vraegt men ongetwyfeld: ja, lezer, een oogenblik geduld; de Dichter stelt ons zoo seffens ook niet in de confidentie. Hy geeft ons, wel is waer, in eene opeenstapeling van jammerlyke exclamaties te kennen dat Roosje schuldig, wezenlyk schuldig is; maer hy wil voor het oogenblik nog niet kategorisch spreken en laet ons onvoldaen en half wrevelig tot het tweede hoofdstuk overstappen. II. Roosje is op het bal. Zy heeft een goudwrong (?) op het voorhoofd en een kruis op den boezem, aen een hemelschblauw lint. Daer zegt ons de Dichter nogmaels dat Roosje schuldig is, en nu eerst mogen wy weten waeraen: En Roosje! - brand (t) die hoofdwrong niet? Wier flonkerende gouden slinger Een' schaduw op uw voorhoofd giet? Voelt gy niet, dat een scherpe vinger, Gelyk een' rood gegloeide stift, Gestolen! - op uw voorhoofd grift? Voelt gy niet!... Neen, hy is u ligt, Als 't kransken, dat men 't doode wicht Om 't bleeke en dorre hoofdje weeft!... Rampzaelge rust, die soms de misdaed geeft!... Droom, Roosje! want de gulden droom Die onze ziele zachtjes wiegt, Is dikwyls kort! - Het is een stroom, Wiens effen blauwe vlakte liegt; enz. Het geregt legt de hand op Roosje. III. Roosje zit in de gevangenis: En reeds krast de deur des kerkers En reeds waggelt uwen voet Op den grenssteen eener wereld, Die m'een grafkuil heeten moet. {==109==} {>>pagina-aanduiding<<} De vader komt Roosje vloeken: En van af 1 de kerkertrappen Klonk een akelige gil. In het heengaen spreekt de vader nog eens van zyne dertig trappen: ‘Dertig trappen opgestegen, Droomde ik al myn leed ten top!... Ha!... zy daelt er vyftien neder; Ik... styg er nog vyftien op!’ En de Dichter wil er ten slotte het zyne ook nog byvoegen: En de zonnegloed viel bevend Op 't gebroken vensterglas Van de vliering - vyftien trappen Hooger dan zyn wooning was. Résumons: - Een arme gryzaerd, welke dertig trappen hoog woont, heeft eene dochter die een hoofdwrong steelt, in de gevangenis geworpen, en daerom van haren vader gevloekt wordt. Gelyk men ziet heeft dit historietje weinig om het lyf, wat de stoffe zelve betreft; daerenboven is het slecht ingekleed en vol gemaektheid. Wy spraken daer straks van exclamaties; zie er hier eenige uit dit enkel stuk: {==110==} {>>pagina-aanduiding<<} O toen stapte hy, al zuchtend, O uw schrikbre vloek dael' nooit Op dat blonde zilvrig hoofdje, O met hoogmoed had een moeder, Zulk een dochterken aenschouwd. O men roemt u, maegdelyn! O! dat alles is vergeten! O, gy hebt haer lang vergeten! O daer - daer heerschte zielenvreugde! O zeg my, eer de morgenzonne, O tel my! - tel my al die wezens, O wryf dat kleine gouden kruis, O voorwaerts Roosje, droom nog meer! O God! Wat knelt die hoofdwrong daer! O daer rollen op uw ketens, Voor geparelt - tranen af! O wat is de droom der misdaed In dit broze leven kort! O! voor eeuwig dan verzwolgen In die bandelooze zee! Vader, bad hy, ach niet hooger! Ach!... hy mint hen, die hy slaet!... Roosje!... ach uw gryze vader... Ach! geen engel rigtte u op! Maer ach! wat men in u ook huldig! Het is een schittring - ach! niets meer! Ach! geen reine geest der godsdienst Die geen zwakke hulpe biedt.... De heer S. moeste toch weten, dat, wil hy het hert zyner lezers raken, hy daertoe geen belangloos, onbeduidend onderwerp moet nemen, als waren oen en achen genoegzaem om te bewegen of te verschrikken. Vinden wy Roosje onder geenen opzichte bevallig, Herinnering mag ons des te meer behagen: dat stuk is vol gevoel. De aenhef vooral is lief: Ja, 'k herdenk met warme liefde, Elk gevoel my lief of leed, Dat den leeftyd streelde of griefde {==111==} {>>pagina-aanduiding<<} Dien ik in myn dorpke sleet...! In myn dorpke, dat zoo fleurig - Met zyn bloemenryke weî - Schynt, een vlinder duizendkleurig Rustend op de vale heî. Wy moeten nogtans doen opmerken dat de volgende verzen duister zyn: Onbewust zyn in die jaren Dat het heil, dat de aerde ooit gaf, Is - een poos hier rond te waren Om te zoeken naer een graf. De duiver en de kanarie is wel verteld en zal even als ik heb er een gekend, ofschoon wat alledaegsch, met genoegen gelezen worden. Er blyft ons nog over van het grootste stuk des bundels (van blz. 84 tot 112) te spreken: het is getiteld Zy!... (fragmenten). Dit gedicht heeft, wat de behandeling aengaet, veel van de duistere, verwarde opgeblazenheid van Roosje. Menigeen die ons over de Eerste Zangen van den heer S. sprak, vroeg ons of wy iets aen zy!... hadden verstaen. Wy durven niet verzekeren of wy den draed van Ariadna wel degelyk vast hebben; maer wy zullen toch trachten uit dien labyrinthus te geraken. I. zy!... brandt van verlangen naer het vieren van het oogstfeest en wil er koningin van zyn: En 's morgens als de blyde dag Op den bedauwden wingerd zag, Die aen het venster kransde, Dan deed zy 't kleine raempken op, Terwyl, gelyk een pareldrop, Het hemelsch blauwige oogje glansde: Het zocht de wyde velden rond Of het daer reeds de maeijers vond. Zy!... vraegt den Dichter, die een der helden van het stuk is, dat hy heur tot koningin zou kiezen; dan volgt natuerlyk haer portret, en daerna nogmaels smeekingen om door hem tot koningin gekozen te worden, en zy belooft hem, indien hy het doet: Een blauw' bewaesden druiventros, {==112==} {>>pagina-aanduiding<<} of wel Dien blauwen duiver Die pylregt naer den hemel schiet. of wel veel (blauwe?) zoenen. De Dichter aenvaerdt de zoenen; doch vader ziet het spel en hy moet henen! In het II kapittel wordt Zy!... groot. En zy werd groot! O schoon was zy, De maegd waer ik als kind (?) meê speelde, Dat elken glimlach met my deelde En slechts zyn zoenen schonk aen my.... Maer de Dichter valt op eens aen het mymeren en vergeet zyn onderwerp, zyne lezers en Zy!... insgelyks, om van zyn dorpke en honderd andere dingen te spreken: O glimlach niet, men mint in 't dorpke daer Zoo innig, O zoo innig steeds elkaer! Een wereld met zyn' blauwen hemel Ligt daer vaek in een vrouwlyk oog!... O enz. Die mymering is eene navolging van Beets, wat gedachten en zelfs vorm betreft: zy vloeit weêr over, even als Roosje, van de noodige Oen., en wat het ergst van al is, zy staet daer geenszins op hare plaets. De Dichter zelf heeft dit zoo wel als wy gevoeld: hy bekent het: Doch ik verdwael.... Maer, denk niet, lezer, dat hy zoo aenstonds tot Zy!... gaet terugkeeren! neen, neen! hy zal u vooraleer nog wat over eenen afgestorven vriend vertellen: Toen ik daer even Met wee die woorden heb geschreven, Herdacht ik de (d') afgestorven vriend! Een broeder in de kunst, wiens zoete zangen My tranen aen de wimpers hangen, enz. Eindelyk wendt hy zich tot Zy!... Het meisje zit op eene kamer waer het beeld van den Gekruiste staet, {==113==} {>>pagina-aanduiding<<} Die voor een (?) kind der aerde leed!... En aen den voet van dit godsdienstig wezen (?) Lag er een boek. Van die niet - neen! Waerin de vrome zielen lezen En van de wereld opgerezen, Den hemel lieven - hem alleen. o Neen!... Dáér, rustig aen den voet des Heeren, Daer lag de booze wereld! Dáér Lag om den schoonsten rozelaer De slang gekronkeld van 't begeeren! Zonderling, onbegrypelyk boek, niet waer, lezer? Geen wonder dus dat Sinds zy die blaedren had gelezen, Ach! bidde (bad?) zy maer zelden meer. Herhalen wy echter ten beteren verstande andermael de reeks van merkwaerdige, ontzaggelyke feiten in het tweede kapittel verval: Zy!... is groot geworden en leest in een heimnisvol boek!! In het III kapittel Is 't avond! - o gy blauwe hemeltrans Zyt als een kleed bestikt met sterrenglans. Het schynt den Dichter alsof de maen op zyne geboorteplaets veel kalmer licht zond. Hy roept uit: En toch - mogt de gedachte my begeven, Dat ik de heide van myn oord, Meer liefheb dan den bloemenryken boord, Zoo kwistig langs dien blauwen stroom geweven; Dat 'k in den druppel van den dauw, Die aen het heidenbloempje hangt te wieglen, Gods grootheid meer zie spieglen Dan in dien vloed, zoo breed, zoo donkerblauw. De stille zuiderwind, terwyl hy aen 't wandelen is, doet eenen brief zacht kraken en brengt den heer S. zyn vaderland weêr voor den geest. De Dichter geeft half te kennen dat hy gaet lezen: wy zullen die lezing aenhooren: {==114==} {>>pagina-aanduiding<<} Er komt een zeker iemand, die er arm en lydend uitziet, van den heuvel. De heer S. zegt ons niet wie hy was, noch waer hy ging, en, niets buitengewoons, want Hy was het zelf vergeten! 't Was onverschillig welk een pad Zyn diep doorwonde voet betrad. 't Was onverschillig of er bloemen bloeiden, Of dat er scherpe distlen groeiden, Zyn naekte voet drukte alles plat. 't Was onverschillig wen hy ging, Of aen de doorne soms de bloeddrop bigglend hing, Of dat de wonde 't sap der bloeme dronk (Die hy in 't voortgaen soms verplette) En (of dat de wonde?) koelheid aen de heete bloedvlek schonk. Hy komt by eene stille wooning waerin een gryzaerd zit: Geen enklen groet Laet hy aen zyn verblauwde lippen ontglippen. De gryzaerd vraegt hem, zoo als iedereen in zyne plaets zou hebben gedaen, wie hy is; en eindelyk zegt hy zynen naem; op eens nogtans krygt hy er berouw over 's Vreemdlings vuist, zoo paers en blauw Sloeg voor het hooggewelfde voorhoofd. De gryzaerd erkent in hem den zoon zyns vriends. Daerop volgt weêr een quasi-Beetsche tirade op de onbestendigheid van den onmoed, en, het zonderlingste van al, daer valt Zy!... welke iedereen reeds lang vergeten had, op het onverwachtste uit de lucht. Zy!... bemint dien Hy en laet zich door hem verleiden; waerna Hy ondanks hare smeekingen vertrekt. De gryzaerd sterft. En hiermede is alles nog niet geeindigd: nu is het een avond in den zomer: De scheemring beefde rond de beukenkruin; De zongloed zevenkleurde 't dorre duin. Die gloed scheen my een stille droomer Die leunend op het blauwe watervlak My droeve mymering in 't harte sprak. {==115==} {>>pagina-aanduiding<<} Aerdige vergelyking! doch ter zake: moeder en kind verschynen: Wat draegt ze droef die bussel onryp koren Waeruit het rood en blauw gebloemte kranst, Zy!.... vroeg een aelmoes; de Dichter zag haer oog dat als een hemel blauwde en hy vroeg geen anderen hemel meer! en Het was om dat hy haer beminde, Clorinde. In het IV kapitel speelt een kind 's morgens aen de eeuwenoude linde: het kind van Clorinde: Zyn haer was vael, beroofd van glans, 't Ontvleeschde handje weefde een krans Dien 't later weêr verstrooide; En wen dat neêrviel, ô dan zag Ik, dat een pynelyke lach Zyn blauwe lippen plooide. Het kind wordt van iedereen geschuwd; doch de Dichter, die op het blauw verslingerd is, liefkoost het welligt om zyne blauwe lippen! En - zy liggen nu allen aen de (blauwe?) linde!... Zy!... gaet aen hetzelfde euvel, als Roosje, mank. Het onderwerp is nietig in zich zelf en duister en zonder waerheid, noch gevoel bewerkt. De gang des onderwerps wordt door onbeduidende, nuttelooze détails verhinderd. Nergens wordt de ziel des lezers geschokt: en, hoe zou zy het door een gedicht, waervan men het onderwerp, als het ware, moet raden? Overal toonen ons die verzen dat zy niet uit het hert, maer uit het hoofd des schryvers gevloeid zyn. Wy hebben ons by den heer S. langer opgehouden dan wy het anders gewoonlyk doen, daer wy het ons tot eenen heiligen pligt rekenen eenen Dichter met zooveel aenleg als hy, te toonen en te bewyzen dat hy het spoor byster is. Wy raden hem tot de luimige poëzy terug te keeren, of onderwerpen te bezingen, indien hy dan toch ernstig schryven wil, die hy, zoo als zyne Herrinnering, gevoelt. Gent. {==116==} {>>pagina-aanduiding<<} Het arme kind. Aen mynen vriend, den heere D. Sleeckx. Door O.J. Eekma. I. Les uns sont tout courbés sous le fardeau des peines. Au banquet du bonheur bien peu sont invités. Victor Hugo. De Noorderwind blies fel en hard, 't Door een gejaegde zwerk was zwart, De regen plaste neder, De donder rommelde in het zuid, De aerd was der ramporkanen buit, Het was een vreeslyk weder. Het gazlicht brandde flauw en naer, Niet zoo als anders, hel en klaer, En scheen den storm te vreezen; Zoo soms een mensch verscheen op straet, Dan zag men, dat op zyn gelaet, Schrik, eerbied stond te lezen. Een rytuig rolde soms voorby Het hoekje van de straet, waer hy {==117==} {>>pagina-aanduiding<<} Zyn leden neêrgevlyd had! Het was alleen het arme kind, Het had geen moeder, had geen vrind, Die 't immer nog verblyd had. Was hy een kind der misdaed, of Lag de oorsprong zyns bestaens in 't stof? Trad ze in door 's hemels poorte, Of was zyn moeder ryk, en had Zy uit haer levensboek het blad Gescheurd van zyn geboorte? Hoe 't zy, hy had haer nooit gekend, Geboren was hy in ellend, Ellendig zou hy sterven! Een man bragt hem des morgens daer, Waer hy als lage bedelaer, Zyn dagloon moest verwerven, En smeeken moest om 't stukje brood, Dat men hem elken avond bood.... Neen!.... toesmeet als aen honden. 't Kind was gebrekkig, kreupel was 't, 't Had nimmer voor het werk gepast Noch meester ooit gevonden! Doch minde 't d'arbeid; - vaek had 't kind Beproefd te leeren, hoe men spint, Doch 't had niet kunnen werken; Het was zoo zwak en klein en teêr, En viel by elke poging neêr, By 't luid gejuich der sterken. o! Diep had hem die spot bedroefd, De keel werd hem als toegeschroefd, Terwyl zyn harte weende; Gebliksemd had zyn oog, - een traen Was langs zyn maegre wang gegaen, Terwyl hy zachtkens steende. En hy moest beedlen voor zyn brood, {==118==} {>>pagina-aanduiding<<} Een beedlaer zyn tot aen zyn' dood, Zoo hy voor 't minst woû leven; Hem, dien het hart zoo vurig sloeg, Hem bragt men 't avond in een kroeg, Waer hy zyn geld moest geven! En wee hem, was het vuig gewin, By andre dagen, soms te min.... Dan had hy reên tot vreeze! Dan klonk zoo droef en naer zyn kreet, Dan leed hy bovenmenschlyk leed, De kreuple kleine weeze! Daer waren vrouwen, diep veracht, De schandvlek van heur eêl geslacht, En mannen, - neen! - maer boeven! Daer woonde hy, - op zolder sliep Hy 's nachts tot dat men hem weêr riep, Om op de straet te toeven. 't Was negen uer, - en de arme knaep Lag daer nog steeds, was flauw van slaep, Van honger en van koude; Zyn beul verscheen nog niet, - hy dacht, Dat deze afgrysbre, donkre nacht, De laetste wezen zoude. Hy slaept, - o heil brenge u die slaep, Zoo diep rampzalige arme knaep, Die 't heil slechts kent uit droomen! Die slaep verkwikke uw teêr gemoed, Geev' droomen u, onuitbaer zoet, Die lachend tot u komen! {==119==} {>>pagina-aanduiding<<} II. Sleep hath its own world, And a wide realm of wild reality, And dreams in their developement have breath, And tears, and tortures, and the touch of joy. Byron, The Dream. 't Was of een engel tot hem daelde, In glinstrend lichtgewaed gekleed, En met zyn lichtglans hem bestraelde, En hy dees tael hem hooren deed: ‘Myn broeder, - want gy zyt myn broeder! - De kelk uws lydens is gevuld, Een schrikkelyke stormwind woedde er Om uwe jeugd; gy hadt geduld! De orkaen heeft uit, - hef op uwe oogen, Staer, broeder, naer de starrenbogen, Gy ziet ze prachtig vonklend staen; Zie, hoe de maen schynt aen de transen, En de aerde tooit met hare glansen, Geloof, - vertrouw, - houd aen! - houd aen!’ En hy was ruischende opgestegen, De lieflyke engel, en 't gezicht Verdween, zoo als het Noorderlicht, Verdween, zoo als de bliksemschicht, Maer 't kind was nog in slaep gelegen. 't Was of hy neêrlag op satyn, 't Was of het al van weelde straelde, 't Was of de lieve zonneschyn Heur schatting aen de lent' betaelde, 't Was of een vrouwe by hem lag, Een vrouw, door meer dan schoon verengeld, {==120==} {>>pagina-aanduiding<<} Die, de armen om hem heen gestrengeld, Hem weenende in zyn oogen zag. Hy blikt verwilderd rond, - maer Heere! Wat is dat, dat zyn blikken treft? Droomt, droomt hy nog, daer ligt de teêre, Die de oogen weenend tot hem heft! By God! Dat is geen waen, geen droomen, Hy is aen zyne ellende ontnomen, En lust en rykdom lacht hem aen.... Doch neen! dat kan geen waerheid wezen, Het is een valsche duivlen waen, Die, goochlend, voor zyn oog verrezen, Weldra in rook te niet zal gaen! Te schriklyk zal 't ontwaken zyn In smart, - in wanhoop, - en in pyn!.... Doch hoor! Daer lispelt van de tippen Dier zachtgevormde rozenlippen, Een toon, die d'aêm hem doen ontglippen, En nog krankzinnig maken zal: ‘Myn zoon,’ zoo weent zy, ‘'t is geen schyn, Ik ben uw moeder, en dit al Is 't myn en zal het uwe zyn. Myn kind zyt gy, - uw moeder ben ik, Gy zyt myn zoon, myn vleesch en bloed, Gods vaderlyke hand herken ik, Die me u nog eens weêrvinden doet, o! Wist gy, wat ik heb geleden, Hoe 'k heb geweend, gezucht, gebeden, Om u, myn aengebeden schat, Dien 'k waende voor altyd verloren; Maer de Almagt woû myn beden hooren, En nu, - ik houd myn zoon omvat! Vergeef, myn zoon, vergeef der vrouwe, Die in uw wiegjen u verstiet, Die thans graeg 't leven voor u liet, {==121==} {>>pagina-aanduiding<<} Wier oog van tranen overvliet, Die dertien jaer droeg 't kleed der rouwe, En heel heur hemel in u ziet. Myn kind! - Dat woord klinkt zoet me in de ooren, Meer zoet als 't lied der englenchooren, Die knielen voor Jehovahs troon! - Myn kind! uw mond, o laet me u kussen, Laet, laet my heel myn vuervlam blusschen.... Zeg, mint ge ook my, myn lieve zoon?’ En 't jongsken staert zyn moeder aen, En werpt zich snikkend aen haer harte, En stamelt: ‘Thans heeft uit myn smarte, o God, wat hebt Gy wel gedaen, Gy wilt steeds met u schepslen gaen! o Heil hun, die op U betrouwen, Zy zullen steeds Uw werk aenschouwen!’ In omhelzingen verzonken waren moeder beide en zoon; Knielend werd den Heer der Heeren hunne erkent'nis aengeboon; En Gods heerlyke englen juichten: ‘'t Zyn twee zielen voor den Heer!’ En ze bogen opgetogen, zeegnend over de aerd zich neêr. 29 January, 1848. {==122==} {>>pagina-aanduiding<<} Twee gedichtjes door J.M. Dautzenberg. I. Het lykje. Lieflik door de zon bestraeld Ligt het dal in goud gemaeld - En een grysaerd, zwart behangen, Draegt in 't doodenkistje een kind; Droefnis bleekt des dragers wangen By het graf dat alles slindt, En op 't kistje half verborgen Valt een blik van licht en morgen. Niemand volgt en weent om 't wicht, Waer de nieuwe groeve ligt, Niemand - slechts voor gindsche woning Schreit de droeve moeder zoo! Smeekt, zoo 't schynt, voor 't lyk verschooning, En een grafbed zacht van stroo! 't Kistje zinkt in 't kuiltje neder, - Wie brengt 't kind der moeder weder? - Op de plek die 't kindje dekt, Hangt heur blik die deernis wekt; Hoe zy staert, met moeite ziet zy 't Nietig needrig heuvellyn, En een' tranenvloed vergiet zy En bezwykt aen hare pyn. Ach, zy kende, kende 't kindje, Heul en heil omgaf haer vrindje. {==123==} {>>pagina-aanduiding<<} Hart, o hart! soms doof en blind, Voelt, gevoelt ge nu, wie mint? - Hy die kent, die mint voorzeker, Mint te meer, hoe meer hy kent, En hy reikt den vriendschapsbeker, Waer tot hem een hand zich wendt. Leer, o hart, de menschen kennen, Liefde zult ge u aengewennen. Als de moeder by haer kroost, Schenk en oogst ook liefde en troost By de menschen op deze aerde, Zyn ze u eerst ook ver en vreemd; Ook der moeder, toen zy baerde, Was het kindje nieuw en vreemd; En gy weet hoe zy het liefde, Hoe zyn dood heur' boezem kliefde. Als der moeder 't liefdepand, Dus zyt gy aen God verwant, En verwant met alle menschen: Liefde heet uw schoonste pligt! Maek naer 's hemels zoetste wenschen U dien pligt en zoet en ligt! Pluk tot krans dan bloempjes af! En - sier dankbaer 't kleine graf! II. De muggendans. Waer 't voetpad langs de heining vlugt Door beemd en weide heên, Daer zit ik soms in de avondlucht Gansch stilletjes alleen. {==124==} {>>pagina-aanduiding<<} De krekels zingen daer in 't gras Hun' allerschelsten toon, De muggen vinden wis den bas Dier zangren wonderschoon. Zy draeijen, zwaeijen bly vergaêrd, In 't dalend hemellicht, Zy ruischen, kruisen, digt geschaerd Voor myn verrukt gezicht. En blydschap hier en vreugde daer, Men ziet het ieder dag; Des stem ik nimmer de eigen snaer Op somber wee en ach. En zingt en springt in 't zoel gety De krekel en de mug; Krioelt en woelt de schepping bly Dan blyf ik niet terug; Dan vest ik, buiten, myne woon In 's hemels bloemenhal, Dan zing ook ik myn schelsten toon Door 't eenzaem vreugdedal. {==125==} {>>pagina-aanduiding<<} Had God een bietjen my gemaekt. (Kindergedichtjen) door Prudens Van Duyse. Had God een bietjen my gemaekt, Met lichte kleine vlerken, Ik zou, wanneer de lente naekt En 't geurig bloemeken ontwaekt, Vol vlyt en iever werken. Ik zou elk morgen lief en klaer Den dag my al benutten, En vliegen hier, en vliegen daer, En uit de bonte bloemenschaer Een schat van honig putten. Ik zou dit kostelike zoet Den armen zieke bieden En, even als de ryke doet By welbesteden overvloed, Vertroostte ik schaemle lieden. Maer God heeft my een kind gemaekt, En gaf my geene vlerken: Die God, voor wien myn hertjen blaekt, Wil ook de luiheid zien verzaekt Door 't kind, dat bly moet werken. {==126==} {>>pagina-aanduiding<<} Dat wil ik, zynen naem ten eer, Myn' oudren ten genoegen: Ik wil aen hunne les en leer Gehoorzaem zyn, en immermeer Naer 's Heeren wet my voegen. Ik wil de bloemekens zoo frisch, Ook vrolik, zien herleven, En spoedig, vol erkentenis Voor alles wat zoo geestig is, Naer buiten my begeven. Is 't honigmaken my ontzeid, God schonk, by vele gaven, My 't daegliksch brood vol liefdrykheid, En 'k mag een armen mensch die schreit, Schoon maer een kind, al laven. De moedige zeeman (Romance) door L.F. David. Aen mynen vriend, Michiel Matthyssens, Lieflyk daelde 't nachtfloers neder En bedekte onz' schoone vloot; Niets dan 't bleeke maengeschemer Schitterde over schip en boot. Niets dan 't zachte golfgeklater Hoorde ik op den stillen stond, Toen ik my aen boord bevond. {==127==} {>>pagina-aanduiding<<} Op myn schip alleen nog wakker, Wachtte ik moedig dáer de zon: Want in d'ochtend sloeg het ure Dat ons heir de slag begon. Mooglyk doet die stryd my sneven! Dacht ik op dien naren stond, Toen ik my alleen bevond. En ik weet niet wat al droomen My zoo kwelden dáer aen boord, 'k Heb der vooglen droeve stemme Ginds aen d'oeverkant gehoord; Mooglyk is 't een onheilsteeken! Dacht ik siddrend op den stond, Toen ik my alleen bevond. Maer welhaest verdween de vreeze Die me een oogenblik beving; En ik waende 's vyands schepen Te zien naedren in een kring; Ras greep ik myn dolk en spere, En riep moedig op den stond Toen ik my alleen bevond: - ‘Liever sterven voor de zege, Winnen, winnen is myn leus: Hier blyf ik als brave stryden Met den krygsmoed van een reus!’ Zoo, zoo riep ik, in myn droomen, Op myn vaertuig in den stond, Toen ik my alleen bevond. {==128==} {>>pagina-aanduiding<<} Vreugd werd in myn hart geboren By het denken aen die eer, Wen de zon heure eerste stralen, Schoot door 't duister nevelweêr. En ik riep, vervoerd door blydschap: 'k Groet u, lieve morgenstond! Die my 't uer des stryds verkondt. Aeltre, Grasmaend 1848. Waer genot door J.F. Brouwenaar. Vergeefs dat ge, om een hart te ontvonken Des meisjes schoot met schatten vult; 't Genot der liefde moet geschonken Wanneer ge regt genieten zult. Goud wint de stem van vuige hoopen - Geen enkel hart verwerft ge er door; En wilt u ooit een meisje koopen, Ga heen en geef u zelv' er voor. Kan u geen heil'ge band omgeven, Dan, jongling, toom u met beleid! In ware vryheid kan men leven Ook zonder ongebondenheid. Laet slechts voor éene uw harte gloeijen. En, klopt het liefde telken slag, Dan zal de teederheid u boeijen Als u de pligt niet boeijen mag. {==129==} {>>pagina-aanduiding<<} Voel, jongling! en kies, diepgevoelend, Een teeder meisje (u kieze zy) Op 't schoon van ziel als lichaem doelend, Dan streelt u 't zelfde heil als my. Ik koos, my is die kunst gegeven, Ik koos zoo uit den hoop er een', Ons faelt ten schoonsten echteleven De priester-zegening alléén. Zich slechts voor my om schoon bemoeijend, Bezorgd voor wat myn vreugd verhoog', Wellustig aen myn zyde stoeijend En zedig voor der menschen oog, Zal nooit de tyd dien gloed bekoelen. Haer regt gaet nooit, gekrenkt, te loor. Haer gunst doet zy me als gunst gevoelen En ik, ik blyf er dankbaer voor. 'k Voel, reeds te vreên haer lach te ontmoeten, Genieting die naer hooger smaekt, Wen ze aen den disch 's geliefden voeten Ten steunpunt harer voeten maekt; Wen zy my 't ooft van uit haer lippen, Of 't glas my reikt, waeruit ze dronk, Of 't boezemslui'rend gaes laet glippen, Dat kusjesroovend nederzonk. En als, in stil- gezel'ge stonden By mingekout ons hart geniet.... 'k Wensch van den liefsten aller monden Dan woorden, kusjes vraeg ik niet. Verheven ziel! bekoorlyk straelt ze In glans, dien 'k immer schooner vind! Zy is volmaekt, slechts daerin faelt ze, Daerin alleen, dat zy my mint. {==130==} {>>pagina-aanduiding<<} Ja, eerbied vlyt my haer te voeten, En 't zielsgevoel my aen haer borst. Dit, jongling! heet zyn lust te boeten, Dit lessching voor den minnedorst. De dood voert u, haer' arm ontgleden, Eens, by der engelen gezang, Tot in des hemels zaligheden, En gy gevoelt geen' overgang. Naer Göthe. Hymne aen de smart. Door Joh. Alf. de Laet. Sla toe, indien ge nog een open plaets kunt zoeken! Sla toe, myn bloedend hart zal zeegnen by 't vervloeken! Gy, Magt die nooit beklaegt, die nooit vergeven kunt, Wel valt er uit myn oog geen traen meer, U gegund, Maer zoek; ge vindt, wie weet? een vezel ongeschonden, Een vezel die ge nog moogt foltren en verwonden, En die nog kronklen zal, terwyl ze uw voet verplet Gelyk een slangenromp doet onder 's wandlers tred, Wanneer de mensch, om wraek en woede lucht te geven, De smart nog opzoekt waer verzwonden is het leven! Wie weet? uit deze borst zoo diep gescheurd, zoo stil, o! Smart, ontwringt ge nog een onverhoopt gegil, {==131==} {>>pagina-aanduiding<<} Een schreeuw der wanhoop, dien het menschdom ligt niet kende. Hoe zoet wordt voor den haet die doodkreet der ellende! Doorschouw myn binnenst en doorzoek het, wreede Smart, Niets bleef er veilig voor uw slagen in myn hart! Vaek, ter verlenging van myn leven en myn lyden, Ontstaekt ge een hoopstar die myn boezem kwam verblyden, Ik was een reiziger gelyk, die, afgemat Wat ademhalen mag op 't droeve wandelpad; En vaek nog in die nacht, verpoosd by bliksembranden, Genaekte my de schael der vreugden in uw handen, Maer eer myn heete dorst er lafenis in vond, Verbryzelde uwe vuist de scherven op myn mond, En scheurdet ge, om me uw gril nog meer te leeren duchten, Myn lip ten bloede met de schale der genuchten! Nu, zegeprael en juich! Er blyft in heel myn hart Geen vezel die niet vaek getrild heeft onder smart, Geen witgeworden haer op myn gebogen hoofdkruin, Dat niet verdorde als 't gras in d'afgemaeiden looftuin, Geen liefde, geene hoop, geen wensch die werd bekroond! Maer alles werd verplet en met bedrog beloond! En 'k zoek een plaets in 't hart die schrikke voor uw woede, Vergeefs! daer is er geen die niet tot stervens bloede! En toch ik aerzel; ja, by 't eindeloos verdriet, Kent nog myn twyflend hart uw waren bynaem niet! Myn mond vervloekt U; maer hy durft den vloek niet donderen, En zuchtend wacht myn ziel in eerbied en bewonderen. Gy vormt den mensch, o! Smart, ja, heel den mensch op aerd, Zoo als de kroes het goud, zoo als de vlam het zwaerd. Hy die u niet en kent, bewandelt mulle dreven, Maer leeft op aerde niet of kent het aerdsche leven; Hy is een wolk gelyk die wemelt aen de lucht En op het hemelveld geen spoor laet van heur vlucht; Het zweet zyns aenschyns drupt niet neder op zyn handen; {==132==} {>>pagina-aanduiding<<} Zyn voet stoot aen geen steen in effen lustwaranden; Hy weet niet, slaet de stond der zwakheid voor 't gemoed, Zyn deugd te stalen in den gloenden tranengloed. Hy kan met 't eigen hart den wrangen stryd niet stryden, Die, trots den zege, d'overwinner zelfs doet lyden; Hy stuert geen bedekreet ten hemel, noch hy rigt Zich niet manmoedig weêr op 't plooijend kniegewricht; En durft, by wanhoop slechts van God gezien, niet poogen, Zelfs op den hinderpael, tot hooger vlugt, te bogen. Ik weet niet wat een lot, gy, Smart, my voorbewaert; Maer dat ge met uw les voor my nooit karig waert, Dat weet ik, en ik zou uw lievling heeten mogen, Want zelden liet ge my met tranenledige oogen! Welnu! ik neem getroost wat gy me toezendt, aen, 'k Vind wellust in gezucht en vreugden in getraen! Ik voel dat ge in uw schoot een godlik, hooger magt draegt, Die op het wereldpad myn weifelende kracht schraegt; 'k Voel dat ge 't leven, niet de dood zyt van den geest En dat uw straffe hand geen wond slaet maer geneest. - En Gy Dien 'k menigmael by 't lyden heb beschuldigd, Gy Wien 't verbroken hart, by 't tranenvlieten, huldigt, o! Driemaelheilig God, verwerp dien wierook niet! 't Is 't eenig offer dat de zondige aerde u biedt, De goddelike vonk waermêe Ge ons hart doet branden! Wen 't altaer is bevlekt, zyn smarten de offeranden! Naer A. de Lamartine. {==133==} {>>pagina-aanduiding<<} Vlaemsche tooneelkronyk door L. Yzendyck. De opening van het tooneeljaer! - ziedaer eene zinsnede, welke menigeen vrolyk in de ooren klinkt. Wat my betreft, ik verneem ze ongaerne, want zou er wel iets zoo onaengenaem zyn als over het vlaemsch tooneel, dat is over de vlaemsche tooneelkunstenaren, te spreken? Die heeren hebben wel gaerne dat men over hen den mond opent, maer dit zou niet dan ten hunnen lof mogen gebeuren. Buiten de woorden: schoon, voortreffelyk, wonderwel, buitengewoon, nog nooit gezien, verstaen zy geene uitdrukking, en men zou zich moeten getroosten voor hen de Leviet te spelen, om voortdurend wierook naer hunne achtbare koppen te kunnen doen opstygen. Verstaet ge dan de kunst alzoo, onvergelykelyke liefhebbers? Meent ge dat dit het middel is om groot en befaemd te worden, en weet ge niet hoe weinig wonderschoon er in de wereld is, en hoe ver het altemael van de volmaektheid blyft, datgeen wat wy reeds voor volmaekt uitbazuinen? Is het dan voor u voldoende dragelyk te zyn, en verlangt gy u te bevlytigen om in het middelmatige te blyven rondvroeten? Blyft dan rustig in uwe onvolmaektheid, en wy zullen glimlachend uwen waen aenstaren. Doch bedenkt dat de wereldberoemde kunstenaren verre zyn van uwe onovertrefbare ydelheid te evenaren, bedenkt dat die de toejuichingen voor niets achten, en somtyds eene schuifeling zouden willen betalen, om door die zweep aengehitst, nieuwen moed te scheppen tot het verfynen van hunnen kunstzin, en alzoo te kunnen opklimmen tot de hoogere kringen der volmaektheid. En die talenten zyn toch wel in het echte spoor, die zullen zich noch moeite, noch opofferingen ontzien, die zullen over geene regtvaerdige bestraffing gebelgd zyn, maer ze tot hunne verbetering beproeven, en daerdoor zelfs, zyn ze zeker eenen roem te erlangen, welke door hunne naneven nog niet vergeten zal zyn! Dit bovenstaende kan doen veronderstellen dat wy de baen van onzen voorganger niet slafelyk navolgen zullen. Niet dat wy besloten hebben de Tooneelliefhebbers mistroostig te maken door eene al te strenge kritiek; neen, wy zullen slechts minder over hen spreken, en ze toetsen aen den toetssteen der kunst. Wy zullen hun bywylen eene hunner feilen uitleggen, en zoo wy dan ondervinden mogten dat zy alle betrachting naer verbetering verwaerloozen, zullen wy hen recensentelyk behandelen en hun doen zien dat de lof, waermede men hen gedurig overlaedt, niet altyd de echte is. Dit jaer zal ons overzicht breed kunnen zyn, en onze kritische blik zal by de tooneelkundige pryskampen, die te Antwerpen plaets zullen hebben, byna het geheel Vlaemsch-Belgisch tooneel kunnen overstaren; het zal kunnen dienen om af te meten hoe hoog ons schouwburg reeds gestegen is, en het lot afteekenen, aen hetzelve door de toekomst voorbereid. Slagen wy nu vooreerst het oog op de vertooning van de Maetschappy van Rhetorica De Hoop, welke den 9 october met Maria-Anna, drama, en de Duivenmelkers, kluchtspel, haer tooneeljaer opende. De keus van dit drama is alleen een bewys dat dit genootschap in smaek verbetert. Inderdaed, De Hoop schynt te begrypen dat het tooneel by ons geheel uit het volk {==134==} {>>pagina-aanduiding<<} gesproten zynde, ook voor het volk geschikt moet blyven en dit voorbeelden van zedelykheid ter aenprikkeling van beschaving moet voorstellen. Tot dit doel schynt Maria-Anna hoofdzakelyk geschikt, en alwie dit zedelyk drama zal bygewoond hebben, moet daer gereedelyk mede instemmen. Het mag nu al niet uit eene vlaemsche pen gevloeid, en aen het fransch het daglicht verschuldigd zyn, vele zyner toestanden zyn zoo natuerlyk en in alle streken zoo algemeen, dat het een wereldstuk zou mogen genoemd worden, omdat het inderdaed aen alle natiën eigen is. Jammer, onze jeugdige letterkundigen bevroeden niet dat het dergelyke stukken zyn welke zy voor het tooneel zouden moeten scheppen: zy volgen te zeer de oude baen van het historische drama, en zoo de heer Van Peene ons in dit vak met regt befaemde voortbrengselen leverde, is het daerom toch geene stalen wet dat zy moeten nagevolgd worden. Het doel onzer voorvaders was steeds van zedengispende stukken voort te brengen, en om maer éen te noemen, die in dit vak uitmunt, zullen wy den lofwaerdigen naem van Ogier nederschryven. Maria-Anna werd voldoende vertoond: eene nieuwe kunstenares gaf haer eerste début, en ze moet de moeijelyke rol van Maria-Anna met veel gevoel vervuld hebben, daer ze ieder aengenaem verraste. Nogtans gelooven wy Mevr. Rombrich te mogen opmerken, dat zy van sommige gebaren te veel gebruik maekt, en dit wel hier en daer wat gemaektheid over haer spel werpt; zy luistere niet dan naer de inspraek van haer gevoel, en wy zyn verzekerd dat ze nog oneindig meer byval zal ontmoeten, dan ze nu ontvangen heeft. De Heer J. Butin, vervulde de rol van Bertrand, gemael van Maria-Anna, en de Heer V. Driessens, echte komiek, speelde voor Remy, vriend en verleider van Bertrand. Beide hebben de vertooning veel levendigheid bygezet, en het waerlyk kluchtige van den Heer V. Driessens verwekte meermaels den lach tusschen de tranen door Mevr. Rombrich uit de oogen gelokt. Apiani en Theobald, werden ook loffelyk verbeeld, echter mag het ons Theobald niet ten kwade duiden, zoo wy hem aenraden meer beweging aen zyn spel te geven, en vooral niet altoos op de zelfde plaets te blyven staen. De Duivenmelkers waermede die vertooning gesloten werd, is een kluchtje door den Heer V. Driessens, de voornoemde komiek, en Hendrik Peeters te saem gebragt. De laetste staet te voordeelig als schryver bekend, zyne kunde is te zeer gewaerdeerd, dan dat wy het noodig zouden achten veel over het stukje uit te weiden; het is voldoende aen te stippen dat de schryvers een echt typje vervaerdigden, 't welk ieder om zyne juistheid en om zyne geestigheid heeft doen lachen. Sommigen mogen gerustelyk beweren dat er te weinig intrigue in is, zy geven daerdoor de echtste blyken hunner onwetendheid in de vreemde letterkunden, waer zulke typjes steeds op die wyze met den besten uitslag bewerkt zyn, en wy raden hun La Bruyère ter lezing aen, om daer in te leeren wat een typje wezen moet. Het stukje was ook ieder allerwelkomst, en in de vrolykheid der toeschouwers moeten de Heeren Peeters en Driessens, het beste loon voor hunnen arbeid gevonden hebben. Jufv. Julia Laquet was uitnemend bevallig in dit stukje; zy heeft ons nog eens overtuigd dat zy beter voor het kluchtige dan voor het ernstige geschikt is. De overige toejuichingen zyn door de heeren J. en L. Butin, V. Driessens en Vyrriere welverdiend ingeoogst. {==135==} {>>pagina-aanduiding<<} Wenden wy nu de aendacht op de vertooning der Maetschappy van Rhetorica Jong- en Leerzuchtig, die acht dagen later met Lazaro de Veehoeder optrad. Het is te bejammeren dat wy de keus van dit stuk bestraffen moeten; en hoe is het toch mogelyk dat iemand zich de moeite heeft kunnen getroosten zulken afgesleten Roman te vertalen, hoe is het mogelyk dat eene kundige Maetschappy, als de Jong en Leerzuchtig is, zulke onbeduidende onwaerschynlykheden wil opvoeren? Men luistere eens wat nooit gebeurde feiten, dit alles omvattende stuk, inhoudt: De hertogin Nativa Pazzi wordt door Juliano Salvati bedrogen; Judaël de Medicis doet zynen neef door Giacomo vermoorden, en merk dit wel, deze steekt by toeval aen Juliano ook het hart in, en wordt dan horrendum! horrendum! nog zelve met Lazaro door het vergif van den schrikkelyken Judaël omgebragt. Wacht neen, Lazaro sterft niet, het gemoedelyk gif, dat Giacomo zoo stuiptrekkend naer den hemel zond, spaert van den veehoeder alles behalven de ongelukkige tong, die byna het geheel romantisch stuk door lam blyft. Nu trouwt Cosmo de Medecis, de Nativa Pazzi en daer zy kinderloos zyn wil die schelm van een Judaël hun erfgenaem worden. O wonderbaer feit. - En dan nog durft die niet onvergelykelyke deugniet om des erfdeels wille, doen gelooven dat de zoon der Hertogin, dat Juliano, die nu al oud is hoewel de vrouw van Cosmo jong blyft, met zyne moeder boeleert! groote razerny, verwondering en gevangenschap van alle kanten, en daer zou het zeker nog niet by blyven zoo de stomme Lazaro, niet eensklaps begon te spreken, en met zyne tooverroede niet al die droefheid in blydschap verkeerde. Jammer, te midden dier vreugde komt de roode Beul op de planken, en de toeschouwers beginnen te lachen om dat men den beul amper meer op de geregtsplaets wil zien, en de tooneelschryvers zich schynen te bevlytigen hem hun op het tooneel op te dringen. - De beul blyve toch voor eeuwig weg! De Heer C.J. Dierckx, als Lazaro heeft, geholpen door Mevr. Van Peene dit onverdragelyk stuk dragelyk gemaekt; hy heeft de moeijelyke rol van den veehoeder met veel kunde en vastheid volvoerd; en zoo in dit drama niet te veel persoonen waren, en men dus geenen hoop nog onervaren kunstenaren moest bezigen, zou het zeer voldoende afgeloopen zyn. De Heer F. Van Doezelaer belooft veel, maer is nog een weinig koel; van den Heer P. De Kroon is ook veel te verwachten, hy stappe moedig in de baen van zynen beroemden vader, en de onverschrokkenheid, welke hy ten toon spreidde, en de drift, waermede hy dikwils de drogredenen van Judaël uitbraekte, blyven borg dat hy weldra als voortreffelyk kunstenaer zal bekend staen. De Heer Verhoeven verbeelder van Cosmo de Medicis, lette een weinig op sommige klanken zyner uitgalming en hy zal veel meer toegejuichd worden. Theobald en Justina, blyspel met zang, vervlaemscht door C.J. Van Doezelaer is een bevallig stukje, ongelukkiglyk de helden trouwen te midden van het spel, en het aenbelang daerdoor verstoven zynde, verlaten de aenschouwers hunne plaets vooraleer het doek gevallen zy. Zoo dit hoofdgebrek weggenomen werd zou dit stukje heel kluchtig zyn. Het is met veel kunde uitgevoerd en wy loven er de Maetschappy Jong- en Leerzuchtig over. Mevr. Van Peene heeft in Justina weêr al hare bevalligheden ten toon gespreid, en wy mogen Mevr. Fauconnier, en de Heeren Pasmans, Dumont, Van Doezelaer en Van Hove, allerloffelykst vermelden. {==136==} {>>pagina-aanduiding<<} Kunst- en letternieuws. Gent, oogst 1848. Wat bedriegen ze zich grovelyk, die beweren dat het vlaemsche grondbeginsel geen veld wint, en dat onze beweging allengskens verkwynt en uitsterft! zoo zy eens goed inzagen wat uitbreiding het integendeel neemt, hoe zouden ze van hunne dwaling terugkeeren; hoe zonden zy bevroeden, dat het niet alleen, zoo als eertyds, de Vlamingen uit de groote steden zyn, welke hunne morele vrymaking betrachten, maer dat het gevoel van eigenwaerde en van opbruising tegen vreemden dwang tot op den buiten zelf, is overgegaen. Daer, ziet men toch dagelyks nieuwe genootschappen opryzen, en geen enkel vermaek of taelliefhebbery spoort de leden er van tot die vereeniging aen; het is integendeel de moed om vreemden invloed af te slaen, die hen te saem verbindt. Dit bewyzen de feesten die zy geven, de kenspreuken welke zy kiezen, en de poogingen die ze aenwenden om zich met andere genootschappen te verbroederen, als 't ware in een te smelten, om zoo gezamentlyk te streven naer de ontvoogding van ons duerbaer Vlaenderenland. Het zanggenootschap de Eendragt van Meulestede (by Gent) heeft den 15 oogst op de plegtigste wyze zulk eene verbroedering weêrom te weeggebragt. Het had het muziekgenootschap van Oostacker, het Willems-Genootschap van Gent, en het zanggenootschap Gossec van Destelbergen op zyn zang- en toonkundig feest uitgenoodigd. Te samen voerden zy de vaderlandsliederen uit, en het Vlaemsche lied en het gezang der Leeuwenvaen werden met den grootsten geestdrift toegejuicht. Talryke Gentenaren waren naer de vlaemsche plegtigheid gesneld, en geen, welke niet instemde met de kenspreuk van het genootschap de Eendragt: in Vlaenderen vlaemsch dat onder onzen beroemden vlaemschen leeuw in eenen transparant te pryken stond. Gansch het dorp had het zyne bygebragt, om het feest luisterryk te maken, en de schoone kunne had zich bevlytigd de zangzael op het bevalligste met bloemen en kransen te versieren en door nationale vlaggen, sprekend te maken. - Dat wy wenschen dat dergelyke feesten meer plaets grypen, valt niet te betwyfelen, wy zyn zelf zoo zeer overtuigd van het goed dat ze stichten, van den geestdrift welken zy onder het volk verwekken, dat wy hopen dat ieder Vlaming met ons verlangt in alle dorpen zulke maetschappyen opgerigt te zien, en wenscht dat ze allen in hunne feesten zoo wel mogen slagen als het genootschap van Meulestede er in gelukt is. - Wy hadden nauwelyks dien brief ontvangen, toen wy vernamen dat er een nieuw zanggenootschap onder den titel: de Klauwaerts te Gent is opgerigt, waervan de leden zich voorstellen uitsluitend vlaemsche en hoogduitsche choorzangen uit te voeren. Dit genootschap, telt reeds een zestiental leden; een nieuw blyk dat de vlaemsche geest meer en meer in het hart der jeugd doordringt; waertoe het beschavend middel der zangkunde niet weinig bydraegt. - By het voorloopig verslag door de commissie by den provincialen raed van Oostvlaenderen uitgebragt, wegens de middelen ter tehulpkoming en beschaving der werkende klassen, is onder anderen (wy denken, op aenvraeg van den heer De Deyn, van Ninove) voorgesteld, volksboeken in de vlaemsche tael uit te geven, opgesteld in den zin van het Boek der natuer, van Hendrik Conscience. Wy twyfelen niet aen het gunstig onthael van dit voorstel, en pryzen het ernstig ter navolging aen. - In de gemeente Moorsel, omtrent Aèlst, is er eene maetschappy van Rhetorica opgerigt, welker leden, dezer dagen, de Levens van koning Herodes en keizer Nero vertoond hebben. {==137==} {>>pagina-aanduiding<<} - De rederykkamer de Roos, heeft tydens de leuvensche kermis een echt vlaemsch feest ter eere van Mathias de Layens bouwmeester van het stadhuis aldaer gevierd. Ware broederlykheid verliet geen oogenblik die letterkundige zitting en de genotvolle herinnering welke zy in ieder heeft overgelaten bewyst de geestdrift die er heerschte. Wy wenschen dat Leuven nog dikwils dergelyke feesten viere, het vlaemsch zou daerdoor in dit gewest eene merkelyke uitbreiding bekomen, en dat onze moedertael daer reeds veld wint, wordt door de instelling van een Tael- en tooneelkundig genootschap de Eikel ('t welk reeds eene voldoende vertooning gaf) bewezen. - Het is de heer Pieter d'Union van Leuven, die het standbeeld van den beroemden bouwmeester Mathias de Layens voltrokken heeft. Dit beeld doet oneindig veel van de toekomst diens jeugdigen kunstenaers verhopen en die hoop wordt versterkt door de zekerheid waerin wy zyn dat die heer niet alleen kunstlof beoogt, maer nog meer op de achting van alle vaderlandsvrienden prys stelt. Immers in de laeste vergadering der St. Lucasgilde, in 1495 opgerigt en nu kortelings hersteld, is het op zynen voorstel dat de leden dier gilden de moedertael als officiele tael hebben aengenomen. Wy wenschen den Heer Pieter D'Union geluk van zoo vrymoedig voor zyne vaderlandsliefde te durven uit komen, en de algemeene goedkeuring, welke zynen voorstel te beurt viel, is daer om te bewyzen dat men zynen taeliever begreep, en dat de leden der gilde met hem in het gevoelen overeenstemden dat de vaderlandsche kunstschool met de vaderlandsche letterkunde, zoo als van ouds, te gelyk voor uit moeten. De Lucas gilde zal jaerlyks eene tentoonstelling van kunststukken openen. Antwerpen. - Antwerpen zal dit jaer, wat het vlaemsch tooneel aengaet, voor geene andere stad moeten onderdoen. Beide onze tooneelgenootschappen hebben zich bevlytigd, om het hunne by te dragen tot het welgelukken van dit schoone vak onzer ryke moedertael, en indien hunnen iever met den goeden uitslag bekroond word, welken wy hun zoo gulhartig toewenschen, zal hun tooneelkundig feest, den grootsten byval van het Antwerpsch publiek genieten. Immers hebben zy zich niet by het tooneel uitsluitelyk bepaeld, en de zoo bloeijende Maetschappy van Rhetorica, de Hoop, heeft nog een aental andere feestelykheden ontworpen, die allen de goedkeuring der vrienden van het vlaemsche vaderland zullen wegdragen. Haer vyf-en-twintig jarig bestaen, en het vyf-en-twintig jarig voorzitterschap van haren insteller den Wel Edelen heer D Verhaegen, hebben haer tot het geven dier schoone feesten aengespoord, en om die vermakelykheden te gelyker tyd tot het verheffen van het vlaemsch tooneel en tot het belang der burgery te doen strekken, heeft zy besloten hare prachtige feestelykheden met die der Antwerpsche kermis van aenstaende jaer (1849) in een te smelten, en aldus aen de gemeentefeesten eenen luister by te zetten, die hun tot heden zoo jammerlyk, en zoo ten schade der Antwerpenaren ontbrak. Wy hopen dat onze gemeenteraedsheeren de goede inzichten der tooneelmaetschappy, de Hoop, naer waerde zullen schatten, en haer zoo min als aen de Maetschappy Jong en Leerzuchtig den geldelyken bystand zullen weigeren, waerop die ieverige genootschappen met zoo veel regt aenspraek kunnen maken, en die hun, ons dunkens, zoo veel, om niet te zeggen, nog meer, als aen het fransche schouwburg toekomt. De raedsheeren zouden hierin het schoone voorbeeld van den gemeenteraed van Gent moeten volgen, die, begrypende wat weldadigen invloed het vlaemsch tooneel op de beschaving des volks uitoefent, buiten eene jaerlyksche toelage van by de duizend franken, verleden jaer nog eene subside van vyf duizend franken aen de Tooneelmaetschappy de Fonteinisten van Gent, voor het bekostigen barer feesten, geschonken heeft. Het is toch onbetwistbaer dat het vlaemsch tooneel, allengs meer en meer van de miskenning ontheven, waeronder het verdrukt ligt, het meest zal kunnen hydragen tot de verlichting van ons volk, dat het vlaemsch tooneel alleen de {==138==} {>>pagina-aanduiding<<} herinnering der groote daden onzer voorvaderen, door het vertoonen van vader landsche drama's, in het volk kan verlevendigen, dat het alzoo zyn nationalen geest kan opwekken en het die eigen waerde inplanten, zonder welke geen volk moreelyk kan bestaen. En daer de Maetschappy de Hoop nog al wat in hare magt is inspant om de vreemdelingen naer Antwerpen te lokken, dunkt het ons, dat ze met nog meerder regt eene subside mag eischen, welke zoo nutteloos aen het fransche schouwburg verspild wordt. Zie hier derhalven het programma der Maetschappy de Hoop, en den pryskamp van Jong en Leerzuchtig, en dat men oordeele of wy met geen regt eene geldelyke toelage van de stad mogen eischen en verhopen. De Maetschappy van Rhetorica de Hoop, te Antwerpen, willende, zoo veel het in haer vermogen is, bydragen tot de opluistering der vlaemsche kunst en tot de verbreiding onzer schoone moedertael, heeft besloten, ter gelegenheid van haer vyf-en-twintigjarig bestaen en het vyf-en-twintigjarig voorzitterschap van haren insteller den Wel Edelen Heer D. Verhaegen, een prachtig feest te vieren. De gelyktydigheid der groote Antwerpsche kermis van 1849, geeft haer het middel aen de hand om deze vaderlandsche plegtigheid eenen meer dan gewoonen luister by te zetten. Zy noodigt alle vrienden der kunst en der moedertael broederlyk uit tot dit echt vlaemsch jubelfeest, dat zal bestaen in: 1oGroot tooneelkundig feest, en pryskampen als volgt: A.Tusschen de tooneelmaetschappyen, B.Tusschen de tooneelkunstenaren in verschillende vakken, C.Tusschen de tooneelkunstenaressen. 2oGroot vlaemsch zangkundig festival door choorgenootschappen, 3oTooneel-, letter- en toonkundig feest. 4oGroot toonkundig festival voor harmoniën. 5oOpvoering van een nieuw vaderlandsch drama en een nieuw blyspel, door de uitschryvende maetschappy. 6oPlegtige stoet en prysuitdeeling. 7oLuisterryk banket ter verbroedering aller vrienden van tooneel en moedertael. 8oBuitengewoon avondfeest tot sluiten der plegtigheden. Dit beslist zynde, heeft de Maetschappy de Hoop de volgende schikkingen genomen. 1. Groot tooneelkundig feest, en pryskampen. Alle maetschappyen en liefhebberygezelschappen van Tooneelkunde kunnen, ons programma ontvangende of niet, in deze pryskampen deel nemen. De uitschryvende maetschappy zal poogingen by het staetsbestuer aenwenden, om alle mogelyke voordeelen in het vervoer langs den yzeren weg van den staet te bekomen. De optredende maetschappyen zullen onmiddelyk na de uitvoering harer tooneelstukken, eene som van 150 franken voor reis- en verblyfkosten ontvangen. De verstkomende Maetschappy zal daerenboven een zilveren eeremetael toegekend worden. De pryzen, welke onze Maetschappy uitlooft, zyn: A.Voor treur- of tooneelspelen. Eerste prys, 150 franken en een gouden eermetael. Tweede prys, 125 franken en een verguld eermetael. Derde prys, 100 franken en een zilveren eermetael. De Maetschappy, die in deze vakken met de doelmatigste kleeding zal optreden, zal een eermetael ontvangen. {==139==} {>>pagina-aanduiding<<} Voor bly- of zangspelen. Eerste prys, 100 franken en een verguld eermetael. Tweede prys, 75 franken en een zilveren eermetael. B.Voor de beste tooneelkunstenaren in het treur- of tooneelspel. Eerste prys, een verguld eermetael. Tweede prys, een zilveren. eermetael. Voor de beste tooneelkunstenaren in het bly- of zangspel. Eerste prys, een verguld eermetael. Tweede prys, een zilveren eermetael. C.Voor de beste tooneelkunstenares in het treur- of tooneelspel. Prys, een verguld eermetal. Voor de beste tooneelkunstenares in het bly- of zangspel. Prys, een zilveren eermetael. 2. Groot vlaemsch zangkundig festival door choorgenootschappen. De choorzang een der aengenaemste en krachtigste middelen ter uitbreiding en ter verheerlyking onzer duerbare moedertael zynde, hoopt de uitschryvende Maetschappy, dat al de zanggenootschappen, aen wie de voortgang onzer nationale spraek ter harte ligt, het zich ten pligt zullen aenrekenen, dit echt vlaemsch feest met hunne tegenwoordigheid te vereeren. Daerom zal alles aengewend worden, wat deze plegtigheid met eenen buitengewoonen luister kan omringen, en heeft onze Maetschappy besloten de volgende eermetalen uit te reiken. 1Een verguld eermetael aen ieder deelnemend zanggenootschap. 2Een zilveren eermetael aen het vertskomend, 3Een zilveren eermetael aen het genootschap dat met het grootste getal leden optreden zal. De Antwerpsche choorgenootschappen kunnen op dit eermetael geene aenspraek maken. 3. Tooneel-, letter- en toonkundig feest. De Maetschappy, welke verlangt dat al de bestanddeelen der vlaemsche beweging hun deel zouden toebrengen om dit jubelfeest alle mogelyke plegt by te zetten, is voornemens zich tot de voornaemste zang- en letterkundigen te wenden, om eene buitengewoone tooneel-, letter- en toonkundige zitting te houden, in de prachtige concertzael van den schouwburg der verscheidenheden, welke daertoe op eene schitterende wyze versierd zal zyn. Zangstukken en letterkundige voordragten zullen elkaêr beurtelings afwisselen en de zitting zal gesloten worden met eene nieuwe vaderlandsche cantate voor dit feest getoonzet. 4. Groot toonkundig festival voor harmoniën. Even als de zanggenootschappen worden al de harmoniën op het gulhartigste uitgenoodigd om dit festival met hare tegenwoordigheid te vereeren en daerom heeft de Maetschappy voor deze ook de volgende eermetalen uitgeloofd, te weten: 1Een verguld eermetael aen iedere deelnemende harmonie, 2Een zilveren eermetael aen de vertskomende, 3Een zilveren eermetael aen de harmonie die met het grootste getal leden optreden zal. {==140==} {>>pagina-aanduiding<<} De Antwerpsche harmoniën kunnen op dit eermetael geene aenspraek maken. Nota. De Maetschappy de Hoop, zal van het staetsbestuer voor de zanggenootschappen en harmoniën, even als vroeger van de tooneelmaetschappyen gezegd is, alle voordeel in het vervoer langs den yzeren weg van den staet trachten te bekomen. 5. Opvoering van een nieuw vaderlandsch drama, en een nieuw blyspel. Een der voornaemste tooneelschryvers des lands is door de Maetschappy gelast een drama te vervaerdigen dat een der uitstekendste punten der Antwerpsche geschiedenis ten onderwerp zal hebben. Het zal tydens de groote Antwerpsche kermis van 1849, ten tooneele gevoerd worden, door de Maetschappy even als het blyspel dat betrekking zal hebben tot het jubelfeest. 6. Plegtige stoet en prysuitdeeling. Daer de uitschryvende Maetschappy van deze jubelplegt een echt volksfeest wil maken, en terzelfder tyd al wil bydragen wat in hare magt is, om aen de gemeentefeesten den gewenschten glans te geven, heeft zy besloten eenen stoet te vormen, welke door nieuwheid en pracht van sieraden uitmunten zal. Met dezen stoet zullen de bekroonden en de vertegenwoordigers der Maetschappyen, die regt op een eermetael bekomen hebben, naer een later te bepalen lokael geleid worden, alwaer de plegtige uitreiking der pryzen zal geschieden. Om ieder der in het jubelfeest deelnemende genootschappen te doen medewerken, tot de opluistering van den stoet, heeft de Maetschappy de Hoop de volgende schikkingen vastgesteld: Elke deelnemende Maetschappy is verpligt ten minste vyf afgeveerdigden, voorzien van de eer- en kenteekens des genootschaps waeraen zy behooren, op den later te bepalen dag naer Antwerpen te zenden. Aen een der vyf verstkomende genootschappen zal voor het grootste getal afgeveerdigden, een eermetael toegekend worden. 7. Luisterryk banket ter verbroedering aller vrienden van tooneel en moedertael. De schikkingen voor dit banket zal men later bekend maken. 8. Buitengewoon avondfeest tot sluiten der plegtigheden. Hoewel het van nu afaen bepaeld kan worden dat dit avondfeest ten deele zal plaets grypen in de vereenigde zalen van het schouwburg der verscheidenheden, welke daertoe op nieuw en ten prachtigste zullen versierd zyn, voorbehoudt zich de Maetschappy van in een later uit te geven programma den aerd van dit feest vast te stellen. Op maendag 9 october had de loting plaets, waerby de optreding der mededingende maetschappyen in den pryskamp moest worden vastgesteld. Zie hier den uitslag dier loting: Zondag 5 november 1848, de maets. Broedermin en Taelyver van Gent. Zondag 19 november 1848, de maets. Geen kunst zonder nyd, te Deynze. Zondag 3 december 1848, de maets. Eer en kunst, te Geeraertsbergen. Zondag 17 december 1848, de maets. Kunstliefde, van Brugge. Zondag 4 january 1849, de maets. De Zuigelingen van Polus, te Zotteghem, Zondag 28 january 1849, de maets. De Fonteinisten, van Gent. - Door de Maetschappy van Rhetorica: Jong en Leerzuchtig, te Antwerpen, is ter kennis der overige tooneelkundige genootschappen in vlaemsch België gebragt, dat zy, den voortgang en luister onzer schoone moedertael, met {==141==} {>>pagina-aanduiding<<} onvermoeibare vlyt betrachtende, en, even als de andere steden des Ryks, tot den bloei van tael- en tooneelkunst het hare willende bydragen, besloten heeft dit jaer een luisterlyken kampstryd van treurtooneel-, bly- en zangspel voor te stellen. - De tooneelvertooningen zullen plaets hebben in het lokael der maetschappy (théâtre des variétés), welk schoon en groot tooneel dusdanig is ingerigt dat er de grootste stukken met paerden, zichtveranderingen enz., zonder hinder kunnen vertoond worden. Zy zullen aenvang nemen op den 1n of 2n zondag der maend november, en opvolgelyk van veertien tot veertien dagen, telkens op eenen zondag, worden voortgezet. - Elke optredende maetschappy zal, onmiddelyk na de uitvoering harer stukken, eene som van honderd vyf en twintig franken, voor reis- en verblyfkosten, ontvangen. Behalve deze toelage, zullen nog de volgende pryzen worden uitgeloofd: Treur- of tooneelspel: 1e Prys, 150 franken en een gouden eerepenning. Treur- of tooneelspel: 2e Prys, 125 franken en een vergulden eerepenning. Treur- of tooneelspel: 3e Prys, 100 franken en een zilveren eerepenning. Bly- of zangspel: 1e Prys, 100 franken en een vergulden eerepenning. Bly- of zangspel: 2e Prys, 75 franken en een zilveren eerepenning. Wyders, een eerepenning, uit erkentenis, voor de verstafgelegene maetschappy. Het bestuer der beschryvende maetschappy, zal poogingen aenwenden om de mededingende genootschappen de vermindering van 50 ten honderd op het vervoer langs den yzeren weg van den staet te doen genieten. In deze pryskampen zullen de volgende maetschappyen mededingen, en wel op de hier onder bepaelde dagen. 1.De Maetschappy Kunstliefde, te Brugge, op 12 november 1848. 2.De Maetschappy De Kruisbroeders, te Kortryk, op 26 dito. 3.De Maetschappy De Fonteinisten, te Gent, op 10 december. 4.De Maetschappy Broedermin en Taelyver, te Gent, op 24 dito. 5.De Maetschappy Al groeijende bloeijende, te Ninove, op 7 january 1849. 6.De Maetschappy Vlaemsche tooneeloefening, te Kortryk, op 21 dito. - By koninklyk besluit van den 7 dezer is er eene som van 300 franken of een eerepenning van gelyke waerde uitgeloofd, voor het opstellen van een dichtstuk, geschikt om in muziek gebragt te worden en houdende niet meer dan drie stukken van onderscheiden aerd doormengd met recitatieven. Het onderwerp wordt aen de begeestering des dichters overgelaten die, naer welgevallen eene alleenspraek mag schryven of onderscheidene persoonen in handeling brengen. De mededingende stukken moeten, vóor den 1n maert 1849, aen den vasten, secretaris der koninklyke Akademie van wetenschappen, letteren en schoone kunsten van België gezonden worden, vergezeld van een verzegeld briefje, den naem des schryvers aenduidende. Onmiddelyk vóor het tydstip, later door den Minister van binnenlandsche zaken ter opening van den muziek-wedstryd aen te duiden, zal de beoordeeling der gedichten plaets hebben door eene commissie, te benoemen door de klas van schoone kunsten by gemelde Akademie. By het uitschryven van dezen nieuwen wedstryd, heeft men zorg gehad, te bepalen dat de mededingende stukken in de bevoorregte fransche tael moeten worden opgesteld; zoodat het vlaemsch daerby bepaeldelyk is uitgesloten, en men de vroegere vertoogen, door de vlaemsche letterkundigen tegen deze schreeuwende onregtvaerdigheid gedaen en waervan wy in dit tydschrift hebben melding gemaekt, geenszins in acht genomen heeft. Er zal nu wel geen ander middel overig wezen dan deze vertoogen op eene krachtdadige wyze, aen de Kamers te vernieuwen. By een ander koninklyk besluit van den 15 dezer is vastgesteld dat er door de {==142==} {>>pagina-aanduiding<<} zorg en onder de waekzaemheid des Ministers van binnenlandsche zaken, eene landelyke bibliotheek zal worden uitgegeven, vervattende de beste verhandelingen over de onderscheidene takken der landbouw-nyverheid. Hierby heeft men onze moedertael niet vergeten: er wordt stellig bepaeld dat de uitgave in het fransch en in het vlaemsch zal geschieden. Deze maetregel verdient volle toejuiching, en met genoegen treffen wy in het verslag des Ministers aen den Koning, de verzekering aen dat er bereids eene reeks van twaelf boekdeelen, met de grootste zorg gekozen; is aengewezen om eene eerste uitgave samen te stellen. - Door de maetschappy van Rhetorica: van Vroescepe dinne, werd er te Nieupoort Dingsdag, 3 october j.l. alleen voor de liefhebbers en liefhebsters dezer stad, een wedstryd voor declamatie en zang uitgeschreven, waerby voor de mannen zilveren eerepenningen en voor de vrouwen sieraden te winnen waren. Verschenen Werken. - Te Antwerpen, by J.-E. Buschmann: De zang des germaenschen slaefs, oud makker van Ambiorix, op een feestijn binnen Rome; door Prudens Van Duyze. Bekroond door de koninglyke maetschappy ter aenmoediging van schoone kunsten te Antwerpen, in den wedstrijd van 1848. - By Van Meerlen: het 1ste stuk van het Vde deel der Geschiedenis van Antwerpen, door F.H. Mertens en L. Torfs. Deze aflevering behelst dry hoofdstukken omvattende de gebeurtenisvolle jaren van 1574 tot 1582, toen de gereformeerden in onze stad meester waren. Daerin komen vele onuitgegevene en weinig bekende byzonderheden voor, betrekkelyk de zamenzwering van kapitein Turqueau, de Spaensche Furie, de intrede van den hertog van Alençon, de handelingen over den Reliegievrede, de aenslag van Juan Jauregui tegen prins Willem van Oranje, de teregtstelling van Antonio Venero en Pater Timmermans in dien aenslag als medepligtigen betrokken. Met nieuwsgierigheid ziet men het volgendende stuk te gemoet. - Te Brussel by C.J.A. Greuse: Het Klaverblad, door Prudens Van Duyse. Een dichtbundel in 12e, prys fr. 2-00. Dit boekdeel, dat in eenvoud en fyn gevoel uitmunt, zal voorzeker overal den besten byval ontmoeten. Eerlang komt het Taelverbond, op hetzelve breedvoerig terug. - By den zelfden: Aen België, een lied dezer dagen, door O.J. Eekma, 16 bladz. in 8o, prys 50 centiemen. Schoone gedachten in krachtige verzen uitgedrukt, hebben wy in menige strofe van dit lied ontmoet, opregte vryheidszucht, gepaerd met warme vaderlandslandliefde, stralen er overal in door, en wy verhopen dat de heer Eekma het by dezen eerstelling in de politieke poëzy niet laten zal. - By den zelfden: Nederduitsch tael- en letterkundig genootschap te Brussel. - Verslag der algemeene vergadering van het genootschappelyk jaer 1847-1848. - Te Gent by De Busscher: Annales de la société royale des beaux-arts et de littérature de Gand. 1848-1849. Première livraison. Deze aflevering vervat, behalve 2 platen, de lyst der leden van de maetschappy, verslag over de pryskampen van bouw- en letterkunde; twee fransche verhandelingen, waervan eene over Joost Ryckius, door den baron Julius de St.-Genols, en eene over een eenig exemplaer der Namensche liederen, van Joan Lemaire de Belges; een vlaemsche over Lieven Pyn, door J.J. Steyaert, en vlaemsche verzen van Van Duyse en Rens. {==143==} {>>pagina-aanduiding<<} - By Annoot-Braeckman: Gedenkzuil aen J.-F. Willems toegewyd. Dit bundeltje van 45 bladz. in groot 8o, vervat de redevoeringen, by het inhuldigen van Willems' gedenkteeken uitgesproken, de gedichten by die gelegenheid vervaerdigd, de lyst der inteekenaren en twee platen. - Ofschoon hoofdzakelyk voor de inschryvers op het gedenkstuk uitgegeven, zyn echter exemplaren van dit werkje, by den drukker, voor het publiek verkrygbaer gesteld. - By Hemelsoet: Eerste oefeningen in het lezen, door F.L., onderwyzer. - Te Mechelen, by Van Velsen Vander Elst: Kleine natuerlyke historie voor kinderen, door J.B. Courtmans, professor voor den hoogeren leergang der nederduitsche tael- en letterkunde en der voordragtsleer, by 's ryks normaelschool, directeur der oefenschool voor onderwyzers te Lier. Tweede deel, het Plantenryk. Men ziet dat de wensch dien wy by het aenkondigen van het eerste deeltje dezes werks uitdrukten opdat de overige deeltjes al spoedig mogten volgen, door den schryver niet in den wind geslagen is. Trouwens, wy konden niet minder van zyne aenhoudende arbeidszucht en regt vaderlyke bezorgdheid voor de behoeften der vaderlandsche jeugd verwachten; want, zoo iemand, is de heer Courtmans een man die zyne nuttige - en waerom zouden wy niet zeggen: verhevene - zending ten volle begrypt, en dien men dus vryelyk ter navolging mag aenbevelen. - Zoo als de titel aenwyst, bevat dit deeltje de beschryving der planten, beginnende met die, welke door haren aerd, meer of min vergiftig zyn en dus door de kinderen moeten worden gekend, willen zy in staet gesteld wezen om zich te onthouden van ze aen te raken of te gebruiken; daerna komt de beschryving der sieraedplanten, tuinbloemen, planten voor huishoudelyk gebruik enz., enz. Men kent ons gevoelen wegens des schryvers vloeijendheid en duidelykheid van voordragt, ook hier in ruime mate toepasselyk. Niet slechts den kinderen, maer ook den volwassenen, wie het aen wetenschappelyke opleiding mangelt, zal dit boekje uiterst te stade komen. Het strekt ten nieuwen bewyze van de ongegrondheid der beweringen van hen die voorgeven dat er gebrek is aen vlaemsche boeken tot schoolpryzen geschikt. - Te Turnhout, by de uitgevers Brepols en Dierckx zoon: Dauwdroppelen, uitgegeven door het genootschap de Dageraed, aldaer, onder medewerking van medeleden uit België en Holland. Een en twintig stukken van min of meer langen adem zyn vervat in dezen bundel, welken wy vertrouwen dat in deze schaersche tyden der letterkunde een blyk zal geven dat de yver voor vaderland en moedertael nog levendig blaekt in de vlaemsche gewesten, waer hy eenen hinderpael zal stellen aen de verpestende begrippen, waermede een naburig land ons in zyne verleidende spraek bedreigt. - Eerlang zal dit deel door eene verzameling van prozastukken gevolgd worden. - Te Maeseyck, by A. Titeux, en zoon: Leerboek der werkdadige meetkunst, ingerigt tot school- en byzonder gebruik; door L.N.J. Timmermans, schoolonderwyzer te Bilsen, en R.L. Titeux, beambte belast met het opmaken en berekenen der plannen, by den heer Ingenieur-verificateur te Hasselt. Aengekondigde Werken. - Te Antwerpen, by J.E. Buschmann, Ossenmarkt: Mynheer Luchtervelde. Waerheden uit onzen tyd, door Eug. Zetternam, uitgegeven door de Maetschappy van vlaemsche Letteroeffening: De Tael is gansch het Volk, te Gent. Het prospectus luidt: Het werk, dat wy de eer hebben het publiek aen te bieden, werd bekroond in {==144==} {>>pagina-aanduiding<<} den pryskamp voor den Zedenroman, uitgeschreven door de maetschappy: de Tael is gansch het Volk, te Gent. Deze bekrooning als eene byzondere aenbeveling doen gelden, ware den welverdienden roem uit het oog verliezen, welken de heer Zetternam reeds vroeger behaelde. Inderdaed, wie eenigzins met onze letterkunde bekend is, weet hoe diep doordacht, hoe boeijend en aengenaem, hoe krachtig en kleurvol, de lettervruchten van dezen echten volksschryver zyn. De roman, dien wy hier aenkondigen, munt, naer het gevoelen der regters, boven al wat van dezen schryver reeds bekend is, in verdienste uit. Edelheid en vloeibaerheid van styl, verhevenheid in de gedachten, wonderbare kennis van het menschelyk hert, praktische diepzinnigheid door gezond oordeel versterkt, waerdige en vaste ontwikkeling der meest verschillige karakters, immer klimmend belang in de aeneenschakeling der gebeurtenissen, ziedaer de uitmuntende hoedanigheden, welke dit verhael kenschetsen. Daerby wordt er in dat werk een heldere blik in den huidigen toestand der samenleving geworpen; de noodlottige wryving tusschen hoogere en lagere standen ontstaen en de gewigtige vraegpunten daeruit opgerezen, worden er in aengeroerd en toegelicht. Zoo dat dit boek geen enkel werk van vermaek en uitspanning is; maer dat het zelfs in de tegenwoordige omstandigheden, waer aller aendacht zich op maetschappelyke aengelegenheden vestigt, voorzeker by menigen ernstigen lezer byval ontmoeten zal. Voorwaerde der inschryving. - Mynheer Luchtervelde, zal een fraei boekdeel van omtrent 200 bladzyden in-8o uitmaken, en den inteekenaren tegen twee franken worden afgeleverd. Men schryft in by J.-E. Buschmann, te Antwerpen, by H. Hoste, Veldstraet te Gent, enverder by alle boekhandelaren des Ryks. - By J. Van Ishoven, Markgravestraet: Verhael van den aenslag gedaen door Johan Jauregui op het leven van Prins Willem van Oranje, door Karel Nys. Prys der inschryving fr. 1-25. - By Aug. Jans, Kaesstraet, is het prospectus verschenen der Borstbeelden van J.F. Willems en K. Ledeganck, door Jan Van Arendonck. Prys van elk borstbeeld fr. 2-50. De heeren inschryvers worden aenzocht het prospectus vrachtvry te doen geworden aen den beeldhouwer, J. Van Arendonck, Ryke Beukelaerstraet, te Antwerpen. Wy zien met vreugde dat de heer Van Arendonck zynen vaderlandschen arbeid voortzet en dat hy, na zoo wel in de beeldtenis des heeren Conscience gelukt te zyn, niet nalaet andere groote vlaemsche mannen in beeldtenis te vereeuwigen. - De heeren Th. en Jan Van Ryswyck hebben aen de gewoone medewerkers een omzendbrief doen geworden voor de verzameling van dicht- en prozastukken voor het Muzen-Album van 1849. De stukken moeten voor 20 october aen den uitgever Deleau-Van Assche, Hoogstraet, toegezonden worden. - By Van Dieren et Ce: De Vrolyken Kruiskensdag, kluchtspel door V. Driessens, prys 50 centiemen. {==145==} {>>pagina-aanduiding<<} De Tooverdoos. Vertelsel, door Eug. Zetternam. (Vervolg en slot, zie bladz. 48). Vierde hoofdstuk. Alweder een oorlog, waerover de maen schreit, en onder anderen, eene goudvlieg, die eene groote rol speelt. De hemel was grauw; het kindschap koud, akelig van toon. Regt over het slot stond eene galg, tegen de galg eene ladder, op de ladder de priester en de beul met zyne koorde. Onder den smartpael zat eene van ouderdom bevende vrouw, gelyk eene Magdalena te weenen en de voeten van Sidhan te kussen. Zy alleen had medelyden met hem, zy alleen vergaf hem zynen schrik en begreep dat de angst des doods geene lafheid is. Uit heel dien hoop, hem eertyds eerbiedig toegedaen, was zy het alleen die den priester nog beminde; de anderen wierpen hem spottend slyk en steenen naer het sidderend hoofd. Voor de verwinning ware dit alzoo niet geweest, dan hadden zy aen zyn smeeken niet kunnen wederstaen; zy hadden geweend met zyne tranen, gebeden met zyne lippen; maer nu had de zegeprael hunne harten verstaeld, en zy haekten naer de pynlyke aendoening van het aenschouwen des moords van hunnen profeet. Harmona vermoedde dit; zy liet een gegil, een hartverscheurend {==146==} {>>pagina-aanduiding<<} gegil door al de rangen hooren, en met edelen moed toeschietend, kronkelde zy zich om Sidhan, welke langzaem de ladder beklom. - Vermoort, vermoort myn priester niet! - smeekte zy. - Maer, - de galg! de galg! - antwoordde het gejoel, welk steeds hooger en hooger klom en welhaest zoo bedreigend werd, dat Demhar ontwaerde dat men niet alleen de lyfstraf des priesters maer ook die van Harmona begeerde. Alsdan schoot hy in woede; zyne stem galmde forsch over den hoop, en zyne welsprekendheid bedaerde in weinige stonden diegenen, welke hy weinig vroeger in gisting had gebragt. Men ontbond den priester, men zoende den boord van Harmona's kleed en jubelde over een medelyden, dat, zonder de aenspraek van Demhar, nimmer ware gevoeld geweest. De blydschap der oude Rembha was niet te stillen: zy betastte met hare waggelende handen het hoofd en de borst des priesters en, verzekerd dat hy ongeschonden was wierp zy hem weenend haren mantel op den schouder, om hem onkennelyk te maken en alzoo vryen doortogt te verleenen tusschen hoopen, die van de vrykoming geene getuigen waren geweest. De priester volgde droevig zyne geleidster; zyn hart was verscheurd door het bittere gevoel van magtverlies. Hy die met Mordohan had getroond, die met een woord alles sidderen deed, en eertyds om zyne leer van ieder geeerbiedigd werd, vond nu niemand om hem te vereeren dan eene bygeloovige vrouw; niemand om hem te redden dan een lagen armen arbeider; niemand om voor hem te smeeken dan een meisje, dat hy tot dan toe als zyn werktuig had beschouwd. Hy bevroedde dat zyn goede tyd was heengevloten. Niet meer in paleizen zou hy den toon hebben, maer op zolders, niet meer in edele harten zou hy geeerbiedigd worden, maer in harten vervalscht door bygeloof, geknakt door lyden, verflauwd door hongersnood. Zoo treurig mymerend, vervoorderde hy zynen weg, hangende aen den zwakken arm van Harmona, leunende op den schouder der versletene Rembha, welke het meisje zoowel als den priester voor eenigen tyd herbergen zou. Demhar kende het goede hart {==147==} {>>pagina-aanduiding<<} dier vrouw en, vol betrouwen op hare zorgen, liet hy Harmona met haer vertrekken; want deze had hem aenbevolen Sulmath in het oog te houden en goed na te zien wat hy verrigten zou. De jongeling bleef dan ook naby het slot, en hy verkreeg weldra de zekerheid dat de lust naer verwinning, met te zegepralen, in vernielingszucht was verkeerd. Men viel wederom uit op het slot, maer nu om het in puin te brengen, en nooit had men het zoo wakker aengetast, als men het nu moedig verwoestte. Aen verwylen dacht men niet, en het werk der vernieling werd niet gestaekt zoo lang er nog een steen op zyne plaetse lag. Dan begon men in de handen te klappen, te dansen en te zingen, en de vreugdekreten schalden ten hemel in verward gewoel. Maer de vreugde verwekt nyd, de zegeprael zaeit vyandschap tusschen de bondgenooten die hy begunstigt; na de zege moet de winst toch verdeeld worden. Er was reeds tusschen de stryderen twist gerezen: de maer der handelwyze van Sulmath tegenover Demhar had zich verspreid, en men zag in die schanddaed eene verbondsbreuk en eene betrachting naer heerschappy. Waerom begeerde Sulmath Harmona dan om door haer te regeren gelyk Mordoham had geregeerd? Dit gevoelen vond grond omdat het waer was, voorstaenders omdat het mogelyk scheen; de argwaen vergrootte het wantrouwen; men ging tot onderzoek en uitleggingen over. Sulmath loochende, de anderen bevestigden, Sulmath zeide weêr neen, Demhar weêr ja, en zoo ontgloeide de haet en verspreidde hy zyn helsch vuer om moord en schelmstuk voor te staen. Want van woorden kwam men tot dadelykheden, van twisten tot slaen. Ho, het was pynlyk die menschen, welke zoo moedig de zege hadden bevochten, elkander nu woest te zien vermoorden! Zy herinnerden zich noch hun vroeger verbond, noch hunne broederlykheid; zy doodden slechts uit vermaek, om te dooden, uit dorst om hun argwaen te blusschen, want dien wordt, helaes, nooit gedoofd dan in plassen bloeds. Het plein voor de rots rookte; de zon trok het levensvocht van al die martelaren des argwaens in walmenden dauw naer boven. Zy verschool zich in dien lauwen damp, om de vernieling niet te zien van een heil, door zooveel duren arbeid verkregen, {==148==} {>>pagina-aanduiding<<} en dat men, na het slechts een oogenblik genoten te hebben, weêr baldadig verwoestte. Want de stryd was nu een echt bloedbad geworden. Aen Demhar en de zynen kon men geen weêrstand bieden: zy vielen op Sulmath's mannen aen als een woedend orkaen, als winden, die lang tusschen bergen opgesloten, eindelyk de opening vinden om op het land uit te bulderen. Zy verscheurden, zy overrompelden, zy verdunden de rangen van Sulmath, als de maeijer het regelmatig opgeschoten graen. Want hunne razerny was eindeloos groot: zy hadden voor de vryheid gestreden, en nu zagen zy dat men hun die weêr ontnemen wilde. Nogtans moest hunne woede door zooveel bloed verkoeld, hun arm van nedervellen verlamd worden. Afgemat hielden zy op van moorden toen de avond viel, en uitgeput door bloedvergieten verkeerden zy in eene loomheid, eene soort van rouw over hunne schelmstukken, welke hun later alle veerkracht ontnam. Vredezoekend uit walging voor hunne eigene daden sloten zy weder een verbond met Sulmath, en men sliep eendragtig op het plein. Burgarhil zag dien slaep en lachte, want zyn beschermeling had gezegepraeld. Wat was er toch nog te doen om de ontmoedigden te vermannen? Hy dreef in de lucht en sluimerde in onder het hoevaerdig droomen van heerschappy. Intusschen staerde de maen op den ronkenden drom. Gewend het lyden der menschen altoos by te woonen, zucht zy bywylen treurig over al hetgeen zy gestadig tot den niet wederkeeren ziet. Zou ze nu verhard gebleven zyn by het ontwaren der verwoesting welke plaets gegrepen had? Neen, neen, de lieftallige is zoo wreed niet, ze weent te gaerne met de weenende menschen, en misschien is het een traen welken zy onder het kleine wolkje verbergt, dat zich als een gaes over haer aenschyn heeft uitgespreid. Maer het wolkje verzwaert, het wordt als een zwart floers waer enkele reten in open blyven, om niet heel de aerde aen de troosteresse der smachtende zielen te onttrekken. Waerom verschuilt ge u toch zoo, aenminnige maegd? Is het omdat gy hier vrede en geluk verwachttet, nu de dwingeland geknakt is, en dat ge niet dan vyandschap en moorderye vindt? {==149==} {>>pagina-aanduiding<<} Maer wat ontwaer ik? Uw sluijer scheurt open, hy verliest zich in flarden in het eindelooze ruim. Wat ziet ge dan liefderyks op aerde, dat ge haer zoo beminnelyk tegenblikt? Is het misschien een meêwarig wezen dat die lyders daer zal troosten, dat hun het middel zal verschaffen om gelukkig te zyn? Ja, dat is het wat gy aenschouwt, vriendinne der smart; 't is het meisje dat daer ginds, ginds tegen het zwart van den nacht in licht uitblinkt. Zie eens hoe vlugtig zy over de slapende stryders zweeft, hoe luchtig zy huppelt. Zy zoekt zeker iemand, want zy ziet zoo schuchter rond. Heeft zy hem dan gevonden, dat zy zoo vurig nederblikt? Haer boezem golft, haer hart hoor ik my dunkt kloppen; een smachtende liefdezucht welt op uit hare borst. Zy buigt zich, zy zoent iemand aen den mond. Maer waerom, mane, beminnelyke mane, bedekt gy uw aengezicht weêr? - Liefste! - riep de man door den blakenden kus gewekt, en hy sloeg zyne armen om den hals van het meisje. Een scherp gegil doorsneed de lucht, alsof Harmona eene slang had omhelsd. - Sulmath! - ysde zy, want in het donker had zy Demhar meenen te erkennen en het waren de gemeene kleederen, welke Sulmath ten teeken van gelykheid had aengetrokken, die haer hadden bedrogen. Maer Sulmath hield de bevende maegd in de armen geklemd, en stoorde zich noch aen haer weenen noch aen haer smeeken. Hy wilde zyne lippen nu ook op hare wangen drukken, maer zy weerde zich met afschrik. Ho, er lag iets fantastisch, iets aenbelangwekkends, iets dat yzing inboezemde in die worsteling, tusschen het verlangend begeeren en de verfoeijing. Men hoort woorden van liefdebetuiging en woorden van smaed; een ontstolen zoen door een ruk beantwoord. Men ziet brandende omhelzingen, koele ontsnappingen, weêrhouden door trillende armen, welke zich weêr om het verstootende wezen strengelen. Ho, Harmona verdedigde zich zoo moedig. Hoewel teêr, magteloos, kon zy zich zoo snel, zoo wespachtig uit de handen van Sulmath slingeren, zich zoo onvoelbaer losstrengelen, zoo vloeibaer indien ik zoo spreken mag, wegstuiven. Zy is reeds gevlugt {==150==} {>>pagina-aanduiding<<} en hare haest verwint Sulmath. Hy kan zoo snel niet over de slapenden vliegen, zyn stap is loom, afgemeten; hy heeft ook hare kleine helle pinkers niet en, door altoos op haer te staren, vergeet hy naer beneden te zien; hy struikelt, valt, en ziet haer vlugtend, vlugtend zoeken naer zynen neef. Weldra heeft zy dien gevonden by het tranenlicht der maen, die zich ontsluijert. Maer nu durft Harmona haren minnaer niet meer op zulke minzame wyze ontwaken. Sulmath vervolgt haer en sidderend, vlugtend zelfs, klopt zy op den arm des jongelings en gebiedt hem mede te gaen. Demhar volgt met eerbied, met liefde; zyne wezenstrekken gloeijen, hy stort al de gevoelens van zyn overkropt hart uit in suizingen, die Harmona met vreugde en genot vervullen. Alzoo slingerden zy door het slapende leger heen, hand in hand, verslonden in verzuchtingen of wel in eene zoete mymering. Somtyds vuerden zy hunne liefde aen door zoetgeurende woorden afgebroken door eenen zuiveren, gloeijenden zoen. Ach, wat genoten zy op dien angstigen weg, welke hen naer het pand van hun geluk geleidde. Zy zagen, door zaligheid overstelpt niet rond, maer gingen zacht en haestig voort, altyd voort naer het slot van Mordohan, dat in treurige puinen lag. Een traen weenden zy hier over de vergankelyke grootheid, maer lang mogten zy niet by de smart vertoeven. Sulmath was daer, daer, digt by hen. Zy ylden voort, stronkelende hier en daer over het gruis, ontwykende de wachten door Demhar daergesteld om de ruïnen te bewaken, tot dat zy aen eenen trap kwamen, dien Harmona te zoeken scheen. Die trap was een weinig verstopt maer niet genoeg om geenen doortogt te verleenen, en weldra drongen zy in het harte der rots. Moeijelyk was die nederdaling in het duister van den nacht, zonder ander licht dan de flauwe schemering door het blanke kleed van Harmona verspreid. Nogtans vonden zy hunnen weg, want hy was te zeer aen de maegd bekend. Zy bragt haren minnaer in den killen kroft waer de doos begraven lag, en door liefde aengemoedigd ontgroeven zy het duerbaer juweel dat hun heil omvatte, dat hunne zaligheid en die van zoo vele anderen behield. Ho, wat waren zy verheugd {==151==} {>>pagina-aanduiding<<} toen zy het gevonden hadden, toen zy het in hunne handen voelden trillen! Zy omhelsden elkander in de zuiverste opwelling der vreugde, hunne lippen raekten zich onderling en hun adem vereenigde zich liefderyk tot eene tweevoudige ziel. - Ach lieve, lieve Demhar, - zuchtte Harmona, - wat zullen wy gelukkig zyn zoo dat kleinood opengaet! - En hare handen poogden in het duister te doen wat zy in den klaren dag nimmer vermogten, en hy: - Wilde God ons die weldaed schenken, wilde hy ons gelukkig maken! - En Harmona weêr, terwyl zy de wonderdoos aen haer hart drukte: - Mogten wy hier zien! Ho, wy zouden haer openen, die geheimzinnige doos: de oogen der liefde zien zoo goed, wen zy samen zien. Maer het is hier donker en ik word angstig, laet ons naer den heiligen boom gaen, daer flikkert de maen, daer licht zy de gelukkigen toe, daer zal zy ons helpen et met hare meêwarige stralen de geheimzinnige veer aenwyzen. - Kom, kom dan gauw! - riep hy vooruitsnellend. Maer een knarzend geknor vloog hem tegen en, by het licht dat nu in de kroft glinsterde, zag hy dat een forsche arm zyne beminde vastgegrepen had. - Vader! - snikte het meisje. - Ja, uw vader, wiens magt gy hier verdelgt! - En voor wiens geluk ik zorg, goede vader. Ho, het geluk bestaet in geen gezag, denk dit niet, het bestaet in liefde! - En zy zoende zyne hand, terwyl zy tevens aen Demhar teeken deed met de doos te vlieden. Deze vloog de trappen op, voorby den verbysterden Adalhil die te magteloos was om hem te wederhouden. Intusschen vervolgde Mordohan tegen zyne dochter: - Zwyg, gevloekt kind, dat myne liefde zoo slecht beloondet; het gezag maekt op zich zelven het geluk uit, de overheersching alleen is de zaligheid.... En hadt gy u dan toch zoo laeg niet vergrepen, haddet gy u dan nog aen Sulmath overgeleverd, die paelt ten minste met zynen rykdom aen myn vermogen. {==152==} {>>pagina-aanduiding<<} Hy zweeg plotselings; want nu ontwaerde hy dat Sulmath met zynen beschermgeest by hem stond. Sulmath had, gelyk wy het verteld hebben, de geliefden vervolgd en was hen zoo naby gekomen, dat hy een oogenblik de hoop voedde hen in te halen. Echter, toen hy tusschen de puinen van het slot gekomen was, vond hy dit zoo gemakkelyk niet dan hy wel verwachtte. Onbekend met de doorgangen, wist hy niet waer de togt mogelyk was, en hy struikelde over steenen en viel in holten. Met slyk en zweet bedekt, hygend van vermoeijenis staekte hy nogtans de jagt niet: voor hem zweefde voortdurend het blanke kleed van Harmona, en de ydelheid deed hem gelooven dat hy het toch genaken zou. Ondertusschen hadden de wachten van Demhar hem in het oog gekregen en deze stuikten op eene onaengename wyze zyne vaert. Voor hy den tyd had er aen te denken, was hy gekoord en geketend en lag hy nevens de nachtwaek der krygers roerloos op den grond. Men had hem zoo onbarmhartiglyk vastgekneld dat het hem onmogelyk was de minste beweging te maken, en al had hy dit gekunnen, ontbrak hem de lust daerdoor de razerny der wachten nog meer gaende te maken. Zy beleedigden hem toch alreeds op eene baldadige wyze, vragende: of hy het slot kwam afzien om te vernemen of het hem tot troon dienen kon; dan zetten zy hem regt, begroetten hem als hunnen koning en kroonden hem met vuistslagen. Sulmath schuimbekte, zyn hart brak van de woeste kreten welke hy er in smoorde, want hy kon zyne razerny in geene vervloekingen lucht geven: het minste woord werd hoonend gestraft. De moedeloosheid greep hem aen en hy wierp zich ten prooi aen de vertwyfeling, toen hy by de spotterny der mannen, die hoorde komen van eene groote vlieg, die rond hem gonsde en over zyn aengezicht bommelde alsof zy hem steken wilde. Onmogelyk kon hy het ondier weren, maer hy wenschte het in het diepste der hel. De vlieg lachte met die vervloeking en ging voort met eentoonig aen zyne ooren te zagen; zy ronkte zoolang tot Sulmath bedwelmd door foltering en gewend aen den toon, begon te gelooven dat hy het dier verstond, ten minste nam het gezang voor hem iets menschelyks, en ging het {==153==} {>>pagina-aanduiding<<} allengs over tot eene tael die hem betooverend voorkwam. Hy nam meer aendacht op de hommel en zag dat ze een voor een zyne tergers stak, terwyl zy geheimzinnig zong: Ik steek, ik steek en ik betoover; Myn angel is van louter goud..... Verwonderd zag en hoorde hy dit, want hoewel hy die woorden klaer verstond, hadden zy voor hem zeer weinig beteekenis; echter door zyne bewakers geruster gelaten, had hy tyd er dieper op na te denken en toen sprak hy by zichzelven: - De betooverendste angel is goud! - Hy hief zyn hoofd zoo veel mogelyk van den grond en sprak, sprak toen flauw en terwyl het zweet der gierigheid hem uitbrak: - Wie my verlost krygt geld. En men ontbond hem eene hand; en hy herhaelde zyne woorden en men ontbond de tweede; en hy gaf geld, geld uit zyne borze en weldra gevoelde hy zich vry, geheel vry als een vogel des hemels. Toen lachte hy zyn goud teeder toe en zei: - Gy zyt magtiger dan de magtigste! Na de verdooving uit zyne lidmaten geschud te hebben, hernam hy zynen togt, vergezeld door de vlieg, welke steeds hommelde om zyne aendacht op te wekken. Hy ging haer zyne dankbaerheid betuigen toen zy eensklaps vergrootte, van vorm veranderde en zyn beschermgeest aen zyne verblufte oogen voorstelde. Burgarhil zei glimlachend: - Uwe ketens zyn gevallen als stroohalmen, maer uw vermogen is op geene rots gebouwd. Want straks zag ik over de aerde, en Mordohan met zyn beschermer zaten op de puinen. Adalhil sprak: Zy hebben elkaêr verslonden als wilde dieren, en hunne handen zyn bevlekt; maer hun gezag zwymelt van het broederbloed en het uwe is nog niet in dienstbaerheid verkeerd. Want groote dagen zyn u beschoren, als gy de vyandlyke magten temt en de doos der wonderen in uw harte bewaert. Toen daelden zy in de ingewanden der aerde en de puinen zwegen stil als de dood. {==154==} {>>pagina-aanduiding<<} Burgarhil wachtte eene poos voor hy hernam: - Maer Demhar is eene slang die u omkronkelt, en hy zal gebroken en zyn hoofd zal buigen tot aen de toppen van het gras. Schaer u dan by Mordohan, en die worde uw steun; want ge zyt een teeder boomken dat de slang verbyten kan; En gy gevet hem deel in uw vermogen, en hy deele met u wat hy bezit; en gy bergt de dooze op uwen boezem, want uw vyand heeft er op geloerd. En als die Demhar het geheim aen dit juweel ontscheurde zoudt ge vernietigd worden, en ge zoudt verdwynen als waert gy er nooit geweest. Want geen praelgraf herinnerde u aen de kinderen uwer kinderen, en de vergetelheid zou over u groeijen gelyk de roozelaren over de prooije des doods. Dit zeggende bragt hy zyn meester in den kuil en hier antwoordde Sulmath op de woorden van Mordohan: - Ik dank u, ouderling, dat gy aen my hebt gedacht en ik geloof dat myne magt aen de uwe paelt. De laetste gebeurtenissen hebben de myne misschien onmetelyk vergroot. Nogtans gevoel ik de onmogelykheid myner alleenheersching en verlang ik uwen onderstand, vermits ik den mynen aen u nooit weigeren zal. Ik verzoek u dus uwe dochter ten huwelyk en wensch dat zy tot bruidschat brenge het kostbaer kleinood dat alle magt bevat. - Waer is die doos? - vroeg Mordohan aen zyne dochter. - Demhar is er mede gevlugt, - was het schreijende antwoord. - Gevloekte! - riepen allen, en Mordohan hernam: - Waer is Demhar? ge moet dit weten. - Neen, neen! - stotterde het meisje; en zy loochende lang, maer hare ouderliefde gloeide te vurig om aen den aendrang haers vaders te kunnen wederstaen. Zy gilde hartverscheurend: - Hy verwacht my aen den heiligen boom des wouds! - En die bekentenis kostte haer zoo veel folteringen, dat zy bewusteloos ter aerde stortte. {==155==} {>>pagina-aanduiding<<} De anderen liepen weg om de doos aen Demhar te ontweldigen, en hun drift was groot genoeg, om hun Harmona te doen vergeten die daer levenloos lag. Echter bleef zy zoo niet lang; de smart wekte haer, en haer hart bloedde van wroeging zoo hare toekomst en het heil der stervelingen aen de heerschzucht haers vaders te hebben opgeofferd. Zy was mismoedig en weende pynlyk; maer hare vertwyfeling was kort van duer; haer bloed was te vurig, hare inbeelding te groot, haer hart te vol liefde dan dat zy niets ter redding haers minnaers en ter behoudenis der doos zou aengewend hebben. Zy schoot op en vloog naer boven, stortte over alles heen, ontweek noch puinen noch wachten, dringende overal door, springende overal over. Niets wederhield haer, want de puinen waren als bang haer te doen struikelen, en de krygers aenzagen den haestigen engel als een weldoenden geest, welkers vaert het gevaerlyk zoude zyn te stuiten. De puinen overgekomen vermeed zy de wegen om haren vader en de zynen niet te ontmoeten, en de groenten ingeyld waedde zy door het golvend gras tot dat zy van verre haer minnaer zag. By zyn ontwaren bleef zy pal staen; hy zat daer ook zoo lief onder den heiligen boom het eerste pand zyner liefde te aenschouwen. De takryke eik omvatte hem in zyne armen en belommerde hem van boven, terwyl hy hem van ter zyde tegen allen aenval te beschermen scheen. De maen brak moeijelyk door de bladen en verlichtte slechts het aenzicht des jongelings, waerover zy de geheimzinnigste schoonheid spreidde. Harmona baedde hare oogen in dit sprekend gelaet; zy bestudeerde zynen glimlach en vond hem vol geluk; zy volgde zyne wenken en zag hoe nieuwsgierig hy naer de opening der dooze zocht. Ach, wat genoot zy door zyn blik die zoo vurig op hare liefdegift gevestigd was. Verrukt liep zy naer hem toe, maer vol verlangen het genot der verrassing by het genot der min te paren, sloop zy langs het kreupelhout, tot dat zy ongemerkt hare armen opende en hem aen haer harte sloot. {==156==} {>>pagina-aanduiding<<} - Demhar! Harmona! - was de tweevoudige zucht. - Demhar, beminde Demhar! Harmona, teêrgeliefde Harmona! O, die wezens waren zoo gelukkig daer, daer alleen met hunne liefde! - Ach! - sprak de vervoerde Demhar, na zich met zoenen verlustigd te hebben, - ach! lief wezen, dat meer dan myne ziele zyt, laet ons nu huwen, nu dat er niets aen ons geluk kan wederstaen! - En zyn arm om haer midden slaende trok hy haer op zyne borst. Het meisje liet zich daer op nederleggen en sprak: - Huwen, Demhar, huwen voor dat de doos geopend zy, o dit ware rampzalig. - Rampzalig! en wy worden liefderyk beschaduwd door de natuer; de nachtegalen zingen, de bloemen geuren, de bladeren heffen hunne onophoudelyke hymne tot het Opperwezen aen, en de maen lacht ons toe met hare stralen. Is dit alles dan geen voorbode van geluk? En hy drong het meisje nog vaster tegen zyne borst. - Neen! neen! - riep zy zich eensklaps losrukkend. - Ons geluk zou verwoest worden, indien wy ons huwelyk voltrokken voor de doos geopend is. - En zy ontnam Demhar het kleinood om te zien of er geene hoop was het te ontsluiten. Maer de jongeling was onvoldaen over die koelheid, hy trok haer meer naderby en zy was te vervoerd om zulks te kunnen verbieden. Hy overdekte haer met kussen en zyn brandende adem ontstak in haer een ongemeenen, nooit gevoelden gloed. Haer hoofd zakte bedwelmd achterover en heel haer lichaem trilde onder de magtige aendoening der liefde. Misschien ware zy bezweken, misschien had zy hem voor een stond genoegen heel de heilryke toekomst laten verwoesten; maer terwyl zy als ontzind in zyne armen lag, sloeg zy de halfgeopende oogen in het ronde en ontwaerde dat haer vader met Sulmath en hunne beschermers zeer naby waren. Zy vloog op. - Vlugt! vlugt! - riep zy ylhoofdig, en terwyl zy aen haren {==157==} {>>pagina-aanduiding<<} minnaer de doos wedergaf, trok zy hem onder het kreupelhout voort. Zy diende tot geleidster en scheen met de paden wel bekend, en Demhar volgde haer gedwee als een hond die zyne goede meesteres vergezelt. Met hare zachte streelende hand opende zy de takken omdat haer minnaer zich niet zou bezeeren, en zoo vloden zy door bloemen en heesterhout en bosschen, totdat er zich een hutje in eene kleine vlakte voor hen opdeed. Het was een versleten huisje, dat zyne schilderachtigheid aen zyn verval ontleende; het stond op den boord eener beek, waerin het zich bekoorlyk spiegelde, en de maen bescheen de grauwe donderbladeren van zyn strooijen dak met haren waterglans. Men zou gezegd hebben dat het met sneeuw was bedekt, zoo zilverachtig kleurden het de stralen, en dit winterdak stak aengenaem af tegen het malsche groen, dat het in zyn geurig loover hulde. De vlugtenden klopten aen, en het raem schitterde hen weldra zoo vriendelyk tegen als den zeeman de bake, die in den storm van verre door het nachtfloers breekt. Arme geliefden! indien men hen niet vervolgd had, wat zouden ze weinig naer het openen der deur hebben getracht. Zy stonden daer zoo zalig onder het eiloof dat hunne hoofden en schouders streelde, en het ware zoo zoet geweest daer, op die balsemende kruiden, door duizende starren beschenen, eenigen tyd in kozeryen door te brengen. Maer helaes, dit was nu onmogelyk en hunne harten klopten van vreugde, toen zy de deur hoorden openen en eene oude vrouw zagen, wier hoofd beefde en wier bevende hand eene lamp vasthield. - Rembha! - riep de verblyde jongeling. - Demhar, beste vriend; - maer waer is Harmona? Ach, lief kind, waer zyt ge zoo laet geweest? Ik was zoo ongerust dat ik het niet zeggen kan, kom maer al gauw binnen, kom gauw! - En zy sloeg de deur achter het binnengetreden paer digt. - Ik dank u, - antwoordde Harmona. - Maer, goede Rembha, ik breng u eenen nieuwen gast mede, zou hy u niet overlasten? {==158==} {>>pagina-aanduiding<<} - Bylangen niet, wel neen, zet u maer neder, Demhar, daer aen tafel; wel, wel, wat lieve kinderen, ik kan er maer niet van zwygen, en hoe zyt ge zoo by een gekomen? Terwyl zy alzoo sprak diende zy hun kaes, brood en melk op, want zy vermoedde dat liefde en nachtlucht de jonge lieden hadden verflauwd. Dan, hare gedachten hadden eenen anderen loop genomen en zy begon hare spyzen te pryzen en op te zetten, alsof het jeugdige paer geene eer aen het nachtmael deed. Doch weldra dacht zy weder aen iets anders en nu liep zy met haest achter een houten schutsel dat een tweede kamerken in de hut deed vermoeden. Zy wekte daer eenen man die op eene arme sponde onrustig te slapen lag, en: - Ach, lieve heer, eerwaerdige heer, heilige heer, zie eens wat schoonen gast Harmona my gebragt heeft; hy heeft ook al moeten vlugten. Sidhan rees op: hy was bleek van smart en afgemat van de akelige droomen, welke des nachts zynen heerschzuchtigen geest teisterden met dezelfde gedachten, waer hy zich des daegs mede bezig hield. De vervallen bewindsman bedankte Rembha, deed haer teeken zich te verwyderen en, zynen tabbaerd omslaende, ging hy voor in de kamer. Daer ondervroeg hy Harmona en herkende hy Demhar. Deze had de onvoorzichtigheid hem de laetste gebeurtenissen te vertellen en er by te voegen hoe men hem nu om de doos vervolgde. - En hebt gy de doos? - vroeg Sidhan. - Hier is zy. - En Demhar liet ze zien. De priester glimlachte valsch en sprak: - Ge moogt u hier in veiligheid achten, goede jongeling: deze hut is getrouw en stom. Noch voor u, noch voor uw kostbaer kleinood was er betere schuilhoek, en ik stel zoo veel belang in dit juweel dat ik het mede bewaken zal. Met die woorden verliet hy de hut om te zien, - zegde hy, - of Sulmath en Mordohan misschien niet langs die streken naer Demhar zochten. Hy bleef eenen geruimen tyd weg en het jeugdige paer, dat zynen angst reeds lang vergeten had, begon zyne lief- {==159==} {>>pagina-aanduiding<<} kozingen weêr op nieuw. Hunne hoofdjes rustten tegen elkander; de flikkerende lamp versmolt de kleuren van hun gelaet en van hun haer, als wilde zy ze tot éen vermengen, iets waerin Rembha groot behagen schiep. - Ik minde zoo ook eens als ik jong was, - mompelde zy, - maer dat zyn dingen die met den ouderdom slyten. - Zy stond op en begon geheel haren huisraed te verplaetsen en te herplaetsen, weêr weg te nemen en terug te zetten, om te doen gelooven dat zy drok bezig was, doch eigenlyk om aen het jonge paer meer vryheid te laten. Zoo doende bleef er geen een der huisgoden, waervan de hut was opgepropt, op zyne plaets; de eene ging hier in den hoek, de andere daer, dezen versierde Rembha met bloemen, voor genen stak zy een waslicht aen, dat zy dan weêr uitblies en weêr op nieuw vuer vatten deed. Eindelyk had ze er voor gepreveld, gebeden, geknield; zy had al gedaen wat denkelyk was om den tyd te korten en nu wist zy niet meer wat aenvangen, toen Demhar haer uit die verlegenheid trok. - Zou de eerwaerdige priester ons niet trouwen? - vroeg hy. - Voorzeker, kinderen, en de tafel met een witten voorschoot op, en twee kaersen op zyde ware een zeer goed altaer; ik zou wel willen dat zulk hier gebeurde, myne hut zou er door gezegend zyn. Zy ging zoo koutende aen het venster, om de gordyn, die wat verschoven was, meer digt te sluiten, maer bleek en nog meer bevend dan anders, stoof zy er af. - Gauw, gauw, kinderen, hier! - riep zy, hen voortstuwende. - Hier, in het kamerken, want uwe vervolgers zyn daer en het is de profeet die hen begeleidt! - Heeft hy ons dan verraden? - riep Demhar, zich in een hoek van het vertrek werpende. - Wel neen, hy is daer voor te braef en te godvruchtig. Wat ge durft denken! Hy zal hen niet naer hier brengen, dan om hun met eigen oogen te doen zien dat hier niemand verscholen is. Zy wierp de deur haestig toe en de geliefden wachtten vol angst het einde dier gebeurtenis af. Weldra hoorden zy hunne vervolgers binnenkomen. Het was hun niet moeijelyk te verstaen dat de priester hun vyand was, dat hy zich met Sulmath en Mor- {==160==} {>>pagina-aanduiding<<} dohan had vereenigd om nog iets van zynen ouden luister terug te bekomen, en dat dit godtergend verbond slechts dan was gesloten geworden, na dat Sidhan beloofd had de doos te leveren. Het angstzweet liep de geliefde van het aenzicht by het vernemen dier samenspanning; zy voorzagen dat er hun nog veel lyden was toebereid en gevoelden, als het ware, al het folterende der yselyke toekomst, welke zich voor hen ontrolde. Nogtans ontbrak hun de tyd om lang onder die pynen bedwelmd te blyven; het pand van hun nakend heil vroeg heel hunne tegenwoordigheid van geest en zy beraedslaegden hoe de doos het best te redden was. Geen schuilhoek bood hun eene onfeilbare veiligheid aen en beter dan ze uit de handen te leveren, was het haer te verdedigen: Harmona verborg ze op haren boezem, terwyl zy weenend zegde: - Daer is zy kostbaer bewaerd; om haer daer te rooven, moet men my het hart ontscheuren en, indien wy scheiden moeten, beminde Demhar, dan zal God, de beheerscher aller dingen, wel zorgen dat ik ze u de eene of de andere mael weder geworden doe. Hy antwoordde: - ik betrouw op uwe liefde; - en zy omhelsden elkander nog eens, alvorens de deur van hunnen schuilhoek open schoot en de vervolgers binnen stoven. Kalm werden die ontvangen en Demhar, zich naer Sidhan wendende, sprak op aendoenlyken toon en terwyl hy zyne tranen bedwong: - Gy hebt my verraden, priester, en nogtans ben ik het alleen, die u uit er harte liefheb. Degenen met wie gy u hebt verbonden, steunen op u gelyk gy op hen en ge zyt hun werktuig, terwyl gy myne hoop kondet zyn. Maer gy zult (de hemel verhoede het) dien misstap bitter boeten; want Sulmath verfoeit u in de ziel en twyfelt aen uwen God! De priester aenzag hem van uit zyne hoogte en sprak op gewigtigen toon: - Ik volbreng niet dan den oppersten wille, - en hy vroeg Demhar naer de doos. De jongeling loochende schaemrood dat hy haer wist en, gelyk het meisje hem hierin navolgde, ontstaken de vervolgers in woede. Zy grepen Demhar aen, die weinig wederstand bieden kon, en {==161==} {>>pagina-aanduiding<<} onderzochten of hy haer misschien verborgen had; maer zich verzekerd hebbende dat hy haer niet op zich droeg, joegen zy hem, zonder naer het gesmeek der freule te luisteren, hoonend weg, als grootere wraek onwaerdig, als te onedel voor de marteliedood, als voorbehouden om nogmaels hun knecht te zyn. In het uitgaen ontmoette hy de oude Rembha; hy bedankte haer met vochtige oogen en bekloeg zich over het verraed des priesters. - Wat die gedaen heeft is wel gedaen, - antwoordde de ligtgeloovige; - hy heeft my gezegd dat, zoo hy u aen Harmona verbond, er niets goeds uit dit huwelyk zou ontstaen. - Maer myne vereeniging met haer is de bron van ieders geluk, zegt het orakelwoord. - Dan liegt dat woord, - hernam de oude; - anders had de priester het volbragt. - En zy wierp de deur achter hem toe, na alvorens, uit medelyden, hem eene korst brood te hebben in de handen gestopt. Zy ging naer binnen en zag dat men in alle hoeken naer de doos zocht. Het onderzoek bleef echter zonder uitslag, want Harmona verborg haer steeds op haer hart. Burgarhil vermoedde dien schuilhoek en, het meisje op Sulmath niet meer willende verbitteren, daerby te vreden omdat Demhar het kleinood niet bezat, zegde hy dat het nutteloos was langer te zoeken, dat men de doos niet behoefde te hebben om magtig te zyn; maer dat men slechts moest zorgen dat Demhar ze nimmer in handen kreeg. Met die woorden was alles afgedaen en men begaf zich naer het huis van Sulmath, dat nu het prachtigste van allen was. Men kwam er ongehinderd aen, want de bestormers herstelden zich van de vermoeijenissen by het beleg van het slot Mordohan's uitgestaen, en dachten niet aen de plannen welke in Sulmath's brein broeiden. {==162==} {>>pagina-aanduiding<<} Vyfde hoofdstuk. Waer noch tooverheksen, noch boeren in ontbreken. Die plannnen golden, gelyk men gissen kan, de bevestiging van Sulmath's gezag. Hy had dit gezag door daden verkregen, weinig geschikt om het te verluisteren, en zyn rykdom, welke het had kunnen doen schitteren, was in den oorlog zeer versmolten. Mordohan, by wien hy eertyds ontelbare schatten won, Mordohan, die hem, als 't ware, den cyns zyner oppermagt bragt, was ook geruïneerd; en de priester, verre van als voorheen het zyne tot Sulmath's verryking by te dragen, moest nu alles zelf uit vreemde handen bekomen. Hoe kon Sulmath nu een gezag staende houden zonder iets te hebben om het te doen eerbiedigen? Want van hem bestonden geene roemryke geschiedbladen, geene verblindende adelzon glansde van zyn gelaet, en niets dat in het verborgene der verledene eeuwen verloren loopt, schonk hem zynen luister. Hy had nu wel met Mordohan een verbond gesloten; maer deze behandelde hem te zeer uit zyne hoogte dan dat Sulmath veel eerbied met die toetreding winnen kon. Een huwelyk met Harmona hadde alles gered, want haer adel had hem met zyne achtbaerheid vergroot; maer dit meisje leefde niet dan voor haren minnaer, en zy verfoeide Sulmath te zeer, om hem eenige hulp te bieden. Alzoo waren en Mordohan en de priester en zyne eigene magt aen Sulmath tot last. Want de stellaedje waerop zyn gezag rustte kraekte reeds; zy zou instorten, en hy miste alles wat haer kon onderschragen. Wanhopig tastte hy rond, hy zocht naer rykdom om toch niet te laten ontsnappen wat hem eens zoo veel moeite kostte. Hy bewoog de aerde en beklemde den wind, hy brak het water en verkrachtte het vuer. Niets, niets hielp er, en de schatten bleven voor hem verholen, alsof een geest ter goeder ure het geld terug de het had ingedragen, waer het eens op een onbewaekten stond is aen ontsnapt. Intusschen verhitte Demhar's hoofd en het bloed zyner {==163==} {>>pagina-aanduiding<<} misnoegde makker begon te koken. Sulmath zag hen in de verte met hem spotten en hoorde hoe zy tegen elkander vreeselyke dingen fluisterden, als wilden zy hem op zyne beurt ter neder slaen. Hy sidderde van angst toen hy dit hoorde, en beerde in zyne magtige magteloosheid als een lafaerd. Hy was aemechtig van de heerschzucht, die zyne ziel verteerde, en de heerschappy ontsnapte hem. Dit was onuitstaenbaer en hy wilde beproeven of er ergens op den aerdbodem een middel te vinden was, welk zyn gezag kon staven, en dat hem zyn droom, het magtig goud kon verschaffen. Hy verliet zyn huis, bevoer zeeën en deed eilanden aen; hy kloof bergen en rotsen; wierp weiden om; hy verplaetste rivieren, en toch kwam hy vol spyt terug: de groote schat was verloren. Op zyne togten, zag hy in zyne zieke hersenen, zyne vyanden met hem lachen, zich in zyne onbeloonde vermoeidheid verheugen. Hy meende dat ze tegen hem opstonden en hem vergruisden. Alles draeide rondom hem in zyne wanhoop, en hy had pyn in het afgesloofde hoofd, razerny in het hart. Hy vervloekte lot en menschdom, terwyl hy in bosschen naer dingen zocht, die daer onvindbaer waren. En zoo verliepen de dagen en de nachten, terwyl zyne razerny vergrootte en zyne wanhoop in hevigheid toenam. Deze deed zyn bloed zieden; zyne hersenen klopten, de oogen draeiden hol in zyn hoofd: hy beefde van angst voor zichzelven, van angst voor anderen, van angst voor zyn magteloos gezag. Hy werd gelyk een man, dien, in het water gevallen, de tegenwoordigheid van geest ontbreekt zich aen iets vast te klampen: zyne ooren floten als ging hy versmooren en toch liet hy zich door den draeikolk ten gronde slepen zonder iets aen te wenden om zich te redden. Hy liep door het heesterhout en kwetste zyne handen aen de takken; de doorens namen lappen van zyn vleesch, droppels van zyn bloed mede. Hy gevoelde het niet. Hy ging voort zonder vooruitzicht, zonder hoop, alsof ieder hem verlaten had, alsof het Opperwezen geen medelyden gevoelde met den man, die aen zynen God twyfelde. Burgarhil zelf bragt Sulmath geenen troost, hy wilde misschien den moed zyns {==164==} {>>pagina-aanduiding<<} beschermelings beproeven, of was hy onder de kiem zyner oppermagt gestikt? Hoe het ook zy, Sulmath zag hem niet en voelde zyn leven langzaem door zyne wanhoop worden ondermynd; hy verkwynde werkeloos, en dacht niet meer om zich te redden toen de avond daelde en de nacht kwam. Een nacht donkerder dan zwart, duisterder dan het oppereind der helle, waer zich reeds de rook eener halve eeuwigheid heeft opeengehoopt. Een nacht waerin men gevoelde dat de duivel de menschen beheerschte en God, vermoeid van zoo lang de wederspannige wereld te hebben geregeerd, uitrustte en sliep. De uil kraste, de raef kraste, de nachtegael zweeg. Huilend rukte de noorderwind de boomen uit den grond; de duisternis trilde onder zynen magtigen adem en de aerde beefde. Sulmath twyfelde aen het goede en dacht dat het kwaed alles rigt; hy bezat noch den moed om voort te gaen, noch de lafheid om achteruit te treden, en hy zag niets waer hy zich onder kon verschuilen tegen het orkaen dat zoo vreeselyk woeden zou. Hy verlangde te sneven en wierp zich ter aerde; maer in zyn val zag hy van verre, heel verre een lichtje, dat moeijelyk door het zwarte floers des nachts heenschemerde. Hoe dof het ook glom, deed het op hem het uitwerksel der starre, die eens aen het verloren menschdom zyn redder aenkondigde. Sulmath stond op; dáér, by dat lichtje, is ten minste verkwikking, dacht hy; en met groote schreden stapte hy er heen. De weg was niet gemakkelyk: nu onttrok zich het vlammetje aen zyn oog, dan weêr zag hy het van verre aenmoedigend glimmen, en, verdween het dan weêr achter de bladeren, dan drong hy er op goeddunken op aen: hy had te veel hoop om zich aen moeijelykheden te stooren, en de gevaren telde hy niet. Viel hy in eene gracht, kwetste hy zich, verdronk hy byna, hy stond altyd op, hy kwam uit alle hinderlagen, hem lachte eene te verkwikkende uitkomst toe, dan dat hy zyne poogingen zou staken. Alzoo zocht en ging hy verre; maer toch naderde hy, want het licht werd heller en heller, en de zekerheid van het weldra te hebben bereikt liet hem zyne vermoeijenissen niet gevoelen. Eindelyk was hy het naby; maer nu boog zyn hoofd treurig op zyne borst: hy had daer ten minste hulp verwacht, en hy vond niet dan armoede. {==165==} {>>pagina-aanduiding<<} Het licht was eene geringe lamp, die meer damp uitwasemde dan zy licht verspreidde; zy hing in eene gebrekkige hut, of liever onder den hemel, want het dak was verwoest en in vlokken strooi ter neêr gevallen. De muren waren van ouderdom bezweken. Geene deur was er aen zulke woonst noodig; want de menigvuldige kloven van den want, maekten den doorgang gemakkelyk. Noch groente, noch bloemen, verlustigden dit rampzalig verblyf, en het was gemakkelyk te zien dat de inwooners te zeer vernederd waren, dat hun hart te ver door gebrek was vermoord, dan dat zy nog den moed zouden hebben haer te herstellen, of haer verval met heesters te bewimpelen. Niettemin trad Sulmath nader, want een onuitsprekelyk iets drong hem er heen. Het ging er in zyn binnenst toe, alsof het daer toch was dat hy redding, rykdom, magt, zou vinden. Hy werd onweêrstaenbaer binnengevoerd; maer op den dorpel sidderde hy. En wel mogt hy sidderen: hetgeen zich aen zyn oog vertoonde was yselyk van armoede. De verscheurde wanden waren nog naekter van binnen dan van buiten en er was geen enkel meubel meer in het huis. Eene bes, eene soort van tooverheks zat aen een spinnewiel te werken; men zou gezegd hebben dat ze zinneloos was, zulke zonderlinge gebaren maekte ze van ouderdom. Hare handen waren gerimpeld, haer aengezicht doorgroefd. Eenige gryze lokken schoten uit de verscheurde muts, welke haren byna kalen schedel dekte. Zy was schier naekt en de weinige lompen die haer tegen de koude moesten beveiligen, verborgen niet geheel hare versletene naektheid. Zy lachte dikwils en weende by tusschenpoozen; somtyds trok zy de pit harer lamp omhoog, die dan hevig smookte en weinig meer klaerte op haer verhakkeld spinnewiel schoot. Dat wiel bewoog zy snel; het draeide als een wind onder de drukking van haren waggelenden voet en, eensklaps de stem verheffend, begeleidde zy zyn gesnor met hare schrille toonen; zy zong: Draei u, wieltje, draei in 't ronde; Draei toch vinnig om myn brood. Is er winst, dan is er spyze, Is er geen, dan is er nood! {==166==} {>>pagina-aanduiding<<} En toen begon zy te lachen. Zeker had zy Sulmath niet zien binnenkomen of wilde zy schynen hem niet bemerkt te hebben; althans antwoordde zy niet op zyne vraeg: of er niet een weinig verkwikking voor hem was, dan door verwondering over zyn byzyn. Hy herhaelde zyne vraeg. Zy, zy lachte: - komt ge by de behoeftigen om verkwikking, gy die ryk zyt? - Ik vermoedde dat men my nergens hulp zou weigeren, - was het antwoord. - En ik meende dat gy hier om rykdom kwaemt, en gy hebt u niet bedrogen inderdaed. En daer Sulmath zyne oogen op haer gevestigd hield om den uitleg dier woorden op haer gelaet te zoeken, meende hy eensklaps te zien dat zy verjongde en al de frischheid der jeugd haer weder tooide. In plaets van de verzwakte oogen der oude, zag hy klare blauwe kykers; hare wangen werden rond, hare armen poezelachtig. De lompen die haer dekten verkeerden op eens in een lang slepend kleed, dat van goud blonk en van gesteente glinsterde. Hare voeten beefden niet meer; het waren twee lieve kleine voetjes, welke zich fier onder het ryk gewaed verborgen. Haer grynslach was vervangen door een teederen glimlach, die met eene uitdrukking van gezag verzeld ging. Kort, zy was eene volmaekte maegd geworden, die ieder in liefde zou ontsteken, en Sulmath was zoodanig door haer bekoord, dat hy ter aenbidding nederviel. In zyne bewondering durfde hy haer nauwelyks beschouwen, maer zy scheen toch zoo goed dat hy moed schepte en zynen blik naer haer verhief. Toen zag hy dat een zonderling tooisel haer hoofd versierde. Het was eene soort van zilveren schouw, die boven eene gulden kroon uitstak, en welke dampte alsof de hersenen der maegd langs daer in stoom wegvlogen. Zy kon niettemin weinig by die uitwasemingen verliezen, want de stoom stolde zich in gouden regen, welke in haren schoot nederviel en op nieuw in haer lichaem verdween. Sulmath's oogen begonnen op dit gezicht te glinsteren. Daer was nu goud, en begeerig stak hy de handen uit om den kostbaren regen op te vangen; maer hy greep niet dan schaduw, en, beschaemd {==167==} {>>pagina-aanduiding<<} voor den glimlach van het verschynsel, sloeg hy den blik neder. Nu ontwaerde hy dat het spook op eene ruwe bael stond en, niets meer van het zonderlinge der verschyning begrypende, werd hy vervaerd. Zy nogtans keek hem welwillend aen en, zeker om hem uit zyne verlegenheid te brengen, zong zy met eene gezagvolle stem, terwyl zy van de bale sprong en die aen Sulmath toonde: Sulmath, hier, hier is de rykdom, Waer ge reeds zoo lang om zwoegt; 't Diepste dal, de steilste bergen, Beemd en woud hebt ge omgeploegd; Wind en woesten storm beteugeld, Door den kolk der lucht gezweefd. Maer toch eeuwig, eeuwig vruchtloos Hebt ge naer uw doel gestreefd. 'k Schenk dien rykdom u, o Sulmath. Mordohan was groot in pracht, Groot in wraek en groot in weelde, Roemryk in zyne yzren magt; Maer gy zult nog grooter wezen: 't Goud is de Engel, die u hoedt, Die uw vyand blind zal glansen En doen kruipen voor uw voet. Die het harte van Harmona, Dat zoo wreed gesloten bleef, Liefdryk thans, voor u zal openen; Want de magt die ik u geef, Laet u toe het bloed van Demhar Af te tappen met zyn zweet, Laet u toe, hem dood te martelen Met des hongers wreeden beet! Hier lachte de maegd terwyl zy, na alvorens de gedaente van Sutmath's beschermgeest hernomen te hebben, verdween. Sulmath was vervoerd van blydschap by het hooren dier woorden: als uitzinnig wierp hy zich op de bael en lachte, lachte alsof de hemel voor hem ware opengegaen. O lieve bale, - riep hy uit, - o beminnelyke bale, - en hier kuste hy haer; - gy bevestigt myne magt, gy schenkt my Harmona {==168==} {>>pagina-aanduiding<<} welke ik zoo vurig begeer, gy laet my toe my op Demhar te wreken, op Demhar, dien ik haet, op Demhar van wien ik jaloersch ben. O bale, lieve bale, rust aen myn hart! - En streelend zoende hy haer, even als de vurige minnaer degene zou doen, voor welke zyn harte blaekt. Nu keerde hy de bael om, dan zette hy haer regt; hy wilde haer van alle kanten bezien, er al de aentrekkelykheden van ontdekken, alsof eene bael verborgene schoonheden had. Zinneloos van blydschap danste hy rond; hy zong, hy floot, hy schreeuwde, het was of de wereld te klein was voor zyne vreugde en hy vloekte en zwoer. Toen wilde hy weten wat er toch in dit pak verborgen was en begon op nieuw zyn onderzoek; maer hy dorst het niet openen, uit vrees van de genieting zyner nieuwsgierigheid te verliezen. Hy begluerde het gelyk een kind, dat eene doos vol lekkerny langen tyd met eenen waterachtigen mond aenstaert voor het haer openbreekt. Eindelyk zou Sulmath de bael toch openscheuren, maer nu werd hy gewaer dat ze zeer zacht was: bevatte ze dan juweelen of was het goud? Het genot overstroomde zyn hart by die bedenking en krampachtig trok hy zyn mes en sneed het zeildoek over dat haer bedekte. Wat vond hy zich bedrogen! Hy zag geene juweelen, hy vond geen goud. Het waren arme boerenhemden, lynwaden voorschooten, katoenen slaepmutsen, die netjes in de bael ingepakt waren! Sutmath vloog op als een razende en stampte de bael met den voet; hy wierp hetgeen zy behield in den wind, die het einden weg medesleepte. Hy vervloekte zynen geest, hy vervloekte de aerde, hy vervloekte zichzelven. Ho, wat schuimbekte hy wen hy uitriep: dat Burgarhil hem bedroog, dat men hem magt beloofde en hem het middel gaf om marskramer te worden, zeker om zyn gezag te veredelen! Onbestand tegen de hevige gevoelens, die zyn inwendig verscheurden tierde hy nog eenigen tyd voort; maer zyn bruisend bloed spande eindelyk zyne aders en overlaste zyn hoofd. Het begon rond hem te draeijen als een dwarrelwind en bevend, stuiptrekkend ineengewrongen, met den mond vol schuim, viel hy bewusteloos op zyne bael ter neder. Burgarhil zag die woede van Sulmath niet, en al ware zy door {==169==} {>>pagina-aanduiding<<} hem gadegeslagen, had hy er om geschokschouderd. Hy wist dat zyn beschermeling slechts tegen weldaden grimmig was en had dringender bezigheden dan zulke overspanning na te gaen. Hy verlangde te weten hoe het met Demhar was gesteld. Klapwiekend troonde hy eenigen tyd boven de aerde om zynen vyand te ontdekken, en op eens nederschietend, had hy hem gezien. De arme jongeling zat mismoedig op een paeltje, aen den hoek eener steeg. Zyn hoofd lag in zyne handen verborgen en heel zyne houding getuigde van een ondragelyken last, die op zyn aenzyn wegen moest. Ook was hy gansch verlaten: zyn oom had hem verloochend en hy bezat geen bete broods meer om zynen honger te verzaden. De bouwlanden waren nog geheel van stryden verwoest en Sulmath had al de voordeelen door den oproer overgelaten, verslonden. Wel had Demhar grimmig tegen zynen oom opgezien toen hy dit ondervond, maer hy herrinnerde zich zyne kortelinge nederlaeg te goed om weder op te staen. Ook wist hy wel dat Sulmath's magt nog wankelde; want onder dezes bescherming groeide Mordohan en de priester in vermogen aen, hetgeen Sulmath's onmagt geheel maskerde. Daerom had Demhar zich niet durven tegen zynen oom verzetten, hoezeer hy er ook op gebeten was. Want niet alleen vernederde en verarmde hem Sulmath; maer die kon hem nog, geholpen door den aendrang haers vaders, Harmona ontrooven, en haer huwen in zyn huis waer de maegd gevangen zat. Als Demhar de mogelykheid daer van overdacht, trilden al zyne zenuwen van jaloezy, zyne oogen werden bloedrood en zyne haren kwamen regt. Dan ploegde hy met zyne nagelen zyne borst ten bloede, om den knaeg der woede te stillen, en hy lachte, maer zoo hol, zoo hol, dat het steunde gelyk de wind die door een kelder zucht. Hy weende ook somtyds pynlyk, maer zonder tranen, of stond regt en liep rond gelyk eene leeuwin die naer haer jongsken zoekt. Hy sloeg zich op de borst en riep: o God, o God! Hy was belachelyk in die vreeselyke dolheid, en was vervaerlyk in zyne woede. Sulmath's beschermgeest was getuige van zulke overspanning; {==170==} {>>pagina-aanduiding<<} want niet lang had de jongeling daer zoo ontmoedigd neêrgezeten. Hy volgde den ongelukkige op in zyne folterende baen. Demhar kreet als een kind en ging zwymelend voort. Niet wetende waer zyne stappen te wenden, liet hy zich door het dwanglot geleiden. By wylen stond hy stil by eenen vuilnishoop en zocht daer naer eene brok om zyn ellendig bestaen te verlengen. Had hy iets gevonden dan vrat hy het gretig op en zyn versterkt lichaem werd de tolk van zyne versterkte wanhoop. Zyne gebaren werden heviger, zyn gang onzekerder, zyn gehuil holler. Zoo dwaelde hy in zyne vertwyfeling, tot dat hem eensklaps een: pst! pst! staende hield. Hy zag om, maer ontdekte niemand op straet; nogtans herhaelde de zoete stemme: pst! pst! En nu ontwaerde Demhar dat hy voor het huis van Sulmath stond en dat Harmona van het venster hem vriendelyk wenkte. Roerloos bleef hy staen, want de blydschap stremde voor een oogenblik zyne vermogens; de wederwerking van het aengenaem gevoel dat zyn hart instroomde, was te sterk om zynen geest niet te bedwelmen. Eindelyk kon de vreugde zyner ziel op zyn lichaem uitstralen en hy begon te beven als een blad; zyne armen stak hy ter hulpsmeeking uit en zyn hoofd knikte aendoenlyk; hy lachte en schreide te samen, maer zoo zalig, dat men er om zoude meêgeweend hebben; zachtjes bad hy: - Harmona, lieve Harmona, kom op myn hart! Maer het meisje zag weemoedig neder; een traen ontrolde hare blauwe oogen en zy zuchtte met gebrokene stemme: - Ik ben opgesloten, liefste. - Opgesloten! - riep Demhar met den moed der liefde uit. - Ho, ik zal u verlossen! - Dit is onmogelyk, vriend, want Sulmath's magt staet nu op palen. Maer hoop in de toekomst en vrees nooit verraed van my. Ik bemin u te zeer om u ontrouw te wezen, en, kon de eeuwigheid eindigen, zoudt ge daerna nog van myne liefde verzekerd zyn. - Dit zeggende haelde zy een kostbaer kleinood uit haren boezem en wierp het Demhar toe. Het doosje draeide in zynen val en deed een {==171==} {>>pagina-aanduiding<<} buitensprong, want Sulmath's beschermgeest wilde het grypen. Maer het ontsnapte hem en viel in den schoot van Demhar, welke de pooging van Burgarhil niet ontwaren kon. - Daer is het pand van ons geluk, - sprak Harmona, - tracht het nu te openen. Ten antwoord kuste hy de doos en stortte op de kniën, om door tranen zynen dank te betuigen. Dan zag hy zyne geliefde met vochtige oogen aen en zy wierp hem zoenen ter aenmoediging toe. Nog lang hadden zy voorzeker hunnen gloed in woorden en gebaren uitgestort, maer Mordohan onderbrak hunne aengename samenspraek en Demhar, om alle onaengenaemheden aen zyne beminde te sparen, vlugtte by het ontwaren des ouderlings. Toch liep Demhar niet schroomvallig weg, de doos boezemde hem daer te veel moed voor in, zyn geluk en dat van allen had hy in handen en hy was fier over dien schat. Met het hoofd in de lucht en oogen schitterende van hoogmoed trok hy voort; maer de waen vervoerde hem; de wereld kromp ineen voor zyne hoovaerdy en hy wilde naer de onmetelykheid en naer de onmogelykheden. Daer ligt misschien het geluk verborgen, maer het oneindige is te groot voor den mensch en wie er naer streeft, bezwykt. Demhar viel afgemat ten gronde; zyn hoofd knikte zwaer ter neder, zyne oogen werden gesloten en een loodzware slaep overmeesterde hem. Hoe lang hy sliep is onbekend, maer nevens hem lachte Burgarhil met zyne vermoeide grootheid. Terwyl hy zoo bedwelmd lag, kwam er een dronken boer door het bosch. Zyne stem klonk vrolyk door de bladeren en volgde als 't ware de maet zyner kronkelende beenen; hy zong: Myn hoef is vol heil en myn ketel vol pap; Ik drink eens by tyden aen 't edele zap; Van vriendschap en liefde ben ik de gezel En 't wyf en de kinderen leven ook wel. Dat ieder dus vrylyk voor de oppermagt stryd': Ik ben nu te vreden En blyf by myn heden, Als pap ende ketel van ramp zyn bevryd. Zoo zingend naderde hy, terwyl hy somtyds zyne woorden {==172==} {>>pagina-aanduiding<<} onderbrak om op de engte van den weg te smalen. En die was ook waerlyk te nauw voor zyne onregelmatige stappen. Hy had al menigmael gestruikeld voor hy over den ronkenden Demhar viel. He, he! - riep hy opstaende, - wat is dat hier voor een kerel? Ge slaept gelyk broêr? maer sta gauw op want 't wordt laet. - En hy klopte Demhar op den schouder, maer deze sliep voort. - Zyt ge dan dood, kameraed, of wilt ge hebben dat ik u op mynen rug naer huis toe voer? - En de boer wilde Demhar opnemen, maer nu zag hy dat er een ander buitenmensch naest hem stond. Iets bovenaerdsch lag er in dezes voorkomen, en zyn zonderling gelaet was met weinige gryze lokken omgeven. Hy droeg fluweelen kleed en broek, en had een hoed op het hoofd die door den tyd ros geworden was. - Laet dat mensch liggen, - sprak de gryze man, - God weet wat ruig het is. - Dat gaet u niet aen; - antwoordde de boer barsch. - Draeg liever mede, of zoo niet, vervolg uwen weg. Hy nam Demhar op den schouder en in golvende bochten voortzwymelend, droeg hy hem in zyne wooning en legde hem daer neder. Deze wooning was een tamelyk boerenhuis, met stroo gedekt en in steen gebouwd. Van binnen was het met kalk gewit. In de benedenplaets opende de schoorsteen zynen muil tot in het midden der kamer, en eiken zoldering en bruine deuren staken hevig tegen de blankheid der muren af. Koper en tin schitterden er in overvloed en tafels en stoelen zagen melkwit van het schuren. Sulmath stond, in leurder gekleed, aen tafel; de huiswaerdin en hare dochters huppelden rondom hem, en aenschouwden met een begeerig oog de waren welke hy uit eene groote bael had uitgepakt. - Slechts twintig stuivers voor dat fyne hemd! - riep Sulmath zeer bevallig en terwyl hy ootmoedig boog. - Kan men het nu beterkoop maken? En die slaepmuts hebt ge voor vyftien centen, 't is immers voor niet! Wilt ge kousen? Bezie deze eens, er is geen saeijet die zoo veel wol geeft als deze katoen. En gy, lieve {==173==} {>>pagina-aanduiding<<} dochterkens, past daer die zondaegsche mutsen eens, zy kosten maer acht stuivers met al de linten en strikken er by. - Want tegenwoordig kunt ge u zonder geld voor niet kleeden. De meiskens trokken ieder een mutsken op, streken heure hairvlechten glad en gingen toen voor den spiegel staen. Rood werden zy van genoegen en hare oogen schoten sprankels van ligtzinnigheid. - En kan er niets meer van den prys worden afgedaen? - Onmogelyk, kinderen, onmogelyk; ik win er byna niets aen. Demhar ontwaekte. Hy was vooreerst ontsteld van zich in zulk gezelschap te bevinden; maer, Sulmath herkend hebbende, greep hy hem by den strot, terwyl hy uitriep: - Verrader! verrader! Sulmath bleef kalm. - Wat wilt ge van my? - was zyne vraeg. De helft uwer winste! - schreeuwde Demhar, - gy hebt my myn bestaen geroofd! - Dat is zoo! - riep de boer. - En toch krygt ge niets! - zei Sulmath. - De helft van uw goed of de dood! - riep Demhar, en allen juichten, want zy kenden de onregtvaerdigheid van Sulmath. Maer nu schoot de gryzaerd toe, welke den boer had willen beletten Demhar naer huis te brengen. - Zotinnen! - riep hy uit, - begrypt ge niet dat, als Demhar de helft der winst verkrygt, gy dan het dubbel van den prys zult moeten betalen? want Sulmath moet ook leven. Vaerwel dan mutsen en slaepjakken; en ik zie groote kans, bazin, dat ge zonder hemd blyven zult! - Dat is waer! - riepen allen. - En wat doet die bedelaer hier, smyt hem dood, smyt hem dood! die ruziemaker. Moest ik u daerom naer hier slepen? - En zoo bulderden zy bedreigend door een. - De helft van de winst, zie hem daer eens, de helft van de winst! Maek u weg, schurk, en hang u op, sterf van honger, bedelaer! En Demhar zag dat hy niets meer dan oorvegen te verwachten had. Hy verdedigde zich eenigen tyd met woorden, maer het hielp niet; want, stilde zich de woede van den boer, hitsten hem de pronkzieke {==174==} {>>pagina-aanduiding<<} deernen weêr aen, en eindelyk kwam het van kryten tot slaen en men wipte den rampzaligen Demhar de deur uit. Buiten gekomen bedekte de ongelukkige zyne oogen met de handen. Hy wilde den horizont niet meer zien, waerop toch geen het minste stipje hoop zich voor hem vertoonde. De toekomst was niet meer dan gebrek, en in zyne wanhoop riep hy uit: - Waer toe dient ge my, geheimzinnige doos? Ge voert my slechts op in de hoogstoverspannen begeestering, om my dan wederom in de diepste moedeloosheid neder te ploffen. Men zegt dat ge myn heil bevat, en gy berokkent my niet dan lyden; want door hoop op geluk te voeden gevoel ik pynlyker dat de mynen my verstooten! Wen hy die woorden sprak, hoorde hy met hem spotten. Hy zag om en de oude boef stond by hem. - Wilt ge my de doos verkoopen? - vroeg hy. Demhar had grooten lust hem te worgen, want hy had nog niet vergeten dat die man de schuld zyner nederlaeg by Sulmath was. Maer zich eensklaps bezinnend, vroeg hy aerzelend: - Verkoopen? - Ik geef u een jaer goed bestaen voor die doos. - Een jaer goed bestaen? - herhaelde Demhar bekoord, en, zyne hand op zyn hart schuivende haelde hy er het juweel uit en stak het den gryzaerd toe. De oogen van dezen glommen van genoegen en juist wilde hy het aengrypen toen Demhar de doos terug trok en op zyne borst herplaetste: - Ik kan niet, - mompelde de jongeling; - het is de gift van myn duerbaerst hartebloed! - En hy vervoorderde zynen weg. Maer de spotterny vervolgde hem; hy stapte sneller door en toch hoorde hy den lach des ouderlings. Toen zette hy het op een loopen, maer insgelyks liep de boef en, hoe meer Demhar vlugtte, hoe sneller de oude hem vervolgde. Het scheen dat de laetste vleugelen had. De jongeling werd bang, zyne zinnen suiselden; hy kromp ineen onder den hoon die hem begoochelde; hy liep als dol vooruit, onophoudelyk vooruit, zonder gewaer te worden dat hy schielyk daelde en diep in den modder zakte. {==175==} {>>pagina-aanduiding<<} De oude lachte intusschen; hy was verheugd over den magnetischen invloed van zyn gespot, en voorzag dat Demhar zich verderven ging. De jongeling stond nu toch op den boord van een afgryselyken afgrond, die zwart zag van duisterheid en diepte. Het scheen een eindelooze kuil, want de zucht die men er in slaekte weêrkaetste hy van hoek tot hoek in ontelbare echo's; het minste gerucht zweefde er op den stormwind, die er altoos woedde, en het medenam als een toon van zynen akeligen zang. Eenig loover bedekte den ingang van die kroft en maskerde zyne naerheid. Nogtans bleef het yselyk en Demhar beefde in zyne geestverbystering; hy aerzelde er in te vluchten om den ouden te ontkomen, maer deze spotte magnetisch voort, en Demhar, de groentens splytende, sprong in de grot. Achter was men nu vrolyk en het scheen dat het loover, welk zich weder toevoegde, den rampzalige buiten de wereld sloot. - Daer, bron myner rampen! - riep hy, de doos wegsmytende - daer, ge berokkent my niet dan vervolging! - Maer nu hoorde hy dat heel de kuil hem uitlachte en hy kreeg berouw. Het beeld zyner geliefde stond op eens voor zyn verzwakten geest en angstig begon hy te zoeken. Maer de doos was verdwenen. Hy zocht, hy zocht in heel de onmetelykheid van den kolk, en toch vond hy haer niet. Zy glinsterde geenszins in die duisternis en, hoe zeer hy ook overal tastte, nergens was zy meer. Toen brak hem het zweet der wanhoop uit, zyne spieren werden loom, hy kon zynen arbeid niet volhouden; aendoening en krachtverlies beletten het hem. Hy vlyde zich op den grond neder om te kunnen uitweenen, en juist plaetste hy zich op het juweel dat hy, door met den voet te zoeken, met aerde had bedekt. Hy leed eenige oogenblikken onbeschryfelyk, maer toen deed zich de invloed der weldadige doos gevoelen; zyne folteringen verflauwden, de kracht kwam in zyne lidmaten weder. De tranen droogden onder zyne oogschelen, welke zich zachtjes toesloten, en met de armen nevens zyn lichaem neêrgezakt, viel hy, verwonnen door den slaep. Nauwelyks waren zyne oogen door die zachte rust toegestreeld of hem dacht dat hy zich in het eeuwig licht bevond. Misschien {==176==} {>>pagina-aanduiding<<} was hy in eene zon, want uitnemend klaer was het rondom hem. Doch zyne oogen gevoelden geen ongemak van dien bovenmatigen glans; integendeel stroomde langs daer een onuitlegbaer gevoel van geluk in al zyne lidmaten. Te midden dier glorie draeide de geopende doos met eene onberekenbare snelheid op haer as. Twee vreeselyke geesten, Adalhil en Burgarhil, vielen op haer aen, om haer stil te doen houden of uit haer standpunt los te rukken; maer hoe meer geweld zy deden, hoe meer de vaert van het juweel in snelheid toenam. Onmogelyk was het dit draeipunt aen te staren zonder zwymelig te worden; en weldra zag Demhar dat de geesten hunne zinnen verloren, in ylhoofdigheid nederzonken, en stierven. Terwyl de doos die zegenprael behaelde scheen er uit haer eene stemme te komen, welke harmonyvol heel het aenzyn van Demhar doorgalmde. De woorden waren duister en luidden: Dit is het einde van ons lot; Daer zyn wy allen heengevloten; Maer zoo bevool het dwanggebod Van toen wy uit der aerde sproten. En Demhar brak de draden af Die haet en hoogmoed om ons weefden, Toen hy zyn hand Harmona.... ................. De doos zweeg; hare stralen verdwenen, het licht ging uit en eene fastbare duisternis nam de plaets in van den geopenden hemel. Demhar wist niet waeraen dien ommekeer toe te schryven, want hy kon niet gevoelen dat de aerde zich zachtjes onder hem bewoog. Nogtans was Burgarhil daer bezig met de doos dieper en dieper weg te duiken, en hy wierp ze tot daer, waer niets meer is dan modder en vuiligheid. Toen de doos daer goed verholen lag, nam de geest nog eens de gedaente van den ouden spotter aen en lachte in de ooren van Demhar. Dan verdween hy om Sulmath in zyne werkingen by te staen en zyn gezag onwrikbaer te helpen maken. Ondertusschen had het hoongelach van Burgarhil de rust van Demhar gansch verstoord. In plaets van zacht en weldoende als {==177==} {>>pagina-aanduiding<<} hy te voren was, werd zyn slaep akelig en moordend. De folterendste droomen verbysderden zynen geest en beroerden zyne verzwakte hersenen. De veerkracht, die de ongelukkige nog mogt bezitten, verzwond voor hunne naerheid en hy was zoodanig door lyden afgetobd, dat hy geheel dom was toen hy ontwaekte. Geen het minste aendenken bleef in hem over, hy was als een kind dat pas geboren is. Den kuil ontsnapt, zag hy de zon, maer herkende haer niet. De groenten lispelden om hem heen, de vogelen zongen hun lofzang tot den Heer, maer hy verstond hunne hymne niet, noch begreep het gesuis der bladeren. Hy liep als een zinnelooze rond. Eindelyk ontwaerde hy in de verte een stipje, dat langzaem grooter werd. Het nam allengskens de gedaente eener maget aen, welker voorhoofd by de stralen der zon als eene starre glinsterde: als eene dier starren, welke de ongelukkigen alleen by nacht zoeken, om er troost by te vinden. Demhar herkende haer, maer vond geen troost by haer genaken. Hy beefde van schaemte, want bewustzyn en herinnering was door zyn liefderyk hartgeklop in hem teruggekeerd. Zy, zy vloog in zyne armen en lispelde zoet: - Lieve, lieve vriend! - Harmona! - antwoordde hy, en het bloed kleurde tot het wit zyner oogen. - Myn vriend, myn goede vriend, - ging zy voort, - geef my de doos opdat wy haer te samen openen, de zon schynt nu helder en is ons genegen. - En, gelyk ze niets van hem onving, vroeg zy angstig: - Waer is de doos, Demhar? - Verloren! - schreeuwde hy wanhopig uit. - Verloren? Is myn liefdepand verloren? - En zy werd bleek alsof de dood haer in zyne klauwen greep. - Waer? waer? - riep ze. Hy geleidde haer sprakeloos naer den gruwelyken afgrond, en het meisje daelde met hem in de kroft die te helsch voor menschen is. Hier zochten zy te samen, maer nutteloos; de geringe schemer, dien het leliewitte kleed van Harmona zelfs daer verspreidde, {==178==} {>>pagina-aanduiding<<} diende slechts om hun meer van hun droevig verlies te verzekeren. Er was geen overblyfsel der doos te vinden. - Ho, dat is nu yselyk! - riep de maegd, toen ze, buiten den kuil gekomen, op de kniën stortte. - Ho, God! nu is er voor niemand geluk meer, en voor my blyft geene uitkomst dan de armen van Sulmath! - Van Sulmath! van Sulmath! - herhaelde Demhar, en hy sloot haer zoo vast aen zyn hart alsof hy haer nooit lossen zou. - Van Sulmath, o neen, neen! - En wat dan, als dit de weg des noodlots is? - hernam zy, terwyl zy uit Demhar's armen loskwam. - Ik gaf u het pand van ons heil ter bewaernis en gy hebt het verworpen, omdat gy my niet bemint. De tranen biggelden over hare wangen wen zy zoo bitter sprak. En hy, hy viel voor haer op zyne kniën en schreide op hartscheurenden toon: - Ho, heb medelyden met my, en zeg nooit meer dat ik u niet bemin! - Medelyden, ach, vriend! - en zy drukte hem eenen zoen op de lippen. - Ik kan nu niet meer dan over u en my weenen. - En zy liet hem alleen in zyne vertwyfeling. {==179==} {>>pagina-aanduiding<<} Zesde hoofdstuk. Huwelyk, wanhoop en geluk. Demhar was zwymelende neêrgevallen en, even als het dier dat in het strydperk doorstoken, nog eenige krampachtige bewegingen maekt alvorens het sterft, had de rampzalige jongen zich nog zenuwachtig saemgetrokken, eer hy roerloos liggen bleef. Het leven was nogtans geenszins in hem uitgedoofd: dat rampzalig iets wat wy leven noemen vervolgt steeds de ongelukkigen, voor welke het nietbestaen een heil zoude zyn. De honger wekte Demhar en deed hem bevroeden dat hy iets aenvangen moest, om een bestaen te verlengen dat zoo ellendig voor hem was. Hy zocht naer middelen om te leven, maer er vertoonde er zich geen dan te werken, en niemand kon hem werk verschaffen dan Sulmath alleen. Hy stapte dan met wankelende schreden naer diens verblyf en, niet dan met den nacht, kwam hy er aen. Hy stond verbluft. Het huis van Sulmath was onmetelyk grooter geworden en scheen een vierkante klomp die des daegs zeer onaengenaem van bouworde zyn moest. Nu met den nacht had hy een vervaerlyk voorkomen: de ontelbare ramen waermede het gebouw doorkloven was, gloeiden van onder tot boven. Het scheen dat er een onuitbluschbaer vuer in brandde, een vuer dat in den kelder aenvang nam en tot aen den zolder knalde. Uit de aenvoegsels ontlastte zich een stinkende walm, wonderwel geschikt tot het verspreiden der pest; en misschien waren de schimmen, die gedurig voor de ramen zweefden, van die vreeselyke ziekte reeds aengedaen. Althans vlogen zy halfnaekt, met hangende haren en zwoegende boezems, voorby de vurige openingen. Zy kermden en weenden, of zongen ook wel losbandige liederen, en dit zoo kryschend en weemoedig, dat het zeker niet van vreugde was. Op aller gelaet stond er iets gegriefd, eene soort van kenmerk, misschien het teeken dat zy reeds van den dood gekocht waren om naer zyne slagtery te worden overgevoerd. Was het daer dan het voorgeborcht der helle? Was het daer de ingang van {==180==} {>>pagina-aanduiding<<} het verblyf waermede men Demhar van jongs afaen had vervaerd gemaekt? De Tartarus joeg toch nooit zulk rumoer in het oor der heidenen, als het gehuil dat Demhar uit deze wooning tegendreunde. Het was een naer gedommel, een eentoonig klopgerucht dat nooit uitscheidde; steeds herbegonnen, steeds vernieuwd, aengevuerd als het was door de schimmen, welke bywylen voor de gloeijende ramen bewogen. En nevens dit tooverachtig gebouw stond er een toren, die als de nagalm gaf van het inwendig gerucht. Hy was smal en rond en spits, onduerzaem en onbestand tegen aenval. Daeruit steeg onophoudend een fluitende damp ten hemel, voorgelicht door glinsters, die tintelend nederdaelden en in keikens op den bodem vielen. Zy regenden op Demhar neder die, reeds in rook gehuld, van schrik stond te beven. Het kille zweet zypelde van zyne lidmaten en hy wilde dit akelig oord ontvlugten; maer de honger grynsde hem tegen en kluisterde hem ter plaetse vast. Dit knokkelig spook is onverbiddelyk, het gelykt den slavenmeester, die, door zyne met nagelen aengescherpte zweep, de negers voortdryft. Het joeg Demhar naer de poort en deed hem schellen. - Wat wilt ge? - was de vraeg. - Werk en eten, - luidde het antwoord. - Gelyk de anderen, - grynsde men. - Ho neen, neen! - smeekte Demhar, - ik ben nog geene schimme. Men liet hem glimlachend binnen, en Demhar begon te arbeiden. Hy vervaerdigde al die zaken welke door pracht en verspatting gezocht worden; hy vond dingen uit, die men te voren nooit kende, waer de meest verfynde verdorvenheid nooit lust toe had gevoeld. Nacht en dag wroette hy voor den bitteren bete broods, en toch had hy altyd honger en toch was hy steeds naekt. Wel mogt hy Sulmath bidden en smeeken hem toch wat beterschap in zyn lot te vergunnen. Sulmath jubelde als hy zynen neef vermageren en langzaem wegsterven zag. Ho, wat leed de ongelukkige Demhar! Niemand kwam hem troosten, niemand bood hem verkwikking aen. Sulmath had de oppermagt der aerde en Demhar {==181==} {>>pagina-aanduiding<<} was verlaten in het stof waerin hy zyne dagen en zyne nachten doorzwoegde. Somtyds, tusschen de vlagen zyner wanhoop droomde de jongeling van Harmona, en die herinnering verligtte hem. Hy wist stellig dat dit meisje nog dikwils aen hem dacht; want hy zag haer bywylen, doch ter nauwernood, en dan weende zy of zag hem treurig aen. Troost noch hulp bieden kon zy, dat giste Demhar wel; want in het huis Sulmath's, waer de maegd nog gevangen zat, was het zeer onbetamelyk aen Demhar te denken, zeer verachtelyk over hem te spreken, en zeker een schelmstuk als men de stemme ten zynen voordeele verheffen dorst. Harmona had ook al menigen traen in dit huis geweend en er al menigen bitteren beet gegeten; zy had er ook al hare weldadige gewoonten moeten krenken en zich schikken naer den onverbiddelyken wil des meesters, of naer de wetten welke Burgarhil voor het behoud des huizes had voorgeschreven. Voeg daer by dat zy hare neiging voor Demhar had moeten smooren; dat zy die liefde, welke zulke heilryke gevolgen hebben kon, maer zoo noodlottig was uitgevallen en daerom juist nog dieper gevoeld werd, moest uitroeijen en zich dwingen aen Sulmath te denken, welke misschien toch eens haer gemael wezen zou. En bedenk dan of dit alles het meisje niet moest ondermynen; of geene bange, lange ziekte haer traegzaem ten grave slepen, en dus het eenige deugdzaem wezen dat nog bestond wegmaeijen moest. Helaes, zy werd steeds tengerder en tengerder, magerder en magerder; hare gebaren werden slepend, haer gang traeg, en hoewel zy nog ieder die haer zag door hare schoonheid betooverde, bleek het genoeg dat zy haren jongsten stond naby kwam. Met Sulmath noch met Mordohan verging het zoo. Die verbrasten den tyd in slemperyen en hitsten elkaêr ter verdrukking aen. - Demhar, - zei Sulmath, - ligt nu wel ten gronde geslagen; wy hebben hem duchtig gestraft voor zynen lang verganen overmoed, maer zou hy niettemin niet weder kunnen opstaen en ons vergruizen? - Onmogelyk, - antwoordde Mordohan. - En my dunkt dat hy {==182==} {>>pagina-aanduiding<<} reeds te laeg is gedaeld dan dat wy hem nog meer zouden kunnen doen bukken. - Laeg genoeg gedaeld! En gy herinnert u dat hy eens de magt aen u ontnam en Ardhan doodde! Dat onze geesten toch komen om het gedacht van grootere verdrukking in ons op te wekken! Dit woord werd van de beschermers gehoord, welke te samen op het schaekbord te spelen zaten. Zy waren vrienden geworden van toen Burgarhil de oppermagt kreeg en aen Adalhil toeliet zich onder zyne bescherming te herstellen. Die vriendschap had noodlottig op Sulmath's geest gewerkt: hy had door dien omgang veel van zyne sluwheid verloren, en nog meer van Adalhil's kwaedaerdigheid overgeërfd. Hy was zoo ver gegaen dat hy dezen nabootste en op zyn kleed het kabalistisch schrift griefde, dat wy in het begin op het gewaed van Mordohan's geest hebben ontdekt. Denk nu hoe groot Adalhil weder geworden was, en hoe zyn tooisel prachtig tegen dat zyns vriends afstak. - Ik weet een onfeilbaer middel om Demhar geheel te fnuiken! - riep Burgarhil, toen zy genaderd waren. - Maek hem krygsman! Allen borsten in eenen schaterlach los. - Waerom? - vroeg Sulmath. - Wel om u te verdedigen. - Wy verdedigden steeds ons zelven, - sprak Adalhil fier. - En wy hebben dat niet noodig. Wy hebben slechts Demhar tot vyand; dat hy ons dus tegen zichzelven verdedige. - Maer we geven hem de wapens in de hand, - merkte Sulmath aen. - Hy is te getrouw om ze ten zynen voordeele te durven gebruiken. - Maer, hoe dwingen we hem tot de dienst? - Zie, we zullen eens lachen, - sprak Burgarhil. - Doe gy, Sulmath, of ge ook soldaet wildet zyn, en lot beide wie het wezen zal. Zoo gezegd, zoo gedaen; de teerlingen werden gehaeld en Demhar geroepen. {==183==} {>>pagina-aanduiding<<} Hy kwam onmiddelyk en men fluisterde hem de voorwaerden onverstaenbaer in het oor. De ongelukkige nam de dobbelsteenen en riep, boven! en wierp dry zessen, welke hem met hare zwarte oogen vurig beschouwden. - Ge hebt gewonnen! - riep men uit, - en hadt ge het tegendeel geworpen hadt ge ook gewonnen. - Burgarhil lachte wen hy dit zegde en, na dat Demhar gewapend was, stak men hem buiten de poort 1. Hier stond hy op schildwacht, om zich zelven van zyn meester af te houden. Maer zyne nieuwe bediening bragt hem in betrekking met menigen buitenman. Hy wenschte een reisje in de velden te doen en trok op eenen dauwryken morgen uit. De streken die hy afliep bloeiden en waren ryk bebouwd; doch met zulke vreemde gewassen dat Demhar ze niet kende. Zy moesten weinig voedsel verschaffen, want die welke hen bewerkten waren mager en zagen er arm en mismoedigd uit. Zy schenen zoo veel te lyden dat Demhar hen niet dorst aenspreken, uit vrees dat zy hunne ellende mogten klagen aen hem, die niet meer dan klagt en ellende was. Hy vervolgde dan zynen weg tot dat hy eene groote hoef gewaer werd. Het kwam hem voor of hy die meer gezien had; maer ze was nu vervallen en het strooi der daken hong in flarden op den muer. Onkruid wies er weelderig op, en de hond scheen zoo zorgeloos, alsof hy wist dat er by zynen meester maer weinig meer te bewaken was. Demhar klopte aen, hy wilde zich verzekeren of het daer was dat hy in beter dagen was geweest. Het eerste wat hy ontwaerde waren de meisjes die eens mutsen van Sulmath kochten. Zy zagen er slordig uit, want al wat Sulmath ventte was kort van duer. Toen sloeg Demhar de oogen verder en zag den huisvader onder den schoorsteenmantel zitten, nevens eene vrouw die van ouderdom waggelde. Hy herkende de laetste en liep er heen. {==184==} {>>pagina-aanduiding<<} - Rembha, Rembha! - riep hy verheugd. - God is alles, en profeet Sidhan is heilig! - was het antwoord. - Maer herkent ge me niet, Rembha? - God is alles, en profeet Sidhan is heilig! - herhaelde zy. - Wat heeft die vrouw? - vroeg Demhar. - Ze is zinneloos! - En gy dan pachter? - ging Demhar voort, ontwarende dat de man altyd strak voor zich uitzag. - Hoe hebt ge u nu? - Maer de vader zag steil vooruit. - Zeg, pachter, goede pachter, weet ge dan niet meer dat ge my eens op uwen zatten schouder droegt? - Doch de boer sloeg zyne oogen niet van het onbepaelde punt waerop zy gevestigd stonden. - Die man is kindsch! - hernam de huisvrouw en begon bitter te weenen. - Ach! - vervolgde zy tusschen hare tranen, - wat zyn er al rampen op ons neêrgestort; wat hebben wy het zuer betaeld u de helft in Sulmath's winst ontroofd te hebben. Dan hadden wy ten minste een beschermer gehad! Maer nu, nu zyn wy, helaes, in de klauwen van den onverbiddelyken geldgier, die zweet en bloed en hersenen te gelyk opzuigt! Ho, het is zoo pynlyk u het eten uit den mond te zien rukken door een man... - De vrouw legde eensklaps hare hand op den mond, zy had de aenstaende bruid van haren meester Sulmath zien naderen. De deur ging open, en een yskil rilde door de leden van Demhar. - Harmona! - riep hy uit, en zoende de hand zyner geliefde. Zy aenzag hem treurig en met een blik die al hare liefde en heel haren weemoed bevatte, en, na hem eene poos doordringend te hebben aengestaerd, sprak zy jammerend: - Demhar, goede vriend, ge zyt diep, zeer diep gevallen, en misschien zult ge nog dieper dalen. Maer ik ook ben ter neêr gedrukt. - Zy zweeg een stond, waertusschen Demhar pynlyk weende; toen hernam zy: - Maer het onverbiddelyk noodlot wil het zoo, en zeker was het aldus van voor de eeuwen in der gebeurtenissen boek beschreven. En tegen den wille Gods is er niets in te brengen. {==185==} {>>pagina-aanduiding<<} Zy zweeg nog eens, want hare tranen beklemden haren gorgel. - Want dat dit zoo niet ware, haddet ge dan de doos verloren, die nu voor eeuwig verdwenen is? Maer denk niet dat ik u ooit vergete, de edelheid verlaet den mensch nooit en ik help zoo gaerne de ongelukkigen. Ik koom hier ook om hulp te bieden. De huisgenooten wilden haer bedanken, maer zy hield hen tegen en hernam: - Ik ga me aen Sulmath verbinden. De eisch der omstandigheden gebiedt het. Wel zal ik rampzalig wezen met dien harteloozen man, vol geld- en bloeddorst; maer ik zal mynen troost vinden in u wel te doen. - Is er dan toch geen hoop meer, nooit meer? - gilde Demhar. - Nooit! - knalde de priester, welke binnenstoof en de armen op de borst kruiste. - Nooit! - weêrgalmde Demhar tusschen zyne snikken. - Nooit! - hervatte de andere; - en aenzie voortaen deze vrouw uit uwe laegte. Wordt er u eene weldaed van haer toegeworpen, dank dan den hemel en bid God! - Maer, - smeekte Demhar, - gy dien ik nog bemin in weêrwil uw verraed, kunt ge ons dan niet helpen, kunt ge my niet ondersteunen tegen Sulmath, die u weldra geheel verloochenen zal? - De wille Gods verbiedt het! En daer er tegen zulk antwoord niets was in te brengen, vielen allen op hunne kniën en dankten God die hen kastydde. Demhar verdween. Hy grimde onder zyn wapendosch en wierp in zyne vertwyfeling zyne menschheid af. Even gelyk het binnenste van den afgevallen appel verrot en door maeijen wordt verknaegd, zoo bedierf het harte van Demhar, nu van al de zynen wreedaerdig weggerukt. Hy vierde den teugel aen al zyne dwaze driften, en zyne ziel werd zwart en vuil en geil, vol hatelykheden en vol razernyen, gelyk die, welke sinds eeuwen in het onderaerdsche hol dolen. Hy droeg in zich als eene bron van ondeugden en ziekten. Hy werd een biekorf van afgryselykheden, een put van modder. Hy verloor al wat hem aen de menschheid hechtte en werd als een dier dat zichzelven verknagen wil. Hy was bloeddorstig, wraekgierig, hebzuchtig, {==186==} {>>pagina-aanduiding<<} vol roofzucht en lust naer moordery. Hy kroop in het slyk der zonde en zocht de vreugde in de vuilnis. Hy dook daer dieper en dieper in, en plonste in de yselykheid. Altoos peilde hy verder, altoos wilde hy dieper, en hy groef en hergroef in den afgrond, hy plaste voort, altyd voort, tot dat hy kwam waer niets meer is dan modder, welke tusschen klippen spoelt. Hier bleef hy liggen, want hy kon niet verder. En gelyk de pad zich vrolyk in het slyk der gracht ronddraeit, zoo ook wikkelde hy zich vol genot in de vuilnis zyner misdryven. Maer hy begint schielyk te sidderen; zie eens met welke wanhoop hy zich de haren uitrukt. Is het misschien dat berouw zyn boezem doorvlymt en hem ten bloede ryt. Hy slaet zyne oogen smeekend ten hemel, en heft nu het hoofd fier op, alsof hy vrymoedig door de toekomst der eeuwen wilde zien. Is hy dan weêr mensch geworden daer hy weder hoopt? Heeft hy zyne vernedering gevoeld en stapt hy uit de schande? Wat heeft dan die verandering veroorzaekt? Hy zelf fluistert het u tegen. - Ik heb het geschenk myner geliefde Harmona wedergevonden! - gilt hy, en waerlyk de prachtige tooverdoos glinstert in zyne nog bemorschte handen. Middelerwyl feest men in het huis van Sulmath; de kapel is er met gouden laken behangen en de stemme van het orgel rolt in vlagen van harmonyen onder het hooge gewelf rond. De choorknapen zingen; hun wierook dauwt balsemend naer den hooge. Alles is er vreugde, en in de kerk, en daer buiten, en in huis en op het veld. Men jubelt: de meisjes dansen in de weide, de kinderen huppelen over de laen, de knapen spelen in het bosch. Men zingt, men klinkt. De vogelen kwinkeleren onder den warmen zonneschyn en de boomen suizen hunne dankzegging aen Hem die hen schiep. Geheel de natuer en het menschdom is verheugd, en zelfs de schimmen uit het gebouw deelen in het algemeen vermaek. Men zou zeggen dat er niets dan weelde is. En waerom dan toch die blydschap? Is het misschien dat het eeuwig heil geboren wordt? Neen, neen! want ik zie Sidhan tot plegtigheden bereid; {==187==} {>>pagina-aanduiding<<} hy heeft zyn beste gewaed omgord en zingt lofzangen in de kapel. Zy klinken deftig boven het gejubel en booren door de nooten, die het orgel langs de wanden zendt. Bywylen heft de priester zyne oogen ten hemel en bidt, en roept den zegen des Heeren over het paer dat voor hem zit neêrgeknield. Dit paer is Sulmath en Harmona; Sulmath prachtig uitgedoscht en opgeblazen van hoovaerdy, Harmona omhuld met de treurnis harer martelie. Hoe bleek is zy toch; wat is haer lyden in wrange trekken op haer gelaet gegriefd! Hoe beeft ze, naermate het oogenblik nadert, dat ze haer huwelyk voltrokken zal zien. Helaes, niemand bemerkt hare smarte, niemand begrypt hare foltering. Alles jubelt maer voort en huilt zyne vreugd sterker uit. De Geesten zelven kryschen mede, zy ook tergen de maegd met hunne liederen. Zie eens hoe vrolyk zy boven het altaer klapwieken: zy stoeijen, zy spelen; hunne hoofden drukken tegen elkander en hunne lichamen zyn als aeneen gehecht. De plooijen hunner kleederen weven zich te samen en de beschermers gaen zich ineen smelten, vereenzelvigen. Die wezens zonder eigenlyke stoffelyke bestanddeelen vloeijen zoo gemakkelyk te samen, en zie maer hoe hun beider gelaet tot een wordt, hoe hunne boezems maer eene enkele zwoeging maer hebben, hoe ze maer een geheel meer te vormen schynen. Ho, nu zal de magt maer éen meer zyn. En daer men dit mysterie gebeuren ziet verdubbelt de blydschap: de zangen galmen hooger, het orgel rolt grover; men danst, men lacht..... Maer waerom eindigt dan het wonder niet? Waerheen ziet ge, o Adalhil en Burgarhil? Is het naer dit wolkje, zwanger van orkanen dat uit de verte afgedreven komt, of is het naer den man die het geleidt. Hy is toch fier en magtig en in zyne hand draegt hy eene doos die wonderen doet. Zy nadert en de aerde beeft; ze is daer, en het tempeest knalt door den hemel. De vreugde versmelt en het gejubel wordt stil; de wierook slaet ten gronde en het orgel zwygt, alsof eene ongeziene hand den adem in zyne reuzenlongen verstikte. Waerom dan, Sidhan, huwt ge de verloofden niet? - Harmona! - roept Demhar, en de maegd gilt, en zy rukt zich van Sulmath's zyde los. {==188==} {>>pagina-aanduiding<<} En de menschen vallen elkander aen met de schrikkelykste verbittering. Men wil de vereeniging der machten niet meer, maer hare vernietiging. En de geesten woelen onder de menschen en het afgryselykste rumoer stygt in de lucht. De weêrlichten flitsen onder de stryderen; de donder weêrgalmt bulderend over bloedige verwoesting heen. Alles slaet ter neder, en wart door elkander, en komt weêr boven, en zakt op nieuw omlaeg in eene vreeselyke vermaling. Is dit dan het einde van die hemelschoone streek? Is dit dan de verdelging waer eeuwen en eeuwen profetisch van gewagen, welke over het sidderend aerdryk nederkomt?.... 't Is nacht. Het huis van Sulmath staet weder van onder tot boven in gloed; de lange, slanke toren dampt fluitend en de schimmen wemelen kermend voor de ramen. Er heerscht eene drokte, een rumoer, waer geen denkbeeld van te geven is, en knarzende wielen en kloppende hamers verwekken een geraes, dat op den toon van tjikketjakke tjikketjakke nederkomt. Maer, ontwaer ik tusschen de woelende spooken Demhar niet? Zeg, staet hy daer niet aen den blakenden oven, die, te midden van het gebouw, zynen vlammenden muil openspart? Herkent gy hem niet aen zyne gespierde armen, aen zyn edelmoedig voorkomen? Herkent gy hem niet? Ho, hy is het, hy is het, de rampzalige! Heeft dan toch de doos niets meer kunnen te weeg brengen, dan de ineensmelting der twee geesten en het huwelyk van Harmona met Sulmath te beletten? Het kleinood was, dacht my, magtiger. Maer misschien heeft Demhar haer wederom verloren? Doch neen, want hy houdt haer in de hand; maer helaes! de slimme Sulmath heeft hem een deel zyner winste geschonken, en nu meent de onervaren jongeling dat het heil in den stoom verholen ligt. Hy hoopt dat die eens den arbeid zal vernietigen, en daerom werkt hy zoo moedig in het reusachtig gebouw. Zie eens hoe onverschrokken hy voor den oven staet, hoe rood hy hem doet blaken. Hy is omringd van vuer; de sprankels beregenen zyn lichaem, de vlammen dansen tot aen zyn verzengd gelaet, en {==189==} {>>pagina-aanduiding<<} toch werpt hy voedsel, altoos nieuw voedsel der hongerige vlammen toe. Hy werkt en zwoegt; hy brengt het geheel in beweging; hy schynt de ziel van dit steenen lichaem waer geen enkel deel meer stil van staet, waer van ieder hamer, ieder wiel leeft. Hoor eens hoe het gebouw onder zynen arbeid trilt; wat gedommel, welk getjok, tjikketjakke tjikketjakke! En de schimmen stuiven voort op dit helsch muzyk. - Tjikketjakke, en zy storten meer beweging in elk werktuig. - Tjikketjakke, en Demhar doet de vlammen hooger stygen; en damp en rook fluiten door den toren, en huilen en kermen in de schouw. Maer de toren is te eng voor al dien stygenden stoom: hy zwoegt en hygt onder de beklemming; zyn zwakke muer barst, en uit de spleet zucht het woord: vernieling! op de bange streken van het eiland. Vernieling! en Demhar stookt voort, vernieling! en hy werpt zyne dooze in de vlammen, en wederom wordt hem door Sulmath de helft van de winst ontroofd. Het kleinood stygt naer boven, gedragen op den sterken stoom; het draeit en dwarrelt in den toren, gelyk het dorre herfstblad dat door den avondwind van zynen tak wordt medegevoerd. Nimmer zal het als dit blad den grond hervinden, nimmer zal het zachtjes in de handen van Demhar nederkomen; want de forsche stoom dryft het hooger en hooger, aengespoord door den rampzaligen jongeling. Harmona ontwaert dit ongeval: met tranen smeekt zy Demhar toch te trachten het juweel op nieuw te veroveren; doch de ellendige verkeert in eene wanhopige ylhoofdigheid; hy hoort haer niet, en werpt hout in het knallende vuer. Vernieling! en de wielen knarzen, en de hamers kloppen, en de schimmen verlevendigen het dommelend gewoel. Toch wordt er intusschen groote ellende onder de werkende spooken verduerd. De velden, overrompeld door vreemde gewassen, welke het vuer in prachtvoorwerpen verandert, leveren het noodige voedsel niet meer op. Het knypend gebrek nadert met rasse schreden en de schouw, geprangd door den dollen Demhar, verandert den toon van haer onheilspellend geschuifel. Hongerdood! huilt ze, en de spooken vermageren. Hongerdood! en zy worden als geraemten waer eene verdroogde huid over {==190==} {>>pagina-aanduiding<<} gespannen is. Niettemin zweven zy nog moedig in het ronkend gebouw; de werktuigen scharrelen onder hunnen arbeid, en zy begeleiden het naer geluid door hun hartverscheurend gekerm. Honger, honger, hongerdood! en eenige verzwakten rollen onder de slepende wielen en worden tot bloedigen modder vermaeld. Maer de priester krygt medelyden met de rampzaligen. Hy is ter vervulling der voorzegging Demhar's van Sulmath verloochend, nu deze hem, na ieders onderwerping, niet meer noodig heeft. Niet alleen werd hy door den opperheer van alle magt verstoken, maer deze heeft hem nog beschimpt en bespot: hy heeft hem valsche leerstukken en domme bygeloovigheden opgetegen, en als valsche profeet met schande bespot. Nu voelt de priester berouw over zyne heerschzucht, nu wenscht hy alles te herstellen, wat hy te voren heeft verbrouwd. Hy wendt zich tot Demhar en wil de geluksdoos helpen openen. Doch die ylhoofdige wyst in den stoom, roept: - Ze is in de schouw! - en strooit versche kolen op de vlammen. Honger, honger, hongerdood! kryscht de toren, en Demhar vuert hem aen. Hongerdood! en de geraemten spoeden voort by zyne aensporing, en de wielen ronken en de hamers knetteren, en het akelig gedommel van tjikketjikkketjak tjikkketjikketjak stygt ten hemel. Middelerwyl beginnen de oogen dof in de hoofden der lyders te staen; de ellende heeft hen verzwakt en zy slepen hun versleten aenzyn rampzalig voort. Men bespeurt dat hen eene onverbiddelyke ziekte heeft aengegrepen en: teering! teering! huilt de dampende schouw. Teering! en Demhar gevoelt krachtverlies: zyn forsch gestel is ondermynd, zyne oogen beginnen steil te staen, zyne magere wangen worden vael en geel van kleur; en toch kan hy van zyne stoomdolheid niet terugkomen. Teering! en de priester met Harmona, door de bange ziekte aengetast smeeken om hulp. Teering! en Sulmath kwynt in zyne paleizen; hy spot daer met den versmeltenden Mordohan. Teering! en Sulmath worstelt tegen die trage pest. Hy heeft haer noch door arbeid, noch door gebrek over zich gehaeld, maer het losbandig teugelvieren zyner {==191==} {>>pagina-aanduiding<<} driften, maer al de geile vermaken die rykdom en overvloed verschaffen kunnen, hebben hem haer toegeworpen, Teering! gilt het stoomtuig voort, en het akelige tjikketjikketjak beantwoordt het. Teering! kermt de gespleten toren, en de zieken zyn te zeer ontmoedigd om de akkers te bebouwen, zy vergeten hunnen arbeid en de aerde vangt met treuren aen. Het onbesnoeid geboomte laet zyne bladeren hangen, de vruchten rypen niet meer, en de bloemen blyven zonder geur. De vogelen verkwisten hun gefluit aen geene doove natuer en de lucht, met smook en stoom vervuld, is waterachtig en schynt bedorven. Zal dan toch geheel die streek door die ziekte vergaen; zal ze traeg en langzaem wegtreuren, gelyk men dikwils een mensch met kleine voetstappen den koelen kelder der vergetelheid indalen ziet? Ho, dan liever de vlammen van Sodoma! Dat de solfer toch nederregene en de ongelukkigen verstikke; dat de godwrekende gloed alles verkole, dat hy de zeeën verdrooge, de bergen tot assche verzenge! Dat hy alles verbrande en verniele zonder lange pyne, zonder dien eeuwendurenden doodsangst, welken men verkwyning noemt! Maer de ziekte heeft ondertusschen groote vorderingen gedaen; zy heeft reeds diep, zeer diep in de harten getast. Het bloed dryft trager en trager de aderen rond; de ontmoediging verwint het krachtverlies, en weldra heeft niemand den moed meer het vuer van Sulmath's huis aen te houden. Demhar zelf gaf het op; hy die zulke hoop op de vuerkracht voedde, hy die met zulken iever, met zulke aerdsdolheid alles in beweging bragt, hy die zoo helsch stookte, moest voor den invloed der ziekte onderdoen. Hy liet den oven uitgaen en weldra sloeg een muffe smook door het huis. De forsche damp, die te voren met paerdenkracht de schouw doorsloeg, verzwakte, en de tooverdoos daelde dwarrelend lager op zynen flauwen adem. Lang draeide zy nog; haer gewigt kon niet eensklaps de verminderde magt verwinnen, maer eindelyk zegevierde hare zwaerte. Het juweel, blinkender dan ooit te voren, rolde tot aen de voeten van Demhar, welke uitgeleefd, met hangende armen voor den half uitgedoofden oven zat. Hy had de kracht niet meer haer op te {==192==} {>>pagina-aanduiding<<} nemen en te zoenen, maer Harmona en de priester zaten by hem. Min verzwakt, namen die het kleinood op, en poogden het te openen; doch het ging zoo gemakkelyk niet en al hunne poogingen werden teleurgesteld. Hunne hoop alleen kon hen tot voortgaen dwingen, en, betrouwende dat God eindelyk met genade op zyne zoo streng gekastyde kinderen zou nederzien, vielen zy op hunne kniën en smeekten den hemel om hulp. Demhar bad mede en een meêdoogende engel droeg het kermend verzoek voor den gebieder der eeuwen. Die is ook meêwarig: hy had medelyden met het afgefolterd gezin. Hy wenschte de dood der ellendige niet, maer wilde dat zy door jaren lyden de deugd zouden hebben aengeleerd. Hy vond het oogenblik voordeelig om zyne genade op hunne ontkiemende deugdzaemheid uit te gieten, en schoot eene zyner helderste zonnestralen op het heiljuweel. Het licht was zoo klaer dat het de doos tot in hare minste deelen scheen te vergooten en Harmona ontdekte weldra de geheime veer, die, losspringend, de gulden eeuw terugbrengen ging. Gillend van vreugde liep zy naer Demhar, omhelsde hem met de vurigste liefde en, zyne verzwakte hand op de springveer leggende, gebood zy hem toe te duwen. Hy gehoorzaemde, en eensklaps ontschoot eene glinsterende vlamme het kleinood. Haer licht verspreidde zich over het eiland en tastte de beschermgeesten aen. Deze waren onbestand tegen hare brandende klaerheid, en versmolten als de sneeuw voor de zonne. Tevens was er eene bezielende kracht, eene soort van herscheppenden ether uit het kleinood gevloeid; hy drong door tot in het binnenste der levendige wezens en bedwelmde hen door zyne geestrykheid. Zy werden vervoerd, en toen Demhar uit zyne verbystering ontwaekte, bevond hy zich onder den heldersten blauwen hemel, door eene gulden zonne verwarmd. De vruchtryke boomen wemelden met hunne bladeren, de gelende graenvelden ruischten hun lied en de bloemen bezwangerden de lucht met eenen verkwikkenden geur. De vogelen floten: zy zongen hun welkomgroet aen het wordende heil en betooverden Demhar door hun welluidenden galm. Hy zat daer ook zoo gelukzalig by zyne beminde en hand aen hand met Mordohan en Sulmath en den {==193==} {>>pagina-aanduiding<<} priester, welke hem omhelsden met eene vurige, eeuwige broederliefde! Zoo is het einde dat myn droomen Aen 't zwoegen van die lieden gaf. Zou 't menschdom ook tot daer eens komen, Of kwynt het slechts naer 't kille graf? De doos gaet toch zoo moeilyk open; Wy poogen nu reeds eindloos lang. Helaes! 't is beter nog te hopen, Want wanhoop maekt het harte bang! December 1847. {==194==} {>>pagina-aanduiding<<} De eik, door Willem Rogghé. (Bekroond in den wedstryd van 't Vlaemsch Gezelschap te Gent, voor 1848). Lydt ende klaegt, daer Ge leeft. Joh.-Alf. De Laet. I. ................... En 'k vroeg aen een gryzaerd: ‘Weet gy hoeveel jaren Die boom deze lanen met lommer bedekt?’ En 'k waende in des ouderlings oog iets te ontwaren? Dat smarte geleek, door herinn'ring gewekt. De gryzaerd. - ‘Dat weten?.... O neen! want al hulde de winter Des levens myn schedel in sneeuwigen dos, 'k Zag steeds hier dat lommer; - eilaes! ik hervind er Myn' droomen, als jongling, - als kindje, myn blos! Ja, daér, kwam ik, speelzieke knaepje, my tooijen Met bloemen en loof - en, als 't koeltje zoo ligt, Er hupplen en springen - en eikeltjes gooijen, Naer 't vogelyn, ginds op die takjes, gerigt. Ja, daér zat ik, jongling, by 't glansen van 't maenlicht, Soms uren voor schoonheid en liefde geknield, En heil zoekend daér, waer er enkel getraen ligt En loutere droomen, waer 't leven van krielt. {==195==} {>>pagina-aanduiding<<} Toen later, ik, gryze, in den lommerkring geene Genuchten meer vond, - als er alles en droef En somber my scheen, dan schonk de eik my nog eene Herinn'ring: die steunstok, - al wat ik behoef! - Ga, vraeg gindschen heuvel zyn ouderdom, dichter, Of vraeg het den wind, sints hoe lang hy zyn blaên Doet ridslen; - want ik, 'k buige reeds onder 't wigt der Bedaegdheid.... en steeds zag ik bloeijend hem staen.’ II. En immer bloeijend, immer groen, Groet gy de lent, ten spyt der wormen, o Noordereik! en immer koen, Staet gy daer pal, trots tyd en stormen. En jaerlyks won uw lommer aen, En, worstlend met de zonnestralen, Spraekt ge eens: ‘Gy zult niet verder gaen, Geen licht zal tot myn stam meer dalen.’ De zon bescheen den stam niet meer. Geen enkel straeltje of drong of glom er Door 't ryke loofgewelf nog neêr: 't Werd alles koelte er, alles lommer. En daér, daer is my 't mym'ren zoet, Als voor myn blik die tinten zweven, Die ge uit uw schedel dalen doet Op 't ryk, den gryzen reus gegeven. Want daer klopt my den boezem zacht, Want zooveel grootheid wekt den eerbied, Ja, 'k staer verbaesd op al die kracht, Waermeê ge uw kruin zoo fier ter sfeer schiet. {==196==} {>>pagina-aanduiding<<} En dan, ontzaggelyke vorst, Dan vraegt myn' ziel sints hoeveel jaren Dit plekje grond uw stam al torscht. - Geheim, dat gy slechts op kunt klaren. En 'k weet niet wat aenloklykheid 't Gemoed my streelt wen ik u nader, Waerom 'k van u zoo droevig scheid, Waerom 'k u min, als 't kind zyn vader. - Is 't ligt omdat uw reuzenbeeld Den roem my maelt van 't grootsch verleden, En dit het wee myns boezems heelt, Er ingestort door 't roemloos heden? Of is het, gryzaerd, ligt omdat 'k U soms met liefde een traen zag mengen By die - als smart myn ziel omvat - Welke ik aen uwen voet kom plengen? - Want 't vocht dat de ochtenddauw u schenkt, Niet waer, dat zyn wel uwe tranen, Schoon gy daer 't torteltje meê drenkt, Dat dorstig klapwiekt langs dees lanen? Ja, tranen zyn 't!.... want zeekren dag Dat ik myn smart niet kon verkroppen, Zaegt gy ligt wat op 't hart me lag, Ik voelde op my uw tranen droppen! En 'k blikte, droever nog, omhoog En dacht: ‘ja, onder 't feestkleed zit er Ook smart, omsluijerd voor myn oog.’ ‘En 's gryzaerds traen vloeit toch zoo bitter!’ {==197==} {>>pagina-aanduiding<<} En 't scheen my dan of uw geblaêrt, Waer koeltjes zacht door henen vlugtten, Met meer gevoel dan iets op aerd' My zei dat reuzen soms ook zuchtten! Ja, 'k hoorde, - 't was geen droom, niet waer, Dat my die twyfel niet verscheure, - Ik hoorde uw stem - zy sprak zoo klaer: ‘Ik treure!’ III. Hoe! gryzaerd, gy zoudt kunnen treuren En weenen - weenen als een wicht, Gy, die by de eerste lentegeuren Steeds hooger 't hoofd ten hemel rigt? Zeg, wat zou u zoo innig smarten, U, wezen met verharde ziel? Gy mogt verganklykheid zelfs tarten, Als 't al om u verstoof en viel. Gy draegt een feestdos, - wy, wy rouwen, Gy hoort nog zangen, - wy, gezucht, Gy moogt nog op de toekomst bouwen, En wy - op 't graf, dat gy niet ducht. Hoe! gryzaerd, gy zoudt kunnen treuren En weenen - weenen als een wicht, Als u, in lieve levenskleuren, En jeugd en vreugd op 't wezen ligt? {==198==} {>>pagina-aanduiding<<} IV. Maer ook, wat zoudt ge uw smart bedwingen, By 't gapen van des onspoeds muil? Gy, die door volksherinneringen Bleeft regtstaen als een' marmerzuil. - Uw smart is billyk, telg van Vlaenderen, Betraen dien grond, als waerde zoon, Der grootheid troon stortte er aen spaenderen, En plettren wilde ons vreemde hoon! En u, die al die zegedagen, Die al dien roem, dien rykdom zaegt, Ik, ongevoel'ge, ik durf u vragen Of gy ook zucht, of gy ook klaegt!... Voelt al wat leeft, voelt al wat eer kent, By 't aenzien van dien rampenvloed, Die 't noodlot op den Vlaming neêrzendt, Geen gal om 't hart, in steê van bloed? Ja, treur, getuige van 't verleden, Want thans groet u geen maegdenschaer Hier meer, met prachttooi om de leden En goud en edelsteen in 't hair. Thans zyn het havelooze schimmen, Wier lydend lichaem armoê dekt, Wier blik de dood schynt aen te glimmen, Wie vaek uw voet tot doodspond strekt.... Wat moest ge trotsch zyn - als een schoone, Met vreugd en fierheid op 't gelaet, Uw loover plukken kwam, ten loone Van heurs geliefden heldendaed; Of als een moeder van uw twygen Een krans vlocht en op 't heldengraf Heurs lievelings liet nederzygen, - En zoo de onsterflykheid hem gaf! {==199==} {>>pagina-aanduiding<<} Wat moest gy trotsch zyn als uw lommer, Op 't heimvol uer van middernacht, Soms de onderdrukten uitlokte om er Den eed te ontluiken 's dwinglands magt Ter neêr te slaen, of wel te sneven... En gy alleen zaegt dat verbond, Die moedige armen opgeheven... Wat moest die grootsch zyn zulk een stond! Ja, gy moest trotsch zyn - als die helden (Wen 's vyands heirmagt uit 't bereik Van 't zwaerd was) naer uw schaduw snelden, En spraken: ‘Rusten we aen den eik!’ Toen spreiddet gy uw reuzenarmen, Met vaderliefde op 't vrome kroost, Zacht murm'lend: ‘'k mag hen weêr beschermen, Myn dappre kindren, - al myn troost!’ En - al die grootheid is verstoven, Die zooveel wondren heeft gebaerd, Geen vrye kreet klinkt nog naer boven, Zyn' naem is Vlaendren niet meer waerd! Dit volk, dat eens voor vorst noch graven, Slechts voor den dood den schedel boog, Dat volk leed reeds, als vuige slaven, Dat hem de vreemde in 't aenzicht spoog! Ja, treur, getuige van 't verleden, o Deelgenoot van Vlaendrens roem, Het eergevoel wordt daer vertreden, Door bastaerdtelgen, die ik doem! Maer gy, die geene schand wilt erven, - Want schande torschen is zoo zuer, - Wat wacht gy, gryzaerd, om te sterven, Wat kracht verschuift uw stervensuer? {==200==} {>>pagina-aanduiding<<} V. De eik. ‘Neen, neen, 'k wil nog niet sneven, Als waer 't my pas gegeven, Zoo duer is my nog 't leven, Ten spyt van ramp en schand; 'k Verbeide beter dagen, Die 't merk van grootheid dragen, Te lang ter neêr geslagen Was 's Vlamings vaderland. Hoe! 'k zou den dood verlangen, Myn kruin met rouw omhangen Als 't jonger kroost de zangen Der vaedren stout verheft? Hoe! zou de moed me ontvallen, Als men aen Vlaendrens wallen Het vryheidswoord doet schallen - En pligt en eer beseft? Blik ginder naer de kimmen; Ziet gy die klaerte er glimmen En immer klimmen - klimmen, Ons bliks'men in 't gezicht? 't Is 't heilsein onzer oorden, De roem van Scheldes boorden, De fakkel van het Noorden, 't Is 't vlaemsch beschavingslicht! Neen, Vlaendren zal niet sneven, Het Leeuwenvolk zal leven, Den schedel trotsch geheven, Door 't heilig licht gevoed.... {==201==} {>>pagina-aanduiding<<} Het rukke 't walgend onkruid, Geteeld door Zuiderzon, uit, Zyn eigen geestesbron spruit Alleen om mynen voet. Is eens die dag van zege en Geluk voor u gestegen, Hebt gy eens wraek verkregen Voor langverduerden hoon, Dan, nader zonder kommer, Ik nood u in myn lommer, Echtvlaemsche kroost!... o! kom er, 'k Reik u den dappren loon: Eene eiken looverkroon!’ De arme gryzaerd, door H. Pelsers. Ik ben een oude en arme man En vraeg een mondvol brood: Gezegend die my helpen kan, God hoed' hem uit den nood! Zoo lang ik sterk en jeugdig was, Verloor ik nooit den moed; Ik werkte graêg aen 't welig vlas En de arbeid viel my zoet. {==202==} {>>pagina-aanduiding<<} Maer ach! wat wil ik arme doen, Myn levensbloem viel neêr; En schenkt ons God het lentsaizoen, Myn lente keert niet weêr. Ik dwael alleen door dorp en stad, Gelaten in myn lot; En keer welhaest, des levens zat, Getroost naer mynen God. Ik vind somtyds een goeden vrind Die hulp en bystand biedt, En die in my een' broeder mint Wien hy in lyden ziet. Den ryke die in overdaed Zyn dagen lustig slyt, Heeft nooit myn arme ziel gehaet En zelden ook benyd; Geniet hy hier in overvloed Al wat hy wenschen mag; Hy weet ook dat hy 't laten moet By zynen jongsten dag. Dien dag vind ik de schatten al Die ik op aerd' ontbeer, Dan keer ik uit dit jammerdal Naer onzen lieven Heer. Ik ben een oude en arme man En vraeg een mondvol brood: Gezegend die my helpen kan God hoed' hem uit den nood! {==203==} {>>pagina-aanduiding<<} Kunst- en letternieuws. De Moniteur heeft het volgende koninklyk besluit afgekondigd: Art. 1. Er is een wedstryd ingesteld voor het vervaerdigen van een boek dat ten titel zou dragen: Belgische geschiedkundige lezingen. Dit werk zou vooral voor het middel- en lager onderwys bestemd zyn. De bepalingen van dezen wedstryd zyn als volgt: Programma. Een prys van 1500 franken zal toegekend worden aen den schryver van het handschrift, welk volgens het oordeel van een jury, daertoe door den minister van binnenlandsche zaken benoemd, de tweevoudige verdiensten van grondgedachte en vorm zal vereenigen. Dit werk zal moeten bevatten: 1o Levensbeschryven van vermaerde Belgen. 2o Verhalen der merkwaerdige feiten der belgische geschiedenis, en tafereelen of vlugtige schetsen van die tydstippen, welke door de ontwikkeling van kunsten, wetenschappen, letteren, nyverheid, koophandel en landbouw, meest beroemd zyn. 3o Pittoreske en historische afschilderingen van nationale landschappen en gedenkstukken. Buiten de vaderlandsche gevoelens en de getrouwheid die het hoofdkarakter van dezen arbeiid moeten uitmaken, zal de schryver den styl byzonder in acht nemen, en net uit het oog verliezen dat er hier van geene geschiedkundige verhandeling, maer wel van een volksboek sprake is. Het werk moet 3 deeltjes vormen, die afzonderlyk kunnen verkocht worden, en niet min dan 400 en niet meer dan 500 bladzyden uitmaken. De schryver behoudt er vyf jaren den eigendom van. Er zal eene uitgave van gedaen worden waervan de verkoopprys niet meer dan éen frank voor de 3 deelen en niet meer dan een halven frank, voor elk deel afzonderlyk zal mogen zyn. Na verloop van het vyfde jaer vervalt het werk in het openbaer domein. Zoo geen der ingezonden handschriften aen de vereischte voorwaerde voldoet, zal het jury uit allen de voornaemste brokken mogen kiezen en deze vereenigen tot een boekdeel, dat op kosten van het staetsbestuer zal uitgegeven worden, mistgaders eene billyke vergoeding aen de schryvers. Het werk moet voor 1sten january 1850, aen het departement van binnenlandsche zaken ingezonden zyn. De schryvers zullen hunnen naem op hun werk niet stellen, maer alleen eene kenspreuk, welke zy herhalen op een gesloten briefken, waerin naem, wooning, geboorteplaets en adres, geschreven staen. De werken mogen in het fransch of in het vlaemsch geschreven zyn. Art. 2. De kosten, uit dezen wedstryd voortspruitende, zullen op het budget van het departement van inwendig gebragt worden. Art. 3. Onze minister van inwendig zal de leden van het jury benoemen, en al de maetregelen nemen, welke zouden noodig zyn om de uitvoerin van het tegenwoordig besluit te verzekeren. LEOPOLD. Gegeven te Brussel, den 2den November 1848. - De klas der schoone kunsten by de koninklyke Akademie van Belgie heeft voor den pryskamp van 1849, de volgende vragen voorgesteld: 1o Wat is het uitgangspunt en welk is het karakter der vlaemsche schilderschool geweest onder de regering der hertogen van Bourgondie? - Welke zyn de oorzaken haers luisters en van haer verval? {==204==} {>>pagina-aanduiding<<} 2o Welk zyn de palen der wetenschap, langs den eenen, en der kunst, langs den anderen kant, in het hervoortbrengen der uitwendige vormen? En welke zyn, onder de kunstmatige betrekking, de voordeelen en zwarigheden der ontdekking van de louter werktuigelyke handelwyzen, als daer zyn: de daguerréotype de physionotype de galvanoplastie, enz. 3o De nationale liederen der onderscheidene volkeren kenschetsen; aentoonen welken invloed deze liederen tot de 18e eeuw, op de kunst hebben uitgeoefend. 4o Tot hare aenvankelyke waerde herleiden de maten, ons door de hedendaegsche schryvers overgebragt, voor de tempels in Griekenland, Sicilië en klein-Azië, tot de regering van Alexander den grooten, gesticht. - Volgens de uitkomsten die dit werk zal hebben opgeleverd, het stelsel der by de oude bouwkundigen waergenomene evenredigheden ontwikkelen, zoo wel ten opzichte der betrekkingen van de voorname deelen, als omtrent de overeenkomst der ondergeschikte gedeelten. - Het vraegstuk tot de godsdienstige gedenkteekenen en tot het belangrykste tydstip der Grieksche kunst bepalende, heeft de klas alleen de bedoeling gehad, den arbeid der mededingers te vergemakkelyken. Nogtans zou zy met genoegen de navorschingen uitgestrekt zien tot de burgerlyke gebouwen en vergelykingen zien daerstellen met de gedenkteekenen tot latere tydperken behoorende. De, in het latyn, fransch of nederduitsch geschrevene, verhandelingen moeten, vóor den 1n juny 1849, vrachtvry worden gezonden aen den heer Quetelet, vasten secretaris der Akademie. Verschenen werken. Te Gent, by Hoste: Jan de vierde, historisch drama in vyf bedryven, door H. Van Peene, bekroond met den eersten prys in den letterkundigen kampstryd, door de koninglyke maetschappy van Rhetorica, gezegd de Fonteinisten, te Gent, ter gelegenheid van haer vierhonderdjarig jubelfeest uitgeschreven. By Th. en D. Hemelsoet: Zedelyke rigting voor onderwyzers, naer het fransch van Th.H. Barrau, door Edward Vermandel, werkend lid der maetschappy van vlaemsche letteroefening: De tael is gansch het volk, te Gent. - Te Luik, by L. Grandmont-Donders: Keur van Schoolliederen, opgedragen aen de onderwyzers en de vaderlandsche jeugd, en by een verzameld door H. Pelsers, priester, professor by de Normaelschool, te Sint-Truijen. In-8o. - Zoo als in het voorwoord gezegd wordt, zyn deze liederen getrokken uit den voorraed welken ons Duitschland oplevert, uit het Gouden Boeksken, van A. Van Hasselt, uit den Middelaer, enz., enz. Met de grootste belangstelling hebben wy dezen bundel doorloopen; elke bladzyde verraedt den goeden smaek van den verzamelaer, en bewyst dat hy grondig bekend is met hetgeen er voor het schoolwezen noodig is. Geen lied of het is geschikt om godsdienstzin, vaderlandsliefde, of andere heilzame gevoelens in het hart der jeugd op te wekken en te ontwikkelen. Ook zyn de zangwyzen zeer wel gekozen, en wy kunnen den Eerw. heer Pelsers niet genoegzaem aenmanen, om nog veel in dien aerd te leveren. {==205==} {>>pagina-aanduiding<<} Manfred. Dramatisch gedicht van Lord Byron, vertaeld door J.F. Brouwenaar. ‘There are more things in heaven and earth, Horatio, Then are dreamt of in our philisophy.’ Persoonen: MANFRED. GEMZENJAGER. ABT van St.-Mauritius. MANUËL. HERMAN. TOOVERES der Alpen. ARIMANES. NEMESIS. DE SCHIKGODINNEN. GEESTEN, enz. De schouwplaets tusschen de hooge Alpen, - gedeeltelyk in Manfreds slot, gedeeltelyk op de bergen. {==206==} {>>pagina-aanduiding<<} Voorwoord der redactie. Tot hiertoe was de Redactie van het Taelverbond zeer karig in het leveren van vertalingen, en haer voornemen is dit te blyven. Het groot getal letterkundigen, die haer hunne oorspronkelyke bydragen leveren, stelt haer in staet tot dit uiterste middel geene toevlugt te moeten nemen. Dit belet niet dat zy steeds dankbaer de vertalingen aenvaerdt van stukken, die, of het karakteristische van vreemde letterkunden doen kennen, of tot de verhevenste gewrochten des menschelyken geestes behooren. Zoo gaf het Taelverbond in zyne eerste aflevering eene vertaling van de twee Vyandlyke Broeders, van Auerbach, om te doen zien welke zachtstreelende literatuer heden in Duitschland den toon heeft, en nu deelt het aen zyne talryke lezers den Manfred van Byron mede, niet alleen omdat dit dichtstuk een der beste van dien wereldberoemden schryver is; maer omdat het voorzeker als een der meesterstukken onzer eeuw mag beschouwd worden. Even als Göthe in zynen Faust, heeft Byron het gevoelen uitgedrukt dat de mensch met de onzichtbare wereld gemeenschap hebben kan; maer niet als by den duitschen dichter verwekt dit kleingeestigheid of tegenstrydigheden in zynen held. Het karakter van Manfred blyft altyd fier, grootsch, hoovaerdig; hy erkent geene oppermagt dan aen zyn geweten, en de worsteling, welke hy tegen zyne eigene wanhopige gedachten voert, is verschrikkelyk. Ongelukkig heerscht er in sommige deelen van dit stuk eene duisterheid, waervan men niet dan met moeite het floers eenigzins opligten kan. Hoewel de engelsche kritiek dit voor eene grootere schoonheid houdt, zal ieder daer niet gereedelyk mede instemmen; maer er is zulke peillooze schat van poëzy in dit oorspronkelyke stuk, de styl er van is zoo verheven en grootsch, dat men ligtelyk die kleine vlekken over het hoofd ziet, om niet dan het schoone te genieten en zich in de bewondering er van te verdiepen. Hetgeen byzonder in Manfred treft is dat Byron in dit drama al zynen spotteden twyfel verloren heeft; hy blyft daerin wel wanhopig; maer toch doet hy hulde aen een Opperwezen, en de zegeprael die de goede grondbeginselen in het stuk behalen, is van wege den dichter eene kostbare belydenis ten voordeele der zedeleer en van de godsdienst. Jammer, dat Byron niet steeds in zulke gevoelens heeft volhard; hy zou dan niet alleen als dichter, maer ook als mensch hooggeschat kunnen worden; ongelukkig deed hem zyn verblyf in Italië de laetste goede gevoelens uit het hart verliezen, en zyn poëtische geest gaf zich helaes! geene lucht meer dan in hoonend gelach en helsche spotterny, die aen zyne werken wel oorspronkelykheid konden byzetten, maer er ook de lezing van moeijelyk en hartscheurend maekte. Wat daer ook van zy, het onderhavige stuk was hoogst waerdig in onze tael overgebragt te worden en wy danken onzen gedienstigen medewerker die zware taek op zich te hebben durven nemen. Over de vertaling zelve, wil de Redactie niets zeggen; men vergelyke haer met het oorspronkelyke, en de lezing er van zal het talent van den vertaler te zeer doen uitkomen, dan dat wy het noodig zouden rekenen daer de aendacht der lezers op in te roepen. {==207==} {>>pagina-aanduiding<<} Eerste bedryf. Eerste Tafereel. MANFRED alleen. - Een gothische gaendery. - Middernacht. manfred. De lamp moet aengevuld, zy weigert licht Te geven, schoon ik lang nog waken moet: * Myn sluimring - als ik sluimer - is geen slaep, Maer voortgezet en rustloos peinzen, dat Ik niet vermyden kan. In myne borst Dringt eeuwige onrust, ook als 't oog zich sluit, Tot overdenking. Toch, ik leef, en toon Een uiterlyk als ieder sterveling; Maer smartgevoel moet 's wyzen leeraer zyn; Verdriet is kennis: en die 't meeste weet, Betreurt het diepst dit droeve en ware woord: De kennisboom is die des levens niet. Natuergeheim, wysgeerte en wetenschap En al wat 's menschen geest maer weten kan Heb ik doorwoeld, en 'k voel in my de magt Die uitteputten; maer myn leêge ziel Blyft onvoldaen: ik deed aen andren goed En hoopte rust door weldaên die 'k bewees..... Maer 't baette niet: 'k had vyanden genoeg, 'K ontweek hen niet, en menig heeft gebukt..... {==208==} {>>pagina-aanduiding<<} My baette 't niet. Magt, leven, goed of kwaed. En driftengloed..... al 't geen 'k in andren zie, Verzwond voor my als regen in het zand, Sinds 't onvergeetbaer uer! Ik ken geen schrik, Veracht en vloek des zwakken talmers schroom, Of wanklen moed, die, hopend wenschend, zwoegt Of weeke liefde, of hoe het heeten moog. - En nu myn taek. Geheimnisvol bewind! Gy, geesten van 't onmetelyk heelal, Die 'k heb gezocht in licht en duisternis; - Gy, die heel de aerde omzweeft, met etherstof Omkleed; - en gy wie de ongenaekbre kruin Der bergen strekt ten zetel, die op aerd' En in de zee spelonk en rots bewoont -: Ik roep u op door toovermerk en- beeld Waer voor gy zwichten moet.... Ryst op! verschynt! (Eenige stilte.) Zy komen niet. Nu by de stem van dien, Die de eerste is onder u; by 't teeken, dat U beven doet; nu by den naem - zelf van D'onsterflyke: ryst op! verschynt! verschynt! (Stilte.) Het moet zoo zyn. - Geesten van aerde en lucht Te lang myn' wil weêrstreefd! by eene magt Meer groot dan die 'k gebruikte, een dwanggebod, Een woord ontleend aen gindsche vloekplaneet, Die, brandend wrak van een vergane bol, Als strafplaets omdryft door het maetloos ruim; En by den vloek, die rust op myne ziel, By 't denkbeeld dat in my en om my is, Roep ik u op tot myne dienst. - Verschynt! (Eene ster wordt gezien in 't donkere verschiet van den gang; zy blyft onbeweeglyk; men hoort eene stem zingende): eerste geest. 'K spoei, tot uw bevel genegen, Uit myn wolkverblyf u tegen, Dat het scheemrings koeltje bouwt, De avondzon omspant met goud, Wen 't omgloorde azuertapeet Myne woning als omkleedt. {==209==} {>>pagina-aanduiding<<} 'K ben u, schuldige, uit den hoogen Op een lichtstrael toegevlogen, Stervling! tot uw' roep geneigd; Spreek, opdat ge uw' wensch verkrygt. * tweede geest. Mont-Blanc prykt als der bergen heer, Gekroond naer vorstenwys, Met rotsentroon, met wolkenkleed En diadeem van ys. Om de achtbre leên staen wouden heên; Lawinen houdt zyn hand; Maer, eerder niet dan ik gebied, Begraven zy het land. Yszee en-beek langs killen boord Bewegen naer myn' wil, En kruijen op myn wenken voort, Staen op myn wenken stil. En my, gebieder van dien reus, Die zyn' bevreesden top Doe siddren naer zyn' grondslag heên - Zeg, wat roept gy my op? derden geest (Stem van den). In de diepte des waters, Waer het golfje niet klotst, Waer de zeeslang zich wegschuilt, Waer het windje niet botst; Waer de Zeenymph het haer vlecht Met schelpen en wier.... Als de storm op de vlakte Galmde uw roepstem van hier; Door de stille koraelgrot Klonk de galm in het rond, Tot dat de oceaengeest Uw wenschen verstond. {==210==} {>>pagina-aanduiding<<} vierde geest. Van waer de aerdbeving sluimert By het onderaerdsch vuer, En de borlende lava Zich verheft ieder uer; Waer de wortels der Andes Zoo diep gaen in de aerd' Als naer boven de kruin stygt Van het logge gevaert'; Uw woonplaets te zoeken Verliet ik de myn': Gy zult my gebieder, Ik dienaer u zyn. vyfde geest. Ik ben 't die aen den storm gebied, De ophitser van d'orkaen; Zyn bliksemzwangere adem is Thans met verderf belaên. En, voortgesneld Langs stroom en veld, Vloog ik op stormen aen; En menig schip Zal op een klip Nog dezen nacht vergaen. zesde geest. Ik kom van 't ryk der schaduw aengesneld, Waertoe, o mensch, my met het licht gekweld? zevende geest. De ster, die ge onderworpen zyt Werd, eeuwen lang, door my geleid. 'T was schier de fraeiste bol van al' Die immer zweefden door 't heelal; Geregeld zwaeide zy omhoog, Een sieraed van den sterrenboog.... Maer zy ontaerdde, en sinds dat uer Werd zy een dolend, vormloos vuer, {==211==} {>>pagina-aanduiding<<} Eene onheilspellende komeet, Die dreigend door de ruimte gleed; Een spel van doellooze aendriftskracht, Werd ze uit haer baen en stand gebragt; Zy waert, door vormloosheid berucht, Daer vreeslyk door de bovenlucht.... En gy, wiens lot aen 't hare kleeft, Wiens stem myn' dienst gevorderd heeft, Door duistre magt u ingestort, Waervan gy slaef en offer wordt: De prys waervoor 't u is vergund, Dat gy aen ons gebieden kunt, Die op uw wenken buigen, schoon Gy stof zyt. Spreek, thans, aerdenzoon! de zeven geesten. Het geestenheer, dat gy verschynen deedt, Staet, sterveling, tot uwe dienst gereed: Lucht, aerde en zee. uw ster, gebergte en nacht En wind. Zeg vry, al wat ge wenscht en wacht. manfred. Vergetelheid!.... eerste geest. Waervan, van wien, en hoe? manfred. Van 't geen daer in my is; gy leest het daer, Gy weet het, schoon ik 't niet beschryven kan. geest. Wy bieden slechts wat wy bezitten aen: Vraeg onderdanen, vorstenëer; vraeg magt Op aerd', 't zy meer of minder groot; een leus Die de elementen dwingt die wy gebiên: Spreek op! één woord - 't staet alles u ter dienst. manfred. Vergetelheid! vergeten van myzelv'!.... Is 't u te veel, gy wier geheim gebied Meer dan ik vraeg te geven my belooft? {==212==} {>>pagina-aanduiding<<} geest. Ons wezen, ons verstand reikt daertoe niet. Maer sterven kunt ge.... manfred. En 't sterven geeft my dit? geest. Wy zyn onsterflyk, dus, vergeet dit niet, Ook eindloos. Toekomst en verleden, staen Als 't heden daer voor ons. Is 't u genoeg? manfred. Gy spot!.... de magt die u hier voor my riep Maekt u myn slaven, weigert my slechts niet! Myn hart, myn geest, de promethesche vonk, Die bliksemt door myn ziel, is even klaer, Vèrstralend en doordringend als by u; Zwicht de uwe niet ofschoon met stof omkleed. Spreekt, antwoordt, of ik toon u wie ik ben. geest. Wy zeggen als wy zeiden: 't antwoord gaeft Ge uzelven reeds. manfred. En wat beduidt die tael? geest. Als uw natuer aen ons bestaen gelykt, Dan hebt gy 't antwoord: want het schrale ding Dat dood heet, neen, heeft met ons niets te doen. manfred. 'K riep dus vergeefs u van uw posten af. U faelt of wil of magt tot helpen.... geest. Spreek, Nog bieden we aen, al wat zich geven laet, Magt, heerschappy, lang leven, kracht.... {==213==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. Vloek! vloek! waertoe my 't leven nog gerekt? 'T is my alreede een last; - gaet heen, gaet heen! geest. Bedenk u wel, men wenscht u dienst te doen, Wy zyn nog hier: bestaet geen andre gaef, Die in uw oog, u niet onwaerdig zy? manfred. Niet een - doch stil.... een poos nog tot besluit. 'K wenschte u van oog tot oog te zien. Ik hoor Uw stem, gelyk muziek op zee, zoo zoet, Zoo harmonievol galmend; en ik zie Den heldren aenblik van een schoone ster; Doch verder niets. Komt, nadert, als gy zyt, Of één, of al', in uw' gewonen vorm. geest. Ons kleedt geen stof in de elementen waer- Van wy en ziel en grondbeginsel zyn. Maer kies een' vorm waerin men u verschyn'? manfred. Ik heb geen keus; geen vorm is er op aerd' Meer schoon of hatelyk voor my. Dat één, De magstigste onder u, my zoo verschyn' Als aen hemzelv' het meest gevallen moog'. zevende geest (verschynende in de gedaente eener schoone vrouw). Zie hier! manfred. Myn God! het zy dan zoo, en gy Zyt geen begoochling, zyt geen hersenschim?... Maer zalig thans?... Ik klem u aen myn borst En wy, we zullen weêr... (De gedaente verdwynt). My breekt het hart. (Hy valt bewusteloos neder.) (Eene stem zingt de volgende bezweering:) Als de maen schynt op de baren, En de glimworm in het gras; {==214==} {>>pagina-aanduiding<<} Graf-gestalten rustloos waren, 'T dwaellicht zweeft op moer en plas; Als, by 't sterverschietend stralen, De uilen krytend zich herhalen; Als het zwymend windje smacht, 'T blaedje rust in schaêuw der dalen, Werkt myn ziel op u in kracht Met een toovermerk en-magt. Schoon uw sluimer diep moog schynen, Ruste smaekt uw boezem niet; Daer zyn zorgen die niet kwynen, Schimmen dreigende in 't verschiet. Nimmer kunt ge alleen meer blyven Door een magt u onbewust. Als in wolken zult ge dryven U ten lykkleed toegerust. Tot u long en borst verstyven Rooft myn vloek u vrede en lust. Kille huivring zult ge voelen Als myn werken, als myn woelen Door uw bange leden vaert, Schoon uw oog my niet ontwaert. En in 't heimlyk siddren, vreezen Waent ge een schim te zien verrezen; Als ge naer uw schaduw oogt Zal dat turen ydel wezen. En uw kwelling wordt verhoogd Wyl ge uw vrees te onveinzen poogt. Door een helsche magt bezworen, Is uw hoofd met vloek belast. Dezer magt ten prooi verkoren, Zyt ge aen hare strikken vast. Als het zoele windje fluistert Wordt uw oog en hart verduisterd, En geen zoete nachtrust smaekt Uwe borst door 't kwaed ontluisterd: Zelfs de zonnekoestring maekt Dat gy 't licht en 't leven wraekt. 'K nam van uit uw oog en ader 'T giftig traenvocht, zwarte bloed; Mengde ze ondereen te gader Tot een gift dat doodlyk woedt. {==215==} {>>pagina-aanduiding<<} De adder aen uw lach ontnomen Deed zyn vuile zwadder stroomen; En de vloek moest uit uw mond Tot uw zielsbezweering komen; En 'k beproefde uw gift en vond Dat geen sterker ooit bestond. Om uw schynbaer-vriendlyke oogen; Om uw valsche veinzery; Om uw borst, steeds onbewogen; Om uw schuld en huichlary; Om 't misleidende vermogen, Dat u hulde in menschenschyn; Om den Kaïnsaerd uws harten; Om uw vreugd in 's broeders pyn Zult ge, in ongekende smarten, Aen uzelv' ter helle zyn. Langs uw' schedel druipt het vocht Dat u tot dien staet moet wyden, Nimmer-sluimrend, zult gy lyden, Wenschen dat gy sterven mogt; En al hygt ge ook om te sneven, Zult ge toch voor 't sterven beven: Een onzichtbre boei en koord Knelt uw leden. Immervoort Voelt ge u hoofd en hart omzweven Door dit onheilspellend woord. Tweede Tafereel. Het Jungfrau-gebergte. - Morgenstond. - MANFRED alleen op de rotsen. manfred. Verlaten door de geesten, die 'k bezwoer, Door kunstgeheim en toovery misleid, Gefolterd door het geen my redden moest, Steun ik niet meer op bovenaerdsche hulp. 'T verleden is in hare magt niet meer En eer 't verleden zy met nacht omhuld Wil ik geen blik - zelfs in de toekomst slaen. Gy bergen, aerde en heerlyk morgenuer! {==216==} {>>pagina-aanduiding<<} Waertoe u thans in 't schoonheidskleed gehuld? My slechts, my streelt gy niet. Gy schoone bol, Gy oog der wereld, dat voor allen lacht En vreugde schept! gy straelt niet in myn borst. Gy rotsen, op wier steilen rand ik sta!.... Bedwelmende aenblik! 't ryzige geboomt' Aen gindschen stroom, daer diep, is aen myn oog, Tot heesterstruik en grashalm als vervormd.... Een sprong, een schrik, een windje ploft myn borst Te pletter op die rotsenboorden neêr, Ter eeuwge rust. - En waertoe nog gedraeld? Ik voel den drang.... en echter stort niet neêr. Ik zie 't gevaer.... en ga niet achteruit. 'T hoofd duizelt my.... en vast staet toch myn voet. 'K bevind een magt, die me aen den dood onttrekt, En 't leven my ten last, ten gruwel maekt, Als 't leven is, die dorheid van den geest, Die me overal verzelt en als het graf My voor 't genot verkilt. Ik zei vaerwel Aen veinzery en zelfsontschuldiging: Die laetste boei van 't alverwinnend kwaed. (Een arend vliegt voorby). En gy, wiens vlugt naer hooger perken streeft, Bewoner, vorst van 't hooger luchtgewest! Gy snort langs myne zy'. Mogt ik uw' prooi, Het aes zyn voor uw klauw..... Gy stygt omhoog, Waer niemand volgen kan, terwyl uw oog Benedenwaerts, omhoog en voorwaerts straelt, Met scherpen vlammenblik. - Hoe heerlyk schoon, Hoe grootsch is heel de zichtbare natuer, Hoe schittrend in haer wezen, in haer werk. En wy, in waen haer heeren, wy, we zyn Half stof, half god, en magtloos, t' eenen stond, Tot vlugt of zinken; een tweeslagtig ding, Een wanklank in der schepping harmonie. Wy ademen slechts diep verval en trots, Die kampt met lage drift en ydlen waen, Tot sterflykheid haer sterker regten staeft: 'T bezielde stof gaet weêr tot stof terug Gelyk 't voorhenen was *. {==217==} {>>pagina-aanduiding<<} (Men hoort eene veldfluit in de verte.) Wat liefelyk geluid! Een kunstloos lied aen 't bevend riet ontlokt - Want hier nog leeft aertsvaderlyke tyd En zielsgenot - de veldfluit, die der lucht Des herders rust en zielsvernoeging kweelt Smelt tot gevoel myn ziel. O ware ik slechts Een stemgeluid, een klank, een ademtogt, Die schynbaer leeft en onbewust verdwynt; Een stoffeloos genot, dat kwynt en sterft Als 't streelend lied waerdoor 't werd voortgebragt. (Van beneden komt een Gemzenjager). gemzenjager. De gems liep dezen weg; haer kleine voet Heeft my misleid. Myn winst zal heden niet 'T halsbrekend werk vergoeden. (Opziende). Wie is daer? Zoo hoog als hy, die toch geen jager schynt, Steeg nog geen enkle bergwoner, neen, Steeg slechts de koene jager op. Hy schynt Een welgesteld en onverschrokken mensch, Fier als de stoutste bergman, zie ik wel. - Ik wil hem nadren. manfred (die den anderen niet bemerkt). Dus door zorg vergrysd, Als gindsch verdord en bladerloos geboomt', Dat 's winters ruwen ademtogt verbrak, Of bliksemvuer van een spleet op zyn' tronk En spoedig gansch verrotten zal in 't slyk. En zoo te zyn by de herinnering Aen beter staet!.... De rimpels van myn hoofd Zyn door de hand des tyds niet ingegroefd. 'T zyn uren - die de kwelling eeuwen maekt - Die ik doorleef! - Gy yzen rotsgevaert'! Lawinen, gy wier stem ginds dreigend huilt In 't bergbegraven, daelt, verplettert my! Ik hoor uw val, nu boven, dan beneên, En slag op slag. My echter treft gy niet. Ge ontzielt alleen wat nog te leven wenscht: Het vreedzaem dal begraeft gy en bedelft Het kluisje des gerusten veldelings. {==218==} {>>pagina-aanduiding<<} gemzenjager. De nevel ryst van uit het dal omhoog. 'K wil hem by 't nederdalen gadeslaen Eer hy zyn' weg, zyn leven ligt verliest. manfred. De mist kookt rond de gletschers op; beneên My stygt de walm, grys, dwarlend, zwavelig, Als schuim, gestuwd uit 's afgronds oceaen, Die eeuwig klotst op 't levend doemlingstrand, Opeengetast als keijen hier. My duizelt... gemzenjager. 'K moet hem voorzichtig naderen, één pas Een mistred ploft hem neder, zie hy schynt Te wanklen reeds. manfred. Het berggevaerte viel Het zwerk verscheurend neêr, en van den schok Beroerden de Alpen, en het bloeijend dal Werd met vernielings-splinters opgevuld. Rivier en beek en stroom werd leeggeperst En 't water opgedreven als een mist, Of naer een andre bedding heengeleid. Zoo stortte en viel de gryze Rozenberg..... Maer 'k stond straks aen zyn' voet.... gemzenjager. Voorzichtig, vriend, Een stap kan doodlyk zyn. In 's hemels naem Verwyder u van dezen steilen rand. manfred (die niet naer hem luistert). Indien ik hier ter plaets myn graf verkoos En myn gebeent' ter rust lei' in het diep, 'T zou niet verstrooid, op rots en klip gebleekt, Een spel der winden zyn. Een enkle sprong Vervult dien wensch. Vaer - hemelruim - vaerwel! Wend af uw blik, verwytingvolle blik! Gy haet, gy haet my. Aerde, ontvang myn stof.... (Hy wil naer beneden springen, maer de jager grypt en weêrhoudt hem). {==219==} {>>pagina-aanduiding<<} gemzenjager. Sta, zinnelooze, schoon het leven moê, Besmet dit oord niet met uw schuldig bloed. 'K styg ylings af... Maer los laet ik u niet. manfred. Myn ziel is ongesteld.... o laet my los.... Myn hart bezwymt.... 't gebergte aen mynen voet Draeit voor myn duizlend oog. Maer wie zyt gy? gemzenjager. 'K zeg u dit straks.... geen oogenblik getoefd..... De neveldamp wordt dikker... houd my vast.... Plaets hier uw' voet.... neem dezen stok, en leun Een poos aen dezen struik... geef my uw hand, Houd vast myn' gordel... goed zoo!... meesterlyk!.... In nog een uer is myne kluis bereikt..... Langs hier, hier ligt een min gevaerlyk spoor, Een soort van voetpad, dat de bergstroom heeft Gegraven dezen winter.... Goed zoo, man, Gy moest een jager zyn!... Volg my altyd. (Zy dalen verder met moeite langs de rotsen naer beneden). Tweede bedryf. Eerste Tafereel. Eene hut in de Berner Alpen. MANFRED en de GEMZENJAGER. gemzenjager. O rust nog, rust... neen, gy moet nog niet gaen. Uw geest en lyf zyn beiden ongeschikt Elkaèr te leiden, kom, blyf nog een poos: 'K geleid u dan, zoodra ge u beter voelt En zegt waerheen..... {==220==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. 'T behoeft niet, man. Ik vind Myn' weg zeer goed, ook zonder uw geleide. gemzenjager. Uw uiterlyk duidt een' dier grooten aen, Wier rotskasteelen ginds ter neêr zien in De dalen. Welk mag uw bezitting zyn? Schaersch loopt myn weg, te zoeken daer beneên, By de ongemeten haerdsteên der kasteelen, 'T vassalen-drinkgelag. Edoch de paên, Die van 't gebergt daer veilig heengeleiden, Ken ik van kindsbeen; welk mag 't uwe zyn? manfred. 'T zy u om 't even. gemzenjager. Heer, bedaer, bedaer; Verschoon myn vraeg, en drink, met milden teug, Deez' overjaer'gen wyn, die menigmael Myn leden tot den arbeid sterkte, en thans U sterken zal. Een' goeden teug gedronken! manfred. Neem weg, neem weg: het bloed kleeft aen den rand! Dat nimmer (schynt het) zinken wil in de aerd'? gemzenjager. Wat meent hy toch. Hy moet uitzinnig zyn. manfred. 'T is bloed - myn bloed! 't is de eigen warme stroom, Die 's vaders borst, onze aderen doorvloeide, Toen in de jeugd, tot ééne ziel vereend, Een schuldge min 't verwante bloed vermengde.... En 't werd geplengd! Toch stygt het nog omhoog En kleurt het zwerk, dat my den hemel sloot - Waer gy niet zyt - en ik nooit ingaen zal. gemzenjager. Vreemd wezen! wat uw zinverbystering, Die 't ledig u met spoken vult, - wat ook Uw vrees, uw lyden zy, nog blyft er troost En by de kerk en 's hemels teelt: geduld.... {==221==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. Geduld, geduld! dit woord, preêk aen het dier, Het lastdier voor - geen' gier of adelaer.... Aen scheps'len uit een slyk als gy geteeld. Ik ben niet van uw soort. gemzenjager. Den hemel dank! Voor al den roem van Tell wilde ik niet zyn Van uwe soort; maer wat uw lyden zy Het moet getorscht, en nutloos is die woede. manfred. En draeg ik 't niet? Zie, zie my aen - ik leef.... gemzenjager. Geen welzyn is 't, 't is overspanning slechts. manfred. Ik zeg u, man, 'k heb menig jaer geleefd, Veel lange jaren, doch wier duer niet haelt By deze, die 'k moet noemen: eeuwen, eeuwen - Ruimte en oneindigheid - bewustzyn met Dorst naer den dood - en steeds ter straf bestaen. gemzenjager. Hoe, op uw hoofd is nauw het merk gestempeld Van 's levens bloei; 'k ben meer bejaerd dan gy? manfred. Gy acht het zyn afhanklyk van den tyd? Maer ons bedryf meet zyne perken af. Het myne maekt myne uren onvergangbaer, Eindloos, gelyk, als korlen zands aen 't strand, Ontelbre stippen! Eene woeste zee Waer, bar en koud, de wilde golfslag breekt, Waer niets zich toont dan lyk en wrak en klip En 't zilte nat van wroeging en verdriet. gemzenjager. Zyn hoofd loopt om. Hy mag alleen niet blyven. manfred. O, ware 't zoo. Dan zou hetgeen ik zie Zich als een droom vertoonen. {==222==} {>>pagina-aanduiding<<} gemzenjager. En wat is 't Dat gy aenschouwt, of liever waent te zien? manfred. Myzelv' en u, een bergbewoner; uw Herbergzaem huis: uw stille deugd, uw ziel, Geduldig, vroom, en onversaegd en vry; Uw zelfgevoel, sterk door regtschapenheid; Uw welzyn, ongestoorde slaep; uw werk Veredeld door 't gevaer, maer schuldeloos; Uw hoop voer d'ouderdom en 't stille graf, Wiens groene zode een kruis en bloemkrans siert, Waerop in liefde uw kroost een grafspreuk schryft; Daer zie ik op - en blik dan binnenwaerts, Maer 't is genoeg.... myn ziel is reeds verzengd. gemzenjager. En zoudt ge uw lot verwisslen voor het myn'? manfred. Neen, vriend, 'k wil u niet schaden; 'k ruil myn lot Met u noch met een ander: zy het wreed, Ik droeg het lang en dragen kan ik 't nog. Ik waek - en ly' wat andren in een droom En sluimrend dooden zou. gemzenjager. En dit gevoel Dit meêgevoel voor 's naesten lot zou in Een borst ontstaen, onteerd door misdryf? Neen Wie denkt als gy, kan op geen vyand, zelfs Te regt, zich wreken willen. manfred. Neen, o neen! Myn onregt kwam op wie 'k beminde neêr, Op wie ik 't meest beminde. Ik strafte nooit Een vyand, dan ter zelfsverdediging; Maer myne omhelzing was noodlottig. gemzenjager. Ach! God geve u rust; de boetetraen verkwikke Uw ziel, met myn gebed. {==223==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. 'K behoef dit niet Maer duld uw medely'. Thans is myn tyd, Ik ga: vaerwel! - Dit geld, myn dank voor u: Geen woord - 'k ben 't u verpligt. - Maer volg my niet. Ik ken myn weg, 't gevaer is thans voorby: En nog eenmael, ik zeg u, volg my niet! (Manfred af). Tweede Tafereel. Eene diepe vallei in de Alpen. - Een waterval. MANFRED (komt op). Geen middag nog. De zonboog straelt, en welft Den waterval met 's hemels kleurenrei 1, De zilvren vloed des gladgekemden strooms Stort plotslyk langs de rotsensteilte neêr, En zweept zyn ryen schuimend licht in 't rond En ginds en weêr, gelyk de reuzenstaert Van 't vale ros, bereden door den dood, Zoo als ons de openbaring zegt. Myn oog Alleen drinkt nu dit lieflykboeijend zigt; Ik moet alleen in 't streelend eenzaem zyn, En deelen met de geesten van het oord De hulde dezer watren. 'k Wil ze roepen. (Manfred neemt eenig water in de palm zyner hand, en werpt het in de lucht, de bezwering mompelende. Na eene poos verschynt de tooveres der Alpen beneden den zonneboog des watervals). O schoone geest! met stralenkroon getooid En schittrend oog zoo heerlyk; in wier leest Het schoone der minst - sterflyke aerdedochters Tot bovenaerdschen vorm in zuivrer grondstof Vergodlykt werd, - u siert de blos der jeugd Gelyk de rozenwang van 't lieve kind, Dat sluimert aen der moeder kloppend hart; Of 't avondrood dat, als de scheemring daelt, Op 't maegdlyk wit der gletschers nederkaetst - De blos der aerde als haer de hemel kust - Kleurt uw gelaet zoo hemelsch schoon, en temt Den hellen gloed des zonboogs om u heen. {==224==} {>>pagina-aanduiding<<} O schoone geest, wier onbeneveld oog De helderheid der reine ziel vertoont, Die uit haerzelf onsterflykheid bewyst, Ik weet dat gy zult toestaen aen een zoon Van 't stof, die soms gemeenzame omgang dryft Met bovenaerdsche magten - als of 't zy Terwill' van zyn bezweering - u te roepen, Een oogenblik te aenschouwen. tooveres. Zoon der aerd'! Ik ken u en de magt waerdoor gy werkt; Gy zyt een man van wyde denkenskracht, Uw daden zyn, op 't uiterst, goed en kwaed; Noodlottig, zwaer is 't leed dat gy verduert. 'K heb dit verwacht. En wat wenscht gy van my? manfred. Uw schoonheid aen te staren - verder niets. Slechts de aerd' te zien heeft myn gemoed gekrenkt, In haer geheimen zoek ik heil, en dael Tot in 't verblyf van hare geesten af. Maer 'k vind er geene hulp. Ik vroeg van hen Wat zy niet geven kunnen en nu vorsch Ik verder niet. tooveres. En welke is dan die eisch, Die in de magt der magtigsten niet staet, Gebieders van 't onzigtbre? manfred. 'T is een gunst. Doch waertoe 't nog herhaeld? het is vergeefs. tooveres. Ik weet het niet, en daerom ga slechts voort. manfred. Het zy dan zoo, ofschoon 't my kwelling baert, Myn smart zal sprake vinden. Van myn jeugd Reeds ging myn geest langs onbetreden spoor, En 'k schouwde op aerd' naer niets met menschenoog. Hun eerzuchtsdorst brandde in myn boezem niet, Hun levensdoel was ook het myne niet, {==225==} {>>pagina-aanduiding<<} Door vreugde en smart en driften en vermogens Was ik hun vreemd; met de eigen vorm omkleed, Gevoelde ik niet als ander aedmend stof; Maer onder 't my ongevend kleigeslacht Bestond slechts ééne, die.... maer straks van haer. Zoo liet ik my met menschen weinig in Of hun gedachten, maer verkoos veeleer Het wilde en woeste schouwspel der Natuer, En ademde yslucht op den top der bergen, Waer 't bloedloos dier, waer 't vogeltje niet zweeft, Noch 't nestje bouwt op eeuwig - dor graniet; Of daelde omlaeg en volgde 't warlig woelen Des stortvloeds, en het brekend golfgeklots Van zeeruim of van stroomen in hun vaert. Dan juichte in my myn vroege geesteskracht; En 'k volgde 's nachts der mane en sterren stand En loop omhoog; of ving de bliksemflits In 't starend oog tot my 't gezigt begaf. Of hoorde, en zag op 't neêrgeblazen loof Wanneer de herfstwind door 't gebladert' floot. Dit was myn lust en steeds alleen te zyn; Want als een wezen van myn eigen soort - O smart! - my dan ontmoette op mynen weg, Dan voelde ik my terstond tot hem verlaegd En stof als hy. Ik week in de eennaemheid Ter sombre woonsteê van verderf en dood, Of uit haer werk haer oorzaek blyken mogt, En grondde op lyken-beendren, stof en slyk Hoogstschuldige besluiten. Langen tyd Spoorde ik des nachts geheime wetenschap Des voortyds na; en zoo, met moeite en tyd, Met vreeslyk vloekbedryf, en zulke boete Als in zichzelf aen aerde en lucht gebiedt En 't geestendom dat hare kreitsen vult, 'T leêg en bevolkt oneindige; zoo maekte ik Myn oog steeds meer met de eeuwigheid bekend, Gelyk de Magi in den voortyd, en Hy, die, uit bron en wel, te Gadara, Eros en Anteros te voorschyn riep 2 Gelyk ik u; - en met myn kennis wies Myn magt en dorst naer kennis en 't genot Van 't opgeklaerd verstand, totdat.... tooveres. Ga voort. {==226==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. Ik heb tot hier myn reden als gerekt In 't pryzen van deze ydle zaken, wyl Ik naderde aen de grieven myner ziel... Doch tot myn taek. 'K sprak u tot hiertoe niet Van vader, moeder, vriend, vriendin, of wezen, Waermeê 'k de kluisters van den omgang droeg; Indien 'k ze had, zy schenen 't my niet toe. Doch er was ééne... tooveres. O spaer u niet, ga voort. manfred. Zy was als ik; de trekken van 't gelaet, Heur oogen, haer, tot zelfs de toon der stem Kwam met myn stem en trekken overéén. Maer zachter en door vrouwlyk schoon veredeld. Zy ging en dacht, als ik, in eenzaemheid En zocht verborgen kennis, met een ziel Die heel Natuer omving: niet deze alleen, Neen, edler gaven had ze boven my, Gevoel en lach en traen - die 'k niet bezat; En teederheid - die ik voor haer slechts voelde; En nedrigheid - die 'k nimmer heb gekend. Haer zwak van 't myn', haer deugd behoorde aen haer... 'K heb haer bemind... en heb haer neêrgeveld! tooveres. Met eigen hand? manfred. Myn hand niet, maer myn hart Heeft doodelyk die lieve borst doorwond. Zy blikte in my en kwynde. Want zy zag De onwischbre vlek van een vergoten bloed; En toen heeft ook haer dierbaer bloed gevloeid... Ik zag 't helaes... maer stelpen kon ik 't niet. tooveres. En voor een wezen, van de soort door u Veracht, wiens rang gy ver te boven streeft, Vermengd met ons en de onzen, wierpt gy weg De gaef der hooger wetenschap, en zonkt Terug tot stof en sterflykheid?... Ga heen! {==227==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. Ach, sinds dat uer, o dochter van de lucht! Maer wat zyn woorden?... Zie my als ik slaep Of nachten doorwaek... kom en zit by my! 'T alleenzyn is voor my geene eenzaemheid Maer furiën-gebied... ik knarssetandde Van 't schemerlicht tot aen den dageraed En vloekte my tot d'avondstond. Ik smeekte Om zinloosheid als zeegning... 't werd me ontzeid. 'K heb uitgedaegd den dood... maer in den stryd, Der elementen week 't gevaer van my En 't dreigendst leed vlood schaedloos. Maer ik hing Als aen een haer, dat niet wou breken, vast In de yzen greep van 's wreeden demons klauw. 'K doorrende myn verbeeldingsperk; en in De volheid myner ziel - die my weleer Een Kresus was in schepping - peilde ik diep. Maer, als by eb de stroom, zoo zonk ik weêr In d' open kolk van myn gedachten weg. Toen, in 't gewoel, zocht ik vergetelheid, Zocht ze overal, behalve waer zy huist, Juist wat ik leeren wil. Myn wetenschap, Myn bovenaerdsche en lang bedreven kunst Is magtloos hier. Ik blyf in wanhoopsklagt. Ik leef - en leef ten duerzaem voortbestaen! tooveres. Toch mag het zyn, dat ik u helpen kan. manfred. Dan moest uw magt de dooden op doen staen Of my, beneên in hun verblyf geleiden, O doe't - wat vorm, wat tyd, wat foltring zelfs Gy noodig acht - zoo 't maer de laetste zy. tooveres. Dat kan ik niet; doch zoo gy zweeren wilt Gehoorzaemheid aen 't geen ik u beveel, Dan kan, dan moge uw wensch vervuld zyn! manfred. Neen, Dit zweer ik niet! Ik zou gehoorzaem zyn Aen geesten die ik zelf verryzen deed? De slaef zyn myner slaven?... Nooit! {==228==} {>>pagina-aanduiding<<} tooveres. Gy spreekt Zeer ongeschikt. Nog eens, bedenk u wel Eer gy verwerpt! manfred. 'K blyf by myn woord. tooveres. Genoeg! Ik kan dus henengaen? manfred. Verdwyn! verdwyn! (De tooveres verdwynt). Ten speelbal zyn we aen tyd en vrees. De dagen Gaen steelswys en al stelend heen. Men doemt Het leven met den doodschrik in de ziel. Geheel den duer dier vloekbre slaverny Drukt ons de levenslast op 't moede hart, Dat kwynt in druk, of onder smarten jaegt Of zyn genot in zwymlend lyden endt. Hoe zeldzaem zien we in toekomst of verleên - Want heden vindt m' in heel het leven niet - Een' enklen dag, dat de afgematte ziel Den dood niet wenscht! En toch, gelyk de hand Terugbeeft van het ys, zoo deinst men steeds Van 't sterven weg, dat slechts een oogwenk duert. Een middel blyft me en van de dooden kan Ik d' uitleg eischen van 't gevreesde zyn: Op 't ergste kan het antwoord zyn het Graf, En dat is niets!.... Doch zoo 'k geen antwoord kreeg?.... Maer Samuël hoorde Endors tooveres En sprak tot Saul. En der Spartanen vorst Vernam zyn lot door d'immerwakkren geest Der Byzantynsche profetes.... hy sloeg Haer die hy minde, en wist niet wat hy velde, En schuldig stierf hy, schoon hy smeekte en bad Tot Jupiter en, in Phygaelje, door Arkadiens geestenwekkers, hare schim Bezwoer, dat zy haer wrok vergeten mogt Of pael stelde aen haer wraek. Ze antwoordde In spreuken, dubbelzinnig, maer vervuld. 3 {==229==} {>>pagina-aanduiding<<} O hadde ik nooit geleefd, en 't voorwerp van Myn min zou nog bestaen; o hadde ik nooit Geliefd, dan was zy nog, in schoonheids-bloei, Gelukkig en gelukkigmakend. Ach Wat is ze nu?.... Zy lydend voor myn schuld!.... Ze is iets dat ik niet noemen durf.... of niets! Een poos nog en - ik zal bevredigd zyn.... En echter 'k gruw voor 't geen ik onderneem. Tot op dit uer ontweek ik d' aenblik niet Van geesten goed of kwaed.... en thans, ik beef, En voel een doodsche kilheid om myn hart. Maer 'k durfde steeds het gruwzaemst werk bestaen En menschlyke angst bekampen.... Zie, 't wordt nacht! (Hy gaet af.) Derde Tafereel. De kruin van het Jungfrau-gebergte. eerste schikgodin. De zilvren maen ryst breed en vol en hel. En hier op bergsneeuw, waer geen sterveling Den voet ooit drukte, komen wy by nacht En laten merk noch spoor; en zweven op De wilde zee, den blinkend' oceaen Van bergys,.... welker golfslag aen het oog Gelyk een dwarlend noodweêrschuim doet zien, Verstyfd in eenen wenk; een kolk uit wiens Gestremde nat een grillig - steile spits Zich heft, door d' aerdschok zoo gevormd, waerop Het wolkgevaerte in 't henendryven rust.... Op deze spits daer waken wy en spoken; Hier wacht ik myne zusters, op den weg Naer 's afgrondvorsten zael, waer 't dezen nacht Zal hoogfeest zyn.... maer hoe, zy komen niet? Eene stem buiten, zingende. Daer lag hy de dwingland, Gebonsd van den troon, Beroofd van bewustzyn Van scepter en kroon. Maer 'k brak weêr zyn' doodslaep, Zyn' kluister meteen, Hy 's 't hoofd weêr der dwingren En woedt als voorheên!.... {==230==} {>>pagina-aanduiding<<} Met den val eener natie, met moorden en worgen, Met het bloed van miljoenen beloont hy myn zorgen. Tweede stem buiten. Het schip zeilde voort, het schip zeilde ras, Maer opstal en zeil rukte ik neêr in den plas; Geen plank van den romp, dien 'k aen splinters niet brak, En er bleef geen ellendling, die weent over 't wrak; Als één, dien 'k by 't haer nam, en zoo heb gespaerd In 't zwemmen; een voorwerp myn zorgen wel waerd; Een roover op zee, een verrader te land; En 'k heb dezen gier aen myn wraeklust verpand. eerste schikgodin, (antwoordende). De stad nog gedompeld In slaep, zal verryzen In rouw, overrompeld Door pest; stil, kwaedaerdig Sloop ze in hut en paleizen; En duizenden vaerdig Ik af naer der schimmen Doflichtende woonplaets. Elk huis is de toonplaets Van maetlooze ellenden, Die steeds moeten klimmen. De levenden wenden De vreesvolle blikken, En vlieden de zieken, By 't yslyke grimmen Der plaeg, wie geen bergen Van lyken verzaden En voorzorgen tergen. De nachtvogel - wieken Van vrees en verschrikken, Met smetstof beladen, Omvleuglen de steden. Heil die gravewaerts dalen! Die 't rampvolle heden, Die 't leger van zorgen, Verwoesting en kwalen Niet zien, noch den morgen. Dit werk der verwoesting, door de eeuwen bedreven, Zal immer in toekomst myn hand doen herleven. {==231==} {>>pagina-aanduiding<<} tweede en derde schikgodin. (De drie zingen). In onze hand is 't schepslenheer, Wy treden hunne graven, Wy geven - maer we ontrukken weêr De geesten onzer slaven. eerste schikgodin. Welkom! Waer 's Nemesis? tweede schikgodin. Aen wigtig werk; Welk, weet ik niet, want ik had myne taek. derde schikgodin. Ziet daer, zy komt. (Nemesis op). eerste schikgodin. Waer zyt ge toch geweest? Gy komt zoo laet, gy en myn zuster beide. nemesis. Ja 'k heb gewyld. Stamhuizen, troonen heb Ik weer hersteld, en dwazen uitgehuwd, 'K hielp menschen zich op hun belagers wreken, En sloeg hen met berouw om hunne wraek; 'K verstoorde 's wyzen raed en 't dwaze brein Bragt plannen voort tot reegling van 't heelal, Wier werking d'ouden sleur verbreken zou; Ik deed den stervling zien met eigen oog, Hem vorsten wegen, en hy sprak het woord Van vryheid, die verboden vrucht. Komt aen! Het uer verstreek..... bestygt uw wolkenzetels! (Af). Vierde Tafereel. Arimanes verblyf. - Hy zit op den troon; een vurige bol omringd door de geesten. lofzang der geesten. Heil onzen vorst! den Heer van aerde en lucht! Die wolk en watren zweept; in wiens bewind {==232==} {>>pagina-aanduiding<<} Al de elementen staen, die zyn geducht Bevel tot gruis en baeijert weêr ontbindt. Hy blaest - de storm beroert der watren spoor; Hy spreekt - en 't galmt door donderwolken heên; Hy blikt - de glans der zon verbleekt er voor; Hy wenkt - en de aerde schokt en splyt vaneen. Zyn voetstap perst een lavastroom omhoog; Zyn schaduw is de pest; kometenbaen Verkondt zyn' wrok door 's hemels wyden boog; Planeet en zon doet hy tot stof vergaen. En daeglyksche offers brengt hem kryg en dood; Zyn is het leven ook, met boezempyn, Met doodsangst, kwelling, met ellende en nood.... Zyns is de geest van wat er ooit zal zyn. DE SCHIKGODINNEN, NEMESIS. eerste schikgodin. Eer zy Arimanes! zyn magt op aerd' Wordt uitgebreid. Myn zusters deden bei' Naer zyn bevel, ook ik volbragt myn pligt. tweede schikgodin. Eer zy Arimanes! wy, die den nek Der menschen krommen, buigen voor zyn troon. derde schikgodin. Eer zy Arimanes! wy wachten reeds Zyn wenk. nemesis. O vorstenheer! wy zyn aen u. En al wat leeft is, meer of min, aen ons En 't grooter tal geheel in ons gebied. Onze invloed groeit, die uwe magt vergroot. Dit werk is 't voorwerp onzer zorg en vlyt. Uw laetst bevel is, tot een stip, volbragt. (Manfred komt op). een geest. Een sterveling hier? Gy brooze! ellendeling! Kniel neder en aenbid. tweede geest. Ik ken den man; {==233==} {>>pagina-aanduiding<<} Een toovenaer, gevreesd door wetenschap En magt. derde geest. Kniel, slaef, aenbid! of kent gy niet Uw vorst, onz' Opperheer? Kniel neêr... of beef!... al de geesten. Verneder u, verachtlyk stof en slyk, O aerdenzoon! of vrees het ergste.... manfred. Ik ken het; En echter kniel ik niet. vierde geest. Men zal 't u leeren. manfred. Ik leerde 't reeds. Want menig nacht op aerd' Boog ik 't gelaet op kille steenen neêr En dekte 't hoofd met stof. Ik heb gekend Het diepste peil der slaefschheid, want ik zonk Voor ydle wanhoop neêr en knielde in 't eind Voor eigen raedloosheid. vyfde geest. Gy weigert dus Arimanes de hulde voor zyn' troon, Die hem heel de aerde brengt, en acht gering Den schrik van zyne magt? Ik zeg u: kruip! manfred. Zeg dat hy kniel' voor 's aerdryks Opperheer, Die boven hem - oneindig - Schepper is!... Die hem niet schiep voor menschenlof, hy kniel' Met my, met ons te zamen. de geesten. Plet den worm. Scheurt hem vanëen! eerste schikgodin. Laet af! hy hoort my toe. Vorst der onzigtbre magten! deze man {==234==} {>>pagina-aanduiding<<} Is geen gewone mensch, als zyn gedrag En byzyn hier getuigt; zyn harteleed Was 't lyden der onsterflyke natuer, Gelyk als 't onze; en kennis, magt en wil, Zooveel bestaen kan met het logge stof Dat hooger zyn beperkt, was sterk by hem Als zelden by een mensch; zyn boezemzucht Zweefde immer boven de aerdbewooners, en Zy leerde hem wat ieder onzer kent: Dat kennis geen geluk, en wetenschap Alleen een nieuwe soort van onkunde is, Die wordt geruild voor andre onwetendheid. Dit is 't niet al. De driften, eigenschappen Van aerde en hemel, waervan magt nog schepsel Dat ademt, van den worm af, is bevryd, Doorknaegden zyne borst, en maekten hem Rampzalig, zóó dat ik, die niemand spaer, Verschoon wie hem beklage. Hy is myn' En de uwe ligtlyk ook, het zy zoo, maer Geen andre geest in deez' gewesten heeft Een ziel als hy, of magt op zyne ziel. nemesis. Wat wil hy dan? eerste schikgodin. Hy geve u 't antwoord zelf. manfred. Gy weet wat 'k heb gekend; en zonder magt Zoude ik niet voor u staen. Want grooter magt Dan de uwe nog bestaet, en deze vraeg Ik 't antwoord voor myn vurig zielsbegeer. nemesis. Wat wilt gy? manfred. Neen, gy kent het antwoord niet. Herwek de dooden, hun geldt myne vraeg. nemesis. Bestemt uw wil, o groote Arimanes, Diens stervlings wensch? {==235==} {>>pagina-aanduiding<<} arimenes. 'K bestem! nemesis. Wien wilt gy zien Verryzen? manfred. Eene zonder grafsteê roep Me Astarte. nemesis. Rys, o schaduw of geest. (Wat ge ook zyt) zoo geheel Als ge eenmael zyt geweest; Of verrys met een deel Van uw stoflyk gewaed, Van den kleivorm der aerd! Wen ge uw rustplaets verlaet En in 't rond weder waert, Neem op nieuw, als weleer, En uw hart en uw' vorm, Wat gy droegt, neem het weêr Van de made en den worm. Verschyn! - verschyn! - rys op! Hy, die u hier zond, roept u op! (De schim van Astarte ryst en staet in 't midden). manfred. Is dit een' doode? Er 's blos op haer gelaet; Doch 'k zie het reeds, het is geen levensblos Maer koortsig rood.... een onnatuerlyk waes, Gelyk de herfst gevallen bladren kleurt. Het is gelyk. O God! thans huiver ik Haer aentestaren.... o Astarte!.... neen, Ik kan tot haer niet spreken.... zeg haer, dat Zy spreke.... en my vergeve.... of my vervloek'! nemesis. By de magt die den kluister Uws grafs heeft verbroken Antwoord hem, of aen haer, die Tot u heeft gesproken. {==236==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. Zy zwygt. Dat zwygen is my meer dan antwoord. nemesis. Myn magt gaet verder niet. O vorst der lucht! 'T is slechts aen u, beveel gy haer te spreken. arimanes. Gehoorzaem, geest! myn' ryksstaf! nemesis. Immer stil. Ze is dus van onze soort niet, maer behoort Aen andre magten. Stervling, nutloos is Uw vraeg en ons vermogen. manfred. Hoor my aen, Astarte, myn beminde, spreek tot my! Ik heb zoo veel geleden - lyd zoo veel; Zie me aen! het graf veranderde u niet meer Dan ik om u veranderd ben. Gy mindet My al te zeer, gelyk ik u. En toch Wy waren ons tot kwelling niet gemaekt, Maer gruwel was 't te minnen als wy minden. Zeg, dat gy my niet haet, en dat ik draeg Ons beider straf.... dat gy zult zalig zyn Omhoog.... en dat ik eerlang sterven zal. Want tot hiertoe spant al wat haetlyk is Te zaêm, en houdt me in 't leven een bestaen Dat my doet huivren van de onsterflykheid - Een toekomst als 't voorleên. 'K vind nergens rust, Ik weet niet wat ik vraeg, noch wat ik zoek; Ik voel slechts wat gy zyt en wat ik ben. En 'k wenschte nog eenmael voor ik verga Uw stem - my harmonie! te hooren. Spreek; 'K heb vaek u aengeroepen in den nacht, Der vooglen slaep in 't rustend loof gestoord, De wolventeelt der bergen; door spelonk En grot vergeefs uw' lieven naem gegalmd. 'T antwoorde my, en geest en menschen zaêm, Doch wat er sprak, o dierbre, gy.... gy zweegt. Thans, spreek tot my! 'k heb als 't gesternt' gewaekt Aen 's hemels boog, maer zocht u steeds vergeefs. {==237==} {>>pagina-aanduiding<<} Spreek tot my! 'k zwierf alom op aerde rond En nergens vond ik uwe beeldtnis.... Spreek! Zie 't duivlenheer, dat deernis met my voelt: Ik vrees hen niet, ben slechts voor u bezorgd. Spreek slechts een woord... al waer' 't myn vloek!... maer spreek Om 't even wat, zoo 'k maer nog eens u hoor Nog eenmael, eenmael.... de schim. Manfred! manfred. O, ga voort! De klank dier stem geeft my het leven weêr. de schim. Op morgen, Manfred! eindt uw aerdsche smart. Vaerwel! manfred. O nog een woord... vergeeft ge my? schim. Vaerwel! manfred. O, spreek, zien wy ons weêr? schim. Vaerwel! manfred. By God, een woord nog... zeg, bemint ge my? schim. Manfred! (De schim verdwynt). nemesis. Ze is heen, en onherroepelyk, Keer tot uwe aerd'. Haer woord zal zeker zyn! een geest. Hy stuiptrekt, zie. Dat is het, stervling zyn En magteloos naer hooger dingen staen. {==238==} {>>pagina-aanduiding<<} een andere geest. Doch hy bedwingt de ontroering, en hy maekt Zyn foltring onderworpen aen zyn wil. Van onze soort, gewis dan waer' hy een Geduchte geest. nemesis. Verlangt gy verder niets Van onzen vorst of zyne aenbidders? manfred. Neen. nemesis. Dan voor een poos, vaerwel. manfred. En waer zal 't zyn Dat we ons ontmoeten? waer? Op aerde?... maer Zoo als gy wilt. En voor uw gunstbewys Blyf ik uw schuldenaer. Tot ziens, vaerwel! (Manfred af.) Derde bedryf. Eerste Tafereel. Eene zael in 't kasteel van Manfred. MANFRED en HERMAN. manfred. Welk uer is 't nu? herman. Een uer voor d'ondergang Der zon; de scheemring zal verruk'lyk zyn. manfred. Is alles in den toren zoo besteld Als ik beval? {==239==} {>>pagina-aanduiding<<} herman. Ja, Heer, 't is all' gereed. Zie hier de doos en sleutel. manfred. Zoo, 't is wel. Thans kunt gy gaen. (Herman af.) Er is een kalmte in my Eene onverklaerbre stilte, die tot nu Geen deel nog van myn leven heeft gemaekt. Ja, wist ik niet, de wysbegeerte zy 'T verachtlykst ding van al onze ydelheên, 'T zinledigst woord van 't schoolgeleerd gesnap Dat ooit ons oor misleidt, dan achtte ik 't groot Geheim, 't gezochte ‘Kalon’ als ontdekt, En in myn ziel gevest. Dan, 't blyft my niet, Maer 't is genoeg, heb ik 't eenmael gekend: 'T heeft myn gedachte in nieuwen zin verwyd En 'k schryf in myn geheugentaflen neêr, Dat zulk gevoel bestaet. Maer wie is daer? herman (komt weêr in.) De abt van St. Maurits, Heer, verlangt u zelf Te groeten. abt (binnen.) Vrede zy graef Manfred! manfred. Dank, Dank, heilig man! welkom! uw byzyn hier Verëert dit slot en zegent hen, die daer Verblyven. abt. O, de hemel geve 't, graef! Maer 'k wensch een onderhoud met u alleen. manfred. Herman vertrek! - Wat wil de eerwaerde gast? abt. Dus, regt ter zaek. Myn jaren, dienst en yver En 't goede doel mag myn verschooning zyn; Een ander regt geeft me onze buerschap, schoon We ons zelden zien. Geruchten, vreemd en van {==240==} {>>pagina-aanduiding<<} Onheilgen aerd, zyn met uw naem verspreid; Aêloude naem, sinds eeuwen lang beroemd. Moog hy die thans hem draegt, dien onbevlekt Doen voortbestaen. manfred. Ik bid ga voort: ik luister. abt. Men zegt, dat gy met dingen vaek verkeert Wier kennis aen geen menschengeest betaemt; Gemeenschap houdt met 's afgronds donkre teelt, Vyandig en gezonken geestental, Wier heilloos rot het dal des doods doorwoelt. 'K weet, dat gy aen uw medemenschen maer Zeer zelden uw gedachten mededeelt, En de eenzaemheid waerin gy leeft (waer'zy Gewyd) aen die eens kluizenaers gelykt. manfred. En wie toch plant al die geruchten voort? abt. Myn vrome broedren, 't bevend landvolk en Zelfs uw vassallen, wier wantrouwend oog Alom u volgt. Uw leven loopt gevaer. manfred. O neem 't. abt. 'K wil uw behoud, niet uw verderf, En wensch niet tot uws harten grond te zien. Maer zoo 't gerucht ook waer zy, nog is 't tyd Van boete en van vergif'nis. O verzoen U met de kerk, en door de kerk met God! manfred. Ik hoor u. Dit 's myn antwoord: wat ik ooit Mogt zyn of nu nog ben, blyv' tusschen my En God alleen. - Nooit zal een sterveling Myn midlaer zyn. En zoo ik de geboôn Der kerke schond, bewys, en straf my dan! {==241==} {>>pagina-aanduiding<<} abt. Myn zoon, ik sprak van strafbedreiging niet Maer van vergif'nis door berouw;... u-zelv' Verblyft de keus... en wat de laetste aengaet Het kerkgezag en 't vast geloof in God Geeft my de magt, die zondaers d' uitweg baent En leidt tot edler hoop en deugd; de straf Is 's hemels zaek...: ‘My komt de wrake toe!’ Zoo sprak de Heer, en diep geroerd zegt hem Zyn knecht, naer pligt, die vreeslyke uitspraek na. manfred. Wat, grysaerd! baet der vrome lieden kracht Wat baet gebed.... wat boetezuivering.... Wat bleek gelaet.... wat vasten.... zielsgek wel? Ja meerder nog, wat baet de foltering Aen zielenwanhoop, knagend zelfverwyt, Dat pynigt, zonder vrees voor hel of straf, Doch, algenoegzaem, ook het zaligst oord Een hel zou maken....? Neen, de vrye geest Verliest door niets dat levendig gevoel Van zondenschuld, van zelfwraek en van smart; En geene straf in toekomst eischt, hoe streng, Meer billykheid dan hy zichzelven vraegt Die zelf zyn ziel teregtstelt. abt. Zy dit zoo. Maer 't gaet voorby en wordt door hoop gevolgd, Die vol geloof ten hemel opwaerts blikt Naer 't zalig oord, dat elk, hoe schuldig ook, Kan ingaen, zoo zyn schulden zyn verzoend: En de aenvang der verzoening is 't gevoel Van haer noodzaeklykheid. - Spreek op, en heel De leer, de troost der kerk wordt u gegund En wat vergeeflyk is wordt u vergeven... manfred. Toen Romes zesde keizer sterven ging, Het offer van den zelfmoord, - om den hoon Van openbaer te bloeden, voor den raed, Die eerst zyn slaef en werktuig was, te ontgaen - En een soldaet den stroom van 's vorsten bloed Te stelpen zocht met zyn gedienstig kleed, Stiet hem de Romer weg, en sprak, met nog {==242==} {>>pagina-aanduiding<<} Een strael van grootheid in zyn stervend oog: ‘Het is te laet, - is dit uw trouw aen my?’ abt. En wat wil dit? manfred. 'K zeg als de Romer zei': ‘Het is te laet!’ abt. 'T kan nooit te spade zyn Om met uw ziel u te verzoenen, en Uw ziel met God. Of wanhoopt gy? 'T is vreemd.... Vaek vormt zich hy, die wanhoopt aen zyn' God, Op aerde een hersenbeeld, en klemt zich dan Aen bies en riet, gelyk een drenkling, vast. manfred. Ik heb welëer dit aerdsch bedrog gekend. 'K heb in myn jeugd naer 't edel doel gestaen Om andrer wil ten spoor en gids te zyn, Een licht den volke; stygen wilde ik steeds 'K weet niet waerheen.... misschien tot diepen val; Maer val gelyk aen dien des bergstrooms, die, Eerst van een duizle helling afgestort, Terneêr ploft in een kolk van kokend schuim - Dat borlend als een mistzuil opgevoerd Ginds wolken vormt die druipend nederleken - Nog magtvol zinkt in 't diep. Doch dit 's voorby Myn waen heeft my misleid. abt. Hoe dan, waerom? manfred. 'K wist nooit myn' aerd te dwingen. Immers, hy Die heerschen wil, moet dienen - vleijen - kruipen - Elk oogenblik en elke plaets bespiên - Bedrog en logen zyn... dit is de weg Tot aenzien onder nietlingen, gelyk De menigte is. 'K wilde in geen bende zyn, Van wolven zelfs, al kon ik leider wezen: De woudvorst is alleen, en zoo ben ik. abt. En waertoe met uw broedren niet geleefd? {==243==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. Myne inborst was afkeerig van het leven; Ofschoon niet wreed; 'k wenschte een verwoestingsoord Te vinden, niet te maken: - als de wind, De gloeijende aêm van d'eenzamen Simoem Zwerft door woestynen, en langs 't barre zand Heen zweept, waer kruid noch plantengroei zich toont, En op de woeste en dorre zandgolf brast. Hy zoekt geen mensch, en niemand zoekt hem op, Maer doodlyk is de ontmoeting. Zoo was ook Myn levensloop. Doch op myn eenzaem pad Zyn dingen heen, die 'k eens ontmoette... abt. O wee! My komt de vrees, dat hem myn hulp niet baet Noch myne dienst;... doch zoo in 's levens bloei!... Ik wenschte... manfred. Zie my aen, er is een soort Van schepselen op aerd', die, jeugdig grys, In 's levens bloei verwelken en vergaen, Schoon niet door 't stael des dollen krygs verrast. Dien velt 't vermaek - en dien de studiezucht - Verveling deez' - en genen 't zware werk - Dien ziekte en kwael - en dien krankzinnigheid - En andren een doorwond en kwynend hart; Die laetste kwael sleept grooter aental mêe Dan door de lyst van 't noodlot wordt gemeld, Neemt namen aen en vormen zonder tal. Zie me aen! 'k heb heel die jamrenreeks geproefd, Waervan er een toereikend wezen zou Den mensch te vellen. Dus, bevreemd u niet Om 't geen ik ben, maer dat ik ooit bestond Of, zynde, nog dit vreeslyk leven sleep. abt. Hoor nog my aen... manfred. 'K waerdeer, o brave man! Uw stand, vereer uw jaren, en ik acht Als vroom uw doel, maer nutloos moet het zyn. Noem my niet norsch. 'T is meer om uwentwil {==244==} {>>pagina-aanduiding<<} Dan voor my zelv' als ik dit onderhoud Thans afbreek en ontwyk. En dus: vaerwel! (Manfred af.) abt. Wat edel mensch moest deze stervling zyn. Wat schoon geheel van eedle deelen kon Hy zyn, by zooveel zielskracht, waren zy Slechts wysselyk vermengd geweest. Alsnu Is 't baeijert, warklomp, licht en duisternis, En geest en slyk, en drift en englenblik, Vermengd, in stryd, en orde-, en bandeloos, Of werkloos òf verwoestend. Hy zal sneven, En echter 'k wilde 't niet. Nog eens gepoogd, De zulken zyn der redding waerd; myn pligt Is 't uiterst voor een goede zaek bestaen. Ik ga hem na... voorzigtiglyk, maer veilig... (De Abt af.) Tweede Tafereel. Eene andere kamer. MANFRED, HERMAN. herman. Myn meester! 't avonduer is daer: de zon Zinkt achter het gebergte neêr. manfred. 'T is goed. 'K wil haer beschouwen. (Hy treedt naer het venster.) Schoone bol! gy de afgod Des voortyds en van de onverzwakte teelt Des menschdoms; reuzenteelt, hervoortgebragt Door engelen-omhelzing by 't geslacht Meer schoon dan zy4, dat hen op aerde lokte En red'loos vallen deed. Heerlyk gestarnt'! O bol, die, voor uw maeksel was ontdekt, Het voorwerp van der menschen hulde waert! {==245==} {>>pagina-aanduiding<<} Die 't eerst Gods almagt predikte, en voorheen, By 't herderwerk langs heuveltop en dal, 'S Chaldeërs hart verheugde, tot hy zich In hulde en dank verloor. Stof'lyke God! Vertegenwoordiger des Eeuw'gen, die U tot zyn schaduw koos! Verheven ster, Planeten- middenpunt! Gy die onze aerd' Bewoonbaar maekt, en hart en wang omgloeit Van wie in 't licht van uwe stralen treedt! Getydenheer! Vorst aller oorden, en Van hun bewoners, wie, naby of ver, Een sprank van u door 't innigst wezen gloeit En gloort op hun gelaet. Ja, heerlyk ryst En schynt gy en gaet onder. O vaerwel! En voor altyd. Myn eerste blik van liefde En van bewondering was voor u, neem ook Myn' laetsten; doch gy gunt geen strael hem meer, Aen wien 't geschenk van warmte en leven werd Ten noodlotsdeel. Zy is gedaeld: Ik volg. (Manfred af.) Derde Tafereel. Het gebergte. - Manfreds slot op eenigen afstand. - Een terras aen den voet van een toren. - Schemering. HERMAN, MANUEL en andere ondergeschikten. herman. 'T is vreemd genoeg: reeds jaren, nacht aen nacht, Volhardde hy met waken in den toren En zonder één getuige. 'K was er wel, Gelyk gy allen vaek; maer van den toren Of wat zich daer bevindt,... onmogelyk Een juist begrip te vormen, of van 't geen Waertoe zyn studie strekt. Gewis, daer is Een kamer waer geen ander ingaet; 'k gaf Myn dienstloon van drie jaren lang, zoo ik 'T geheim ontslui'ren kon. manuel. Het waer gevaerlyk. Stel u te vreên met wat gy heden weet. {==246==} {>>pagina-aanduiding<<} herman. Ja, Manuël, ge zyt meer oud en schrander En weet veel meer. Gy woont reeds in 't kasteel.... Hoe lang ook wel? manuel. Van voor des Graefs geboorte, In dienst zyns vaders, wien hy slecht gelykt. herman. Er zyn meer zonen van denzelfden stempel; maer Waerin verschillen zy? manuel. Ik spreek niet van Gelaet en vorm, maer van zyn hart en zeden. Graef Sigismund was trotsch, maer vrolyk, vry; Een stryder en een drinker; hy begroef zich By boeken niet in 't eenzaem, en de nacht Was hem geen somber waekner, neen, een feesttyd Meer bly dan 's daegs; hy ging op rotsen niet Noch door het woud gelyk een wolf; noch vlood Van menschenvreugde en menschen. herman. Vloek dit uer! Dat waren schooner tyden! Mogten zy Weêr 't oud verblyf bezoeken; 't ziet er uit Alsof 't de vreugd vergeten had. manuel. 'T kasteel Moet haest van heer veranderen. Herman, 'k zag Hier vreemde zaken herman. O, zyt vriendelyk; Vertel ons wat, zoo spoedt de wachttyd voort. Men sprak my duister van een voorval, dat Hier ergens moet gebeurd zyn by den toren. manuel. Dat was een nacht voorwaer; 'k herinner my, 'T was schemertyd als nu, en dergelyk Een avond. Gindsche roode wolk, die rust {==247==} {>>pagina-aanduiding<<} Op Eighers top, hing even zoo toenmaels Als of 't dezelfde waer'. De nachtwind blies Wel zwak maer buijig, en de bergsneeuw glansde In zilverwit voor 't ryzend maengesternt'. Graef Manfred was, als nu, in zynen toren Onledig met.... wie weet het?... maer by hem Was 't eenig wezen, dat hem steeds verzelde In wake en zwerven, - haer wie hy, van al Wat leefde op aerd', alleen te minnen scheen, Zoo als hy, wis, door 't bloed ook was verpligt. Lady Astarte, zyn... Maer stil, wie komt er? de abt (nadert.) Waer is uw meester? herman. Ginder in den toren. abt. Ik moet hem spreken. manuel. 'T is onmogelyk. Hy 's in de grootste afzondering, en wil Dus niet gestoord zyn. abt. O, ik neem op my Geheel de schuld, indien er schuld in steekt, Maer moet hem zien. herman. Gy zaegt bereids eenmael Hem dezen avond. abt. Herman, ik beveel u... Klop, onderrigt den graef van myne komst! herman. Wy durven niet. abt. Dan moet ik tot myn doel Myzelven melden? {==248==} {>>pagina-aanduiding<<} manuel. O, eerwaerde man! Ik bid u... wyl! abt. Waerom? manuel. Kom dezen weg En 'k zeg u meer daervan. (Zy gaen af.) Vierde Tafereel. Het binnenste van den toren. manfred alleen. 'T gestarnt' verdween, De zilvren maen is boven 't stralend hoofd Van 't sneeuwgebergt' gestegen. O hoe schoon! Ik kwyn thans met natuer, want toch, de nacht Had steeds voor my een meer gewoon gelaet Dan dat der menschen, en by 't sterrelicht Vol schemerend en eenzaem-lieflyk duister, Leerde ik de tael van hooger wereld aen. 'K herinner my, dat, in myn jonglingschap, Op eene wandeling in zulk een nacht, Ik in den kring van 's Colyseums wanden, - Schoonst overschot van 't magtig Rome, - stond. De struikengroei langs de afgestorte bogen Woei donkergrauw by middernacht; 't gestarnt' Scheen door de bouwvalspleten; hondgebas Kwam, ver, van de overzy des Tibers, en Wat nader uit der Cezars trotsch paleis Rees 't uilgekryt, vervangen poos aen poos Door 't zich herhalend schildwachts-nachtgezang, Gewekt, verkwynd by 't lieflyk windgezucht. En achter de oude bres bepaelde een ry Cypressen 't vergezigt; doch stonden slechts Een boogschot ver van 't keizerlyk verblyf, Waer krassend nachtgevogelt' huist; te midden Der ruigte, die door hoopen steenpuin breekt. Zyn wortels om der keizren haerdsteên klemt, Tiert nu de klim in plaets des lauwerbooms. Nog houdt der worstlaers bloedig schouwperk stand, {==249==} {>>pagina-aanduiding<<} Eerwaerdig wrak als bouwval nog volmaekt, Waer Cezars zael, Augustus prachtpaleis Op aerde als kruipen in het diepst verval. En gy bescheent, o wentelende maen, Dit all', en spreidde een breed en teeder licht Verzachtend op de gryze strengheid neêr Van 't ruw verwoestingsveld; en vulde alzoo, Als 't ware, op nieuw der eeuwen gaping aen; Wat schoon nog was zyn zinbetoovring latend, Verfraeijend wat verviel, tot dat de plaets Als heilig wierd, en 't harte stroomend vloot In stille aenbidding van der oudheid heldenteelt, Die, als met vorstenmagt, van uit het graf Nog onzen geest beheert. - 'T was zulk een nacht! 'T is vreemd dat ik daer heden aen gedenk; Maer onze geest zweeft vaek in wilde vlugt Ook op het uer dat hy zichzelv', in orde, Tot denken schikken moest. de abt (komt in.) Myn goede Lord! Ik vraeg op nieuw verschooning voor myn komst; Beledige u myn nedrige yver niet Door overyling; al de schuld er van Verwyt ze my; de goede werking moog Uw hoofd - en (kon het zyn) uw hart verlichten. Waer dat geraekt, met woord of bede, dan Redde ik een edlen geest, die wel verdoold Maer niet verloren is. manfred. Gy kent my niet; Myn tyd is kort, myn daden staen geboekt: Vertrek, vertrek! gy loopt gevaer.... ga heen! abt. Gy meent toch niet my te bedreigen? manfred. Neen, 'K zeg u alleen: gevaer is by de hand, Ik wilde u hoeden. abt. Zeg, wat meent ge? {==250==} {>>pagina-aanduiding<<} manfred. Let! Wat ziet ge ginds? abt. 'K zie niets. manfred. Ik zeg, zie dáér Onafgewend.... thans zeg my wat ge aenschouwt? abt. 'T is yzingwekkend.... echter vrees ik niet. 'K zie een geduchte en sombere gestalte, Een helsche demon ryzen uit den grond. 'T gelaet omhult een mantel, en zyn' vorm Een sombre wolkenzuil; dáér, tusschen u En my, daer staet hy, maer ik vrees hem niet. manfred. 'T is regt. Hy schaedt u niet. Maer de aenblik kon Uwe oude leden met verlamming slaen. Ik zeg: vertrek, vertrek! abt. En ik herneem: Nooit, nooit.... tot ik den booze heb bestreên! Wat doet hy hier? manfred. O ja, wat doet hy hier? Ik riep hem niet, hy is daer ongevraegd. abt. Verloren schepsel! hoe, met zulke wezens Hebt gy te doen? Ik sidder voor uw lot! Hoe staert hy u, en hoe blikt gy hem aen! Ha, hy ontsluijert zich. Des donders wondmerk Is hem in 't hoofd gegroefd; en uit zyn oog Weêrlicht de onsterflykheid der hel.... Ga voort!... Ga voort!.... manfred. Spreek op, wat is uw zending? geest. Kom! {==251==} {>>pagina-aanduiding<<} abt. Vreemd wezen! zeg, wie zyt gy? antwoord!.... spreek! geest. De genius diens sterv'lings. - Kom, 't is tyd! manfred. Ik ben bereid tot alles, maer ontken De magt die me opeischt. Wie, wie zendt u hier? geest. Straks zult gy 't weten. Kom slechts! kom! manfred. 'K beval Aen hooger wezens dan gy zyt, en heb Uw meesters vaek weêrstreefd. En gy, ga heen! geest. Stervling uw uer is daer. Ik zeg: kom voort! manfred. Ik wist en weet, myn uer is daer; maer nooit Geef ik my op aen u of uws gelyken. 'K wil sterven zóó gelyk ik leefde - alléén! geest. Noodzaekt ge my, ik roep myn broedren.... Ryst! (Andere geesten ryzen op). abt. Verdwyn, verdwyn! afschuwelyke drom! Gy hebt geen magt, waer 't vroom geloof gebiedt: En ik gelast u in den naem.... geest. Oud man! Wy kennen onze zending, en uw stand; Maer spil vergeefs uw heilge woorden niet, 'T waer nutteloos. Hy is verbeurd, uw man. En nog eenmael, 'k beveel hem: kom, kom voort! manfred. Ik zeg u: nooit! Schoon 'k voel, dat myne ziel Me als 't ware ontvloeit, ik daeg u echter uit. {==252==} {>>pagina-aanduiding<<} Ik wil niet heen; al blyft me een' sterflyk' adem Slechts, om myn hoon te braken; aerdsche kracht Tot worstlen ook met geesten, zult ge uw' prooi Slechts lid voor lid verscheuren. geest. Trage sterver! Zyt gy de toovnaer, die 't onzigtbre gansch Doorgronden en zichzelv' verheffen wou Tot onzen stand? Is 't mooglyk, dat ge u zoo Aen 't leven kleeft, dat diep ellendig u Gemaekt heeft? manfred. Valsche demon! 't is onwaer. Myn aenzyn loopt ten eind, dit weet ik, en Ik wil dat eind geen oogwenk - zelfs verschuiven. Ik worstel met den dood niet, maer met u En 't u omgevend rot. Myn vroegre magt Verkreeg ik niet door 't heulen met uw' drom, Maer door een hooger kunst, en boete, en stoutheid, Nachtwaken, zielskracht en bedrevenheid In kennis onzer vadren - toen deze aerd Nog, zyde aen zy', zag wandlen geest en mensch En u geen' voorrang toekende. Ik verlaet Me op myne kracht,.... daeg uit - verloochen u.... Veracht en hoon u...! geest. Maer uw zondental Maekte u.... manfred. En wat, wat zyn ze by uw misdaên? Moet dan het kwaed door ander kwaed gestraft En snooder schuldigen? Wyk naer uw hel! Gy hebt geen magt op my, dat voel ik wel En weet, dat gy my nooit bezitten zult: Wat ik bedreef, bedreef ik; 'k draeg in 't hart Een foltring, die gy niet vergrooten kunt. 'T bewustzyn is onsterfelyk, zichzelv' Ten loon voor 't goede of kwade dat men dacht, En zelf èn bron èn eind èn plaets èn tyd Van alle straf; zyn ingeschapen zin, {==253==} {>>pagina-aanduiding<<} Eenmael ontdaen van dezen stofklomp, neemt Geen tint meer aen van 't veinzend uiterlyk, Maer zwelgt of boet in volle vreugd of smart, In 't zelfbesef van billyk loon geteeld. Gy mogt en kondt my niet verlokken; 'k was Uw speelbal nooit, en zal uw prooi niet zyn.... Ik was myns zelfs verwoester; en wil zyn Myns zelfs hierna. - Bedrogen demons, wykt! De hand des doods - niet de uwe - rust op my! (De demons verdwynen.) abt. Wat zyt ge bleek... uw lippen zyn ontkleurd... Uw boezem hygt... zieltogend doet uw keel Haer klanken ratlen. Zend uw smeking opwaerts, Bid, zy 't ook in den geest,... maer sterf dus niet! manfred. Het is voorby. Myn duister oog ziet u Niet meer; 't zweeft al rondom my... de aerde zinkt Als onder myne voeten weg. Vaerwel!... Geef my uw hand! abt. Koud... koud... tot aen het hart... Een bede slechts... helaes, hoe voelt ge u zelv'? manfred. Het sterven is zoo zwaer niet, oude man!... (Manfred sterft.) abt. Hy is niet meer... zyn ziel is de aerde ontvlugt... Waerheen? ik vrees te denken... maer hy 's heen. {==254==} {>>pagina-aanduiding<<} Aenteekeningen des schryvers. 1 Geen middag og. De zonboog straelt, en welft Den waterval met 's hemels kleurenrei. Deze kleurenboog wordt gevormd door de zonnestralen over het benedendeel van de watervallen der Alpen. Het is volkomen een regenboog, als 't ware neêrgedaeld om een bezoek te brengen, en zoo gesloten dat men er by komen kan. Dit verschynsel duert tot den middag. 2 Hy, die, uit bron en wèl, te Gadara, Eros en Anteros te voorschyn riep Gelyk ik u; - De wysgeer Jamblicus. Het verhael der oproeping van Eros en Anteros kan men vinden in zyn leven, door Eunapius. Het is een goed verhael. 3 Ze antwoordde In spreuken, dubbelzinnig maer vervuld. De geschiedenis van Pausanias, koning van Sparta, (die de Grieken in den slag van Platea aenvoerde, en later sneefde om een' verraderlyken aenslag tegen de Lacedemoniers gesmeed) en Cleonice wordt verhaeld in het leven van Cimon door Plutarchus; en in de spreuken van Pausanias den sophist, in zyne beschryving van Griekenland. 4 - reuzenteelt, hervoortgebragt Door engelen-omhelzing by 't geslackt Meer schoon dan zy, enz. ‘Dat Godes sonen de dochteren der menschen aensagen, dat sy schoon waren, enz.’ ‘In die dagen warender Reusen op der aerde, ende ook daerna, als Godts sonen tot de dochteren der menschen ingegaen waren, ende zich (kinderen) gewonnen hadden: deze zijn de geweldige, die van oudts geweest zijn mannen van name.’ Genesis VI: 2 en 4. {==255==} {>>pagina-aanduiding<<} Kunstenaer of krankzinnig? Mynen vriende L.F. David, als een bewys van innige verkleefdheid opgedragen. Door G.J. Dodd. I. Bezyde de schoone voorstad Schaerbeek ligt een frisch dal, door de inwooners van Brussel vallei van Josaphat geheeten, waerin zich eene bron bevindt die den naem van Fontein der Geliefden draegt. Waerom deze zoo verschillige benamingen - droefheid en vreugde, dood en leven - gegeven zyn aen twee dingen, die zoo nauw met elkaer in verband staen, dit ware my onmogelyk te verklaren. Vruchteloos heb ik daerover inlichtingen gevraegd aen de bewooners der omstreken: zy beweren dal en fontein immer onder deze namen gekend te hebben. Althans, het is een regt lief oord, lommerryk en frisch. Eene der aderen der Schaer, die in de bron der Geliefden haren oorsprong neemt, rolt murmelend haer zilveren water, waerin de vlugge hagedis heen en weder kwispelt, over het kiezelbed, en vormt verscheidene watervallekens wier geklater, vermengd met het getjirk der krekelen, het geruisch der bladeren en den goddelyken keelslag des nachtegaels, een onbeschryfbaer gerucht samenvormt. {==256==} {>>pagina-aanduiding<<} Deze streek wordt dan, niet zonder reden, dagelyks door zeer vele wandelaers bezocht. Er zyn van die aentrekkingen waeraen zelfs de gevoellooste zielen, in weêrwil van zichzelven, hulde doen. Dit mag in den volsten zin op deze vallei toegepast worden. Alle standen der samenleving minnen evenzeer dat oord. Tusschen het groot getal zyner bezoekers waren er twee die zich van de anderen onderscheiden, zoowel door de menigvuldigheid hunner wandelingen als door hun eigenaerdig voorkomen. De eene was een jongeling van ongeveer twee-en-twintig jaren. Zyn schoon en groot voorhoofd scheen met den zegel van het genie bestempeld, maer in den dwazen blik zyner blauwe oogen - die echter schoon van vorm waren - heerschte iets dat gevoel of zinneloosheid zyn kon, doch dat door het arme voorkomen des jongens veeleer voor dit laetste kon genomen worden. De andere wandelaer was een man tot jaren. Hy zag er deftig uit en zyn aengezicht getuigde van een gemoedelyk karakter. Een boek dat met de natuer, die hem omringde, zyne aendacht deelde, en de witte haren, die zynen breeden schedel met eene ontzagwekkende kroon omsierden, maekten hem als een zinnebeeld der studie en der goedgunstigheid. Beider tydverdryf in de vallei was gansch tegenovergesteld. De jongeling ging zich gewoonlyk op dezelfde plaets neêrvlyen. Deze is regt dichterlyk. Van weêrzyden den weg bevinden zich twee uitgestrekte waterplassen, waerin de op-en neêrgaende zon tooverachtig hare stralen schiet en als in duizende prismas ontleedt. Eene arduinen zitbank roept den vermoeiden wandelaer ter ruste en... ter mymering: ... want alwie eenig gevoel bezit, voelt zich aldaer tot droomen genoopt. En inderdaed, wat overheerlyk landschap: voor u een heldere vyver in wiens midden eenige treurwilgen zich verheffen en hunne neêrgebogen en zachtwiegende takken in den vloed dompelen als de vlottende lokken eener badende nymf. Een weinig verder lacht u een blank lusthof toe, dat zich, eene maegd gelyk, in den reinen plas schynt te spiegelen. Dit alles is versierd met de verscheidenste boomsoorten: de fiere en regtopschietende populier benevens den kleinen en knokkeligen vlierboom; {==257==} {>>pagina-aanduiding<<} de krachtige en honderdjarige eik nevens de nette en regelmatige linden. Dat schoone tafereel wordt verbonden door den gouden regen, met zyne ontelbare bloemtrossen waerdoor de alles verlevendigende zonne met hare stralen speelt, gelyk eene verliefde, die hare vlammende blikken met zoeten glimlach op den verkorene laet dalen. Juist als de oude voorby de zitbank ging stappen, werd zyne aendacht opgewekt door het geroep: ‘ziet Jaek de zot, Jaek de zot!’ dat schaterend zich hooren liet. Deze woorden werden aengeheven door eenige buitenmeisjes, die zich aen gener zyde des vyvers bevonden, en wier oogen alle op den jongeling gevestigd waren. De gryze wendde insgelyks zyne blikken naer de zitbank; en met de grootste aendacht staerde hy den jongen mensch aen, over wien by zich nu bevond. Deze moest de spotwoorden niet hooren die tot hem gerigt waren, want hy scheen er zich geenszins om te bekreunen. Zyne oogen staerden strak, maer vol gloed voor zich heen als boeide hem iets bovennatuerlyks. Zyn halfontsloten mond scheen de toonen eener geheime muziek, die tot in zyne ziel drong, na te lispelen, terwyl zyne zachtkens op en neêrdalende hand de beweging er van aenduidde. Zoo was des jongelings begeesterd wezen regt edel: het geleek de verpersoonlykte toonkunde. - Zinneloos, herhaelde de grysaerd, het hoofd twyfelend schuddende, o menschdom, hoe vele groote verstanden hebt gy met dit woord vermoord! Met nog dieper aendacht sloeg hy nu den jongeling gade en volgde dezes minste bewegingen. En hoe meer hy op zyn wezen staerde, hoe meer bleef hy door de zonderlinge uitdrukking er van geboeid. Het was alsof eene hoogere hand in zyne ziel de zelfde gevoelsnaren deed rillen, die zich in het hart des jongelings bewogen. Al wat hy om zich heên zag, scheen op de lippen en in de oogen des jongelings in eene overschoone symfonie hervormd, die zich van daer tot de ziele der aenschouwers overzette. {==258==} {>>pagina-aanduiding<<} Of dit werkelyk zoo was, of enkel aen een begoochelen der inbeelding moest toegeschreven worden, zouden wy niet kunnen beslissen. Opgetogen sprak de grysaerd tot zichzelven: - Hy krankzinnig? neen, het is een kunstenaer! Alsdan ging hy, eenen glimlach op den mond, tot den droomer en, na hem zachtkens op den schouder geklopt te hebben, sprak hy: - Gy schynt deze plaets te liefkozen, jonge heer? De aengesprokene keerde half verbaesd het hoofd naer den ouderling, want de woorden die hem toegerigt waren, en die hem uit zyne mymering hadden gelokt, had hy niet begrepen. - Gy schynt deze plaets te liefkozen? hervatte de bejaerde man met dezelfde goedheid. - Zou ik er eene schoonere kunnen uitkiezen? zei de jongen op eenen melancholischen toon. - Inderdaed, de keus is voortreffelyk, was het vlugge antwoord des gryzen. - Welk eene bekoring voor het oog, wat balsem voor de ziel. Hoe geurig is de lucht hier, het groen schynt hier immer even jeugdig. En hoort gy, ging hy voort, terwyl hy zich door een geheimzinnig gemurmel scheen mede te laten slepen, en hoort gy dan niet dien goddelyken lofzang dien de natuer ten hemel heft, als om God te bedanken haer alhier zulk een schoon hulsel te hebben gegeven. Wat zyn de klanken die den mensch uitschalt flauw en toonloos by deze grootsche akkoorden. Hier geene van die gewrongen en gekunstelde klankwyzen, alles is er nog eenvoudig en ontzagwekkend gelyk de aerde als God ze schiep; onbeduidend is daertegen de kunst der stervelingen. De werken der groote meesters hebben dikwerf myne ooren met hunne gulden toonen gestreeld; maer wat my omringt, lacht mynen geest toe, verrukt myn hart, doet my eene ontroering gevoelen, die my de muziek der menschen niet schenken kan; hier wordt myn gansch wezen doorweekt van genot, de wonden myner ziel gezalfd. - Onder het uiten dezer woorden vonkelden 's jongelings oogen van geestdrift en, als in bespiegeling weggevoerd, blikte hy strak ten hemel. {==259==} {>>pagina-aanduiding<<} - Gy zyt dan kunstenaer? sprak verder de oude. - Kunstenaer! stamelde de jongeling, ontheiligen wy dit woord niet, mynheer! gy zyt te goedgunstig. Men eischt meer dan het gevoel der natuer van hem die zich dien naem durft geven. Om hem te verdienen, moet men de kunst van eenen grooten meester hebben aengeleerd en ik.... - Mag ik den naem van uwen leermeester kennen? onderbrak de grysaerd. - Myn meester, was het antwoord, o! diens naem zou u onbekend zyn als de myne; myn meester was een nederig en eenvoudig mensch.... myn meester was myn vader.... Deze laetste woorden moesten eene pynlyke herinnering in den spreker hebben opgewekt, want eene zware zucht, die van lang ingetogen smart scheen te getuigen, steeg uit zyne borst. Eenige stonden nog bleef hy napeinzend zitten, dan, zich opregtende, zegde hy beleefdelyk: - Ik groet u, mynheer, - en verwyderde zich. De ouderling stond nog den zonderlingen jongen na te staren, wanneer een landman, die zich ter plaetse bevond, en die den grysaerd niet scheen vreemd te zyn, hem aldus het woord toevoerde: - Het schynt, mynheer de baron, dat ge geerne zoudt weten wat dat voor 'nen jongen is? - Inderdaed, pachter, hy heeft my belang ingeboezemd; ik geloof dat er stof in zit om een groot man van te maken. - Ja, ja, mynheer de baron, de jongen is niet misdeeld; maer dit ongelukkig voorval heeft hem, och arme! van zynen center geholpen. - Welk is dan dit voorval? - Wel dat zal ik u eens in korte woorden gaen vertellen, mynheer de baron. Die jongen, gelyk ge hem daer ziet gaen, is Jaek, de zoon van Koben Vierdonck, den speelman. Er is geene herberg in geheel Schaerbeek of ze heeft van zyn' deuntjes gehoord; 't is maer dat het 'ne knappe kerel was, Koben de speelman, en goed van aerd, mynheer de baron, daer hebt ge geen denkbeeld {==260==} {>>pagina-aanduiding<<} van. Zyn' vrouw stierf korts na dat heur kind, Jaek, dien ge daer gezien hebt, ter wereld kwam. De man verloor er veel aen; want het was eene vrouw wier gelyke in overleg en goedheid, niet te vinden was in geheel de omstreken van Brussel. Dat ongeluk belette hem niet een weesken aen te trekken en op te brengen: een engel van een beeld, maer een duivel van eene ziel. Gave God dat hy het liever op de straet, waer hy het vond, hadde laten omkomen; dan had zyn eigen kind zoo veel niet geleden; maer dat is nu zoo! - Hoe, dat meisje?... - Dat zult ge gaen hooren, mynheer de baron. Ziet ge wel zoo als het dan gaet, de kinderen werden groot en de vader werd oud. Jaek was al een geheele muzikant, er waren zelfs al verscheidene meiskens die een oogsken op hem hadden; want hy was altyd zorgvuldig aengedaen en wierd reeds een pronte kerel. Maer of ze haer netten al spanden of niet, ze kosten toch den vogel in den strik niet krygen: zyn hart was aen eenen anderen haek vast. Ongelukkiglyk, daer stierf nu op eens de vader, en, aen zyn sterfbed, beloofden zyne kinderen, dat ze nooit van malkaer gaen zouên en altyd de eene voor den andere zouden zorg dragen. Dat moest weinig moeite lyden, want Jaek was zyn brood goed weerd, en de vondelinge was genoeg in staet het huishouden te doen. Jammer maer, Bertha was een hooveerdig meisje, een van die ligtvinkskens, die veel meer van een schoon kleed dan van eenen braven jongen maken; en toen Jaek haer eens van trouwen sprak, begon ze hem vierkant uit te lachen en zei ze hem maer kort af, dat ze veel te goed was om met eenen armen speelman te trouwen en dat ze wilde fortuin doen. Een arme speelman! zyn vader had haer opgebragt en Jaek won nog dagelyks den kost voor heur: maer ge moet maer goed doen om met slecht beloond te worden. De jonge zweeg nogtans; hy was veel te braef om iemand een hard woord te zeggen en had het meisken er veel te lief om; maer hy zag wel dat het met Bertha niet ging zoo als het zyn moest; want ze droeg kleêren die ze van het geld dat hy won niet kon koopen, toen ze op eens het huis verliet en men van haer niet meer hoorde. {==261==} {>>pagina-aanduiding<<} Zie, mynheer de baron, het zou my onmogelyk zyn u te vertellen wat die arme sukkelaer alsdan heeft uitgestaen; want dat gaet een mensch zyn verstand te boven. De jongen werd ziek en iedereen dacht dat hy op eene tering zou geraekt of zot geworden zyn: dat is er toch wel een beetje van gekomen. Ons Trien, die naest zyn deur melk draegt, en die hem in dien tyd gezien heeft, heeft me meer dan eens gezegd dat er tusschem hem en een geraemte geen verschil was. Sedert dien hebben de doktors zyne gezondheid wel op beter beenen gezet; maer dat - en dit zeggende wees de spreker met zynen voorsten vinger op zyn voorhoofd - dat geneest zoo ligt niet. Het ergst van al is, dat van dien tyd af de ongelukkige nimmer in staet is geweest een plezant deuntje te spelen: zyn muziek doet u weenen in steê van u vrolyk te maken. Dat speet een ieder hartelyk, maer dat belette niet dat de eenen al voor en de anderen al na Jaek doorzonden om eenen anderen speelman te nemen: ik kan daer al niet veel van zeggen: elke kramer staet voor zyn bord. Zoo wel, dat op dezen oogenblik de jongen de leste oordjes opeet die hy in den goeden tyd heeft gespaerd. Nu zweeg de pachter en hy loosde eene zware zucht die de dienst van een punctum scheen te doen. - Dat is geheel de geschiedenis van den jongen? viel de gryze in. - Geheel en al. En nu, mynheer de baron, nu kent ge den mensch zoo wel als ik en de beste. - Ik dank u vriendelyk, pachter, voor uwe goedheid. - Dienaer, mynheer den baron. - Tot wederziens pachter, eindigde de ouderling en hy verliet de vallei. {==262==} {>>pagina-aanduiding<<} II. De goede grysaerd hadde gaerne den jongeling ondersteund en getroost, want hy voelde zyne genegenheid tot dezen met kracht opgewekt. Doch vruchteloos ging hy nog dagelyks de vallei bezoeken; nimmer ontmoette hy er den zoon van Koben den speelman. Welke de reden der afwezigheid des jongens zyn mogt, zou moeijelyk wezen te verklaren. De ouderling zocht te vergeefs in zyne gezegden een woord dat iets beleedigends inhield. Wilde misschien de jongeling op die wyze de vragen des grysaerds ontvlugten of was hy overleden? Wat er ook van zy, de arduinen bank, de geliefkoosde plaets des toonkunstenaers of des krankzinnigen, - zoo als men hem beschouwen wil, - bleef ledig, en de oude man, bemerkende dat hy niet meer hopen moest den jongeling nog te zien, begon hem van langzamerhand te vergeten. De winter was thans den zomer opgevolgd. Het jaergetyde was streng; de straten schenen als woestynen, zoo ledig waren zy: slechts van afstand tot afstand ontwaerde men een ellendige die aen de wooning eens ryken eene aelmoes afsmeekte, en dan hoorde men de zware deur met eenen hevigen schok toerollen. Dat was misschien het eenige antwoord dat de behoeftige verkregen had! De ziele der ryken is veeelal zoo hard als het marmer hunner paleizen. Doch niet allen zyn zoo. Vlugten velen de armoede als eene smetziekte, eenigen toch treden tot haer om haer hulp en troost te bieden. Dat God deze meêdoogende zielen zegene! Ziedaer, te midden van de breede en vorstelyke Koningstraet van Brussel, dien welaengedoschten man voortstappen. Hy wendt zich tot dien engen inkoom die, by middel van eenige trappen {==263==} {>>pagina-aanduiding<<} tot een vuilen en walgelyken gang geleidt: verblyfkuil van smart en ellende te midden eens verblyfs van weelde en vreugd. Nu klimt de ouderling de trappen af. Erkent gy hem niet, het schynt de oude wandelaer der vallei te wezen? Inderdaed, het is de grysaerd. Beneden den trap gekomen, blyft hy pal staen. Heeft misschien het tafereel van ellende, dat zich voor zyn oog ontvouwt, hem afgeschrikt? Neen, hy luistert naer de zielverrukkende toonen eener onbeschryfelyke muziek, die tot zyn oor dringt: welk speeltuig mag deze verwekt hebben? men zou zeggen zy schildert de natuer in hare eenvoudige schoonheid af. Hoort gy het zachte gefronsel van het frissche loover, de stemme der duizende insekten die in het gras wemelen. Voelt gy de koesterende zonnestralen niet tot uwen boezem dringen? Daer galmt de stemme des leeuwriks, die de dagtoorts begroet en God een heerlyk Alleluia om zyne weldaden schynt toe te zingen. Maer welk is die fyne zilvertoon, die zich van tyd tot tyd boven de andere klanken verheft? Men zou wanen 't is het geklater eener heldere en snelvlietende beek; het is dan.... - De jongeling uit de vallei! riep eensklaps de verrukte grysaerd uit; en met al de snelheid die hem zyne door den ouderdom eenigzins verstyfde leden toelieten, ylde hy naer het schamele huisje, waeruit de klanken opstegen. De deur openduwen, binnenstappen en de ladder van een klein zolderken bestygen, was slechts het werk van een oogenblik. Wat weemoed zich alsdan in 's ouderlings hart deed gevoelen zouden wy vruchteloos trachten af te schetsen. Wel had hy armoê ontmoet, doch zelden zag hy een zoo van alles ontbloot verblyf als dit, en wat zeldzamer is eene onverschilligheid als die, welke de jongeling over zyn lot aen den dag legde. Dezes vingeren gleden op de vedel, als waren zy niet door de bytende koude verstyfd, en zyn bezield aengezicht scheen den wind niet te gevoelen, die door de reten des daks hem met zynen snerpenden adem tegenblies. Hy bemerkte ook niet dat een vreemdeling binnen getreden was. Doch, eensklaps sprong eene snare van het speel- {==264==} {>>pagina-aanduiding<<} tuig en de vedel ontviel de handen des ongelukkigen. De gloed die zyne ziel deed vlammen scheen op eens uitgedoofd, want hy werd doodbleek. De ouderling vloog naer hem toe, vatte zyne kille handen in de zyne en sprak met engelengoedheid: - Gy moet hier honger en koude verduren, waerom hebt gy u niet tot my gewend? - Waerom een ander uwe smarten doen deelen? antwoordde op zachten en hartverscheurenden toon de jongeling. Zyn aengezicht werd akelig, zyne purperbleeke lippen beefden: het scheen hy ging neêrstorten. - Maer gy zyt hier van alles ontbloot, ging de ouderling voort; spreek, wat ontbreekt u, myn vriend? De jongeling wendde zyne blikken grondwaerts en, op zyn speeltuig wyzende, murmelde hy met gebroken stemme: - Eene snaer...! III. Eenige dagen na dit voorval bewoonde Jaek eene kleine kamer by eene burgerfamilie, die door den baron met het onderhoud des jongelings gelast was. Doch hy zocht voortdurend de zelfde eenzaemheid; hy verliet slechts zyn verblyf om zich naer de lessen der muziekbewaerschool te begeven, waer zyn beschermer hem door zyne voorspraek had doen ontvangen. Was hy er het voorwerp der bewondering niet, hy was er hetgene der nieuwsgierigheid van allen: niemand kon zich dit levend raedsel van verstand of krankzinnigheid uitleggen. Het gebeurde menigmael dat hy, voor de les eenige stonden alleen zynde, op zyn speeltuig de zonderlingste en zoetvloeijenste arias speelde. Dan bleven medeleerlingen en meesters somwylen verstomd staen, elkander aenstarende, als waren ze van beweegloosheid geslagen {==265==} {>>pagina-aanduiding<<} en hunnen adem stilhoudende, als vreesden zy eenige van die eigenaerdige toonen te verliezen. Echter was nauwelyks de les begonnen, of, die zelfde jongeling die ieders bewondering verwekte wanneer hy zich alleen deed hooren, kon de maet niet houden die hem door den muziekgeleider voorgeslagen werd. Men hadde gewaend dat een bovenaerdsche geest hem immer vreemde toonwyzen kwam influisteren; en zyn vedelboog, eene andere beweging volgende, bragt alsdan de schokkendste wanklanken voort. Maer nauwelyks hielden de speeltuigen der anderen stil of hy, zyne begonnen melody voortzettende, verwekte van die hemelsche toonen, die het aen met genie bevoorregte zielen alleen gegeven is hervoor te brengen. Was misschien 's jongelings geest te verre boven het aerdsche verheven om zich aen den leiband eener voorgeslagen toonmaet te gewennen, of was zyn brein te beperkt om het noodzakelyke ervan in de muziek te bevatten? Zeker was het nogtans dat hy zich weinig van hetgeen rondom hem gebeurde aentrok. Dit had voortgeduerd tot op een dag dat hy weêr met zyne afgetrokkenheid de les in de war hielp. Het geduld des meesters was ten einde geraekt. Deze verzocht hem eenige oogenblikken na de les te blyven. Toen zy alleen waren sprak hy met beleefdheid maer onbuigzaemheid tot den jongeling: - Myn vriend, ik wil u wel bekennen dat ik in den beginne eene schoone toekomst voor u had gedroomd. Ik vind my gedwongen u en my te ontgoochelen; want ik heb thans de overtuiging verkregen, dat de tyd dien gy hier nutteloos verspilt u nooit toonkunstenaer zal maken; ik raed het u, in uw belang, leer liever een stiel. - Ik dank u, mynheer, voor uwen vriendelyken raed, ik zal hem niet uit het oog verliezen, antwoordde Jaek met eenen bitteren glimlach, en in het uitstappen der school zei hy tot zichzelven: - Ben ik het die my bedrieg, of bedriegt zich die man?... {==266==} {>>pagina-aanduiding<<} IV. Wien is het niet bekend dat het hoogmoedige Parys zich als eenige regter wil stellen over de kunst en dat het zich, om zoo te zeggen, het voorregt wil behouden van het uitdeelen van faem en ervarenheid. Hoe luimig en dwaes de heeren Paryzenaers met hunne oordeelvellingen omspringen weet eenieder: wat zy heden oprigten werpen zy morgen omverre, om het overmorgen misschien weder op te heffen. Met het gewoone inzicht van het kunstregterschap uit te oefenen, bevond zich een talryk gezelschap in eene der bezonderste concertzalen der fransche hoofdstad vereenigd. Men had eenen tot hier toe geheel onbekenden toonkunstenaer te oordeelen; en de aenhoorders waren des te nieuwsgieriger, daer hy in zyn eerste concert den grootsten byval had gevonden en met de warmste toejuichingen was begroet. In afwachting van den aenvang des toonkundigen morgenstonds, hielden verscheidene groepen zich onledig met over de onverwachte verschyning des onbekenden te kouten. Eene groep deed zich bovenal door hare luidruchtigheid onderscheiden: zy was samengesteld uit drie persoonen: een magere en in zyne kleederen geprangde modejonker met opgekrulde knevels, die zich voor een diletanti van de fyne soort uitgaf en het hooge woord scheen te voeren. Zyn tegenspreker was een fraeije jongeling, met toegeknopten frak, wonder schoone zwarte hairlokken, omgeslagen hemdsband en neêrgestreken baerd: het was een dichter van de romantische school. De derde, die slechts de rol van toehoorder speelde, kon men aen zyne met inzicht verwaerloosde kleeding, voor een jongen student in de regten erkennen. {==267==} {>>pagina-aanduiding<<} - Men zegt, sprak de romantische dichter, dat hy zich geheel en al zonder hulp heeft gevormd. - Maer het is onmogelyk, viel de diletanti den spreker in de rede, het is onmogelyk dat men zonder eene grondige studie de traditiën der kunst kenne; en hoe kan men een volmaekt kunstenaer wezen zonder die traditiën? elke kunst heeft hare vaste regelen, en zonder die regelen is de volmaektheid onmogelyk. - Dat alles, mynheer, klinkt zeer geleerd. Maer aldus moet altoos de tweede het voorbeeld volgen van den eersten, de derde van den tweeden en zoo steeds in denzelfden slenter voort tot het einde der eeuwen. Zoo is er nooit iets nieuws mogelyk. Ik heb duizendmael de natuer beschouwd en nooit heb ik ze dezelfde gezien: meent gy dat de stemme des donders in het onweêr eene voorgeschreven toonmaet volgt? En nogtans, in het gebulder des woedenden orkaens, zoowel als in het suizen des zefiers, is er harmony. - Dit alles is waer; evenwel is de noodzakelykheid van vaste regelen tot het aenleeren der toonkunde bewezen. Die regels zelven, getrokken uit opmerkingen door deskundigen gedaen, stellen de betrekkingen daer, die er tusschen de stemmen van het heelal bestaen en zonder welke alle volmaekte samenluiding verbroken is. - Maer wie zegt er u dat zelfs die regels volledig zyn? Wat meer is, die grondstellingen, waervan gy spreekt, schryft de natuer u die niet in 't harte, zegt uw oor u niet of een geluid valsch of zoetklinkend is? - Op deze wyze, mynheer, is het aenleeren der kunst slechts eene nuttelooze zaek! - Nutteloos juist niet, doch de groote geesten, hebben meestal veel meer aen zichzelven te danken dan aen hunne meesters. - Zie hier myn gevoelen, sprak nu eensklaps de student, met een gebaerde die belang wilde inboezemen: het genie dat zich te veel in de voorschrevene leibanden houdt, is meestal nauw- {==268==} {>>pagina-aanduiding<<} keurig maer koud, terwyl de kunstenaer, die zich slechts aen zyne eigene vlugt overgeeft, gloeijend, maer somtyds een weinig buitensporig is, en dit moet niet verwonderen: van het genie tot de krankzinnigheid is er slechts één stap. Archimedes in de straten van Syracusa zyn alombekend: ik heb het gevonden, uitroepende, wat is hy anders dan een overheerlyke zot? - Ta, ta! onderbrak de diletanti. - Elk heeft zyne zienwyze, ging de student voort: wat my betreft, ik heb my, tot eigen gebruik, een zeer eenvoudig stelsel van het verstandelyk vermogen gevormd. Rondom een punt heb ik een cirkel getrokken. Het punt is de onnoozelheid, of, zoo als ge verkiest, het kind by zyne geboorte. Welnu, hoe meer de geest tot den omtrek des cirkels naderen kan, hoe meer hy zich ontwikkelt. Op den omtrek zelf vindt hy de volmaektheid; maer schrydt hy dezen te buiten, dan valt hy in de uitzinnigheid. Hoe vele voorbeelden vinden wy niet van groote mannen die krankzinnig geworden zyn; en wat was de oorzaek daervan? Niets dan de te groote geestesinspanning, die hen van op den cirkelrand buiten den omtrek dreef: dit was het lot van een Torquato-Tasso, van een... - St! - riep men van alle kanten. De spreker zweeg en het concert begon. Men ving aen met de opening van een italiaensch zangspel. Vervolgens trad de violist op: zyn speeltuig ontvouwt geheel een treurzang. Luistert! Hoort gy het laetste gesnik eens stervenden? hy weent over zyn kind; haer lot schynt hem te verontrusten; maer eene troostende jongelingsstem stelt hem gerust: de ziele des zieltogenden mag van zyn lichaem scheiden zonder geweld, zonder smart. Aenhoor dat neêrdalende en dan wederopklimmende gerucht, men zou zweren het zachte gerep van wieken en een goddelyken lofzang te hooren. Het zyn de engelen die eene zalige ziele tot den Almagtige voeren. Op li e geheimzinnige toonen des hemels volgen de hartscheurende klanken van het geween: luistert! de glinsterende traendroppelen vallen in het stof. Wat zyn ze vol waerheid die {==269==} {>>pagina-aanduiding<<} akkoorden; tranen biggelen reeds in de oogen der aenhoorders. Maer andere gevoelens vertalen zich op het speeltuig. Na het beeld des doods, hetgene der liefde. Hoort gy hare melancholische stemme niet? Zy tracht zich te bedwingen en te verberg enin de eenzaemheid; maer daer spreekt ook alles van liefde, en het gekir der tortels, en de wind die het treurende bloemken kust, en de beek die met de dartelzieke vogelkens speelt. Thans wordt de stemme vuriger; de vlamme des boezems blaekt heviger, de smarte der ziele moet zich lucht geven. Brandende liefdetoonen weêrgalmen; welke opregtheid heerscht er in! O, zy zouden het ongevoeligste hart vermurwen! Samenneigende klanken zullen ze beantwoorden.... Neen, een bittere schetterlach is de enkele weêrklank. Op den eigen stond steeg een dergelyk geschetter van uit de aenhoorderen op. Eene juffer die men aen hare kleeding kon erkennen voor eene dier eerlooze, welke men te Parys eene lorette van den hoogen rang noemt, had, een blik van verwondering op den toonkunstenaer werpende, dien hoonenden lach aengeheven. - Bertha, myn zuster, o die slag ontbrak my nog! o, de dood thans! - riep de jongeling als uitzinnig en met door de wanhoop gesmoorde stem; en zyn speeltuig voor zyne voeten werpende, ontvlugtte hy de zael. De opgetogenheid die het zonderlinge spel des jongelings had opgewekt, was door dit onverwacht en voor de aenschouwers onuitlegbaer toeval, vernield: de faem des kunstenaers was voor eeuwig verloren. - Mevrouw, zei nu met bittere scherts, een bejaerd man, die niemand anders was dan de grysaerd, dien wy reeds in de vallei gezien hebben tot de dame die den hoonenden lach had aengeheven, gy vergeet naer het schynt, geene gedane diensten: de vader spaerde u het leven en gy moordt het kind. En met eene beleefdheid waerin zich zyne verachting lucht maekte, groette hy de eerlooze. In het uittreden der zael zei de diletanti aen den dichter: - Die violist was slechts een krankzinnige! {==270==} {>>pagina-aanduiding<<} - Het is een groot kunstenaer, sprak de andere. - Wie weet, voegde de student er by, hy is misschien het een en het ander! Eenige dagen later vond men op een korenveld, naby de stad, het lyk van een mensch die zich by middel van een pistool om het leven had gebragt. Eenige groote fransche dagbladeren deelden de tyding van den dood mede: de eene betreurden den ongelukkigen kunstenaer; de andere vaerden uit tegen de verwaendheid des jongelings; doch deze nieuwsmaerkens liepen tusschen de ernstige staetsaengelegenheden verloren en niemand dan de ouderling wydde een traen aen den armen Jaek: immers, wat geeft aen de wereld de dood van eenen kunstenaer of van eenen krankzinnige? Brussel. {==271==} {>>pagina-aanduiding<<} Kort begrip eener geschiedenis der Nederduitsche letterkunde. (Vervolg van bladz. 80 Vde deel.) Vyfde tydvak. Wy treden in een allerzonderlingst tydvak - een tydvak van regte verwarring. Langs den eenen kant zien wy den franschen geest, door de meest uiteenloopende omstandigheden begunstigd, overal doordringen, langs den anderen kant de natie van alle hoogere verlichting afgeleid worden; wy zien als het ware twee uiteenloopende beginselen elkander ontmoeten, en zich onderling de hand leenen om de ontwikkeling van den volksgeest in een echt vaderlandschen zin, tegen te werken. Frankryk lag op zyne luimen om Belgie aen zich te verbinden; het gedurig bezetten onzer gewesten door zyne legerbenden deed er de fransche tael onder den middelstand veld winnen, terwyl het huwelyk van Lodewyk den veertiende met de dochter van den Souverein dezer landen Franschen en Vlamingen in meer vreedzame betrekkingen bragt. Intusschen werden de vereenigde gewesten opgepropt met fransche uitwykelingen, uit hun vaderland gedreven ten gevolge der intrekking van het edikt van Nantes (1657). Deze bannelingen werden met opene armen ontvangen; men stond hun zelfs kerken toe, waerin de gereformeerde {==272==} {>>pagina-aanduiding<<} godsdienstoefeningen in hunne tael op 's lands kosten gedaen werden. Deze zoo wel als Lodewyk's soldaten en ambtenaren vyzelden boven mate de fransche letterkunde op, die inderdaed op haer hoogste toppunt stond, en om hare strenge regelmatigheid en hare kieschheid van uitdrukking de letterkunde van elk ander land overschaduwde, even als de fransche beschaving, door hare uiterlykheid en hare aenmatiging tot den voorrang en den schitterenden glans van een galant hof, het harte der jeugd en der vrouwen voor haer innam. De fransche invloed dus en de kloosterbegrippen, strenger geworden sedert het gevaer der reformatie voorby was, werkten beiden om den romantischen geest te verdooven, de eene met eene vreemde letterkunde in- en op te dringen, de andere met het strengste huiszittend leven als het eenig goede voor te dragen. Wat de kloosterbegrippen betreft, deze hadden geene moeite om zich te verspreiden; het stilleven rond den huishaerd geldt voor een hoofdtrek van ons volkskarakter; het komt er alleen op aen hoe dit te veredelen en tot hoogere genietingen te leiden. De fransche geest vond meer tegenstand: hy had te worstelen met twee voorname hefboomen van 't volksleven - de klucht en het lied; zelfs vond hy de geestelykheid in 't volle bewustzyn van 't gevaer dat hy aen 't land voorbereidde. Onder de schryvers, die in Vlaenderen eenen dam tegen Frankryk wilden opgeworpen hebben, verdient Joost Lambrechts eene eerste plaets. Te Brugge woonachtig, bevond hy zich tydens het traktaet van Munster in diplomatische betrekking te 's Hage; het schynt zelfs dat de gebannene koning van Engeland Jakob de tweede onder zyn dak de gastvryheid genoot. Lambrechts gaf eene reeks van dichtstukken uit op den vrede tusschen Spanje en Frankryk, waer tusschen een paer hekelende tooneelstukjes tegen de steeds toenemende franschdolheid van die dagen. Ook Holland, wien de geest van onafhankelykheid van eene verderfelyke aenraking met Frankryk scheen te moeten verwyderd houden, ook Holland onderging den invloed der fransche gedachten, meer nog misschien dan Belgie omdat het in kunstsmaek Zuidnederland vooruit was. Zag men niet het trotsche Engeland den zelfden invloed ondergaen, en eenigen tyd {==273==} {>>pagina-aanduiding<<} later Duitschland de knie buigen voor het Frankryk der achttiende eeuw? De volkeren behoeven geduchtige lessen, voor dat een volkomen inkeer hen van de slaverny geneest; en wel duer betalen zy de afdwaling van 't gezond verstand. In Holland bestreed vooral Antonides den franschen invloed, welke zich meester maekte niet alleen van de eigenlyke fraeije letteren, maer zelfs van de wysbegeerte. Descartes had er de schoonste dagen van zyn werkzaem leven doorgebragt, en vele leerlingen en vrienden aengekweekt. Dat weinig uitgestrekt land onderscheidde zich destyds vooral in de bespiegelende wysbegeerte en de natuerwetenschappen. Na het nevelig stelsel van den verketterden brabander Van Helmont, wiens nederduitsche schriften in Holland gedrukt werden, bragt Descartes er het rationalismus in; en men mag zeggen dat van al de wysgeerige stelsels, welke in den loop dier eeuw malkander opvolgden, het zyne misschien de meeste aenklevers vond. Spinosa die onmiddelyk na hem optrad, en wiens oorspronkelyk in de volkstael opgestelde werken in 't jaer zyner dood (1676) in 't nederduitsch verschenen, werd niet openlyk goedgekeurd, en zyne werken kwamen in 't licht, slechts geteekend met de voorletters van zyn' naem en zonder aenwyzing van drukker. Het ligt in ons nationael karakter ongaern te zien dat algemeen aengenomene begrippen door landgenooten worden aengevallen; van daer dat men zoo noode zich vooruitzet en zyn' naem van vreedzamen burger waegt. Men mispryst in den landgenoot wat men in den vreemdeling goedkeurt: en daerin ligt de voorname reden waerom wy in de laetste tyden ons zoo weinig in de wysbegeerte onderscheiden hebben. Wat den nationalen geest aengaet, waermede de nederlandsche wysgeeren in dien tyd bezield waren, die was zeer gering, en Nieuwentyt, Spinosa's waerdige tegenstander, was byna de eenige die zyne werken in de volkstael uitgaf. Stevyn's en Van Helmont's welsprekende verweerschriften, ten harer voordeele, schenen vergeten. Men bespaerde het der geleerde wereld onze tael aen te leeren, of verdienstelyke werken in vreemde talen over te brengen. En nogtans ook in het vak van wysbegeerte gaf men nederlandsche vertalingen der meest gezochte werken. Het mangelde dus niet aen lezers. {==274==} {>>pagina-aanduiding<<} In Belgie deed de worsteling tegen de fransche begrippen zich duchtig gevoelen te Brussel, waer de nederlandsche letteren met voordeel beoefend werden, onder anderen door Godin 1, de advokaten Broomans, Walhorn, Van der Borcht, de Condé, de gebroeders De Grieck, allen door de banden der vriendschap, zoo wel als der kunst en der vaderlandsliefde, onderling verbonden. De meesten hunner legden zich toe op de tooneelpoëzy, en Van der Borcht had een oogenblik de hoop zyn plan te zien gelukken, van een vast tooneel in de belgische hoofdstad op te rigten. Dit was de eerste poging van dien aert, na het oprigten der Amsterdamsche Schouwburg; want het is waerschynlyk dat het tooneel van Antwerpen niet hooger dan tot het jaer 1663 klimt, tydens de vereeniging der twee rederykkamers aldaer: de Violier en de Olyftak. Van der Borcht werkte aen zyn plan van vóor 1650, het jaer dat men in eene zael op het stadhuis zyn treurspel Rosamunda vertoonde. Hy vond krachtdadige medehelpers in De Condé, in Claude en Jan De Grieck. De eerste vervaerdigde den Lydende Christus, een gewrocht vol edelheid en gevoel. Claude De Grieck liet verscheiden stukken opvoeren, waerin het noch aen smaek ontbreekt noch aen behendigheid om het romantisch drama met de nieuwe fransche tragedie te vereenzelvigen. Ware Van der Borcht's plan doorgegaen, misschien kwame de eer aen Brussel toe den grond te hebben gelegd van een nationael, een nederlandsch treurspel. Naer C. De Grieck's Cenobia te oordeelen, ware hetgeen het eerste te uitspattend maekte door de meer deftige formen der andere getemperd geweest; het gruwelyke en losbandige hadden geweken voor minder afschuwelyke driften; maer ook geen onbezield liefdegesprek ware de plaets van den onbelemmerden hartstogt, noch een koud verhael die eener levendige handeling komen innemen. Deze hervorming had mede op het blyspel gunstig gewerkt, om de klucht van hare vuilaerdigheden te {==275==} {>>pagina-aanduiding<<} zuiveren, zonder dat wy juist een blyspel hadden overgenomen, dat op onzen bodem niet gedyen kon. Daer schoot ons dus niets anders over dan de fransche tooneeldichters na te schryven of te vertalen. Een der vroegst werkzamen om de nederlandsche schouwburg van fransche stukken te voorzien, was Adriaen Peys, wiens eerste stuk in 1661 te Antwerpen verscheen. Hy vertaelde uit Rotrou, uit P. Corneille, vooral uit Molière. Doch aen Peys ontbrak het gevoel voor het schoone: op verre na niet altyd viel zyne keus op meesterstukken, en in zyne oorspronkelyke gewrochten volgde hy de oude wyze of vergaepte hy zich aen kunst- en vliegwerk. In 't algemeen volgde men toen het fransch tooneel eerder uit modezucht dan uit overtuiging. Lang nog ging men op de Amsterdamsche en Antwerpsche schouwburgen voort met alles door elkander te spelen, en eenige blyspeldichters, der oude wyze getrouw, gelyk Alewyn, werden met den grootsten byval begroet, terwyl jonkheer Van den Brant, de tegenstander van Peys, en die het best nog het fransch tooneel schynt begrepen te hebben, zyne middelen om te bewegen zocht in al wat het gruwelykst is. In de kleinere plaetsen bleef men langer van den Paryschen smaek verwyderd: zoo was onder anderen het stadje Lier, dat in 't bezit was van werkzame rederykkamers, en onder verscheidene tooneeldichters zich beroemde op eenen Cornelis De Bie, den vruchtbaren schryver van menig drama en kluchtspel, en die het zeldzaem voorbeeld gaf eener vooringenomenheid voor den engelschen kunstsmaek. Sommige der opgenoemde tooneeldichters onderscheidden zich niet minder in de leerpoëzy: tot nog toe was zelfs Willem Van der Borcht voordeelig bekend slechts door zyn' Spieghel der eyghenkennisse (1643), een werk half in den hekelenden, half in den toon der elegie geschreven. Men kent van Godin eenige zedespreuken en andere losse dichtstukjes van zedelyken en godsdienstigen inhoud. Walhorn, bygenaemd Deckher, deed zich alleen door mengeldichten kennen, terwyl de gebroeders De Grieck onderscheidene werken zonder hun' naem lieten uitgaen. Deze algemeene drift voor het didaktike kwam zonderling wel te stade aen 't gene {==276==} {>>pagina-aanduiding<<} men de kloosterliteratuer zou mogen heeten, eene koude, kleingeestige, hartelooze letterkunde, misdeeld van verheffing, de schoone zyde van het leven opofferende aen eene overdrevene gestrengheid. Het was deze letterkunde vooral die, op enkele uitzonderingen na, de ontwikkeling der natie tegenhield, terwyl zy den mensch tot de dooding des geestes, tot de geestdryvery, zelfs tot het bygeloof aenzette. Ik wil de voornaemste schryvers dezer school in overzicht nemen. De eerste en ontegenzeggelyk de verdienstelykste, is de Jesuiet Adriaen Poirters, in 1606 te Oosterwyk in het bisdom van Antwerpen geboren en in 1675 te Mechelen overleden. Ongemeen werkzaem, bezat pater Poirters een groot gemak van spreken en eene onuitputtelyke dichtader. Scherpzinnig en gezond van oordeel wist hy zich met de gebruiken der wereld zoodanig gemeenzaem te maken, dat men zyne tafereelen nemen zou als waren ze gemaeld van iemand, die de wezenlykheid er van genoten had. Tot den predikstoel bestemd, dien hy dertig jaren lang te Antwerpen, te Lier en te Mechelen van zyne geestryke welsprekendheid deed weêrgalmen, kon hy zich niet met volle vryheid aen zyne natuerlyke neiging voor de dichtkunst overgeven. En nogtans wist hy zyn Vaderland met een aental dichtbundels te begiftigen, welke zynen naem by het katholyke gedeelte der natie in gunste stelden naest den naem van Cats. Pater Poirters rigtte by voorkeur de werkzaemheid van zynen geest op den zedelyken toestand der jonge dochter. Zyn hoofdwerk: het Masker van de wereld afgetrokken, dat reeds by de veertig uitgaven mogt beleven, en meermalen voor toonbeeld heeft gediend, bestaet uit eene reeks tafereelen, meestendeels de gebreken aentoonende der vrouwen en de gevaren, waeraen de eer der kunne is blootgesteld. Dit werk verscheen in den tyd dat eene overdrevene pracht al de rangen der maetschappy besmet had: de burgery wedyverde met den adel, en de plattelandbewoners gingen gedoscht in fluweelen kleederen. Alles is ydelheid, zegt de Wyze man, en pater Poirters wist met eene zeldzame gave deze spreuk te verbreiden. Het Masker van de wereld bestaet uit dichterlyke uitleggingen op eene reeks zinnebeeldige platen, gevolgd van aenspraken aen de minnende ziele en van toeworpjes, {==277==} {>>pagina-aanduiding<<} gedeeltelyk in proza gedeeltelyk op rym, dat alles aengevuld is met vertelseltjes, fabels, kwinkslagen, zedelyke opmerkingen, in een zoo vloeijenden styl, zoo geestig en tevens zoo eenvoudig opgesteld, dat men by de eerste lezing den volksschryver gewaer wordt, der plaetse waerdig welke hem naest Cats is toegewezen. Ongetwyfeld heeft het Masker van de wereld er veel aen toegedragen om de losheid der zeden te verminderen; doch men moet tevens bekennen, dat dit werk niet steeds evenveel door gezond oordeel zich onderscheidt. In de andere schriften van Poirters heerschen dezelfde geest, dezelfde goede en kwade hoedanigheden. Overal ziet men er de poging doorstralen, om het geluk te doen bestaen in de versterving van zich zelven, in de verwelking der ziel, indien ik my zoo mag uitdrukken. De voornaemste dezer schriften zyn: Het duyfken in de steenrots; Den zoeten naem Jesus; Het heylig herte; De spiegel van Philagia, enz. Op het laetst zyner dagen wrocht hy aen een gelykaerdig werk: Het heylig hof van keyser Theodosius, een zonderling mengsel van het leven diens keizers van 't Oosten en van de voorvallen in zyn hof, doorweven met zinnebeeldige gedichten, met wysgeerige, staetkundige en andere spreuken. Paste deze manier van Poirters niet uitnemend wel aen een volk, dat, overigens aen het huisselyk leven gehecht, thans in de slaverny gedompeld was, en te kiezen had tusschen den afgrond der ondeugden en eene volkomene zelfverloochening? In zyne pogingen om zyne landgenooten tot eenen louter lydelyken staet te brengen, is Poirters ten minste geestig; met bekwaemheid schetst hy het geluk af van den inwendigen vrede. Groot is de afstand tusschen hem en den preêkheer Vloers, insgelyks in Braband geboren, en overleden in 1663, in den ouderdom van zestig jaren. Vloers geniet de treurige eer de dichter, of eerder de rymelaer, te zyn van 't bygeloof. Zyne werken maekten gerucht genoeg in die ongelukkige dagen van uitdrooging, om van uit het hartje van Holland de pylen der satyre uit te lokken tegen den schryver van een' hoop belachelyke, als wonderwerken uitgekraemde vertelseltjes. Alleen by 't lezen van den titel van pater Vloers' {==278==} {>>pagina-aanduiding<<} eerste werk, ontstelt u des schryvers kortzichtigheid. Zie hier deze titel: Wonderbare Mirakelen van den Roozenkrans (1659). Het ander werk van Vloers is getiteld: Geestelyken Roosen-tuil. Die rozen zyn zoo vele vertelseltjes rakende de deugden van den heiligen Rozenkrans. Hier geldt het een van de dood verwekt boos wyf, ginds een van de galg verlosten soldaet, elders eene vrouw die belet wordt zich te verdrinken, gestolene goederen welke teruggevonden worden, een woedenden stier tot bedaren gebragt, eenen vermoorde tot het leven teruggeroepen, en dergelyke verhalen meer, alles met platen opgeluisterd om den geest van duisternis, waerby de schryver geleid werd, te beter te doen uitkomen. De werken van pater Vloers gingen door de handen der menigte met eene driedubbele kerkelyke goedkeuring: gelukkiglyk behooren ze thans tot de zeldzaemheden der boekzalen. Eene plaets naest Poirters verdient pater Croon, kanonik regulier van Sint-Martens kerk te Leuven, overleden in 1683. De vyf boekdeelen van dezen dichter bevatten schier enkel zinnebeelden, op alles wat zyn' geest trof toegepast: De verschillende ambachten, allerlei gereedschap, 't kwam hem alles geschikt voor om er zedelessen uit te trekken. Naest een gemakkelyken versbouw, voegt pater Croon de gave, by het eenvoudigste voorwerp zynen lezer in de diepste overdenking mede te trekken. Croon had het gewone veld der zinnebeelden als uitgeput. J. Jacobus Moons, kanonik der orde van Premonstreit, in de abdy van Sint-Michiels, te Antwerpen, die in 1689 nog leefde, gaf dien naem aen eenige honderde fabels, elk gevolgd van eene zedelyke leering, waervan eene nog al tamelyk vloeijende versificatie de eenige literarische verdienste uitmaekt. De Augustyner Joannes De Leenheer, in 1691, in den ouderdom van ontrent vyftig jaren, overleden, schryver onder anderen van een Tooneel der Sotten (Brussel, 1669), bevalt door een lossen dichttrant; Pieter Mallants, karthuizer te Lier, van wien men een Leven van den H. Bruno (Antw., 1673), en eene Heyrbane des Cruys (Antw., 1691) kent, door eene byzondere begaefheid om den styl van Cats na te volgen. De karmeliet De Crock, in 1674 te Brussel overleden, geeft somtyds {==279==} {>>pagina-aanduiding<<} bewyzen van dichterlyke vlugt; doch de heilige zaken der godsdienst mengelt hy met de mythologie der ouden; een treurig bewys van den ellendigen staet, waertoe in die dagen het gezond oordeel vervallen was. De minderbroeder Joannes a Castro liet tusschen 1686 en 1694 onderscheidene dichtwerken uitgaen, waerin hy Poirters tamelyk wel navolgde. Verscheidene andere kloosterlingen maekten zich in dezelfde loopbaen verdienstelyk. De meest bekende zyn: Joost Van der Cruyce, die de spreuke Salomon's omschreef, Nerrinck, Vichet, Scholten, Van de Bempde, Gabriel a S. Joanne Baptista en De Busschere. De meeste dezer dichters ondermengden hunne dichtstukjes met meer of min vloeijend en tamelyk zuiver proza, waerdoor zy, even als Cats en Poirters, der lezeren aendacht wisten gaende te houden. De verzamelingen van godsdienstige liederen vermenigvuldigden aenmerkelyk, sedert dat in den omkeer van zaken in de zestiende eeuw de volksromance vergaen was. In de beide afdeelingen van Nederland had men onder dit opzicht elkander niets te benyden. In de vereenigde gewesten was er schier geen dichter, die niet voor de openbare kerkdienst, en nog meer voor byzondere vereenigingen, zyne lier eenig christelyk gezang afvroeg. Thans nog komt men in Noordnederland niet zelden huisgezinnen tegen, waer men zich eenmael in de week, gewoonlyk den zaterdag avond, vereenigt om den Heere een loflied te zingen, en tevens een danklied voor de genotene weldaden des levens. Ook is onze letterkunde ryk aen kerkgezangen, van allerlei schoonheden overvloeijende. Zuidnederland is daer niet minder ryk aen: doch er is een onderscheid op te merken in den toon der godsdienstige liederen van beide landen, een gevolg der godsdienstige begrippen zelve. In Holland is het gezang meer somber, in Belgie heeft het een meer naïf, zelfs een vrolyk karakter. Kan men iets zachters, iets eenvoudig-aengenamers bedenken dan de kersliederen, wezenlyke voorstellingen uit een gelukkig vlaemsch huishouden. De liederen-verzamelingen van dien aert, in de eerste helft der zeventiende eeuw in Belgie verschenen, zyn meestendeels het werk van kloosterlingen. Onder de verzamelingen zonder naem {==280==} {>>pagina-aanduiding<<} van opsteller verschenen, zyn de voornaemste: Den blyden Requiem, Blyenberg der geestelyke lofzangen, Den geestelyken Nachtegael, enz. Bekend zyn de verzamelingen, uitgegeven door de geestelyken Bolognino, Van Loemel, Lixbona, Bellemans, Van Sambeek, Harts en anderen. Over het algemeen onderscheiden ze zich insgelyks door eenen zachten en beschouwenden toon; doch, er laet zich weleens een te strenge leertoon in opmerken. Dezelfde smaek als in Belgie beheerschte de letterkunde in Noord-nederland. Buiten het tooneel en op eenige minnedichten na, waerin Starter, Jonctys en Jan Luyken vooral uitmuntten, was het de stemme der godsdienst die overal aen het oor des volks weêrklonk. Het verschil dat wy vermeend hebben te kunnen aenduiden tusschen de liederen tot de beide onderverdeelingen van Nederland behoorende, is toepasselyk op de gewrochten welke niet voor den zang bestemd waren: men kan er zich van overtuigen by de lezing der gedichten van Pieter De Groot, Hugo's waerdigen zoon, van Renier Anslo (1626-1669), van Vollenhoven (1631-1705) en van Dullaert (1636-1684). Deze schryvers verraden allen een merkbaren trek voor het krachtig verhevene, onbetwistbaer aen den invloed van Vondel toe te wyten. Vóor hen volgden Krul, Jan de Brune, de jonge en anderen den trant van Cats, en gaven zich over aen die hekelende vrolykheid, welke wy by de belgische wereldsche dichters opmerkten, onder welke wy niet vergeten mogen den schryver van De dood vermaskerd, den Antwerpenaer Geraerd van Wolschaten (1669). Ik deed reeds opmerken hoe de fransche invloed, in het noorden gelyk in het zuiden, zich van onze letterkunde meester maekte. Die invloed werd in Holland wonder wel de hand geleend door eene zekere vermoeidheid, welke in de meeste voortbrengselen zich liet bespeuren, en, laten wy het ronduit bekennen, door eene walgelyke losbandigheid veler tooneelstukken en liederen. De groote bewonderaer der fransche letterkunde was Pels, die in 1667 eene navolging liet uitgaen van Horatius Dichtkunde. Met meer laetdunkenheid dan genie bedeeld, bekwam Pels de voldoening dat zyne gevoelens in zaken van smaek de voorkeur {==281==} {>>pagina-aanduiding<<} verkregen boven die van Antonides en Vollenhoven, Vondel's niet onwaerdige opvolgers. Zoo waer is het dat mode en kuiperyen weleens het gezond verstand, door de edelste neigingen bygestaen, te magtig zyn. Pels plaetste zich aen 't hoofd van een gezelschap, waeraen hy den naem gaf van Nil volentibus arduum, dat eenige leden telde, wel is waer, met den besten yver bezield om het nationael tooneel te verbeteren, zonder daerom den vreemdeling slaefs na te bootsen; doch de vertalingszucht nam welhaest de overhand, en het fransch tooneel werd voor het eenig met den goeden smaek overeenkomend uitgeroepen. Verscheiden andere genootschappen, of veeleer literarische klubs, kwamen te voorschyn, en nu vertoonde gantsch onze letterkunde niets dan een bleeken weêrschyn van de fransche. In de belgische gewesten sloeg men eerst op het laetst der eeuw onvoorwaerdelyk dien weg in. Het voorbeeld werd gegeven door eene veroverde stad. Duinkerke, onder Spanje de mededingster der hollandsche zeehavens, met onder het juk van Lodewyk den XIVen te treden, schonk eenen Jan Bart aen dien gelukkigen veroveraer. Bloeijend door den ondernemingsgeest harer zeemannen, plukte zy tegelyk lauweren voor de kunsten, voor de wetenschappen en vooral voor de poëzy. Op dat oogenblik vond hare rederykkamer zich aen het hoofd geplaetst der letterkundige inrigtingen van geheel Westvlaenderen, en bezat deze in De Swaen eenen dichter van den echten stempel. Een oogenblik mogt de kamer zich met de hoop streelen dat het fransch staetsbestuer, ofschoon van nature gedreven om een eenig brandpunt van beschaving voor gantsch het ryk te willen, hare pogingen om de vlaemsche letteren her op te beuren, wel zou willen aenmoedigen. De Swaen vertaelde den Cid van Corneille en den Andronicus van Campistron, waerna hy een stuk van eigene vinding uitgaf: de afstand van keizer Karel. Zyne vertalingen zyn vloeijend en dichterlyk gekleurd; zyn oorspronkelyk stuk mag met de beste monsteren, welke destyds in Belgie en Holland volgens de klassike regels geschreven zyn. Het schynt evenwel dat het tooneel niet lang De Swaen's dichtgeest bekoord heeft. Met voorliefde voelde hy zich tot de gewyde {==282==} {>>pagina-aanduiding<<} poëzy gedreven: welhaest stond hy aen 't hoofd der vlaemsche dichters zyner eeuw; en moet men al bekennen dat hy voor zyne hollandsche tydgenooten moet onderdoen om de zuiverheid van tael, de meesten hunner overtreft hy echter als dichter. Zyn hoofdwerk: Het leven en de dood van onsen saligmaker Jesus Christus, is eene reeks van vyftig overdenkingen op het leven des Heilands en de mysteriën, die zyne geboorte zyn voorafgegaen en zyne dood gevolgd. Met genoegen vindt men in dit uitgebreid gedicht dien verhevenen eenvoud, welke aen de christelyke poëzy zoo veel aentrekkelykheid byzet. De veerkracht door De Swaen aen de werkzaemheden der Duinkerksche kamer gegeven, en meest nog zyn onbetwistbaer dichttalent, hadden op geheel Westvlaenderen den besten invloed. Brugge wedyverde met de beroemde haven en mogt zich op onderscheidene verdienstelyke dichters verhoovaerdigen, vooral op Smits en Labare. De eerste schreef twee treurspelen: De dood van Boëtius en Eustachius. Labare staet meer bekend als wetgever op den vlaemschen zangberg. Ten jare 1721 gaf hy eene vertaling uit van Boileau's dichtkunde, doch welke hy op sommige punten tegensprak, namelyk ten opzichte der eenheid van tyd en plaets, in navolging der Grieken door de Franschen op het tooneel ingevoerd. Zoo bragt hy eene welberedeneerde hulde toe aen den smaek zyns landaerts, met de banden af te keuren, welke de fransche dichtkunde om de letterkunde klinken wilde. Labare toonde zich in kunstsmaek boven de navolgers, welke de fransche school in Holland vond. Daer had zich de letterkunde eensklaps als met onvermogen geslagen gevoeld: Langendyk verkreeg eenigen verdienden roem in het blyspel, Rotgans in de tragedie. Deze laetste gaf daerenboven een klein dichtstuk: De boerekermis uit, een regt juweeltje van satyre, dat klassiek is gebleven, alsmede een heldendicht, Willem de derde, hetwelk zich door gemakkelyken versbouw en een schitterenden styl onderscheidt, maer door mythologische krullen ontsierd is. Die dwaze drift van denkbeelden voor te dragen, zoo wel ten opzichte van geloof als van nationale herinneringen, aen de {==283==} {>>pagina-aanduiding<<} hedendaegsche volkeren geheel vreemd, was toenmael voorheerschend; en van navolging tot navolging vervallende, nam men smaek in den herderszang. Een vlaemsch schilder, van dichterlyk gevoel niet misdeeld, J.-B. Wellekens, in 1658 te Aelst geboren, was er de groote voortzetter van. Na eene kunstreis door Italie ging hy zich te Amsterdam nederzetten, waer hy weldra door eenige herder- en visscherzangen voordeelig werd onderscheiden. Deze dichtsoort, welke hem in Italie byzonder had bevallen, verwekte veel opziens onder de hollandsche ryke burgers, en welhaest zag zich Wellekens omringd van eene schare gelukkige mededingers. Het kon niet missen of deze dichtsoort moest een volk toelachen, met rykdommen overladen, en dat na dagen lang zwoegens zich wel gaern verlustigde in de zaligheden der rust. Niet dat de landpoëzy vóor Wellekens in de Nederlanden onbeoefend was: sedert Hooft hadden de voernaemste dichters er zich aen overgegeven, en zelfs staet de groote Vondel voor den schepper van het landspel bekend. De voornaemste hollandsche buitenhuizen hadden hunne zangers, die veelal de eigenaers zelve waren. Zorgvliet werd vereeuwigd door Cats, Hofwyk door Huygens, Ockenburg door Westerbaen. Onder de tydgenooten van Wellekens mogen als voorname herderdichters genoemd worden Moonen, Langendyk, Broekhuizen, vooral Vlaming, de boezemvriend van den Aelsterschen zanger. Van Wellekens bezitten wy nog eene vloeijende vertaling van Tasso's Amyntas, welke al de vroegere overzettingen in de schaduw heeft gesteld. Een ander beroemd italiaensch dichtstuk, de Pastore fido van Guarini viel niet minder in den smaek; het werd opvolgelyk aen het Nederlandsch publiek aengeboden, in Holland door Rodenburg, De Potter en Bloemaert, in Belgie door Peys en Van Engelen. In die dagen woonde er in een gehucht by Delft een kind der velden, met een merkwaerdigen poëtischen geest bezield, de toonen herhalende, welke de natuer aen zyn edel harte voorzong. Poot met de ploeg in de hand, bezong het buitenleven met de volle begeestering der overtuiging. Uit zich zelven gevoelende, staet {==284==} {>>pagina-aanduiding<<} de eenvoudige landman, door zyne eenvoudige verhevene uitstortingen, boven zyne tydgenooten, zoo hoog als de natuer van de navolging afstaet. Gelukkig Holland, zoo het meerder aenmoediging had gevonden voor vernuften als Poot! Gelukkig, zoo die genie zelve niet van de krachtige natuer voor eene bleeke en valsche geleerdheid ware afgeweken! In 't midden eener schitterende loopbaen liet Poot zyne zangster bezoedelen door mythologisch klatergoud, een armzalig arlekynspok op de breede schouders van een germaenschen zoon. Doch ondanks die leemten, welke een klein getal zyner schriften ontsieren, welke hem zelfs een meesterstukje ingaven, zal het kind van Abtswoud steeds een der sieraden blyven der Nederlandsche dichterenrei. Terwyl in 't Noorden de letterkunde het behagelyke niets doen uitdrukte, vervolgde zy in 't Zuiden haren didaktischen en godsdienstigen gang. Het tooneel zelf hield zich, in 't begin der achtiende eeuw, meer uitsluitelyk op die baen, hetgene de spelen van den Brusselaer Flas, de Vlamingen De Muyn, J.B. Hendrix en P. Justinus getuigen. Vele kamers telden onder hare leden, onder hare hoofden zelfs, geestelyke persoonen; en wat het zonderlingste in de ooren van een' uitlander moet klinken, verscheidene onder die geestelyken staen als tooneeldichters bekend. De pastors Kockaert, uit Braband, en de Pape, van Kortryk, schreven mysteriën; de Grimbergsche kanonik Van Solthem en J.B. Vander Borcht, te Lier, treurspelen. De laetste liet tusschen de jaren 1735 en 1742 eenige tooneelstukken van zich uitgaen, waeronder Den roepende in de Woestyne en Jerusalem bevochten en gewonnen gunstig zich onderscheiden. Men ontmoet er eene krachtige dichterlyke uitdrukking in, een bewys van ernstige studien op Vondel. Deze lang reeds door al de Nederlanden verwaerloosde prins der Nederlandsche dichters, had sedert het begin der achttiende eeuw in Belgie duidelyk zynen rang hernomen. Die neiging voor een meer krachtigen styl werd destyds in de oostenryksche Nederlanden genoegzaem algemeen. Eene, zoo niet grondige, althans meer ernstige studie der tael kwam er zich by aensluiten. De Jesuiet Lieven De Meyer, in 1655 te Gent geboren, {==285==} {>>pagina-aanduiding<<} gaf in het jaer 1725 eene novolging uit van zyn eigen latynsch leerdicht in drie zangen: de irâ - de gramschap, een gedicht ryk van form en wys bedacht. Terwyl eene neiging voor meer poëtischen gloed zich in 't Zuiden vertoonde, had men daerentegen in Noordnederland enkel oor voor het gladde en regelmatige. Feitama nam den scepter van Pels over, en werd de godspraek op den hollandschen zangberg. Hy rymde sierlyk, en verbezigde twintig jaren met Fenelon's Telemachus op nederlandsche versmaet te zetten. Die zucht om alles tot in 't fynste uit te werken deed een schreeuwend onregt begaen tegen twee dichters dier dagen. De gebroeders Van Haren, uit een frieschen edelen stam, beide beroemde staetsmannen, hadden buiten de literarische klubs hun dichterlyk leven geleid. Wat hadden zy in die kringen van waterzuchtige vernuften gedaen, zy zulke vurige minnaers van hun vaderland, zoo overvloeijende van poëtische begeestering? Het hoofdwerk van Willem, den ouderen broeder, verheerlykt Friso, den gewaenden eersten koning der Friesen; de jongere, Onno-Swier, schreef een lyrisch gedicht in twee-en-twintig zangen, onder den naem van de Geuzen bekend. Wat uit de pen dier twee broeders vloeide droeg den stempel van het waerachtig genie; maer het stoute der vinding en der uitdrukking gevoegd by eene gebrekkige tael, vooral aenmerkelyk in Onno-Swier, deed hunne werken veroordeelen door degenen die zich het gezag over den kunstsmaek toeeigenden. Het ging met de Van Harens gelyk met alle slechts ten halve beschaefde dichterlyke vernuften: middelmatigheid en afgunst vielen op zoogezeide gebreken, om in eene zelfde veroordeeling ziel en lichaem te verwarren. Een dergelyk ongelyk als aen de Van Harens werd er begaen ten opzichte van Elisabeth Hoofman, wie het, ongeacht zelfs hare oorspronkelykheid als dichteres, om de verhevenheid van geest en karakter, aen geene hooggestemde bewonderaers had mogen ontbreken. Doch de dichtbloemen dier groote vrouw waren buiten de broeikasten der gladde poëten ontloken: eene voldoende beweegreden om het onbevlektste genie zyne zuiverheid te betwisten. Ook het proza deed in die dagen van krachteloosheid een' stap {==286==} {>>pagina-aanduiding<<} achterwaerts: het kernige van den styl moest plaets ruimen voor kunstige wendingen. Men ontmoet nogtans in verscheiden hollandsche werken van de tweede helft der zeventiende eeuw eene diepte van gedachte, die den tyd herinnert van Spinosa en Nieuwentyt. Voorzeker bleef niet de tale in gebreke, wanneer het wysgeerige onderzoekingen gold; de werken dezer groote mannen geeft er het bewys van. Doch in het Noorden was der natie de kracht ontweken, en in het Zuiden zag men de Jesuiten, die er de openbare meening beheerschten, de voorkeur geven aen een alledaegschen styl, meer overeenkomstig met dat soort van beschaving, die zy voor het volk de beste achtten. In Holland, wel is waer, was de kanselwelsprekendheid nog waerdiglyk vertegenwoordigd door Vollenhoven, reeds onder Vondel's opvolgers genoemd, en door de drie zonen van den geschiedschryver Brandt: op het laetst der eeuw evenwel geraekte onder de noordnederlandsche kerkleeraren de welsprekendheid aen 't vervallen, en er werd een ander soort van voortbrengselen gevergd, om de gebreken der maetschappy te bestryden. De spectatoriale werken van Addison en Steele geraekten op het vaste land bekend, en dit genre kwam in Holland in de mode. Tusschen de jaren 1731 en 1735 liet Van Effen De hollandsche Spectator uitgeven, een half letter- half zedekundig weekblad, eenvoudig of verheven van styl naer vereischte van 't onderwerp, dat op elke bladzyde den eerlyken burger en den vaderlandminnenden wysgeer verraedt. Met het begin der achttiende eeuw lag de beurt aen de taelkunde, om de letteren in hare ontwikkeling te bevorderen. Na de gulden eeuw van Hooft en Vondel gingen de taelkundigen in de werken dezer groote mannen de regels der spraekkunst putten, met de voorzorg evenwel van doorgaens de voorschriften aen de onderscheidene takken der gemeenschappelyke tael te toetsen. De taek der Lambrechts, der Spiegels, der Heuiters, werd waerdiglyk voortgezet door Moonen, Verwer, Sewel en anderen. Moonen was de eerste die, in 1706, eene volledige spraekkunst bezorgde. Een jaer later, en wel tegen eenige losse stellingen van zynen voorganger, gaf Verwer een verdienstelyk latynsch geschrift uit, onder den titel van idea linguae belgicae grammatica, poetica et {==287==} {>>pagina-aanduiding<<} rhetorica. In 1708 verscheen de spraekkunst van Sewel, welke zonder voordeel met Moonen's werk om den voorrang dong. Deze beide schryvers vestigden gedeeltelyk hunne nasporingen op het moeijelyk vraegpunt van de geslachten der zelfstandige naemwoorden. Reeds van in 1700, had Hoogstraten daerover een byzonder werk geschreven, dat weinig jaren nadien voortgezet werd door Outhof, en in onze eeuw tot grondslag diende voor een van Bilderdyk's hoofdwerken, na alvorens merkelyke verbeteringen te hebben ondergaen, door den zoo schranderen als beroemden Leidschen hoogleeraer Kluit. De juistheid van uitdrukking was een onderwerp, waerdig den navorschenden geest der toenmalige geleerden aen te prikkelen. Lodewyk Meyer, van elders door eenige treurspelen bekend, vulde den Nederlandschen Woordenschat van Jan Hofman, met nieuwe voorwerpen aen. Deze woordenschat is eene verklarende lyst van bastaerd-, konst- en verouderde woorden, doch die hoe zeer ook geacht en hoe dikwyls herdrukt, tamelyk onvolledig is gebleven. Ook de belgische gewesten gaven in de taelkunde teeken van herleven. Een merkwaerdig stuk, en ongetwyfeld het meest vaderlandsch dat in den loop der achtiende eeuw in Vlaenderen verscheen, is een werk van Andries Stevens, getiteld: Nederlandsch Voorschriftboek. Stevens, een schoolmeester te Cassel, schreef zyn werk in de laetste dagen der regeering van Lodewyk den veertiende. Zyne taelkundige voorschriften zyn gering in getal: ze handelen bepaeldelyk over uitspraek, spelling en zuiverheid van tael. De schryver spreekt met nadruk over dit laetste punt, en klaegt bitterlyk over zyne landgenooten, te lauw om hun eigen goed te bewaren. Die uitvallen van Stevens zyn onzer aendacht overwaerdig: trouwens ofschoon in eene stad woonachtig, welke aen den koning van Frankryk was onderworpen, beschouwt hy niettemin dezen vorst voor eenen vreemdeling. Voor dat het boek van den achtbaren Casselschen onderwyzer in 't licht kwam, werd Vlaenderen met een ander taelkundig werk begiftigd, dat nog aen Bilderdyk nuttig voorkwam; het draegt voor opschrift: Ontwerp van eene nederduitsche spraekkunst, door E.C.P. (Meenen 1713). Doch het was aen Ten Kate en Huydecoper, dat in die dagen {==288==} {>>pagina-aanduiding<<} de nederlandsche taelkunde haer hoogen luister te danken had. De eerste dezer twee schryvers wordt te regt de prins der nederlandsche taelgeleerden genaemd; hy was de eerste die de waerachtige schoonheden der moedertael betoogde, die onbevangen en methodisch de vergelykende studie maekte van het nederlandsch met de aenverwante spraken. Hy opende zyne loopbaen in 1710 met een werksken over de Gemeenschap tussen de Gottische spraeke en de Nederduytsche. Dit uitvloeisel van grondige studien liet de gunstige hoop opvatten omtrent een verstand, tot het bewerken eener volstandige omwenteling in de germaensche taelkunde voorbeschikt. Aen Ten Kate komt de eer toe, de taelkunde op de ware wysgeerige baen te hebben gebragt: van hem gaet eene nieuwe tydrekening uit voor de studie niet alleen van het nederlandsch, maer van de germaensche spraken in het algemeen, van de oudere gelyk van de nieuwere. Zyne Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der nederduitsche sprake, heeft de gronden gelegd, waerop het stelsel van etymologie, door de groote taelkundigen van Nederland en Duitschland gevolgd, gevestigd is. Alhoewel Huydecoper geen stelselmatig werk heeft nagelaten, blyft niettemin deze schryver, door zyne aendachtige beschouwingen der raderwerken onzer tael, aller achting overwaerdig. Zyne aenmerkingen op Melis Stoke en degene op Vondel's vertaelde herscheppingen van Ovidius, geven hem eene waerdige plaets naest Ten Kate. Beide deze mannen wisten de taelstudie nieuwe krachten by te zetten: zy gaven den smaek voor de aeloude gedenkteekenen onzer letterkunde, en werden de lichtende baken voor die roemryke schaer taelkundigen, welke welhaest onder ons oog zullen komen, en wien onze tael grootendeels hare tegenwoordige sierlykheid en kieschheid te danken heeft. (Wordt voortgezet). F.A. Snellaert. {==289==} {>>pagina-aanduiding<<} Arme Leonora! Door Eduard Michels. Aen mynen Vriend, den heere Diederik-Frans V.D. Beste, Wat voor eene regtvaerdigheid zou het zyn, indien iemand, die uwe vriendschap genoot, u daerom twist zocht en u beledigde en dat de menschen getuigende dat hy die twist zoekt gelyk heeft, u voor twistzoeker deden doorgaen en den andere een vredelievend mensch noemden? Indien gy een knecht had die, terwyl hy uw vertrouwen genoot, u bestool en dat er eene regtbank was die den bestolen in plaets van den dief veroordeelde? - Dit zou eenieder voorzeker aenstootelyk vinden; dit ware ongelukkig voor het vredelievend mensch en voor den bestolen. De samenleving zou tegen de getuigenis van zulke menschen en van zulke regtbanken opstaen en zy zou regt hebben. Welnu, in den handel met de vrouw velt de maetschappy zulk een vonnis, dat des te onbillyker is, daer het een weerloos schepsel niet alleen eene zedelyke en altyddurende straf oplegt; maer het dikwils in zyn stoffelyk leven als een misdadig kind neêrslaet, vernietigt. {==290==} {>>pagina-aanduiding<<} Wy mannen, kunnen ons geen denkbeeld vormen van wat de vrouw, dat wezen van gevoel en poëzy, by iedere teleurstelling haers harten al lydt; wy weten niet hoe pynlyk het is den steun te verliezen, waer men by een gegeven woord op bouwde, en al het bittere eener ontgoocheling voor zichzelve en voor de menschen te moeten ondervinden. - By ons ten minste blyft er kracht over, kracht van geest en kracht van wil, om zulk eene worsteling te boven te komen; maer de vrouw, de zwakke vrouw heeft noch kracht, noch wil; zy strompelt voort aen den leiband van hem dien zy heeft kunnen beminnen en, wanneer deze haer misleidt en verlaet, blyft er haer niets meer over dan de verachting der menschen en een verbryzeld hart. De verachting der menschen, goede vriend; maer is dit wel regt? - Is het niet even alsof men het vredelievend mensch voor den twistzoeker zou doen doorgaen, alsof men de bestolen voor dief veroordeelen zou? 'k Denk ja - en nog erger - want waer de maegd dit, wat men hare eer noemt, heeft gelaten, wordt haer door de menschen den toegang tot alles afgesneden, waer zy gelegenheid zou kunnen vinden zich te verregtvaerdigen. - Geene soirées, geene bals, geene spektakels, geene feesten meer voor haer: zy is gebannen. De kerk, daer alleen heeft zy nog eene plaets om te bidden, om te weenen, om te boeten, zonder ooit te mogen hopen, by de wereld vergiffenis over eene misdaed, waer zy dikwils geene schuld aen heeft, te bekomen. Intusschen rekent de verleider het zich tot eene eer een nog onnoozel schaep in ongeluk en lyden te hebben gestort. - Die oorlog der mannen aen de onschuld der vrouw deed my op het gedacht komen daer eens van te vertellen, toen ik onverwachts iets in handen kreeg dat ik u met blydschap mededeel. Voorzeker herinnert gy u, in het begin van verleden winter, dikwils in deze straten eene vrouw te hebben ontmoet, met lompen bedekt, waervan de bleeke, doch edele wezenstrekken en de heldere blik, by dien der andere arme vrouwen zichtbaer afstak. - Lang strenig zwart haer, dat men wel kon zien eens schoon en {==291==} {>>pagina-aanduiding<<} blinkend te zyn geweest, hing zorgeloos en verward op hare schouderen. Hare houding en haer gang hadden, ofschoon zy arm was, eene zekere deftigheid in; een rest gevoel van eigenwaerde van een verleden welhebbenden tyd scheen zy onder de lompen niet te hebben verloren, en zeldzaem gebeurde het dat zy de blikken by het vragen eener aelmoes dierf opslaen. Het was zichtbaer dat het lyden haer een zeer verouderd voorkomen gaf: zy scheen veertig te zyn en ten hoogste telde zy vooraen in de twintig. - Wanneer men haer vroeg van waer zy was, antwoordde zy op eenen gemoedelyken toon, met eene stem waer iets zilverachtigs, iets van een wel opgevoed mensch in trilde: Niet verre van hier, Mynheer! - Op andere vragen sloeg zy de blikken neêr en antwoordde zy niet of weinig. Deze vrouw maekte myne belangstelling gaende en zoo dikwils ik haer ontmoette sprak ik haer aen, om iets van het geheim dat haer scheen te omsluijeren te vernemen. - Te vergeefs; geen enkel woord liet my iets verstaen van hetgeen er in haer hart omging. Eenige dagen liepen er voorby zonder dat ik haer ontmoette, toen ik einde December, tegen den avond hoorde zeggen dat er in eene straet, niet verre van myne wooning, eene arme vrouw te sterven lag. - Ik spoedde er my heen: 't was zy die ik met deelneming in haer lot, onder de armen altyd had opgemerkt, - 't was die bedelares. - Alle hulp was vruchteloos, zy was reeds half dood en werd naer de Byloke gevoerd. Des anderen dags morgends ging ik er heen, om te weten hoe het met die ongelukkige was. - Eene der kloosterlingen zeide my dat zy een uer na hare aenkomst reeds stierf en sprak my van een geschrift dat men in haren rok verborgen, gevonden had. Dit vermeerderde myne belangstelling, doch voor het oogenblik, kreeg ik het niet te zien. Eenige weken nadien had ik het genoegen er op myne kamer het afschrift van te nemen dat ik u hierby zend. - Waer ik het niet heb kunnen lezen ben ik overgegaen, niettemin zult ge uit de brokken die ik u kan mededeelen de geschiedenis dezer vrouw verstaen. {==292==} {>>pagina-aanduiding<<} Misschien zult gy zeggen, goede vriend, dat het stout is voor ons mannen, zulk een vooroordeel als dat, welk de vrouw ter neêr slaet, met den vinger aen te wyzen? - Dat men zulk eene verdediging wel verkeerd zou kunnen uitleggen en dat wy, zonder de kwaedaerdigheid der menschen in acht te nemen, hebben geschreven? Dat men het my ten kwade of ten goede duide, dit is om het even. - Die zyn gevoelen over regt, uit vrees voor tie menschen, achter laet, is even als een Kristen die voor zyn God niet zou durven knielen dan als hy alleen zou zyn; - die handelt niet braef. Uw vriend, Eduard MICHELS. Gent, 5 january 1849. Uit het handschrift van eene arme Vrouw. L........ 1847. Lyden, altyd lyden, zonder uitkomst en zonder hoop,.... en niet te rusten om van honger niet te sterven, - voort, voort... of de koû grypt u aen 't hart..... Voort, voort of gy bekomt geen druppel water om uwen dorst te lesschen, of gy krygt geen stuksken brood om uwen honger te stillen. - En zegt dan al dat er medelyden by de menschen is. - Medelyden by de menschen? - Er zyn geene menschen meer. - Wat kan hy anders zyn dan zuivere liefde: liefde naer het woord, liefde naer den geest? En waer is er nog medelyden, waer is er nog liefde? Eigenbaet, zelfzucht, dat is de dryfveer van des menschen hart geworden; voor zyne broeders is het versteend als marmer. - God, die zuivere liefde is, blyft alleen myn toevlugt en myn troost. De menschen vloeken wanneer zy Zynen naem noemen: er is niets meer van God in hunne daden. - Is het weêrwraek van den {==293==} {>>pagina-aanduiding<<} Maker aller dingen en heeft hy in zynen toorn de hand van hen afgetrokken om ze in de driften der verdierlyking te laten rondwoelen, tot dat het uer zyner geregtigheid zal gekomen zyn?... Heeft hy in hen het gevoel van eer en van menschheid gesmoord?... Ho, medelyden, medelyden met hen dan, groote God! - Straf hen niet naer de maet hunner ondeugden, hunner versteendheid; maer naer de maet van hunne menschelykheid, en wees barmhartig! L.... 27 October. Gisteren ben ik weêr weenende van myn stroobed opgestaen. - Arm kindeken, ik kon u niet verwarmen; de moederborst is droog en uw mondeken vroeg melk. - De pachter zei dat ik elders om brood moest gaen en de hond blafte nydig en woest achter ons, tot dat hy myne aen flarden versleten kleeding niet meer kon zien. - Gy ook welligt, gevoeldet al het bittere dat het hart uwer moeder vaneen reet. - Ach, hoe lang nog, hoe lang eer dat er rust voor ons zal zyn!... Rust voor ons?.... Niet by de menschen zegt myn hart. Wat doen wy hier? - De menschen hebben ons alles ontnomen, alles tot het regt van klagen.... Zy zeggen dat de broederlykheid in de vryheid ligt; - Gelogen! - Zy schryven op hunne bannier: bemint elkander, - en zy vermoorden elkander.... Zy spreken van regt, en hunne leer is verdrukking. L.... 1 November. Arm kindeken, toen ik hem leerde kennen uit wiens samenkomst gy geboren zyt, was ik schoon, schoon zooals men te achtien jaer is. - Ik kende de wereld slechts als een toovertuin die schooner wordt, hoe langer en hoe dieper men er ingaet. - Ik kende noch logen, noch valschheid. - Ik was ryk, ryk aen geluk en aen vrede, ryk in eer en ryk aen brood..... Hoe bitter heb ik sinds de {==294==} {>>pagina-aanduiding<<} waerheid ondervonden! Hoe bitter viel het my te gevoelen dat de wereld eene gistkom van bedrog en valschheid is; - dat woorden slechts woorden zyn en dat de meineed de maetstaf van het harte wordt. Arm aen geluk en aen vrede heeft men my gevlugt en gevloekt; - arm aen brood heeft men my verstooten. - Was ik pligtig? - 'k Geloof het niet. - De menschen hebben naer den schyn gevonnisd en hy, die de oorzaek van myn val is geweest, hy heeft gelachen met myne deugd en trouw, en de menschen deden hem na. Gelooft dan al........................................ By my was het de deugd zelve die uit zyne oogen glom. Jong en schoon beviel hy my, zyn zang was goddelyk en zyne woorden vol trouw. - Hy sprak van toekomst en van geluk en hy betooverde my. - Ik leefde door hem.... Ik ademde door hem.... Ik was aen hem.... Ik geloofde hem.... Elken dag die verscheen groette ik, niet voor de schoonheid van wat de schepping al schoons ontvouwde, maer voor hem, om hem te zien alleen. - De dans bragt zonneschyn in myn hart, de zang was weelde, en zyne woorden schenen my harpklanken eener zuivere ziel. Gelooft dan al................. En ik geloofde, - en ik zei wat er in myn binnenste omging, en ik sprak hem van den stryd die er in my was ontstaen en van den zege.... en toen hy my niet kon bezoeken, schreef hy my: Leonoor, Wacht niet; ik zal u niet zien, - morgen, slechts morgen!... O 't is dat er een oneindig verschil by my is tusschen willen en kunnen! - Wat zou ik al niet doen om vry te zyn, vry met u, met u alleen; verre van die, welke immer den lach op de lippen hebben wanneer men hun van gevoel, van liefde spreekt. - Zy kennen dat niet, zy weten niet wat het is een hart dat voor een {==295==} {>>pagina-aanduiding<<} ander klopt. - Hunne driften worden met het goud gewogen, Leonoor. Zy haten my omdat ik niet denken kan zoo als zy, zy bespotten my omdat ik u beminnen kan en noemen my verloren!.. Verloren?... Ach, wisten zy hoe gelukkig ik ben, wisten zy hoe helder my de oogenblikken by u zyn, zy zouden ons benyden, Leonoor. Toch lach ik met hunne spotterny, hoe bitter zy ze my soms ook toewerpen; by u vind ik troost voor zoo veel smaed en heeling voor myn hart. Wat geven ons de menschen, Leonoor? - Niets. - Wy vragen hun ook niets. - Vrede dat hebben wy, en hun oorlog hindert ons niet meer dan het slyk aen onzen voet. Eens, by lief en leed, tot aen het graf eens, Leonoor. En daer teekende hy met zyn bloed: Georges. - Waren die woorden betooverd? - Ten minste voor my. - Ik beefde toen ik zulk eenen brief ontving; het bloed werd my lauw, werd gevoelig, heet by de lezing; de letters schenen te dansen, myne oogen schemerden, 'k werd bleek en dikwils gevoelde ik my zachtjes bezwymen. Dit was dan of de vleugel eens engels my van de aerde ligtte, my rond myne kamer voerde en my op mynen stoel weêr terug bragt. De meisjes zag ik ten dans gaen.... Toen zuchtte ik en wanneer zy my door het venster met een spotlach toeriepen: ‘Leonoor hy zal niet komen,’ wendde ik het hoofd om, terwyl ik een traen afwischte, die my onvrywillig aen het oog kwam. Ho, de gewaerwordingen tusschen iemand die bemint en iemand die niet liefheeft zyn zoo verschillend, zoo oneindig verre van een. - Zy die bemint ontschuldigt, zy die niet bemint beschuldigt. - Wie heeft er gelyk? - Dat is de vraeg. - Myne geschiedenis, die van tranen op iedere bladzyde getuigen kan, leert dat het hart der mannen onverbiddelyk jegens edele gevoelens is. - By lief en leed is de vrouw een slagtoffer zyner driften, by lief en leed is de vrouw het offer dat hy tot verzoening zyner lotstar op het altaer {==296==} {>>pagina-aanduiding<<} der menschelykheid brengt. - Hy huichelt door zyne daden, hy huichelt door zyne tonge, hy huichelt door zynen lach. - Zyne dryfveer is de drift, die der vrouw is 't gevoel. - By hem is het woestheid die den teugel viert, by de vrouw is het de verfyning van het zachte genot. Wy weten dit allen.... en nogtans ligt er in onze bestemming dat wy juichen zullen by de woestheid des mans, en nogtans sluiten wy de oogen en storten wy, zonder vooruitzien, den afgrond van onrust in, waer een huichelend mensch ons heensleurt. Vol betrouwen.... en by elken wenk zyner oogen ligt hy den sluijer op die de eenvoud der maegd bedekt. - Vol betrouwen.... en zyn adem hindert de zuiverheid onzes harten. - Vol betrouwen.... en by elk woord dat hy spreekt, hoort men dat er niets in zyn hart is, van wat hy uitspreken durft. - Vol betrouwen.... Ach!... het is als vroeg men schaduw en veiligheid aen de boschaedje, waer een tieger in zou woonen. Slechts als het te laet is, komt u dit alles helder voor, - als het te laet is en u de wereld een tooverdans toeschynt; wanneer ge den schaterlach der menschen rondom u begint te hooren en voor de eerste mael gevoelt dat ge alleen, zelfs midden uwer broeders zyt, - alleen met uwe wroeging, alleen met uwe herinneringen, alleen met uw verleden, alleen met uwe toekomst en dat ge in die droevige gemoedsaendoening, by die spotterny, de stemme niet hoort die u plagt toe te roepen: Ik ben hier, Leonoor, - ik bemin u nog, - ik juich nog by u: wy ten minste blyven eens tot aen het graf!.... Dan is het alsof hetzwaerd der ontgoocheling u vlymend den draed die u aen de wereld houdt, afsneed. - Dan zou men willen dat de huizen op u instortten om den yselyken brand, die u het hart omslingert, te kunnen dooven. ....En verre van die, welke zoo lydt is hy, die de oorzaek van zooveel ongeluk is, misschien by anderen en poogt daer vleijend op pasontloken bloemen den pestwalm van zynen adem te beproeven. O, wat zyn zy te beklagen die door de Godheid met een gevoelig hart bedeeld zyn en zulk een oorlog hebben door te staen. {==297==} {>>pagina-aanduiding<<} G.... 4 November. - Van de straet. Mynheer Georges, Zult gy nog lang wachten eer gy met die, welke gy eens zwoert eeuwig te beminnen en welke u op uw woord gelooven dorst, gedaen maekt, - eer ge die, welke u eens lief had als het licht harer oogen, zult ongevoelig doen worden aen de slagen, die gy haer met zooveel koelbloedigheid toebrengt? Niets blyft er immers meer over dan u te smeeken, met een laetsten slag my te doen sterven, opdat ik u en de menschen niet meer hindere? - Immers, hoe versteend gy ook mogt zyn, is het u niet onverschillig dat gy my soms op de straet arm, lydend en veracht met myn kindeken ontmoet. - Immers weet gy dat het door u is, dat ik uit het huis, waer ik inwoonde, gebannen, op den drempel uwer wooning een weinig rust voor myne zieke leden moet komen afbedelen?... Wat weêrhoudt u dan uw werk te voltrekken en my den genadeslag die my de eeuwige rust zou geven, toe te brengen? Wat belet u? - Kom - dood my. - Ho, ik zal op myne knien, gelaten in den Heer, voor uw huis blyven zitten wachten; - myn hart zal juichen en myn mond zal voor u bidden. Ik lyd honger en uw kindeken schreit van koû. - De lompen, die het bedekken zyn versleten en de arme moeder heeft niets dan een handvol stroo om hare beenderige handen op zyne tengere leedjes niet te laten gevoelen. Aenhoor my, mynheer, vervul de maet van ongenade waerin gy my gestort hebt. Myn hart zal juichen by zooveel barmhartigheid; want in het graf alleen is er nog rust voor my. Leonoor. 't Was avond toen ik wankelend dien brief aen de deur zyner ryke wooning bragt. Het licht dat in zyne zalen schitterde verbysterde my.... De muziek klonk er goddelyk.... Drommen jonge jufvrouwen en {==298==} {>>pagina-aanduiding<<} jonge heeren lachten en schaterden daer binnen, - en daer buiten was het kond en de arme, in lompen gewikkeld, die dit hoorde, hing bibberend met oog en oor aen dit verblyf waer vreugde en weelde heerschten. - Hy is niet geroepen om mede te genieten van wat de geest der godheid en de geest der menschen al schoons hebben gebaerd.... Hy is verstooten.... hy is veroordeeld om de vreugde te zien, - de vreugde, die by elk zyner oogwenken een druppel gal te meer in den levensbeker van zyn lyden stort... Wat hy mag zien met allen, zyn niet de luisterryke prachtzalen; - wat hy hooren mag is niet de schoone en vrolyke muziek.. Zyn paleis is de vervallen hut waer hy inwoont en het stroo waer hy op slaept.... De muziek, die hy hoort, is het geschrei zyner kinderen die om brood smeeken, en de donderslag, wanneer by onweêr, de nood hem als een uitgehongerden wolf, in het veld jaegt.... Want zie, daer kwam een huisknecht en die riep tot hun: armen, bedelaers, waerom blyft ge staen?... Spoedt u heen.... men zal de honden loslaten. En de arme gaet heen en, bevreesd voor zyn uitgemergeld lyf, gaet hy in zyne donkere wooning de smart van zoo veel hoon verkroppen, en zegt hy tot zichzelven dat die menschen daer binnen toch zoo gelukkig zyn.... Gelukkig? - misschien, voegde ik er by en, toen al de armen heen waren, luisterde ik nog een oogenblik naer die schoone symfoniën die hy voor my eens spelen deed en ik voerde my in den geest vier jaren achteruit. - Maer by die gedachte begon ik te snikken, myn hart werd als vaneen gereten.... Ik viel neêr, - myn kindeken schreide zoo bitter, doch zyn stemmeken hoorde ik allengskens niet meer.... myne oogen vielen toe.... myne armen werden magteloos.... Wat daer nog verder gebeurde weet ik niet. Slechts gevoelde ik na eenen tyd lang dat de wind my in het aengezicht waeide. - Ik kreeg een weinig bewustzyn weder, {==299==} {>>pagina-aanduiding<<} deed de oogen half open en ik zag dat my iemand droeg. - Waer heen? - Dat had ik niet kunnen zeggen. Des morgens vonden de menschen my twee uren van G. aen eenen boom liggen weenen. - Zy hadden medelyden met my en bragten my brood. Vruchteloos zag ik rondom my naer myn kind en naer den brief dien ik des avonds had willen bestellen. - Beide waren my ontnomen. Daer kwam my by dit zoeken, bywylen als een bloedstroom naer het hart en ik dacht: genade, genade, o Heer van goedheid, dood my, genade, genade! - Ydele hoop: ik stierf niet. - En ik strompelde weêr den weg op om myn kind te zoeken, en toen ik naby G. kwam, hoorde ik de menschen die my voorby gingen, zeggen: dat het eene ontaerde moeder moest zyn, die haer kind zoo op de straet des nachts, verliet en liet sterven.... En daer greep my in eens een kortstondig gevoel van wraek aen; want ik kreeg een voorgevoel van hetgene er gebeurd was en myne tanden knarsden en ik hief de handen stuiptrekkend omhoog en ik riep in woede en wanhoop: kindermoorder.... kindermoorder!... - Myn hart zwol op, myne stem verdoofde en.................................................. Hier heeft de afschryver het handschrift niet verder kunnen lezen, tot aen deze woorden: Maer God in den hemel is looner van het goed en straffer van het kwaed. G..... 15 December. Georges, 'k Gevoel nu wel dat ik ga sterven, toch wil ik op het oogenblik dat ik het hoofd voor altyd neder ga leggen, u dit schryven. - Deze gunst vraeg ik niet aen u, noch aen de menschen: zoo {==300==} {>>pagina-aanduiding<<} onverschillig als zy jegens my zyn, zoo onverschillig ben ik jegens hen. Ik vraeg die aen de weinige kracht die my nog overblyft, aen den nacht die my de oogen benevelen wil, ik vraeg die aen God... Hem alleen toch herken ik om niet in de samenzweering, welke mynen val veroorzaekte en die my zooveel smaed berokkende, te hebben gebrouwd. - Daerom blyft hy my lief, hy alleen.... 't Is nu zes jaren dat ik u ken en dat gy my vervolgt; ik was nog zeer jong, gy weet het, ik kende niets van de wereld, want myne moei was streng. - Gy wist ze te vleijen en gy vleidet my. - Wat was uw doel? - Wat wildet gy met de jonge wees? Ha, gy wist dit te verduiken.... De tyd, de wezenlykheid heeft my dit raedsel opgelost. - Gy hebt my in uw hart verheven om my te beletten op myzelve te steunen en my des te gemakkelyker te kunnen neêrslaen. Gy zyt daerin gelukt, die zege moet ik u toekennen. - Gy hebt my weten te onteeren, gy hebt my weten te onterven, gy hebt my doen bedelen, gy hebt my als eene van den stengel gereten bloeme weten te vertrappelen, gy hebt den vloek der wereld over my weten te halen en my, in wat de vrouw het dierbaerste bezit, getroffen. Die zege ken ik u toe, baldadig hart! - De onnoozelheid is het schoonste sieraed der vrouw; maer wee haer die, tot borstwering van dit zoo heilig pand, geene ouders of geenen broeder heeft: die is verloren. - Dit wist gy, - en daerom knaktet gy zoo roekeloos in my, al wat de wereld in de vrouwe voor het schoonste erkend. - Daerom ontgoocheldet gy my en lachtet gy by de tranen eener maegd, en spraekt gy van eene wereld die anders was dan die, welke ik kende. - Gedenk het u. - Na de wroeging hebt gy my verstooten, omdat gy wist dat de menschen my de schuld zouden hebben opgelegd, omdat gy ze genoeg kendet om te weten dat zy zouden gezegd hebben: zy is verleid, zy is onteerd, zy is verloren. - Omdat gy wist dat de wereld onregtvaerdig genoeg is om al de schande van zulk een ongeluk op het zwakke, het weêrlooze meisje alleen te werpen, en dat er niets van zulk eene wandaed op u zou hebben blyven kleven. {==301==} {>>pagina-aanduiding<<} - Daerom lachtet gy met my, baldadig hart. - Slagtoffer uwer driften, hebt gy my het slagtoffer uwer vervolgingen gemaekt. - Gy hebt my den drempel uwer wooning voor rustplaets ontzeid en de kruimelen brood uwer tafel, om mynen honger te stillen, geweigerd. - En midden dien haet waendet gy my niet te kennen!.... Nu, dat ik den beker des ongeluks, welken gy my weleer in de hand gaeft, geledigd heb, heeft de wanhoop my tegen al het wereldsche versteend en wacht ik gelaten in de barmhartigheid Gods, zyn vonnis over u en over my af. Zonder klagen, zonder morren sterf ik, als iemand, die aen het menschelyke geregt overgeleverd en als een reeds verstorven lichaem, naer de slagtbank heen wordt gevoerd. - Vrede met myzelve en vrede met God; wat heb ik te vreezen?... Maer hy die my de byl des ongeluks over het hoofd heeft gezwaeid, - maer hy die my heeft vervolgd, - maer hy die het weerloos schaep van zyne arme moeder heeft gerukt, en het in de straet te dooden heeft geworpen;... die heeft nimmer vrede met zichzelven, veel minder met God. - Leonoor. {==302==} {>>pagina-aanduiding<<} Pièce Curieuse! Door Prudens Van Duyse. Komt maer, kleine en groote kinderen: Dezen avond zal de maen Onze wonderkast niet hinderen. Komt; ons lampje is opgegaen. Komt te samen, armen, ryken: 't Is geen Communisten preêk. Komt uit straten en uit wyken! Voor één speld, zoo die maer steek'! Kom, en zie, 'k Vraeg niet wie, Man van zero, of genie: Pièc' curieus', Lanteermagie! Zie eens die Polichinellen Van de breede Babelsteê, Die Europe aen de ooren lellen: Liberté! Égalité! Hun is alles een theater, Zelfs het Revolutiespel. Doet in hunnen wyn wat water, Heere lief, en 't ga hun wel! Kom, en zie, 'k Vraeg niet wie, Man van zero, of genie: Pièc' curieus', Lanteermagie! Zie eens al die groote feesten In dat nieuw Luilekkerland! Zie eens al die groote geesten, Vlamingen met fransch verstand; Zy, die aerde en zee besturen..... Onder 't lezen der gazet, Doen voor hun charmante buren, En voor zich een kruisgebed. {==303==} {>>pagina-aanduiding<<} Kom, en zie, 'k Vraeg niet wie, Man van zero, of genie: Pièc' curieus', Lanteermagie! Zie dien Stroom, door al de stroomen Van Euroop als Vorst aenschouwd. Zie daer fransche ideën stoomen; Babels toren wordt herbouwd. Zie, die schrandere studenten Professoren van het volk, O benydbare Regenten, Door de gratie van..... den dolk! Kom, en zie, 'k Vraeg niet wie, Man van zero, of genie: Pièc' curieus', Lanteermagie! Zie die trotsche Zevenbergen 't Hoofd verheffen boven de aerd, Om een republiek te vergen, Nog geen' Autocrate waerd. Ziet, die Brutussen verrezen Met hun felle baerden..... Zie, Stoppels branden, en wy lezen: Transit gloria mundi. Kom, en zie, 'k Vraeg niet wie, Man van zero, of genie: Pièc' curieus', Lanteermagie! Gent, 8 December 1848. Verschenen Werken. Te Antwerpen, by J.E. Buschmann: Mynheer Luchtervelde, waerheden uit onzen tyd, door Eug. Zetternam, bekroond met het Gouden Eermetael in den wedstryd voor den Zedenroman, uitgeschreven door de Maetschappy van vlaemsche Letteroefening, de Tael is gansch het volk, te Gent. Met eene teekening van Ed. Dujardin. Een boekdeel van 200 bladz. in 8-o, prys 2 fr. {==304==} {>>pagina-aanduiding<<} - By G. Van Merlen: Het tweede stuk van het Ve deel der Geschiedenis van Antwerpen, door de HH. Mertens en Torfs. - By J.P. Van Dieren en Cie: de Vrolyke Kruiskensdag, blyspel met zang in een bedryf door Victor Driessens, bestuerlid der Maetschappy van Rhetorika de Hoop. Brochuer in groot 8-o, op twee kolommen van 8 bladz, prys 50 centimen. - Te Gent, by de gebroeders Michiels: Nederduitsch letterkundig Jaerboekje voor 1849. Een boekdeel in-8o van 176 blz., gecartonneerd. - Prys 1 fr. - By C. Annoot-Braeckman: Richilde, drama in 4 bedryven en 5 tafereelen, door I.S. Van Doosselaere, letterzetter, lid der maetschappy van vlaemsche letteroefening: De tael is gansch het volk, enz. - Aen dit stuk is in den laetsten wedstryd der Fonteinisten eene vereerende melding toegekend geworden. - By Gyselynck: De derde aflevering van de Onuitgegeven historische bescheiden rakende de beroerten der Nederlanden, 1577-1584, bezorgd door de heeren Ph. Kervyn de Volkaersbeke en J. Degerickx. - By Hoste: De dood van Hugonet en Himbercourt, treurspel in drie bedryven en in verzen, door K. Ondereet, bekroond met den tweeden prys in den letterkundigen wedstryd, door de koninglyke Maetschappy van Rhetorica, gezegd: De Fonteinisten, te Gent, ter gelegenheid van haer vierhonderdjarige jubelfeest uitgeschreven. - By den zelfden: Het Belgische Kruidboek of de Gentsche Hovenier, door L.A. De Lathauwer, grondeigenaer te Gent, lid van onderscheidene maetschappyen van Landbouw- en Kruidkunde, werkend lid van onderscheidene letterkundige maetschappyen enz. Tweede deel, Gent. - By Snoeck-Ducaju: Uitgaef der Broedermin. De Eerste fransche Revolutie, door Lieven Everwyn, schryver der levenschets van Jacob van Artevelde, eerste deel. Handelprys der 2e aflevering, fr. 1-25. - Te Audenaerde, by F. Van Peteghem-Ronsse: Audenaerdsche mengelingen, uitgegeven door Lodewyk Van Lerberghe, archivarius der stad, en Jozef Ronsse, adv., onder medewerking van den heer J. Ketele, eer-archivarius. - 3e Deel, 1e - 6e afleveringen. Dit deel is even zoo belangryk als de vorigen, ten opzichte der geschiedenis van Audenaerde, in de zoo woelige jaren der zestiende eeuw. - Te Thienen, by Merckx: De Zangschool, keus van gezangen voor de school en het leven, door H.B. Waterkeyn, 1e en 2e Bundeltje. Prys met de muziek, per dozyn, fr. 2. - Te Brussel, by G.J.A. Greuse: Volksverhalen, door Sleeckx. Prys 75 cent. Deze verzameling van verhalen, die reeds in onderscheidene tydschriften verschenen, vormt een zedelyk en onderhoudend leesboek voor het volk, en verdient dus haren titel. - By denzelfden: De Keizer en de Schoenlapper of de Gekroonde Leers, blyspel in één bedryf door Sleeckx. Aengekondigde Werken. Te Antwerpen, by J.E. Buschmann: Jacob van Artevelde, door Hendrik Conscience, dry deelen in 8-o met tilelplaet en panorama der oude stad Gent. Prys van inteekening voor het geheele werk: fr. 6. - Men schryft in by al de boekhandelaren des ryks. - By J.P. Van Dieren en Cie: De Wees van Mechelen en de Bevelhebber van Vlissingen, twee historische dramata in vier bedryven, door Hendrik Peeters. Een deel in 8-o van omtrent de 130 bladz. Prys der inschryving, fr. 1-25. - Te Gent, by Gevaert, muziekuitgever, Brabandam, no. 36: Het Zangboek, een muziekael maendschrift, hetwelk uitsluitend vlaemsche romancen met begeleiding van piano zal vervatten, ten pryze van 12 fr. 's jaers. - Te Brussel, by J.M. Dehou: Margaretha de Zwarte, (Zwarte Margriet?) historisch drama in vyf bedryven door F. Roelants, schryver van Jan de eerste, Kapitein Trullemans, enz. {==305==} {>>pagina-aanduiding<<} De bindersbende uit Sint-Bruno door P. van Delen. Mynen vriende den heere Michiel van der Voort opgedragen. I. Gewis, lezer, zyt gy weleens te midden der heide geweest; het zy dat huishoudelyke aengelegenheden u dwongen het een of ander der belangwekkende dorpen te bezoeken, die zich in hare wyde uitgestrektheid bevinden; het zy dat enkel een dichterlyk gevoel u er henen dreef, om er in de bespiegeling der nog ruwe schepping uwen geest tot het verhevene ryk der idealen op te voeren. Dan, wen gy eenzaem op eenen zandigen grond, u van eenen vlakken en ledigen horizont omgeven zaegt, hebt gy dan somtyds, byzonder by de avondschemering, zoo niet aen nachtverschynsels of bovennatuerlyke wezens, dan toch aen rooversbenden gedacht; hebt gy u dan die binders niet herinnerd, van welke uwe ouders, des winters by den haerd, de schrikkelyke daden verhaelden en welker aenslagen in die avondvertellingen niet dan te dikwils op den heidegrond voorvielen? {==306==} {>>pagina-aanduiding<<} Nu, die binders en moordenaren, welke u de vervaerlykheid der eenzame vlakte voor den geest tooverde, bestonden wezenlyk over omtrent tachtig jaren, en maekten destyds de heide hoogst gevaerlyk. Toen waren er de wooningen ook veel zeldzamer; want het was den akkerman nog niet gelukt met zoo veel goed gevolg als nu den wederspannigen grond te dwingen eenige vruchten te dragen. De heide was toen nog eene echte woesteny. Wel bood er zich hier en daer, als een Oasis, eene herberg aen; maer deze nog boezemde den reiziger weinig vertrouwen in. Want by al dat de wet, hoe navorschend ook, er zelden een misdryf achterhalen kon, bleef het toch zeker dat er van die zoogezegde herbergen bestonden, waer men den vreemdeling, by wien men eenig geld vermoedde, op zyn bed by verrassing afmaekte, en na hem uitgeplunderd te hebben, zyn lichaem op de eene of andere geheimzinnige wyze wist te bergen, zoo dat al de middelen later aengewend om den gemisten persoon op te zoeken, gewoonlyk vruchteloos bleven. Dan, in die jaren van stout en tuchteloos misdryf, op een zondagachtermiddag in den herfst, had het kleppen van den Angelus op den toren van Massenhoven, het einde der godsdienstoefeningen aengekondigd. De wegen, eenige uren druk begaen, waren allengskens aen hunne gewoone eenzaemheid overgelaten, en, daer de wind snerpend over de heidevlakte gierde, had eeniegelyk zich gespoed zyne wooning te bereiken of wel een der bierhuizen in te stappen, waer de landlieden op die dagen gewoon waren zich tot laet in den avond met kaertspelen te gaen verzetten. Deze herbergen waren, in evenredigheid der schaersche bevolking, vry talryk. Er waren er voorname waer zelfs onderpastoor of koster het zich niet ontzagen bywylen eene pint te komen ledigen; andere, gelyk wy het reeds aengemerkt hebben, waren gemeen, en slechts rondleurders en landloopers hielden er zich op. Aen den kruisweg, die op de dorpen Oelegem, Sant- en Massenhoven uitloopt, bestond destyds eene dier kroegen. Zy was niet te {==307==} {>>pagina-aanduiding<<} best befaemd en dit niet ten ongelyke; want al was het dat de beeldtenis van eenen heilige er voor uithangbord diende, al was het dat er boven de schouw in groote letteren geschreven stond: ‘Hier is het verboden te vloeken,’ was het toch daer dat de bedorvenste kerels een geld kwamen verbrassen, waervan zy waerschynlyk de bron niet hadden kunnen of durven aenwyzen. Ja, de St.-Bruno naby den kruisweg was een echt rooversnest, veel erger nog, dan men het toen algemeen vermoedde. De huisgenooten namen deel in de nachtelyke strooptogten en het was ook in hunne wooning dat meestal de gestolene voorwerpen werden gedeeld, en de opbrengst er van verteerd. Ergerlyk waren de slemperyen welke men er byna dagelyks vierde. Mannen in wier gemoed tot de laetste vonk van schaemte was uitgedoofd, vierden er den vollen teugel aen al de walgelykheden, waertoe de dronkenschap den mensch geleidt, wiens hart te zeer bedorven is om nog voor eenig zuiver of verheven gevoel vatbaer te zyn. Aen groote tafels in het ronde nedergezeten, den beker in de hand, schenen zy elkaer in onzedigen klap te willen overtreffen, en wie de afschuwelykste godslasteringen wist uit te braken, werd het meeste toegejuicht. Doch wy zouden met de gedachten in dien poel van schande niet zyn nedergedaeld, om er den mensch op den laegsten trap der vernedering te zoeken, indien wy er, als een wonder van samentreffing, geen wezen moesten vinden, dat, hoewel een levend verwyt voor de booswichten, niettemin gedwongen was in hun midden te verkeeren. Zy was de dochter van den huize en men noemde haer Helena. Ofschoon de lentezon reeds zeventienmael in haer leven de aerde met groen en bloemen kwam bestrooijen, had zy echter voor de arme maget, nog nooit een enkelen dag van volle blydschap meêgebragt. Want kind zynde, had het meisje in hare moeder nooit die teedere, innige liefde gevonden, welke niet alleen de eerste jaren veraengenaemt, maer zelfs den laetsten ouderdom door eene zachte herinnering verlevendigen mag. Integendeel, de vrouw welke zy moeder noemde, was voor haer altyd hard en ruw {==308==} {>>pagina-aanduiding<<} geweest. Reeds vroeg met verstand begaefd en uit inborst tot het goede geneigd, moest Helena weldra het schandige van de misdadige handelwyze harer ouders bevroeden, en zoo zy er zich al nooit durfde tegen verzetten, getuigden niettemin de tranen, welke zy in stilte en by nachte stortte, hoe zeer haer gemoed die daden veroordeelde. Het verdriet dat zy er om voelde en dat steeds toenam naermate haer denkvermogen zich ontwikkelde, verslenste de schoonheid, waermede zy, uit hoofde harer ryzige gestalte en fyne wezenstrekken op hare jaren zou hebben geprykt. Maer mangelde het haer aen eene frissche gezonde kleur, de uitdrukking van haer gelaet, echte spiegel harer reine ziel, was zoo bekoorlyk, zoo aentrekkelyk, dat men op den eersten oogslag er door getroffen was en zich genegen gevoelde zyn vertrouwen aen de lieve Helena te schenken. In dier voege verschilde zy voor het uitwendige zelfs van de ruwe, ziellooze aengezichten der gasten, welke zy moest voordienen. Want al was de schynheiligheid de minste der ondeugden dier bedorvelingen niet, toch bezaten zy al dat terugstoodende, waer aen een zelfs oppervlakkige menschenkenner zich zelden vergist. Op dien zondag namiddag dan, wanneer zoo als naer gewoonte al de herbergen vol van bezoekers waren, hadden de klanten uit den St.-Bruno buitengewoon vroeg kaerten en dobbelsteenen nedergelegd. Zy hadden, om deze of geene geheime reden, een voor een in verschillende rigtingen de herberg verlaten, zoo dat deze nog voor de avond geheel en al gevallen was, alleen aen de huisgenooten overgelaten bleef. Na eenigen tyd, onder de bevelen harer moeder, alles opgekuischt en geschikt te hebben, ging het meisje insgelyks naer buiten, en door vermoeijenis en walging ontsteld, zette zy zich op eene bank tegen den muer harer geheimzinnige wooning neder. Hoe aengenaem, hoe verkwikkende was in dien stond de ruime dampkring in welken zy vryelyk ademde! Welk verschil tegen de lucht der kroeg, zoo bedorven, niet alleen door tabak en jenevergeur, {==309==} {>>pagina-aanduiding<<} maer nog, zoo het haer toescheen, door de afgryselyke godslasteringen, waervoor zy daer te blozen had!... Gerustgesteld door den vrede, welke haer nu omringde, liet zy het hoofd kommerloos tegen den muer hellen, en de grootsche schepping aenschouwende, verviel zy weldra in die zachte mymering, welke het den ongelukkigen gegeven is als een zoeten droom te midden van zyn lyden te genieten. Hoe schoon, hoe hemelsch klonken de zachte toonen der vlugtende vogelen in hare ooren! De eentoonige zang der heidekrekels, het geritsel der bladeren zelf scheen haer een lofzang te zyn, door de natuer tot den Schepper opgeheven, en, zich gansch in die godvruchtige verrukking verdiepende, herinnerde zich Helena niet alleen hare kwellingen niet meer, maer zy scheen zich geheel en al in eenen geluksdroom te verliezen en haer bestaen te vergeten. Een man, die middelerwyl aen hare zyde was komen plaets nemen, had alle moeite om ze tot haren wezenlyken toestand terug te roepen. - Altyd droomen, zegde hy ontvreden het hoofd schuddende; maer, meisje, waer toch zyn uwe zinnen? In plaets van binnen by den haerd de kleinen met een vrolyk lied te verlustigen, blyft gy hier buiten in de koude. Ik geloof waerlyk dat gy gek wordt. Degene die deze half vleijende, half schertsende woorden uitsprak, was niemand anders dan haer vader, de waerd uit den huize. Het was een man van middelbaren leeftyd, wiens gelaet, ofschoon meer terugstootend dan aenlokkelyk. toch niet geheel van uitdrukking beroofd was. Bywylen, en bezonder wen hy tot zyne dochter sprak, nam zelfs de toon zyner stem eene zekere zachtheid aen, die genoeg merken liet dat de misdaed tot zoo ver alle gevoel in hem niet had uitgedoofd om hem hardvochtig te laten by het lyden door zyne misdadige handelwyze gesticht. Hoewel nu de woorden van Helena er altyd op uitkwamen om hem van zynen boozen handel te doen afzien, belgde hy er zich echter niet over; hy zag die eerder als harde waerheden aen, waerdoor hy zich echter geenszins wilde laten overreden. Nu vervolgde hy ernstig, na het meisje, dat eenigen tyd sprakeloos nevens hem zat, te hebben aengestaerd: {==310==} {>>pagina-aanduiding<<} - Helena, ik ben niet te vreden over u: in plaets van het uwe by te dragen om onze zaken vooruit te doen gaen, werkt gy die door uwe stuerschheid tegen. De klanten klagen omdat gy niet vriendelyk zyt. Ik heb het u meer gezegd; maer gy luistert niet naer myne woorden, want, Lena, waerlyk gy bemint uwe ouders niet. - O! God weet het, of ik myne ouders bemin! riep het meisje uit; - maer vader zoudt gy zelf voor uw kind niet schaemrood worden, indien ik het er op aenlegde om de achting te winnen van de mannen die gedurig ons huis vervullen. Ik ook, heb u dit reeds dikwils gezegd, vader, en gave de hemel dat gy er naer geluisterd hadt; want wees er zeker van: die mannen welke u op den weg van het misdryf hebben gebragt, zullen u ook niet achterlaten als eens het schavot voor hen wordt opgetimmerd. Eene huivering beving den vader by het hooren dezer woorden. Zy schenen hem eene schrikkelyke voorzegging te bevatten; doch, zich dadelyk herstellende, sprak hy met grammoedig gelaet: - Ja, dit hebt ge my dikwils gezegd en even dikwils heb ik u getoond tot waer myne goedheid voor u gaet; maer denk niet, meisje, dat ik eeuwig dulden zal dat gy u met myne zaken bemoeijet; het staet immers een kind niet vry zyne ouders te berispen? - Gy hebt gelyk, vader, het betaemt my te zwygen, in stilte te zuchten, en te weenen in myn hart over het kwaed waertegen ik, helaes, onmagtig ben. Maer misschien is het uwe goedheid die my bedorven heeft, en gewoon gemaekt alles te zeggen zoo als ik het meen. O, gy bemint my wel, vader; ik ook bemin u, en wees er zeker van die liefde is wel innig, wel opregt gemeend. Ach, mogt benevens die liefde, welke ons elkander zoo duerbaer maekt, ook de achting en de eerbied eens bestaen, welke voor het kind zyne ouders heilig en goddelyk maekt. - Dit wil dan zeggen dat gy my niet acht, niet eerbiedigt. - En het meisje antwoordde niet, maer bedekte zich het aengezicht en weende. - Helena, hernam hy, waerlyk, ge zyt verdrietig. Zyn er ouders die meer voor hunne kinderen doen dan ik voor u heb gedaen? Heb ik u in al uwe luimen niet voldaen toen gy kind waert, {==311==} {>>pagina-aanduiding<<} ben ik zelfs zoo ver niet gegaen, groote sommen geld te besteden om u te laten leeren lezen?... En nogtans het is dat kunnen lezen dat onze oneenigheid heeft te weeg gebragt; het zyn die boeken, die duivelsche boeken welke u geleerd hebben uwe ouders te haten. - O neen, er zyn my geene boeken noodig om het kwaed te kennen en het te veroordeelen. Myn hart voelt genoeg waer de deugd en waer het misdryf is, en gy ook, vader, al is het dat gy my zulks ontkennen wilt, al is het dat gy zulks u zelven ontkent, er was een tyd dat gy dit ook voeldet. O, ik ben er zeker van, toen gy u de eerste mael tot de misdaed hebt laten vernederen, toen het voor de eerste mael aen eerlooze verleiders gelukte, u in het verderf te slepen, dat er toen nog wel eene stem in het binnenst van uw harte was, eene vriendenstem die u toeriep: ach neen, luister niet naer hen, verlaet den weg niet dien gy tot heden zoo eerlyk en gelukkig hebt bewandeld! Diep scheen de man aengedaen door deze woorden, want hy bleef sprakeloos, terwyl hy de oogen droevig ten gronde sloeg. - O, hadt gy er gehoor aen gegeven aen die stemme, ging het meisje weenende voort, wat al zegeningen zouden wy thans ten hemel niet te sturen hebben voor een geluk dat wy benevens zoo vele eerlyke huisgezinnen zouden genieten! Overweeg eens, vader, hoe zoet het moet zyn, wanneer ouders en kinderen in denzelfden kring vereenigd, zich verlustigen mogen omdat er niets in het geweten is dat knaegt! Hoe smakelyk wordt dan de bete broods genuttigd, al is hy dan bytyden door zuren arbeid verdiend, als men maer zeggen kan dat hy de prys van geene misdaed is. O, wees er zeker van, de mensch, die zichzelven eene hel in het harte graeft, zou er even ligt eenen hemel van genoegens kunnen in plaetsen. - Kind, gy zyt nog jong; gy weet alles niet wat er in de wereld te proeven is..... de vervolging.... de ellende brengen dikwils den mensch.... maer toch.... - Heeft dit daer lang genoeg geduerd? - riep de waerdin die met de armen in de zyde gekruld, zich aen de deur vertoonde. Heeft {==312==} {>>pagina-aanduiding<<} die kwezel, met haren verdrietigen zaeg, nog niet lang genoeg pastoor gespeeld en heeft die oude zot er lang genoeg naer geluisterd, net alsof er zynen rykdom meê te halen was? Doe my de kinderen eens spoedig slapen, kwezel, of ik zal u er duchtig weten toe te dwingen! - En dit zeggende, ging zy met opgeheven arm, regt op het meisje af. Men ziet het, die vrouw was geheel verdorven. Zoo er den vader nog een zwakke sprankel van vroegere deugd bygebleven was, in zyne vrouw was die gansch uitgedoofd. Deze dreef het kwaed met dien boosaerdigen wil, met dit hardnekkig besluit, alle vrouwen eigen welke het voor zich genomen hebben den weg der ondeugd te bewandelen. Zy vond er een zeker welgevallen in het hart van het meisje te doorryten; want zy haette het lieve kind. Deze was hare dochter niet, de bazin was er slechts door haer huwelyk met den waerd, aen verwand geworden, en als eene echte stiefmoeder mishandelde zy de jonge maegd. Door ruwe uitdrukkingen wilde zy het teeder gemoed van deze bederven; maer schokte de walging dan het kind te zeer, liep er over zyne lidmaten eene verachtende huivering, o, dan gevoelde zich het booze wyf van woede niet meer, dan gaf zy zich lucht in helsche scheldwoorden en eindigde gemeenlyk met door slaen haer oppergezag te doen gelden. Helena die het nooit geraedzaem had geacht de grammoedige een oogenblik te weêrstaen, was nu ook by hare nadering in eens naer binnen gevloden; maer de man, die de handelwys zyner gemalin als gansch barbaersch aenzag, sprong eensklaps regt en riep in gramschap: - Zie, Trien, ik wil het niet meer hebben dat ge onze Lena gedurig slaen zult; zy is er te groot voor. Ik weet wel dat ze bywylen onverdragelyk is, maer toch heeft zy dan geen ongelyk. - Ge moet maer naer haer luisteren om welhaest het einde van ons goed niet meer te weten; wel, alle myn dagen! daer moet men manskerel voor zyn! - En de vrouw lachte spottend. - Ik zeg u nog eens, riep de waerd, de vuist nydig toewringende en zyne vrouw bedreigende, ik zeg u nog eens dat ik niet {==313==} {>>pagina-aanduiding<<} meer wil hebben dat gy ze slaet; dat zy er al op aenbabbele, wat stoort u dat? ik zou beschaemd zyn, want gy behandelt haer al erger als eenen hond. - Nu, nu, kryg er maer geene stuipen van, zegde de vrouw op slependen toon, en zy trad achter haren man de wooning binnen. II. Zoo als wy het reeds hebben aengemerkt, was het niet zonder reden dat de roovers, want toch zy waren zulks in den echten zin des woords, zoo vroegtydig de herberg hadden verlaten, waer zy soms den ganschen nacht bleven doorbrengen. Zy hadden een groot ontwerp beraemd, waer toe hunne tegenwoordigheid in den St-Bruno niet voordeelig kon zyn. Te Wolfstede onder Bouwel, woonde op zyn landgoed een voornaem en ryk heer, Jan Van Cruybeke genaemd. Deze, in wien een samenloop van noodlottige gebeurtenissen eenen afkeer van allen omgang had doen ontstaen, leefde in eene ware eenzaemheid. Het afsterven zyner echtgenoote en zyner kinderen, welke hem achtervolgens door den dood ontrukt waren, had zyn hart dusdanig geschokt dat de afkeer, dien de droefheid hem van de wereldsche vermaken had doen opvatten, hem tot heden bygebleven was. De eenige uitspanning, welke hy zich in zyn eentoonig bestaen nog veroorloofde, was van des zomers eens uit visschen en eens ter jagt te gaen. Dezelfde dienstknechten vergezelden hem dan altyd, en den winter, welken hy gewoonlyk te Antwerpen doorbragt, besteedde hy aen het doorbladeren van historische of wetenschappelyke werken. Ook ging hy zich wel des avonds in eene burgelyke, voorvaderlyke estaminet met het lezen der nieuwsbladen en het drinken van eenen teug bier verzetten. Zoo was hem de eene dag aen den anderen gelyk; slechts de jaergetyden verwisselden er voor hem de bezigheden van. {==314==} {>>pagina-aanduiding<<} Over twee dagen had men in den St-Bruno een berigt ontvangen, waerby Mynheer Van Cruybeke weten liet, dat hy op zondag na het middagmael zyn hof zou verlaten, om zyn winterverblyf in de stad te betrekken. Reeds sedert jaren had hy de gewoonte aen zyne afreis, - al was het dat hy die met andere schikkingen wel in een enkelen togt voltrekken kon, - twee dagen te besteden. Den nacht kwam hy dan gewoonlyk in den St-Bruno, waervan hy grondeigenaer was, doorbrengen. Daer men nu onderrigt was dat mynheer Van Cruybeke by deze gelegenheid altyd zyne byzonderste schatten met zich voerde, rekende men op niet minder dan hem dezelve te ontweldigen, en de rol door den waerd en zyne wederhelft te vervullen, was wederom zoo schynheilig als zy pligtig was. Men had namelyk beslist dat, zoodra mynheer Van Cruybeke uit zyn rytuig zon zyn afgestapt, de waerd de taek op zich nemen zou er eenige zyner makkers van te verwittigen, die zich in den omtrek der herberg moesten ophouden. Deze zouden de gansche bende tegen den nacht ter plaetse vergaderen, en wederom op een gegeven teeken van den waerd zouden zy op de herberg aendringen, alsof hadden zy het tegen de wooning zelve gerigt. Eens er binnen gerukt, wat hun niet moeijelyk zou worden gemaekt, zou men zoo wel de huisgenooten, die om hulp moesten roepen, als de gasten dwingen hun geld af te staen, en daer men vermoedde dat de laetste zich zouden verdedigen, was hunnen moord by gemeen overleg besloten. Slechts de vrouwelyke dienstboden moest men het leven laten, opdat zy zouden kunnen getuigen dat zoowel de waerd als mynheer Van Cruybeke, slagtoffers eener bende dieven waren. Alhoewel in het beramen der ontwerpen men de voorzichtigheid begon te gebruiken de tegenwoordigheid van het meisje te ontzien, had niettemin het schrikkelyk misdaed, dat er gebrouwd werd, voor haer geen geheim kunnen blyven. De hevige twist, welken de vrouw met haren man kwam te hebben, en waervan zy, naer gewoonte, de schuld op Helena wierp, had in haer eene woede doen ontstaen, waerin zy de ontworpene euveldaed gansch en al ontvouwde, wel overtuigd dat zy het gevoelig hart van het meisje geen {==315==} {>>pagina-aanduiding<<} harderen slag toebrengen kon. Immers in de ouderlyke wooning had deze wel wanorden gezien, zy had, helaes! zich wel aen alle buitensporigheden moeten gewennen; maer moorden! maer bloed zien stroomen! dat was toch iets waervan men haer tot heden geene getuige had gemaekt. Daerby was de man, die als slagtoffer vallen moest, degene wien zy steeds de opregtste en dankbaerste liefdetoegedragen had. Het geheugde haer nog zeer wel dat, toen zy kind was, telkenmael dat mynheer Van Cruybeke by hare ouders kwam, zy het voorwerp van al zyne teederheid was; dat hy haer op den schoot nam, haer omhelsde, en soms uren lang zich in kinderlyke beuzelingen met haer vermaekte. Nu nog, nu de jaren zulke betuigingen minder welvoegelyk hadden gemaekt, hield hy niet op te toonen dat zy niets van zyne genegenheid verloren had. Integendeel, het geheimzinnig lyden dat hy in haer opmerkte, en waer onder hy wel zag dat zy bezwyken moest, had in zyn, uit neiging deelnemend hart, het gevoel des medelydens dusdanig opgewekt, dat het meisje in hem eenen steun, eenen redder zou gevonden hebben, zoo maer het geheim gansch hare smart niet had moeten omsluijeren. Met een zeker genoegen zag Helena nu dat de avond te ver vorderde, dan dat zy den weldoener nog zou verwachten, op wiens komst zy, in betere tyden, reeds zou gerekend hebben; maer hoe dit ook ware, de reis zou slechts uitgesteld zyn. Zou dan het bloedige misdaed minder gebeuren? Zou zy het kunnen voorkomen, kunnen beletten? Er bleef haer wel een pynlyk middel over en misschien was het haer pligt dit te gebruiken: maer de wanbedryven harer ouders veropenbaren, hen op het schavot brengen, was dit geene te bittere, te wreede daed, en moest haer hart daer niet voor terug deinzen? Misschien had zich Helena nog nimmer in zulken hachelyken toestand bevonden; althans zag zy met eene folterende vrees eene zoo nabyzynde bange toekomst te gemoet, en de besluiteloosheid waerin zy verkeerde, wekte een hevig lyden in haren geest. De nacht, die op dien smartelyken avond volgde, was even een der onrustigste die zy ooit had doorgebragt: op hare bedstede aen een pynlyk waken overgeleverd, wist zy niet hoe zich te wenden {==316==} {>>pagina-aanduiding<<} om dien verkwikkenden slaep te vinden, die toch haer duizelig hoofd moest beschutten tegen de krankzinnigheid waermede de stormen haers levens het bedreigden. Aen eene brandende koorts ten prooi, verliet zy des morgens haer slaepvertrek en ging werktuigelyk naer beneden de huishoudelyke zaken verrigten, welke haer na het dagelyks ontwaken waren opgelegd. Deze volbragt zynde, kleedde zy zich aen en ging naer het dorp ter vroegmisse. Die dag was het een feestgety. Het was het meisje nooit verboden geworden ter kerke te gaen; dewyl zelfs de waerd en zyne vrouw nooit nalieten de hoogmis te gaen bywoonen. Gansch nedergedrukt, gelyk zy was, gevoelde zy evenwel de hoop in hare ziel herleven, naermate zy den tempel naderde, waer zy zich nederstorten zou voor Hem, die nooit den betrouwenden ongelukkige verlaet. Zy bevroedde niet dan te wel dat in haren radeloozen toestand het gebed eene behoefte geworden was; want alleen geheel onmagtig, gevoelde zy de behoefte aen een beschermer en wie kon dit zyn, dan Hy alleen, die toch wel wist wat zy aen allen trachtte te verbergen. De dienst ten einde, verliet het meisje de kerk, waer zy ditmael zoo vurig had gebeden en ging naer hare wooning terug. Had zy nu waerlyk dien troost, die hulp gevonden, die zy gaen afsmeeken was? Ten minste duidde de zekere stap, waermede zy thans voortspoedde aen, dat er een besluit in haer moest opgerezen zyn en dat de twyfel uit hare ziel verbannen was. Haer aengezicht was insgelyks opgehelderd en, weende zy nog wel in haer hart, de hoopstarre die haer van verre toeschitterde, was wel aen die zwakke lichtstrael gelyk welke, in eene nare duisternis geworpen, er al het vervaerlyke van verdryft. De dag die verscheen, vertoonde zich ten minste onder geene onheilspellende voorteekens aen het meisje. Haer hart, reeds verligt wen zy de kerk verliet, gevoelde zich nog meerder opgebeurd als zy den rooden gloed der opryzende zon ontwaerde, die de aerde nog eenen schoonen najaersdag te meer beloofde. Eene zingende stem, welke zy achter zich snel hoorde naderen, en {==317==} {>>pagina-aanduiding<<} waervan de klanken door hunne luidruchtigheid weinig geschikt schenen om op haer eenigen indruk te maken, was haer evenwel niet gansch onwelkom; althans zy vertraegde merkbaer haren gang. Toen degene die zoo lustig zong nog eenige stappen verwyderd was, hield het meisje in eenmael stil en nam eene zekere stuerschheid aen, om haer misnoegen over zulke luidruchtigheid te toonen; doch hy voleindigde daerom niet minder zyn vrolyk lied, dat nagenoeg als het volgende luidde: De vreugde is zoo zoet en het leven zoo kort, Koomt makkers, de kelken gevuld! Eer 't loover van 't kruidje des levens verdort En eens voor den najaerswind krult. Wie zich aen de vreugde niet wagen Zy hebben hun stokoude dagen Van treurig herdenken omhuld. 1 - Hewel, Leentje, hoe vaert gy? Heden een schoone dag, niet waer? Hy, die met deze woorden het meisje op hare baen vervoegen kwam, was een jongeling een weinig ouder dan zy en in het dorp Jan de meulder's Karel genaemd. Van hunne kindschheid hadden zy elkander gekend; want beide hadden by den koster ter schole gegaen en, daer hunne wooning in de zelfde rigting lag, hadden zy dan ook uit gezelligheid meestal den zelfden weg afgelegd. Uit deze gezelligheid was dan eene wederzydsche genegenheid ontstaen, welke ongevoeliglyk met de jaren tot liefde was aengegroeid. Al waren nu de neigingen van het jeugdige paer verre van dezelfde te zyn, al was het dat eene onverstoorbare opgeruimdheid immer den jongeling bezielde, terwyl het meisje onder het beheer eener duistere zwaermoedigheid gebukt ging, was dit verschil toch geenszins bekwaem de minste verwydering tusschen hen te weeg te brengen. Karel wist genoeg dat zyne geliefde veel van hare stiefmoeder te {==318==} {>>pagina-aanduiding<<} lyden had, en daer hy al haer verdriet aen die mishandelingen toeschreef, getroostte hy zich in het zoete vooruitzigt, dat de dag waerop hy met haer trouwen zou, aen al dit lyden een einde moest stellen. Zy van haren kant kende den jongen te wel om niet te weten dat de aenhoudende boert, waerin hy zich in heur bywezen uitliet, meer gemaekt dan gevoeld was; immers, onverschillig aen haer lyden was hy niet, en wat daer het meisje de overtuiging van gaf, was dat wanneer hy in het vooruitzicht van haer op te beuren, met hare somberheid den spot dreef, hy niet zelden verpligt was zich om te wenden, om de tranen te verbergen, welke onwillens zyne oogen ontsprongen. - Ik zal aen u niet hoeven te vragen hoe gy vaert, antwoordde Helena op de vraeg, waermede de jongeling haer genaderd was; de vrolyke stemming waerin gy verkeert zegt my genoeg dat uw hart niets te verlangen heeft. - En wat zou ik nog verlangen zoodra ik myne Helena zie? Maer, vriendin, gy hebt dezen nacht wederom geweend, en ik.... - Stoor u daer niet aen, Karel, het zou my nog eene droefheid te meer zyn zoo ik wist dat gy daerom lyden moest. - Maer, Helena, sprak de jongeling, gy doet toch niet wel u alles zoo aen te trekken. Ik weet genoeg dat het bitter is eene moeder te hebben, die u altyd zonder regt of reden bekyft en slaet; maer heb er nog wat geduld mede; immers, alles op zyn ergst genomen, kan het toch niet lang meer duren. - O, zoo het slechts die mishandelingen waren die my bedroeven! gilde het meisje, den neusdoek uit den zak halende om de tranen die in eenmael hare oogen ontvloeiden af te wisschen. - Helena, zuchtte de jongeling het hoofd schuddende, reeds lang heb ik bemerkt dat gy my iets verbergt. Dit is nogtans niet wel, want wie anders dan ik zal u hulp en bystand bieden, daer waer gy die zoudt van noode hebben? Deze woorden troffen het meisje diep: de jongeling, wien zy in hare liefde het regt toekende hare innigste gevoelens te doorgronden, voor wien zy zoo ongaerne iets verborgen hield, beklaegde zich met schynbare reden over hare geveinsdheid! En nogtans, het {==319==} {>>pagina-aanduiding<<} geheim dat zoo loodzwaer haer den boezem drukte, had zoo menigmael op hare lippen gezweefd, wanneer zy met een verkropt hart den geliefde genaderd was. Helaes! de schaemte, de afkeer welken zy gevoelde van hare ouders te beschuldigen, had haer steeds de spraek benomen, en het was dit geheimzinnig, maer deugdzaem zwygen dat nu dit bitter verwyt uit den mond haers geliefden gelokt had. - Myn vriend, zegde zy op nadrukkenden toon, gy klaegt dat ik niet regtzinnig ben. Moge nogtans de hemel, die my hoort, niet toelaten dat ik u ooit in iets bedriege. Maer, Karel, zou het niet beter zyn, daer wy nu toch verstand en rede genoeg bezitten om wyselyk te kunnen oordeelen, zou het niet beter zyn dat wy er ons op toelegden elkander niet meer te zien, en dat wy trachteden elkander te vergeten? - By den duivel, neen! riep de jongeling driftig. Maer Lena, welke kwade geest kan u zoo doen spreken? - Karel, zegde het meisje, terwyl zy bitter grimlachte, spreken wy elkander eens ernstig. Gy weet het zoo wel als het ieder weet, dat onze herberg den ganschen dag door met slecht volk is vervuld; dat het al mannen zyn, by welke noch eergevoel, noch schaemte meer bestaet, by welke alles buitensporigheid en walgelykheid is..... Dit weet ieder en ieder zegt het ook; maer iets wat logentael, wat schandige lasteringen zyn, is dat men mynen naem in dien eerloozen kring betrekt. - En wie, wie durft u verdenken? riep de jongeling in woede uit. - Ach, maer is er iets eenvoudiger? sprak het meisje, terwyl bittere tranen haer uit de oogen rolden. Pleit alles niet tegen my? Wie zal er eenige deugd vermoeden, waer zich niet dan misdryf voordoet? - Gy hebt gelyk, sprak de jongeling diep ontroerd; doch dit mag zoo niet blyven, er moet naer middelen worden uitgezien. Zoo spoedig mogelyk zult gy uw huis verlaten. - Ja, daeraen heb ik ook reeds gedacht; doch, Karel, wy wyken van onze rede; zeg my eens, en tracht nu ook regtzinnig te zyn, verzetten zich uwe ouders niet tegen den omgang, dien gy hebt {==320==} {>>pagina-aanduiding<<} met een meisje, over wie zulke onteerende geruchten loopen? - Myne ouders? sprak de jongeling een weinig verlegen; dit is te zeggen, de ouders zyn er altyd tegen als men van trouwen spreekt; doch dit geeft er niets aen, wie er tegen is of niet, al waert gy het zelve, wy trouwen toch! Zulke losse tael, waermede de jongeling gewoonlyk de duistere gemoedsaendoening zyner Helena ophelderde, had ditmael het verwacht uitwerksel niet. Wel glimlachte zy by den zoeten dwang waer mede hy verstond haer vast te kluisteren; maer haer besluit scheen genomen, zy wilde by haer gezegde blyven, et daer zy niet verre van hare wooning meer verwyderd was, vond zy het geraedzaem hare woorden kort te maken. - Lieve vriend, zegde zy stilstaende en de handen des jongelings in de hare nemende, - want daer zy in een dennebosch getreden waren hadden zy toch geene bespiedende oogen meer te vreezen, - lieve vriend, ik weet dat ge my bemint, en dat geene zelfsopoffering u te bitter zou vallen om myn ongelukkig lot te verzachten; ook zoo heb ik u altyd lief gehad. Ach! u te aenschouwen alleen was my steeds een verkwikkende balsem in myn lyden en verdriet; maer nu, Karel, nu vraeg ik u, in name dier liefde zelve, dat gy van my afziet... Geef my het genoegen u aen uwe ouders te zien gehoorzamen! In den toon dier woorden, welke het meisje, den blik zoo smeekend op haren minnaer gevestigd, uitsprak, lag iets zoo overtuigend, zoo stellig gemeend, dat de jongeling er om verschrikte. - Helena, zegde hy met ontstelde stemme, wat toch kan u zoo doen spreken? Om de liefde Gods, eindig met onze beide harten te martelen... Hetgeen gy zegt is zinneloos. Leg my liever het geheim uit dat de minste uwer woorden omsluijert. - Het geheim, zegt gy? Hewel, ja, ik zal u zeggen wat er my dwingt u voor eeuwig vaerwel te zeggen. Sints lang heb ik het voorgevoel dat de oneer en de schande myn aendeel zullen worden; het lag in my dat het wreede lot weleens mynen naem met smaed en verachting zou bezoedelen; welnu, dit voorgevoel is bezig met zich te verwezenlyken; slechts weinige dagen meer, en, ongelukkige, {==321==} {>>pagina-aanduiding<<} gy ook, gy zult dan boeten my te hebben gekend, want, wees er zeker van, de laster zal niet toeven u om mynentwil bespottelyk te maken. - Ongelukkige, zegde de jongeling diep aengedaen, uw lyden is onbegrypelyk, uwe handen trillen alsof verkeerdet gy in het grootste gevaer! Maer meen niet my te kunnen overreden u te verlaten; gy voorziet schande en verachting, zegt gy; hewel, die schande, die verachting zullen wy gezamenlyk dragen; door elkanders liefde ondersteund, zullen wy sterk zyn tegen de vervolgingen die ons wachten. Helena, hetgeen ik u daer even spottende zegde, herhael ik nu in allen ernst en met overtuiging: ik laet u de vryheid niet u van my te ontrukken! - Welaen, hartelyk geliefde vriend, riep het meisje in vervoering de handen des jongelings tegen haer hart drukkende; gy wilt het, dat het dan zoo zy! Ik ben onmagtig uwe edelmoedigheid langer te weêrstaen. Ach, Karel, het is wel onbeduidend hetgeen ik u aenbieden kan; myn hart is wel een nietig geschenk in wedervergelding der zelfsopoffering, waermede gy eene ongelukkige ter redding koomt; - maer toch schenk ik het u! Ontvang dan heden myne trouw, Karel, en nooit zal ik die verbreken, myn hart is voor eeuwig aen u, voor eeuwig ben ik gansch de uwe!... Het naderend gerucht van voetstappen, dat nog wel de aenkomst van een der huisgenooten van het meisje kon aenkondigen, brak in eens de omarming af, waerin de wederzydsche aendoening zich natuerlyk versmelten moest. Met haestigen tred verliet Helena de plaets waer zy zich schier gelukkig had gevoeld, en zy kwam in hare wooning, om daer weder aen den alsembeker te drinken, die nog verre was van geledigd te zyn. {==322==} {>>pagina-aanduiding<<} III. De teleurstelling, waerin zich de binders over het achterblyven van den verwachten reiziger bevonden, was by hen eene oorzaek van diepe bekommernis. De waerd uit den St-Bruno byzonder, altyd onrustig en achterdochtig, - staet waerin de verhardste boosdoener gewoonlyk verkeert, - vreesde dat er in den heer Van Cruybeke jegens hem eenigen argwaen moest opgerezen zyn; want hoe zou deze, die anders slaef van zyne gewoonten was, nu dezelve niet zyn nagekomen? Den ganschen opvolgenden dag liet hy in al zyne daden merken dat ongeruststellende gedachten zynen geest overheerschten. Hy was knorrig jegens eenieder en zyne vrouw, welke het te zeer aen doorzicht mangelde om zyne vrees te bevroeden, had door hare stelselmatige tegenkantingen het meest van zynen kwaden luim te lyden. Ondertusschen verkeerde het meisje in eene schynbare onverschilligheid. Oppervlakkig geoordeeld, zou men by hare kalme houding niet eens hebben vermoed dat haer hart aen den storm van zoo vele woelige gewaerwordingen kon overgeleverd zyn. Hare gewoonlyke huishoudelyke bezigheden verrigtte zy met zoo veel oplettendheid alsof zy, zonder andere begeerten, geheel aen dit werk overgegeven was. Zelfs ging dit zoo verre dat haer vader, die anders gewoon was haer steeds neêrslagtig te zien, zich verwonderde haer thans te midden der onrust, die hemzelven kwelde, zoo gelaten te vinden. Deze verwisseling van gemoedsaendoeningen duerde echter niet lang. Eene tyding, tegen den avond aengebragt, kwam den waerd van al zyne vrees ontlasten, terwyl zy eene schielyke aendoening van angst over de wezenstrekken van het meisje spreidde. Mynheer Van Cruybeke liet namelyk weten dat de plotselinge onpasselykheid van een zyner dienstboden de afreis was komen verhinderen; {==323==} {>>pagina-aanduiding<<} maer dat hy er op rekende dezelve de volgende week op gestelden dag te beginnen, zoo dat men zich er kon op gereed houden hem met zyn gevolg te ontvangen. De dagen die hier tusschen verliepen waren door niets dan door de algemeene spanning der gemoederen gekenschetst. Meermaels vergaderden zich de binders in de herberg, om gezamenlyk over de uitvoering van hun ontwerp nader te beraedslagen. De aenval was de stoutste, dien zy ooit hadden gewaegd, ook hield hy by voortduring al hunne aendacht gevestigd; het scheen, aen hun ongeduld te oordeelen, dat zy eene voorafgaende rust behoefden alvorens de zware onderneming aen te vangen. Eindelyk brak de dag en het oogenblik aen waerop de vreeselyke enveldaed hare uitvoering hebben zou. De heer Van Cruybeke had zich ditmael niet te vergeefs laten wachten, want naer gewoonte was hy met knechten en bedienden uit zyn rytuig aen de herberg afgestapt. Met zyne eigenaerdige lieftalligheid ontving hy de betuigenissen van eerbied, waermede de waerd en zyne vrouw hunne schynheilige rol zoo meesterlyk begonnen, en zyne bezorgdheid voor Helena duidde hy aen in de zichtbare ontsteltenis, waermede hy naer de oorzaek van haer afwezen vernam. Het meisje dat by vorige malen steeds het rytuig was te gemoet gesneld, had zich nu in den hof begeven om daer de aendoening te verbergen, welke haer nu zoo hevig ontstelde. By het naderen van den schrikkelyken stond gevoelde zy wel dat de moed, waermede zy meende gewapend te zyn haer gansch begaf; want daer zy den heer die haer in den hof opzoeken kwam te gemoet wilde snellen, naderde zy wankelend, en bleef sprakeloos by de gulle woorden, die hy haer streelende toestuerde. Ontsteld over het toenemend verval dat hy in het meisje bespeurde, drukte Van Cruybeke haer de hand met warme deelneming: - Hewel, Lena, sprak hy, nog altyd ziekelyk? Ik hoopte nogtans u ditmael genezen te vinden. - O, het is zoo erg niet, mynheer; het is slechts aen eene schielyke hoofdpyn dat ik lyde. - De rust zal u goed doen, myn kind, sprak de waerd, die op {==324==} {>>pagina-aanduiding<<} dien stond hen had vervoegd; ga even slapen en tracht morgen vroeg wat opgeruimder te zyn. - Ja, doe dit, sprak Van Cruybeke toestemmend, en dan zal ik u morgen een schoon geschenk toonen dat ik heb medegebragt, en dat u zeker wel bevallen zal. Het meisje groette den heer met eenen dankbaren glimlach, en terwyl zy zich verwyderde, wierp zy hem nog eenen medelydenden blik toe. In haer nachtvertrek gekomen, wierp zy zich op eenen stoel neder, en gaf aen hare aendoening eenen vryen loop; doch toen zy de voetstappen van haren vader op den trap hoorde, herstelde zy zich zoo veel mogelyk, en gebaerde alsof zy zich werkelyk bereidde om slapen te gaen. - Myn kind, zegde de waerd op zoeten toon, wanneer hy binnen getreden was, gy hebt rust noodig om te genezen; tracht dezen nacht eens wel te slapen; ik heb u eenen versterkenden drank medegebragt die u gansch herstellen zal. - O neen, ik wil niets, riep het meisje, ik lust geene sterke dranken. - Voor heden toch moet gy dit nemen; Lena, het is een medecyn dat uwe kwael genezen zal. - Maer er let my niets, vader, ik ben immers niet ziek? - Ach, het is slechts dat ik aen dien armen, dien braven heer Van Cruybeke denk! - En wat wilt gy met mynheer Van Cruybeke? vroeg de waerd verwonderd. - Vader, weende het meisje, den waerd bevende by den arm vattende, en zich op de knieën voor hem op den grond latende glyden, ach, het is nog tyd om weder te keeren naer de baen die wy nimmer hadden mogen verlaten. Morgen zal het te laet zyn; morgen, als het onnoozel bloed in onze wooning zal hebben gestroomd, dan is voor ons, voor eeuwig den band verbroken, welke de menschen gezamenlyk in eenen broederkring onsluit. Door Gods vloek vervolgd, zullen wy als ellendig ongediert in de wereld voortkruipen, en wy zullen gedrukt gaen onder de wroeging die als een {==325==} {>>pagina-aanduiding<<} kanker onze ingewanden verteeren zal! En dan, geene herstelling meer, geen redmiddel, geene verzachting in al dit lyden! - En als de dood dan aen die folteringen een einde stellen zal, dan zal dit wezen om ons nog voor schrikkelyker, voor eeuwige pynen voor te bereiden, o God, o God! - En wie spreekt er u van moorden? wie heeft u gezegd dat er eenig opzet tegen iemand bestaet? riep de waerd luider dan het wel voorzichtig was. - O, heb ik het niet genoeg gemerkt, genoeg gezien, sprak het meisje, heeft moeder zelve het my niet gezegd? - Moeder raeskalt er op aen; zy weet voor het vierde niet wat zy zegt, mompelde de waerd grammoedig. Maer hoor, Lena, ik verzeker u dat er niet de minste reden bestaet om u te verontrusten. Leg u even te bed; maer drink vooraf een weinig, deze jenever zal u versterken en uwe zinnen herstellen. - Neen, ik drink niet, sprak het meisje hem den rug toekeerende, want zy vermoedde de inzichten van haren vader. - Ik wil dat gy dit nemet; geene koppigheid, Lena; want gy weet dat ik niet gemakkelyk ben. Wel ziende dat zy toch buigen moest, aenvaerde het meisje den gevulden beker; nogtans was zy overtuigd dat de drank al de plannen, die zy beraemd had vergruizen moest. Met onderwerping scheen zy te zeggen: dat dan Gods wille geschiede. De eene beker was nog niet geledigd of de waerd vulde er met er haest eenen tweeden, dien zy even gewillig uitdronk. Dan haer goeden nacht wenschende, verliet de vader zyne dochter en spoedde zich naer beneden. Alleen gebleven, zette Helena zich op den stoel nevens hare bestede neder. Zy kon er het hare niet van maken hoe de drank, welken men haer gewis om haer duizelig te maken, had doen nemen, slechts enkel water scheen te zyn, en geen het minste uitwerksel op haer had. Daer zy nu ten volle hare geestvermogens behield, kon zy niets beters vermoeden of de eene of andere der roovers moest in stilte de flesch brandewyn geledigd hebben, en dan uit snakery derzelver inhoud door water hebben verwisseld. Tot het {==326==} {>>pagina-aanduiding<<} venster genaderd, zag zy weldra by het stille starrengeflikker menschengedaenten in de duisternis bewegen. Zy schenen op een te geven teeken te wachten; en daer zy uit hunne tegenwoordigheid overtuigd was dat de aenslag onfeilbaer gebeuren moest, sloeg zy smeekend de oogen ten hemel, wierp zich voor den stoel geknield op den grond en stortte een vurig gebed tot God. Terwyl zy aldus geheel verslonden was in hem, die haer in dit hachelyk oogenblik versterken moest, hoorde zy voetstappen op den trap. De lichtstralen, die door de reten der deur in het vertrek drongen deden haer opmerken dat mynheer Van Cruybeke door de waerdin naer zyne slaepkamer werd geleid. In het voorbygaen nog een bezoek van de vrouw vreezende, wierp zy zich met er haest te bed om zich in dit geval slapende te houden; evenwel was dit onnoodig, want hare stiefmoeder keerde stil terug naer beneden. Alsdan sprong zy in eenmael regt, opende in stilte de deur en trad op de teenen naer de kamer van den gast, waer zy even geheimzinnig binnen drong. Mynheer Van Cruybeke aenzag het meisje met klimmende verwondering. In den beginne meende hy haer bezoek aen slaepwandeling of eene dwaelziekte te moeten toeschryven; zelfs verdween in hem dit vermoeden niet toen zy, met den wysvinger op den mond, hem in vollen ernst deze woorden toefluisterde: - Mynheer, ik ben hier gekomen, om u te verwittigen niet slapen te gaen; boosdoeners zyn op uwe goederen en op uw leven uit. - Arm kind, zegde Van Cruybeke bewogen, ook al deze kwael. Kom, Lena, ik zal uwe moeder roepen opdat zy u naer bed geleide. - Blyf, sprak het meisje, terwyl zy hem met kracht wederhield: de grootste voorzichtigheid kan u slechts redden! Misschien, weende zy, is die nog ontoereikend tegen het gevaer. - Maer, Lena, sprak hy eenigzins ontzet, welke dwaelgedachten loopen u door het hoofd, het is immers niet mogelyk dat gy iets zoudt weten van hetgeen gy zegt. - O, mynheer, ik ben immers niet zinneloos? Van hetgeen ik u zeg, heb ik de volle overtuiging. Ik heb het afgeluisterd. Dezen {==327==} {>>pagina-aanduiding<<} nacht zal eene gansche bende onze wooning bestormen en alles vermoorden wat weêrstand biedt. - En hebt gy uwen vader niet aenstonds verwittigd? sprak Van Cruybeke verbaesd. - Neen, mynheer, ik heb het niet gedaen. - Dit was evenwel uwe eerste pligt, kom, volg my haestig naer beneden, opdat wy ons tegen het gevaer voorbereiden, zoo uwe woorden bewyzen kunnen dat het wezenlyk bestaet. - O neen, doe dit niet, myn waerde heer, spreek er myn vader niet van, hy mag het niet weten! snikte het meisje hem by den arm weêrhoudende. Van Cruybeke aenzag haer met merkbaer ongeduld. - O, luister, sprak het meisje met tranenvolle stem, ik zal u alles zeggen, alles verhalen: het is niet zonder voorbedachten rade dat ik eenen stap waeg, die my vernedert en my blozen doet; maer het behoud van uw duerbaer leven en het voorkomen van eene gruwelyke misdaed hangt er van af. Vader is tusschen den aenval en moeder ook! - Onmogelyk! dit is onmogelyk, wat durft gy zeggen? riep Van Cruybeke met half luidde stem, op den toon der verwondering en van het ongeloof. - Helaes, nogtans is het waer: eerlooze boosdoeners hebben myne ouders op den weg van het misdryf medegesleept en de geldzucht heeft hen doen besluiten u, onzen weldoener, in hunne handen te leveren! O mynheer, ik heb alle vertrouwen in uw verstand, in uwen moed; gy zult u weten te redden, daer ben ik zeker van. Maer wanneer gy het gevaer dat u bedreigt, zult ontweken zyn, zult gy u dan niet over myne verblinde ouders wreken? zult gy hen dan niet aenklagen voor de wet? - Wees daer niet voor bevreesd, myn kind, sprak Van Cruybeke met ontstelde stem, ziende dat zyn toestand heel bedenkelyk was. O, wie zou het gelooven, zulke schynheiligheid, zulke ondankbaerheid! en wat gedaen, wat gedaen? - Lieve Lena, sprak hy, zich naer het meisje wendende, laet {==328==} {>>pagina-aanduiding<<} my thans alleen en ga naer uwe kamer terug; doch wat gy ook hooren moget, verlaet dezelve niet. - Gy zult u toch myner ouders ontfermen? sprak het meisje smeekend. - Ja, myn kind, ja. Alsof ik zelf hun slagtoffer niet ware, zegde hy het hoofd schuddende toen het meisje zich verwyderd had. Ben ik dan in hunne handen niet?... Doch, laet zien, mogelyk bestaet er nog wel een middel? Hy zette zich neder, en met het hoofd op den handpalm geleund, overwoog hy of er mogelykheid was te vlugten of wel zich verdedigend te redden. Doch het eerste kwam hem onuitvoerbaer, het tweede onmogelyk voor. Hy kon zyn leven en zyne goederen wel duer doen betalen; maer alleen met zyne twee knechten, die op niets waren voorbereid, wist hy toch zeker dat hy onder de magt der menigte bezwyken moest. List, enkelyk list kon misschien de kans herkeeren; maer wat verzonnen?... Eene hoopvolle strael die zyne versomberde wezenstrekken ophelderen kwam, bewees dat hy iets gevonden had. Inderdaed, hy trok met er haest zyne brieventesch uit den zak, plaetste zich by de duistere lamp en schreef ter vlugt eenen brief, dien hy toevouwde en zegelde. Na zich van zyne bovenkleederen te hebben ontdaen, om te toonen dat hy reeds te bedde was geweest, nam hy den brief in de hand en ging er mede naer beneden. - Zie, hoe ik op myzelven hoef toornig te zyn, sprak hy tot den waerd, die zich met de knechten nog aen het vuer zat te warmen; ik gelast my met eenen brief van den burgemeester van Massenhoven aen doctor Dalemans, om dezen by zynen stervenden zoon te ontbieden en ik vergeet hem af te geven. Gaerne zou ik hem nu nog besteld hebben; maer ik vrees dat myn Nelis den weg niet zal vinden. - Is het anders niet, mynheer, ik heb in myn leven voor veel moeijelykere zaken gestaen, sprak de dienstbode, aen de verwachting van zynen meester beantwoordende. - Jawel, maer toch zou het my aengenamer zyn, zoo de waerd de goedheid wilde hebben u te vergezellen. Ik zal die dienst niet {==329==} {>>pagina-aanduiding<<} onbeloond laten: met de eerste kermis koop ik de bazin het voorwerp dat zy kiezen zal. - Dan ga ik ook mede, sprak de koetsier, een oude Luxemburger, die nog onder Karel van Lorreinen gediend had. Eene wandeling by avond en wintertyd doet my myn krygsleven en myne jonge jaren herinneren. Het alles ging naer wensch. Van Cruybeke zag verheugd dat de waerd, die het mogelyk ook in zyne plannen vond, zich gereed maekte om mede te gaen. By het uitstappen zegde hy nog luid tot zynen knecht: - Nelis, zoo gy terug zyt, breng er my boven dan berigt van; maer zoo het geviel dat ik sliep, hoeft gy my niet te ontwaken. Toen de mannen vertrokken waren, begaf de reiziger zich wederom naer boven, verhopende, byna verzekerd zynde dat de brief in dier voege te zyner bestemming geraken zou. Hy bedacht wel dat het zeer gewaegd was beide zyne knechten te laten vertrekken; maer daer de waerd tevens onder hunne oogen zou blyven, voorzag hy dat deze in de onmogelykheid zou zyn aen de roovers het gunstige oogenblik bekend te maken. Voor het venster rondziende, de handen gedrukt op de pistolen welke hy, zonder door het wyf opgemerkt te worden, uit zyne reiskoets had weten te halen, bleef hy wachten op hetgeen gebeuren zou. Eindelyk na een half uer in ongeduld en vrees te hebben doorgebragt, hoorde hy zyne knechten met den waerd terug komen. Niet zoodra waren zy binnen getreden of hy hoorde op den trap zyn knecht Nelis, die voorzeker het gelukkig volbrengen der boodschap aenkondigen kwam. De deur op voorhand open gedaen hebbende, dwong hy dezen tot stilzwygen, en gaf hem in korte woorden kennis van het gevaer waerin zy verkeerden. Daerby deed hy hem verstaen dat de brief dien hy kwam te bestellen, den doctor van hunnen neteligen toestand zou verwittigen, en dat van de vlyt en den moed diens vriends alles te verhopen was. In allen geval bevool hy Nelis, ingelyks alles aen den koetsier mede te deelen, en wakker te blyven. By het minste gerucht, dat {==330==} {>>pagina-aanduiding<<} zy zouden hooren, moesten zy hunnen meester op zyne kamer vervoegen, om zich met hem gezamenlyk te verdedigen. Inderdaed, een half uer in diepe stilte doorgebragt, had nauwelyks doen veronderstellen dat ieder sliep, of een hevig rumoer, versterkt door de weeklagten van baes en bazin, deed verstaen dat het gespuis in de wooning gedrongen was. Weldra bestormde men den trap en hevige ploffen op de deur, deden genoeg verstaen wat het inzicht der roovers was. - Open! open! riepen de binders. Van Cruybeke, die zich met zyne twee bedienden opgesloten had, stond roerloos te wachten. Slechts de koetsier had zich met den rug tegen de deur geplaetst, en zwoer by duren eede dat de binders wel slot en hangsels uit den muer konden rukken; maer dat de deur niettemin den inkoom zou blyven bestoppen. Inderdaed, hy hield dezelve met zulk nydig geweld in hare reten gesloten, dat zy ondanks het ruwste geweld, niet het minste bewoog. Zelfs schenen de binders de hoop om langs daer binnen te dringen op te geven; ten minste maekten zy op den trap maer weinig beweging meer. Dan eensklaps vlogen al de ruiten der raem aen stukken en te gelyk verdrongen zich daer twee mannen om de kamer binnen te stappen. - Wie nadert is dood! riep Van Cruybeke met vaste stem. Maer de dieven hielden die bedreiging zeker voor eene magtspreuk, want zy weken niet het minste. Reeds stapte er een op den vloer; doch een schot trof hem en hy viel loodzwaer op den grond. Eene tweede bedreiging van den heer Van Cruybeke schoon met een voorbeeld gepaerd, hielp even weinig; nu sprongen verscheidene mannen het venster binnen. Van Cruybeke poogde dan nog een hopeloos schot te wagen; maer het ongeval wilde dat ditmael zyn vuerwapen uitbrandde. Echter sloeg hy hetzelve met zulke kracht in het aengezicht van dengenen, die hem het digst naby was, dat deze ook met een pynlyken schreeuw achterover viel; doch weldra blonken messen en dolken in het duister en Van Cruybeke vond geen wapen meer dan eenen stoel; hy zwaeide dien voor zich henen, en hoe moeijelyk het toch viel zich met dit zwaer getuig te verdedigen {==331==} {>>pagina-aanduiding<<} beschutte het hem tegen menigen dolksteek, welke hem met woede werd toegebragt. Onderwyl was de knecht Nelis onder de voeten der roovers geraekt en smeekte luid om genade en levensbehoud. De koetsier verdedigde zich integendeel zoo moedig als zyn meester, hy was zelfs gelukkiger dan die; want hy had een duchtigen kluppel tot wapen, en daermede kon hy menigen doodelyken slag aen zyne valsche aenvalleren toebrengen. Niettemin kon hy het gevecht slecht volhouden: de binders waren te talryk en het was eindelyk aen eenigen gelukt binnen het bereik zyner bewegingen te geraken en hem dus het slaen te beletten. Toen grepen zy hem vast en hem tegen den muer klemmend, bragt hem een der moordenaers een steek in de zyde toe, welke hem magteloos op den grond neêrzygen deed. Een geroep: men werpe den Pruis door het venster! verhief zich toen in de kamer, en hun slagtoffer by hoofd en voeten aengrypende sleepten zy hem naer het raem. Doch Van Cruybeke brak door de baldadigen; hy sloeg zynen stoel met zulk nydig geweld op het hoofd der twee voorsten dat zyn wapen aen stukken vloog, en dat de twee moorders onder luide lasteringen op den zieltogenden dienstknecht nedervielen. Helaes, de heer was nu ook ontwapend en vermand; onmeêdoogend grepen er eenigen hem by de keel, terwyl de andere koorden te voorschyn bragten, om hem te knevelen. Weldra was Van Cruybeke aen het ledikant derwyze vastgebonden dat hy zich niet meer roeren kon. Twee mannen hielden hem hunne messen op de keel, en bedreigden hem te dooden, zoo hy niet al de rykdommen die hy by zich had, aenwees. Zoo ter neêrgeslagen staerde Van Cruybeke hopeloos op het bloedig tooneel dat hem omringde: daer lagen zyne getrouwe dienaren reeds met den dood te worstelen, en zeker mogt hy voorzien dat zyn lyk weldra nevens dit zyner ongelukkige verdedigers eene plaets vinden zou. Maer wat een nieuw gedruisch hoorde hy eensklaps aen de deur? - O daer was hulp! Pynlyke gillen uit dit bloedig graf, waer de gekwetsten lagen {==332==} {>>pagina-aanduiding<<} opgerezen, duidden aen de boerenwachten, die waren ter hulp gesneld, de plaets aen waer het misdaed werd gepleegd. Nieuwe poogingen om de deur te verbryzelen gelukten nu volkomen; maer vooraleer de redders binnen kwamen waren de roovers reeds langs het venster ontvlugt; men vond niets meer dan dooden en gekwetsten. - Myn vriend, riep de doctor, ach! nog by tyds gered!... - O neen! het is te laet! weende de achtbare heer, de oogen op zyne trouwe dienstboden geslagen; en dan die roovers die het ontkomen zyn! - Daer is niet aen gelegen, fluisterde hem de wachtoverste in het oor, er zyn gekwetsten: met beloften van vrystelling of vermindering van straf komen de regters overal achter. Van zyne banden ontslagen raedde men Van Cruybeke aen zich naer beneden te begeven, om zich aldus van eene plaets te verwyderen waer zyn hart aen zulke hevige schokken geleden had. De roovers, die slechts door ligte wonden belet waren geworden zich te verwyderen, werden dadelyk naer eene voorloopige gevangenis geleid, en voor de twee zwaerstgekwetsten bleef men den morgen afwachten, om hen ook naer eene verzekeringsplaets te voeren. Wat de dienstboden betreft - Nelis, die niet dan eenige kneuzingen ontvangen had, was, na van zyne vrees bekomen te zyn, nog dien zelfden dag in staet eenige dienst te kunnen verrigten; maer de koetsier overleefde slechts eenige uren zyne wonden. Nog denzelfden namiddag vertrok de heer Van Cruybeke terug naer zyn hof. Het was hem onmogelyk nog langer te vertoeven in een huis, waer hem zulke onheilen hadden getroffen, en waer hy zich steeds moest herinneren aen Helena beloofd te hebben, dat hy de deelneming door waerd en waerdin in den aenslag genomen, zou verzwygen. Hy liet zynen betreurden knecht aen de zorgen van de brave dorpelingen over, en beval de ziel van den overleden aen Helena, welke ziek op hare sponde lag. {==333==} {>>pagina-aanduiding<<} IV. De dagen welke op dien schrikkelyken nacht volgden, deden zich door menigvuldige aenhoudingen in de omstreken onderscheiden. De dorpelingen hadden het druk om al het nieuws te verhalen of aen te hooren, dat er zoo al werd uitgestrooid, en zy vernamen niet zelden met verbazing dat deze of gene hunner buren, dien zy nimmer hadden durven verdenken, gevangen weggeleid was. Ofschoon nu de bewooners uit den St. Bruno by vele dorpelingen in kwaden geur stonden, was men nogtans niet weinig verwonderd toen men de herberg in eens gesloten zag, en vernam dat zoo wel de vrouw en de dochter als de waerd naer de stad waren gevoerd. Evenwel, waren vele dezer in hechtenisnemingen op enkele vermoedens bewerkstelligd; want meer dan een zag men daegs na zyne aenhouding, in zyne wooning terug keeren. Helena, by wie het reeds by een eerste verhoor gebleken was dat zy voor niets in den boozen handel harer ouders had gedeeld, werd even als vele anderen dadelyk losgelaten. Misschien betreurde zy wel, in haren onzekeren toestand, de herkregene vryheid; ten minste keerde zy met verkropten boezem naer haer dorp terug. Niet wetende waer te verblyven, vermits haer huis gesloten was en de kleine kinderen voorloopig door het armbestuer waren aengetrokken, vervolgde zy haren weg, niet betrouwende dan op de voorzienigheid; want schroomvallig van aerd en nedergedrukt door het lot, dat haer met schande overlaedde, zou zy eerder op den kant des heerwegs van gebrek bezweken zyn, dan dat zy iemands ontferming zou ingeroepen hebben. En dat er een wezen was dat op haer waekte, dat er een beschermgeest was, vast door de voorzienigheid aen hare zyde geplaetst om haer in haren bedrukten toestand te helpen, o dit durfde het ongelukkig kind niet verhopen! En nogtans op de eenzame baen verwylde haer misschien iemand. {==334==} {>>pagina-aanduiding<<} Reeds lang had Helena voor zich in de verte de witte huif eener boerenkar ontdekt, die nagenoeg altyd op denzelfden afstand van haer verwyderd bleef. Aen eene herberg hield de kar echter stil, zeker omdat men aen het paerd eenige verversching moest geven, en men vertoefde er nog, toen het meisje insgelyks de plaets had bereikt, en de afspanning meende voorby te gaen. Echter scheen het of iemand verlangde dat zy er toefde; want men riep haer vriendelyk met haren naem. Dit rukte haer uit de bittere mymering, waerin zy zoo diep verzonken was dat zy nog niet eens had bemerkt dat er eene struische vrouw haer welwillend aenstaerde. Doch hoe verschrikte Helena toen zy in die vrouw de gemalin van den molenaer, de moeder van Karel herkende, voor dewelke zy toch altyd eenigen afkeer gevoelde. Want was het dan toch de molenarin niet, die met zich tegen de liefde van Karel voor Helena te verzetten, het eenig geluk dat het meisje op de wereld geproefd had nog vernietigen wilde? Nog meer verwonderde zich Helena, die op den eersten roep niet had durven naderen, toen de molenarin haer tegensnelde, haer by de hand nam, en na haer in de herberg getrokken te hebben, haer te drinken bood. Daer zy thans genoeg met Helena's ongeval bekend was en vernomen had dat het meisje niet wist waer henen, dwong de moeder van Karel de ongelukkige haer te volgen; want toch, zegde zy, by haer was altyd werk te veel. Zulk eene wezenlyke deelneming schokte het meisje diep; met betraende oogen staerde zy op de voortreffelyke vrouw die haer zoo mildadig ter hulpe kwam. O, fluisterde Helena, al de menschen zyn dan goed, slechts myne bloedverwanten en zy die met hen omgaen zyn verfoeijelyk! Terwyl het geregt door diepgrondige navorschingen zich bezig hield met het kwaed in zyne verborgenste schuilhoeken op te zoeken, verkeerde Van Cruybeke in eenen bedenkelyken toestand. De hevige aendoening van den vreeselyken nacht had in hem eene ziekte doen ontstaen, die hem verscheidene dagen bedlegerig hield, tot zoover zelfs, dat men, om van hem de noodige inlichtingen nopens het misdaed te ontvangen, gedwongen was, die aen zyn bed te komen {==335==} {>>pagina-aanduiding<<} opnemen. Echter, daer het verwarde geding tamelyk lang hangend bleef, was hy ten laetste nog in staet de ontknooping ervan voor de regtbank te kunnen bywoonen. Na dry dagen pleitens werden er verscheidene binders ter dood veroordeeld, en eenige, welke men slechts van afkooping van gestolen goederen kon overtuigen, werden tot eene langdurige gevangenis veroordeeld. De waerd uit den St-Bruno, die benevens zyne vrouw, onder diegenen telde wier doodvonnis uitgesproken was, had daegs voor de teregstelling de toelating gevraegd, mynheer Van Cruybeke nog eens te spreken. Hy beweerde dat hy, vooraleer te sterven, aen dien heer eene belangryke mededeeling had te doen. Van Cruybeke, de oorzaek van dit verzoek meenende te gissen, zond in zyne edelmoedigheid den misdadige de gelofte voor zyne kinderen te zullen zorgen; hy hoopte op die wyze een smartelyk tooneel te vermyden, dat aen zyne zwakke gezondheid zoo nadeelig wezen kon. Maer de veroordeelde drong er op aen om zelf met hem te spreken, voorgevende dat het behoud zyner zaligheid van eene bekentenis afhing, die mogelyk den heer zelven met blydschap zou vervullen. Door pligt en nieuwsgierigheid aengedreven, begaf zich Van Cruybeke naer de gevangenis, waer hy aenstonds by den misdadige werd binnen geleid. Deze bezat niets meer van zyn terugstootend voorkomen; de vrees des doods had sedert zyne veroordeeling alle ruwheid uit zyne gelaetstrekken verdreven. Hy smolt in tranen weg by het zien van iemand, van wien hy reeds zoo vele weldaden genoten had, en dien hy daerom zoo ondankbaer, zoo snood had beloond. Van zyn schuldbesef ten volle doordrongen, verhief hy zyne oogen smeekend naer zynen weldoender en bad hem op hartscheurenden toon om vergiffenis. Deze hem geschonken zynde, sprak de veroordeelde met ontroerde stemme: - Mynheer, gy ziet voor u een ellendigen, die morgen met den dood een leven van twintig jaren verborgen misdryf zal boeten. Ik klaeg niet over myn lot; het is eene welverdiende straf die my zal treffen... Ik had eerlyke ouders; maer in plaets van naer hun {==336==} {>>pagina-aanduiding<<} voorbeeld te leven, in plaets van als zy den kost met werken te verdienen, heb ik my door eenen eerloozen schelm tot de afgryselykste ondeugden laten verleiden. Myne kinderen zelven heb ik niet gespaerd, want het kwaed onder hunne oogen plegende, heb ik in hun hart het zaed gestort, dat hen buiten hun weten naer de misdaed opleiden zal. O ongelukkige, van welke schandelyke wanbedryven zal ik al geene rekening moeten geven! - Wat uwe kinderen betreft, voor hen vind ik nog geene reden van bekommernis. Helena heeft door eene lange beproeving zich onvatbaer voor het misdryf getoond, en de kleinen zyn niet moeijelyk om te hervormen. De goede opvoeding welke ik hun voorbereid zal het kwaed wel uitroeijen, zoo het reeds in hunne onnoozele harten wortel had geschoten. De veroordeelde aenzag Van Cruybeke met een gevoel van diepe dankbaerheid; hy poogde de hand te vatten van hem, die zich als de beschermer van zyn ongelukkig kroost aenstelde; maer de banden, die hem kluisterden, beletten hem ze aen zyne lippen te brengen. - Nu, ga voort met wat gy my te verhalen hebt. De andere hernam met eenigzins verhelderde stem: - Het zal niet noodig zyn u den mensch af te schetsen, die op myne levenswyze den nadeeligsten invloed uitgeoefend heeft. Zoo zyne wandaden u niet allen ter wete zyn gekomen, zult gy u echter zynen naem wel herinneren. Gy hebt immers Dirck van Ziggel gekend? - Of ik hem gekend heb, de snoodaerd! riep Van Cruybeke driftig. Doch zich bedarende sprak hy: laet ons het graf eerbiedigen dat zyne beenderen bewaert, te meer, hy is arm en ongelukkig gestorven. - Mynheer, hernam de veroordeelde, de verontwaerdiging, die a by het hooren van dien naem overmeesterde, getuigt dat gy een edel hart bezit; maer gy kent slechts het kwaed dat hy aen een ander toegebragt heeft, zonder dat te weten, wat gy door hem geleden hebt. - Gode zy dank, sprak Van Cruybeke, ik was ten allen {==337==} {>>pagina-aanduiding<<} tyde te ver boven zyne vervolgingen, om ze in aendacht te moeten nemen. - Spreek zoo niet, mynheer Van Cruybeke. Het wee dat hy u berokkend heeft is oneindig. Hy heeft u ten allen tyde in uwe duerbaerste belangen gekrenkt. Gy weet dat hy by den oom uwer edele echtgenoote het ambt van penningmeester bekleedde. Het zy my veroorloofd u te zeggen, die heer, God hebbe zyne lieve ziel, was zeer bekrompen van verstand; maer hy had eene onafmeetbare fortuin, en daer hy een onbepaeld vertrouwen in zynen zaekgelastigde stelde, kon men Van Ziggel als de tydelyke eigenaer van zyne uitgestrekte goederen aenschouwen. Deze beschikte er over naer zyn goeddunken en zonder er iemand rekening te moeten van geven. Doch Van Ziggel zag wel dat die staet van zaken niet kon blyven duren; zyn meester was reeds oud, en daer de jicht hem hevig plaegde, beloofde hy slechts weinigen tyd meer te zullen leven. Al zyne bezittingen moesten dan in uwe handen overgaen; maer Van Ziggel beproefde door een eerloos middel u van deze wettige erfenis te berooven. Hy beschuldigde u van naer het leven van uwen oom te staen, en hy gelukte er in van dien zwakken ouderling een testament te verkrygen, waerby al de goederen aen Van Ziggel werden vermaekt. Echter toen uw oom stierf vond zyn snoode penningmeester zich deerlyk bedrogen. Een testament van eene latere dagteekening dan het zyne, benoemde u alleen tot algemeenen erfgenaem. - Ik herinner my het voorval wel dat mynen oom van de valschheid van zynen hofmeester overtuigen moest. Doch ga voort; tot heden zie ik weinig noodzakelykheid in uwe verhalen uit vorigen tyd. - De teleurstelling, die Van Ziggel by zyne onterfenis te beurt viel, had een geweldig uitwerksel op zynen geest. In zyne woede zou hy het lyk wel hebben verscheurd zoo het niet reeds begraven ware geweest vooraleer hy zyn ongeval vernam. Doch zyn gewoonlyk kalme geest vermaende hem weldra zich niet verder uit te laten, en hy verkropte in zynen boezem zyn lyden en zyne wraek. Gy weet het, mynheer Van Cruybeke, de vermeerdering van {==338==} {>>pagina-aanduiding<<} uwe fortuin bragt u geene vermeerdering van geluk en voorspoed by. Integendeel, uwe twee kinderen, in welke gy al uwe zaligheid vondt, stierven achtervolgens op zeer korten tyd. - Helaes! ik wil toch niet vermoeden dat eene verborgene hand tot hunnen dood iets heeft toegebragt? - Neen, mynheer, de hemel heeft ze u ontnomen zoo als hy ze u gegeven had. De hoop op de toekomst die gy toen in uw verdriet koesterdet werd ook bitter verydeld. Uwe echtgenoote baerde eene dochter; maer deze koste haer zelve het leven. - Ach, maer waerom my dit alles herinnerd? - Even zult gy dit weten, mynheer. Te Santhoven woonde toen een meisje dat, schoon van brave ouders, toch in oneerbare betrekkingen met Van Ziggel had gestaen; gy hebt gehoord hoe vele huisgezinnen die wulpschaerd in tranen gedompeld heeft, alhoewel hy getrouwd was en in schyn onberispelyk leefde. Welnu, het was dit meisje, dat even moeder kwam te worden, 't welk gy, om dat hare ouders u bekend waren, tot voedster van uw weeskind aennaemt. Hoe eenvoudig deze daedzaek ook zy, vond Van Ziggel daer een middel in, om de fortuin welke hem was ontsnapt, zoo niet in handen te krygen, dan toch op zyn eigen kind te doen overgaen. Hy wist geheimelyk het meisje te overreden de kinderen te verwisselen: de gelykenis was treffend genoeg om niet bemerkt te worden op een oogenblik dat uw huis, door het afsterven uwer geliefde echtgenoot, min of meer in verwarring was. - Hemel! en het was op het kind van Van Ziggel dat ik al myne teederheid uitstortte, het was dan over zyne dood dat ik hopeloos weende..... Maer spreek toch, om de liefde Gods, waer is men met myn kind gebleven? - Het ongeluk dat de ontwerpen van Van Ziggel scheen te vervolgen, kwam wederom zyn opzet verydelen en uwe fortuin tegen eene tweede ontvreemding behoeden; zyn kind dat u gelaten was, werd even door den vinger des doods aengeraekt. De voedster, die uwe dochter behield, werd later myne eerste vrouw, en Van Ziggel betaelde my een uitzet voor dit huwelyk. Deze vrouw gestorven zynde, bleef ik in het bezit van het meisje. {==339==} {>>pagina-aanduiding<<} - Groote God! zou Helena?..... - Helena is uw kind, mynheer Van Cruybeke! zy is het ongelukkig schepsel, het rampzalig slagtoffer van eenen eerloozen handel! Sints hare eerste dagen, is zy schandelyk aen de liefde van eenen waerdigen vader, en aen het genot harer fortuin ontrukt geworden! - Maer, riep Van Cruybeke, eenen verpletterenden blik op den veroordeelde werpende, wie zal my verzekeren dat het waerheid is wat gy spreekt? Mogelyk genoeg is uw verhael schaemtelooze logentael, en niet dan een uitvindsel om het bestaen uwer dochter te verzekeren! - Mynheer, gy kunt wel bevroeden dat men niet meer liegt wanneer het graf, dat u wacht, reeds opgeworpen is? Gy, die menschenkenner zyt, moet ook wel hebben kunnen bemerken dat Helena niet aen den verdorven kring behoorde waertusschen zy voortleven moest. Myne eerste vrouw die zich in haer sterfuer, even als ik nu, door wroeging gefolterd gevoelde, meende de uitwisseling der kinderen aen den pastoor van Massenhove kenbaer te maken; maer de ylhoofdigheid waerin zy verkeerde, deed den pastoor aen de waerheid harer woorden twyfelen en ze voor onzin aennemen. Zy stierf en ik alleen bleef bezitter van het geheim. Nutteloos wilde de geestelyke het my ontrukken, nutteloos wilde hy my nopens de waerheid van de gezegden myner vrouw ondervragen. Ik antwoordde altyd halsstarig: - Ik weet er niets van, ik weet er niets van! - O, en waerom hebt ge my niet eerder myne dochter wedergeschonken? Myne bescherming, de dank van gansch myn leven zou u hebben opgevolgd. - Myn bestaen was een doolhof van geheimzinnige misdryven. Ik vreesde steeds dat zoo gy er maer eenen enkelen weg van vondt, gy dan op het spoor van den ganschen samenhang zoudt geraekt zyn. Die vrees deed my het geheim bewaren. Maer nu, mynheer, nu heb ik het niet langer kunnen verzwygen: de wroeging heeft my doen spreken en ik heb alles, alles gezegd. God, die my hoort, weet dat ik voor ditmael niet dan waerheid heb gesproken. En, {==340==} {>>pagina-aanduiding<<} mynheer, hoe zou het anders? Moest ik niet trachten na myn ondeugdig leven, ten minste een der misdryven te herstellen waeraen ik, rampzalige, de hand leende. O, mogte my de hemel er om barmhartig zyn! Diep ontroerd en het hart zoo wel door blydschap als door smart benepen, verliet Van Cruybeke de gevangenis. Hy had vooreerst aen den veroordeelde nog eenige vertroostende woorden toegestuerd, en aen den cipier eenig geld ten behoeve der gevangenen gegeven. Nog was dien zoeten pligt niet volbragt, of hy snelde met haestigen tred naer huis, waer hy aenstonds de paerden deed inspannen om naer Massenhove te vertrekken. Hier was hy Helena nog over twee dagen komen bezoeken om haer in heur lot te troosten; maer toen vermoedde hy nog niet hoe naer hy verbonden was aen een meisje, 't welk hy reeds sedert jaren uit al de krachten zyner ziel liefhad. Het was reeds avond toen hy het dorp bereikte, waer hy zyne dochter terug vinden moest. Het meisje, dat den ganschen dag ontroostbaer was geweest - daer zy wist dat de regtpleging des anderdags plaets grypen moest, - zat nevens de moeder van Karel die aen 't spinnen was, te weenen. Die vrouw, welke het aen geen gezond oordeel mangelde, liet liever het meisje uitweenen dan dat zy zou gepoogd hebben haer te troosten met woorden, die daer toch ontoereikend toe waren: zy bevroedde dat troosten slechts plagen is, wanneer het zulke oneindige droefheid geldt. Eensklaps hield het rytuig van mynheer Van Cruybeke voor de wooning stil en de vrouwen zagen hem uit hetzelve afstappen; aenstonds liepen zy hem te gemoet en dan was hy ook in een omzien in huis. - Goeden avond, moeder, sprak hy op eene gulle wyze; hoe is het met onze kleine? - Och, slecht, mynheer, zy wil er zich maer niet in stellen. - O, Lena, dat is niet braef; gy zult ziek worden, lief kind, met altyd zoo te weenen; gy moet u wat verlevendigen; want zoo blyven wy geene vrienden. - Och, mynheer, snikte het meisje, ik ben beschaemd over de {==341==} {>>pagina-aanduiding<<} goedheid die gy en deze brave menschen voor my hebt. In plaets van er dankbaer om te zyn stoor ik door myne aenhoudende tranen de rust en den vrede in een huis, waer ik met weldaden overladen word. O! maer het is toch schrikkelyk te denken dat morgen myn vader sterven zal, en sterven!... Evenwel was zyn hart niet slecht, hy had my waerlyk lief; en hadde moeder met my samengespannen... maer, helaes, zy ook!... - Lief kind, sprak Van Cruybeke, zich nevens het meisje plaetsende, terwyl hy hare handen in de zyne nam, de deelneming, die die gy voor die menschen gevoelt is te groot. Zy verdienen uw medelyden wel; maer ook niets dan uw medelyden. En dit hebben zy zich dan nog niet waerdig gemaekt. By uwe geboorte wachtte u een leven van geluk en weelde, en zy, zy hebben het u op eene barbaersche wyze bitter en ellendig gemaekt. Zy hebben u van uwe kindschheid op den boord van den afgrond der wandaden geworpen, en het is uwe weêrgalooze deugd alleen, die u behouden heeft. - O, mynheer, oordeel mynen vader toch zoo ongenadig niet, het was de aenhang die hem bedierf; en zoo ik al ongelukkig wezen mogt, vader had nooit het inzicht my te bedroeven. - Nu, laet dit zoo, myn kind, hy had den pligt van vader, waervan hy zich den naem toeëigende, wel beter mogen vervullen. Doch, Lena, vergeten wy dit - en zeg my eens, lief kind, vervolgde hy, terwyl hy het meisje onder de kin streelde, zoudt gy er geenen afkeer toe gevoelen my uwen vader te noemen? - U vader noemen, mynheer! gy dryft uwe goedheid te ver; ik ben immers een arm meisje, en morgen zullen myne ouders..... - Houd op, myn kind, zuchtte Van Cruybeke, haer met de hand den mond stoppende, geen van die menschen, die morgen den prys hunner misdaden ontvangen zullen, heeft, buiten het ongeluk dat zy u deden gevoelen, met u iets gemeens. Het meisje verstond zich aen deze woorden niet. - Helena, hy dien gy uwen vader noemt is zulks niet. Als hy u zyne dochter heette, dan ontstal hy dien zoeten naem aen dengenen die ontroostbaer was u nimmer zyn kind te mogen noemen!.... Ja, kind, ging hy voort, terwyl hy opstond en het meisje, dat {==342==} {>>pagina-aanduiding<<} hem met pynlyke verwondering in de oogen staerde, tegen de borst drukte; - ik, en niemand anders dan ik, ben uw vader! Aen my alleen komt het regt toe u myne dochter te noemen! Een gil van verbazing ontvloog aen al de huisgenooten, die intusschen achtervolgens binnengetreden waren. Diep ontroerd, en schier in bezwymnis, lag het meisje, het hoofd gebogen, op den schouder van Van Cruybeke. - O mynheer, sprak zy met zwakke stemme, ik begryp den zin niet van hetgeen gy my zegt. Ben ik dan ten prooi aen eenen droom die my begoochelt? - Neen, myn kind, myne dochter, alles is wezenlyk wat gy gevoelt; maer waerom noemt gy my uw vader niet? O, ik ben dorstig naer dien naem, welken ik sints zoo vele jaren niet meer gedragen heb! Vermoeid van aendoening, zette zich de gelukkige vader wederom op zynen stoel neder, en gaf een omstandig verhael der eerlooze kuiperyen, waervan hy en zyn kind de speelbal waren geweest. Tot de minste omstandigheid, hem door den veroordeelde medegedeeld, herhaelde hy met de nauwkeurigste oplettendheid. Hy wilde zyne dochter overtuigen, zoo als hy zelf overtuigd was geworden. - Vader! riep dan het meisje toen hy gesproken had, terwyl zy hare tengere armen om zynen hals slingerde, vader!... O, de inspraek myns harten heeft my dan niet bedrogen, als ik u vroeger reeds eenen eerbied toedroeg, welken ik nimmer voor myne gewaende ouders gevoelde; wie zou hebben gedacht dat de dag van myn diepste onheil, die van myn grootste geluk worden zou!... Ach! ik zal wel trachten my uwer ouderliefde waerdig te maken, ik zal wel trachten u te gehoorzamen in al wat gy van my eischen zult... Maer meent gy ook niet, vader, dat my die opvoeding ontbreekt, en die waerdige houding, welke een meisje van uwen stand moeten kenschetsen? Terwyl Van Cruybeke door alle mogelyke middelen haer trachtte te overtuigen dat zy waerlyk was zoo als hy haer verlangde, merkte het meisje eensklaps haren beminde Karel op, die te midden der {==343==} {>>pagina-aanduiding<<} algemeene blydschap, alleen en treurig in den hoek der kamer te weenen zat. Zy begreep ten volle het lyden van den jongeling, en eene knypende smarte beneep nu ook haer hart. Voor haren geest zweefde het duister voorgevoel van van haren minnaer te zullen moeten scheiden, en eene vervaerlyke bleekheid verspreidde zich eensklaps op haer zoo verrukt gelaet. - Hemel! myn kind, wat hebt gy? riep Van Cruybeke angstig uit, terwyl hy ze hartstochtig aen zyne borst drukte. Ach! helpt toch, brave menschen, helpt haer toch! Het is alsof haer de blydschap doodelyk had getroffen, het is alsof zy sterven ging! Doch het meisje deed een teeken dat zyne vrees voorbarig en overdreven was, en na hem in eenen hoek gewenkt te hebben, riep zy hem daer met stille en zoete stem: - Vader, geliefde vader! o, nu ik dien naem met hoogmoed uitspreken mag, zal ik hem ook kwistig gebruiken; maer zoo ik u daer even volle gehoorzaemheid beloofde, dacht ik niet eens dat de pligt my oplegde dit niet dan voorwaerdelyk te doen. - En welke voorwaerden verlangdet gy er aen te hechten, myn kind? Het rood van eerbare schaemte betrok het voorhoofd der maegd toen zy sprak: - Vader, wanneer ik ongelukkig was, wanneer al de jeugdige knapen van het dorp met misachting op my nederzagen, en my met hoon en smaed belaedden, o! dan was er een jongeling die, ondanks de tegenkanting zyner ouders, ondanks de bespotting zyner makkers, my met zyne liefde in myn lyden kwam ondersteunen. O, lang had de dood my van de bange aerde weggerukt, lang zou ik onder het smartendste verdriet bezweken zyn, zoo bywylen zyne stem my niet met moed en vertroosting hadde gelaefd. In een dier stonden van opbeuring, heb ik hem dan ook uit erkentenis, wedermin en eeuwige trouw beloofd, en die mag ik, die zal ik niet verbreken! - En wie was die jongeling? vroeg de vader bekommerd. Het meisje wenkte Karel met het hoofd. - Kind, sprak haer vader neêrslagtig, moet ik dan reeds op den eersten stond van myn geluk eene teleurstelling proeven? En {==344==} {>>pagina-aanduiding<<} nogtans, myne fortuin is aenzienlyk, is groot genoeg, om voor u in de toekomst de glinsterendste verbintenis te gemoet te zien. Die jongeling, Lena, heeft wel regt op eene groote belooning, maer moet die belooning dan de gift uwer duerbare hand zyn? De afstand tusschen u en hem is immers toch te groot? - Vader, gister bestond er tusschen ons beide nog een oneindig grootere afstand. Kan het verschil der fortuinen opwegen tegen het verschil dat tusschen een welbefaemd mensch en eene door schande vernederde vrouw bestaet; kan het opwegen tegen het verschil dat er bestaet tusschen een mensch, die door zyn gedrag de eer der samenleving is, en de dochter van menschen, welker misdaden hen uit den schoot der maetschappy hebben doen werpen? O vader, Karel heeft dien grooten afstand wel niet gezien, en hy heeft my edelmoedig zyne hand toegereikt, mogen wy hem nu onze hand ook niet toereiken? - Kind, ik zeg niet dat gy ongelyk hebt; maer toch... zuchtte hy, terwyl hy haer losliet, en in diepe gepeinzen verzonken, zich op eenen stoel liet nedervallen. De bekentenis dier liefde was een harde slag voor Van Cruybeke; niet dat hy aen het onzinnig vooroordeel van adel en afkomst zeer gevoelig was, neen; maer terwyl hy naer het dorp reed, om zyne dochter op te zoeken, had hy voor haer een aental schoone ontwerpen beraemd, welke haer tot een verheven stand en groot aenzien moesten opleiden. Hy wilde daerdoor, als 't ware, de vernedering vergoeden, waerin zyne dochter zoo lang had geleefd. Overtuigd dat Karel de jongeling niet was, die aen zulke vooruitzichten kon beantwoorden, zag hy in eenmael al zyne droomen verydeld. Dit trof hem diep; maer hy leefde sedert te vele jaren in afgetrokkenheid en geheel van de wereld verwyderd, om niet te bevroeden dat het geluk wel buiten de grootheid kan bestaen; hy deed zich dan ook geweld aen om eene drift te beteugelen, die hem oneigen was, en weldra gelukte het hem zyne gewoone vrolyke inborst te doen zegevieren. - Wel kind, zegde hy, om de samenspraek te hernemen en ze te verlevendigen, wie zou kunnen gelooven dat gy zoo verstandig zyt? {==345==} {>>pagina-aanduiding<<} gy spreekt als een filosoof en dat is zonderling in een meisje! Zoo gy jongen waerdt, waerachtig, ik deed u naer Leuven, gy zoudt daer opgang maken, ik verzeker het u! Het meisje lachte bly en sprak: - Het ongeluk heeft my zoo gemaekt, lieve vader. - Nu, Karel, nader gy nu eens, het is met u dat ik het nu heb, kom eens hier, wy moeten over gewigtige zaken spreken. De jongeling naderde met schroomvalligheid. - Jongen, sprak dan Van Cruybeke, ik heb gehoord dat gy myne dochter bemint en dat gy verlangt haer te trouwen? - O mynheer, antwoordde de jongeling, nooit hadden wy beide een vuriger wensch. - Dit alles versta ik zeer goed, myn vriend; maer gy begrypt toch wel dat ik myne dochter aen geenen molenaer kan geven. - Waerom niet, vader? vroeg Helena hem de hand streelende. - Zie, het is waerlyk zoo als men zegt, meisjes zyn overal tusschen, sprak Van Cruybeke lachend. Nu Karel, ging hy voort, laet ons elkander eens goed verstaen. Met hetgeen ik u daer even zegde, wilde ik niet besluiten dat ik u in het geheel niet voor myn schoonzoon wil; in tegendeel, doch ik vind dat gy beide nog al te jong zyt, en nog wel eenigen tyd kunt wachten. Gy zult u nog twee of dry jaren ter studie begeven, en, zoo dan uwe kennissen min of meer geëvenredigd zyn aen het fortuin dat u staet te wachten, zal ik er niet tegen zyn, u de hand myner dochter aen te bieden. Deze schikking, by al dat zy het uiterste verlangen der geliefden niet voldeed, was evenwel te redelyk dan dat het gelukkige paer by algemeen overleg niet gejuicht zou hebben. Hunne oogen schoten dan ook vol dankbare tranen. - Nu, dan nog eens op de toekomende vereeniging lustig gedronken! riep Van Cruybeke, om de aengenomene voorwaerden op eene echt burgerlyke wyze te bezegelen. - Gy blyft den nacht toch hier overbrengen, mynheer? sprak de vrouw, ik heb gerief genoeg om u te legeren. - Dank u, moeder, ik ga naer den Oeivaer, waer myn gery reeds {==346==} {>>pagina-aanduiding<<} binnen getrokken is en waerheen my Karel zal geleiden. Morgen vroeg kom ik myne dochter halen en gy doet ons uitgelei. Nu kwam de molenaer die de gewoonte had niet veel te spreken, omdat hy die zorg liever aen de tong zyner vrouw overliet, met eene gevulde bierkan uit den kelder. Dadelyk werd er rond geschonken en teugen op de wederzydsche gezondheid van een ieder toegebragt. Aldus nam men afscheid, wel verzekerd van zich 's anderdags even gelukkig weder te zien. En voor de eerste mael van haer leven vertoonde zich voor het meisje eene gulle en blyde toekomst. Wel dacht zy nog eens aen de ongelukkigen, die zy vroeger hare ouders noemde, wel wydde zy hun nog eene traen, en stortte zy voor hen nog een vurig gebed; maer niettemin, opgebeurd door al het geluk dat haer wedervaren was, bragt zy den nacht in aengename droomen door. Aen de eeuw, door F. Blieck. Neen, wereldschuddende Eeuw, 'k zal u geen wierook zwaeijen. Niet my beroert de storm waerin uw drommen draeijen. Niet my verblindt uw zon, uw demagogisch licht. Weêrgalme uw nieuwe leer, uw trotsche woordenholheid: 'K veracht uw klubgebulk, uw radikaelsche dolheid, En klink u aen de kaek door dit myn geeseldicht. Wat wilt gy? 't rampendal herscheppen in een eden? Den wereldling, den worm in Serafyn herkneden? 'T heelal bestieren naer des Scheppers raedbesluit? Eilaes! gy deedt uw proef. Daer staet het fiks te gloren, Uw roemryk meesterstuk: wanschapen Babeltoren Waerin 't vrygeestendom zyn droomoraklen uit. {==347==} {>>pagina-aanduiding<<} 'T vrygeestendom, die wind, zoo brommend opgestegen, Hy blaest, en 't onweêrzwerk, geslingerd allerwegen, (Gewoel van ongeloof, kerkscheuring, kettery) Barst los en dondert neêr met een verschriklyk braken Van vuile watren, vloed die opzwelt onder 't slaken Van dampen, zedenpest en driftenrazerny. Wat, opgeblazen Eeuw, wat snoeft ge op uw vermogen? Ja, kunstig kneedt ge 't stof, gy, door den stoom bewogen; Gy, door een nieuwe zon, de ontvlamde gas, bestraeld; Gy, die de bliksemvonk als luchtbodin doet snellen, 1 En de ark der kennis, in een zee van lettervellen, Die vreemde streken vindt, maer vreemde ziekten haelt. En de Eeuw, die dwaelharpy, gezeild in 't vrye leven, Leeft in orkanen, stoot op klippen, onbedreven Op 't eindloos ruim dat haer bedwelmt. Zy vaert in 't zog Van vleimeerminnen of van dolle waterwolven; Verslindt hun voedsel, schuim en droesem van de golven, En spuwt het rond, veraerd in doodlyk adderspog. Vergift dat geen serpent den gorgel was ontgleden Ten reinen haerdsteêschoot, dit heiligdom der zeden; Vergift van godloosheên en gruwlen, helsch venyn; Dit, vrye drukpers, dit, schandaelmoêr ter verlichting, Ontgolft uw veilen schoot, der onschuld ter ontstichting, En ach! tot dieper val der aerdsche rampwoestyn. Gedrogten waer de tyd van heenvlood onder 't schroomen, Hun zwadder ziet men thans den aerdbol overstroomen. De tydgeest zingt hun' lof, de kunst verheft hun beeld, De vryheid heerscht: triomf! Ik hoor den afgrond joelen Van vreugd, gevierden gast in 't disch- en klubkrioelen Van Arouets gebroed en Marats tygerteelt 2. {==348==} {>>pagina-aanduiding<<} En in een gruwelpoel van God- en zielsvergeten Plompt, dompelt zich onze Eeuw, door 't stormend hart gesmeten In 't laegste lustmoeras gelyk een modderdier. Zy zwelgt er, nooit verzaed; zy vonkelt uit haer laegte; Zy vergt van 't wereldrond het boeten van haer graegte, En zet het wereldrond in haer onbluschbaer vier. Almagtige! is't uw arm die, om haer godloos blaffen En stofafgodery, haer, slykslavin, wil straffen? 'K zie by den stoftriomf ellende, naekt gebrek. 'K zie bezigheid, bestaen den armen werkman falen, Den hongersnood, den dood in veld en steden dwalen, En azen, hol van blik, op hoopen mest en drek!... En 't ongeduld spat uit in raedloos onderwinden, In stelsels, razerny van maetschaplyke ontzinden. Vergruis en oorlogszwaerd en kroon en offerkelk, Gy, oppermagtig volk! en sticht gemeenebesten, Van eigendom, gezin, dien roof, die statenpesten, Gezuiverd; vry, gelyk, verbroederd; alles elk! En regt- en pligtbesef is uit elks hart verbannen. De wet is de overmagt, de gril van woeltirannen. 'T gemeen houdt open school van oproer, ommekeer. Alom ontstaet een geest van wanorde, euvelplegen. De burgeroorlog woedt, de schrik heerscht allerwegen. De wankle maetschappy heeft band noch bodem meer. Wat hoor ik? Een gedruisch van troonen die bezwyken. Een valgedonder van gescheurde koninkryken. Den jammerkreet van troontrawanten die vergaen. Een razend vloekverbond, een rot van onverlaten Dryft op een wervelkolk de ontmaste kiel der staten, En martelt die aen roer of riem de handen slaen. Wat zie ik, groote God! het Vatikaen besprongen, Moorddadig helgespuis in 't heilig hof gedrongen, {==349==} {>>pagina-aanduiding<<} D'apostelyken stoel gewenteld in het bloed; Den vader van zyn volk in 't midden van zyn kinderen Geperst, als in een drang van vaderbloed-verslinderen, En onder vreemde lucht om redding heengespoed! O vlieden wy dien poel van woest en godloos razen, Myn ziel, en laet er de Eeuw in leven en verdwazen. Ja, blinde tuimelgeest, leef in uw chaosnacht, Als schepper van het licht bewierookt door uw slaven. U, schepper van 't verderf en veinzer van 't beschaven, U wyde ik aen den doem, den vloek van 't nageslacht. Iseghem, november 1848. Vlaemsche tooneelkronyk door L. Yzendyck. In ons laetste artikel beloofden wy een algemeen overzicht van de tooneelpryskampen te Antwerpen, opdat men zich aldus een denkbeeld van den toestand van ons vlaemsch theater zou kunnen vormen. Voorzeker hebben onze lezers uit die woorden verstaen dat wy van iedere vertooning een kort verslag zouden medegedeeld hebben, en dit waren wy inderdaed van zin; maer nauwelyks hadden eenige rederykkamers de planken betreden, of wy vernamen hoe men reeds over de prysverdeeling twistte. Wy wilden daerom door het uitdrukken van ons gevoelen, dat niet in alles met dit der regters instemt, de werkingen van deze niet moeijelyker maken, en nu ook willen wy door ons oordeel de eischen van sommige misnoegden geen gewigt byzetten. Wy zullen dan het voornemen van elk mededingend genootschap afzonderlyk te beoordeelen laten varen, en liever over sommige doen- en spreekwyzen onzer tooneelisten eenige bedenkingen in het midden brengen. Onzes inziens zal men daerdoor nog eene betere gedachte van ons, wel zeer levendig, doch helaes, nog zeer onvolmaekt tooneel kunnen hebben, en ons artikel zal daerby misschien kunnen strekken tot uitroeijing eeniger kwade gewoonten in sommige tooneelmaetschappyen. Deze zullen toch niet kunnen blyven voortvaren met de {==350==} {>>pagina-aanduiding<<} wenken in den wind te slaen, welke haer van alle zyden gegeven worden. Vooreerst willen wy een woordje reppen over de ellendige keus, welke de rederykkamers gewoonlyk in de stukken doen. Beter dan ooit hebben wy kunnen opmerken wat wansmaek haer beheerscht, en het publiek zal dit gereedelyk met ons instemmen, vermits het, zoo wel als wy, slechts een viertal vertooningen met warm genoegen heeft bygewoond. Wy mogen niet verzwygen dat wy tusschen het aental vertooningen, die wy in den pryskamp hebben gezien, slechts dry oorspronkelyk vlaemsche stukken hebben weten opvoeren. Wat beteekenen nu al die vertalingen en welk denkbeeld moeten de vyanden van het vlaemsch zich vormen van lieden, die een nationael tooneel willen opregten en beginnen met de vreemdste drama's uit de meest vyandige talen over te nemen? Het gebrek aen nationale drama's is nogtans niet aen de schryvers, maer wel aen de tooneelspelers te wyten, die de oorspronkelyk vlaemsche stukken niet vertoonen willen. - Willen zeggen wy, omdat wy er inderdaed geen ander woord voor vinden; hoewel hunne weigering tot het uitvoeren van vlaemsche tooneelen meer uit onkunde, moeijelykheid en tydgebrek dan wel uit kwaden wil ontstaet. Waerlyk, om eene nieuwe rol naer eisch te vervullen, en ze weder te geven gelyk de schryver haer opvatte, behoeft er vooreerst al zeer veel gevoel; dan wordt er nog een aenmerkelyk talent vereischt om dit gevoel te leiden, en daerby is er een zekere tyd noodig om het karakter te leeren begrypen en er al de nuancen van op te vatten. Zoo het nu onze beste vlaemsche acteurs al aen geen gevoel mangelt, ontbreekt hun over het algemeen genoegzame tyd en dit is wel de oorzaek waerom zy zich zoo ongaerne op het aenleeren van nieuwe gewrochten toeleggen. - Het spelen van oude versletene fransche drama's valt hun veel gemakkelyker: die gaen zy op het fransche schouwburg bywoonen; en daer leeren zy de reeds geschapene (afgezaegde?) rollen naäpen. Zy zyn dan later zeer te vreden als ze op het vlaemsch theater eene bleeke kleur van de fransche vertooning hebben terug gekaetst, en zy vermeenen dat het publiek, 't welk het fransche drama in het oorspronkelyke reeds kan gezien hebben, hun spel met liefde bywoont! Dit is wel onzinnig en beklagenswaerdig; maer het is toch zoo! Immers in meer dan eene vertooning hebben wy ons gezegde bewaerheid gevonden. Hoe menigmael hebben wy de fransche gemaektheid in onzen vlaemschen schouwburg overdreven gezien! Hoe menigmael hebben wy inwendig, maer droevig, met een verhakkeld fransch drama gelachen! Het is toch te bejammeren hoe diep in sommige maetschappyen het fransche conventioneele, het fransche onnatuerlyke is ingedrongen. - Het gemak dat dit conventioneele aen de tooneelspelers geeft is niet te ontkennen; doch zy zouden moeten inzien dat hy, die zich in de kunsten geene moeijelykheden getroost, geen echte kunstenaer is, en dat zyn roem zelden tot buiten zynen vriendenkring doordringen zal. De vlaemsche tooneelspeler trachte dan zoo veel mogelyk zichzelve te zyn, hy pooge minder, maer beter te doen, hy zy ieverig in het aenleeren van nationale stukken en stelle zich de fransche naäpery uit het hoofd. Wy zyn overtuigd dat op dergelyke wyze het vlaemsch tooneel veel meer bezocht zou worden, het is toch buiten kyf dat iets nieuws, veeleer dan iets nagevolgd de toeschouwers lokt, en dat men groote liefhebber der vlaemsche tael moet zyn, om daerin hetzelfde stuk te gaen zien, dat men veel beter in het fransch {==351==} {>>pagina-aanduiding<<} kan bywoonen. De vlaemsche oorspronkelykheid moet het vlaemsch tooneel redden. Wy willen hier iets aenduiden dat de schuld is van de ongeloofelyke vermeerdering der vertalingen, en dat diensvolgens meer dan wate het ook zy, het opvoeren van nationale spelen verhindert. Wy halen het aen opdat hy, die er oorzaek toe geeft, zulks zou vermyden. Het grootste doel onzer acteurs is natuerlyk dat van te schitteren. Zy streven wel op eene verkeerde wyze naer dit doel; maer toch willen zy het, op welke manier het dan ook zy, bereiken. Daerom bezoeken zy voortdurend het fransche schouwburg, en alle avonden kan men hen daer zien toekyken hoe of de fransche acteur zyne armen beweegt en over de planken heendrentelt. Als nu onze vlaemsche liefhebber een drama heeft gezien, waeruit hem eene rol bevalt, dan wryft hy zich over het diepdenkend voorhoofd en dan zegt hy wysgeerig tot zich zelven: - Zie! ware dit stuk vertaeld, konde ik die rol eens geven, wat zou het volk juichen! wat zou ik het de tranen uit de oogen persen of hoe zou ik het hartelyk doen lachen! Ach, wat zouden de vlaemsche gazetten er ophef van maken en hoe zou men daerin vermelden dat ik voortreffelyk heb gespeeld! - En de opgetogen tooneelspeler loopt 's anderdags naer een zyner vrienden, die wel noch fransch, noch vlaemsch verstaet, maer toch vertaelt. Deze brengt het stuk in het nederduitsch over (men kan gaen hooren op welke wyze), en daer vertaler en speler gewoonlyk in de eene of de andere maetschappy invloed hebben, wordt het fransche stuk alweder vertoond. Onnoodig is het te zeggen hoe blyde de tooneelist is, omdat hy een oogenblik flauwelyk geschitterd heeft in eene zwak nagebootste kopy. Zoo de ieverige man hetzelfde talent in een oorspronkelyk stuk gebruikt hadde, zou hy dan geene breedere loftuigingen verdienen? zou men hem niet gulhartiger kunnen loven, en zou het publiek hem voor geen grooter kunstenaer herkennen? Wy rigten die vragen aen de tooneelliefhebbers; mogten zy er gebruik van maken als van een welgemeenden vriendenraed! - Zy zullen ons toch niet opwerpen, vermeen ik, dat zy van de fransche stukken gebruik moeten maken by gebrek aen vlaemsche; dit is eene weinig bedachte uitvlugt. Zoo zy zich meer op het vertoonen van oorspronkelyke stukken toelegden, zouden de schryvers hun genoegzame en goede spelen leveren; maer de schryvers zien hunne stukken steeds verstooten van de maetschappyen waervan zy geen deel maken, en dit ontmoedigt hen; men ziet zeker zyne oorspronkelyke gewrochten ongaerne, voor eene slechte fransche vertaling van een lid eener tooneelmaetschappy, ten achter stellen, en als dit meer dan eens gebeurt geeft men het op. Doch genoeg hier over; wy gewaegden van de zwakheden onzer tooneelliefhebbers, en wy willen er nog eene aenhalen, waervan zy, zoo wel al van de vorigen, de echtheid zullen gevoelen. Een vlaemsch acteur deklameert oneindig gaerne; als hy slechts eene lange alleenspraek mag uitgalmen, waerin zyne stem hare gansche gamme mag doorloopen, waerin hy heel het repertorium zyner gebaren kan bezigen, dan is hy uitnemend voldaen, al waren er de toeschouwers dan al minder vergenoegd over. Zou die deklameerzucht de oorzaek niet zyn, waerdoor meestal wat in het vlaemsch vertoond wordt zoo vervaerlyk van alleenspraken is doorspekt, en waerdoor er zoo weinig stukken gespeeld worden, die het volk wezenlyk behagen? Voor ons is dit buiten kyf. - {==352==} {>>pagina-aanduiding<<} Wy kunnen menig stuk aenduiden, dat in het vlaemsch niet op de planken is gevoerd, dan omdat de acteurs er lange monologen in voor te disschen hadden. De tooneelisten zouden echter moeten bevroeden dat zy niet voor zichzelven spelen, en dat het de toejuichingen hunner vrienden noch het geschreeuw der bladeren is dat hen groot maekt, maer wel de goedkeuring van de massa toeschouwers. Dit zyn nu eenige maer wel de byzonderste redenen welke het vertoonen van goede en nationale stukken beletten. Niet dan zelfsvoldoening en ydelheid onderhouden den slechten smaek op het vlaemsche schouwburg. Zoo lang de acteurs niet zullen begrypen dat zy en voor hunne faem, en byzonder voor hunne toeschouwers moeten werken, zal hun smaek nooit beteren. Het bestuderen van de neiging en de eischen van het publiek, of beter gezegd, van de vlaemsche natie is dan de eerste vereischte by de leden eener tooneelmaetschappy; - want het is de bevrediging dier neiging welke hun theater moet doen bezoeken. Om hen eenigzins in het bestuderen van dien smaek te helpen zullen wy hier eenige bedenkingen laten volgen, welke wy aen al de rederykkamers ter overweging aenbevelen. Om in het uitzetten dier bedenkingen regelmatig te werk te gaen moeten wy vooreerst gewag maken van de duitsche en fransche school, woorden welke ongelukkiglyk tusschen onze tooneelliefhebbers geslopen zyn, en die zoo zy al eenige bediedenis hebben, toch voor hen eenen onzin zouden moeten blyven. School is eenvoudig de naem, welken men geeft aen de oorspronkelyke wyze waerop eene natie de natuer beschouwt en wedergeeft. De schryver dier natie, zoo hy die oorspronkelyke wyze al niet volgt, gebruikt ze toch onwillens; vermits hy, als deelmakende van zyne natie, in hare hoedanigheden en gebreken deelt. Hy zal, hy moet ze ontvouwen en verfynen. De Duitschers hebben nu eene zeer ernstige, bespiegelende en metaphysische school, omdat de duitsche natie by uitstek ernstig en bespiegelend is; de Franschen integendeel, hebben eene oppervlakkige, grillige en gekunstelde school, omdat de Franschen uit nature grillig en oppervlakkig zyn. Ieder begrypt nu gemakkelyk dat het even onmogelyk is de fransche school aen de Vlamingen op te dringen, als de duitsche op hen toe te passen. Wy zyn immers noch volkomen het een, noch volkomen het ander. Wy behooren liever aen beide; nog beter gezegd, de hoedanigheden dier beide groote natiën zyn by ons tot eene betere hoedanigheid tesaemgetrokken en onze gebreken zyn daerdoor zelf min groot. Wy zyn min log dan de Duitschers; maer ook min grillig dan de Franschen; wy zyn niet zoo oppervlakkig dan deze; maer ook bezitten wy de overdrevene diepzinnigheid der Duitschers niet. Wat volgt hier uit? - Dat wy ons noch de eene noch de andere school mogen toeëigenen en dat wy slechts eene school mogen hebben, er eene mogen stichten en groot maken en dit is de vlaemsche school. Al wat natuerlyk uit die school zal voortvloeijen zal zoowel van het fransch en het duitsch als van het engelsche karakter iets hebben; niettemin zal het noch het een noch het ander zyn; het zal oorspronkelyk wezen, omdat de Vlaming, hoewel hy van de dry bovengemelde natiën iets in zich heeft, toch oorspronkelyk is; omdat hy ook het zyne heeft, dat niemand hem ontweldigen kan en dat niemand dan hyzelf hem ontloochenen zal. Zoo wy die oorspronkelykheid niet bezaten hoe zou onze vlaemsche {==353==} {>>pagina-aanduiding<<} schilderschool dan zoo wereldberoemd zyn? Dat wy dus van geene fransche of duitsche school, tusschen onze tooneelisten, meer hooren gewagen; maer dat alles en byzonder het tooneel by uitstek vlaemsch zy. Het publiek zal er dankbaer om wezen. Oorspronkelykheid is dus de eerste grondzuil waerop de tooneelschryver zyn stuk moet doen steunen; het moet ook de eerste toetsteen zyn, waerop men de keus der spelen zal beproeven. Vlaemsch, echt vlaemsch is de grond van alles; doch nu hebben wy nog een hoofdpunt dat in de keus der stukken zou moeten in het oog gehouden worden; het kan betwist worden, daerom trekken wy het in de volgende vraeg te samen. Zal ons tooneel burgerlyk of ridderlyk zyn? - Die woorden eischen eenen uitleg; zie hem hier: Door ridderlyke spelen verstaen wy al die stukken, welke tot de riddertyden betrekking hebben, of de middeneeuwen herinneren; degene welke men historisch noemt en die gewoonlyk uit de vroegere tyden onzer geschiedenis gekozen worden. Door burgerlyke spelen hebben wy de stukken in den zin, welke het dagelyksch leven, de zeden, de onheilen, het geluk van onzen omgang voorstellen en meer dan andere op onzen leeftyd zyn toegepast; degene eigenlyk, welke in verband staen met wat men overeengekomen is een zedenroman te noemen. Wy gelooven dat de lezer ons begrypt; nu valt er slechts meer te spreken over de keus, die wy tusschen die twee groote vakken moeten doen. Alvorens dit te bepalen willen wy wel bekennen dat onze acteurs daerover niet al te gereedelyk met ons zullen instemmen; immers wy kiezen het ridderdrama niet en dit is nogtans het spel, dat zy by voorkeur liefkozen. - En waerom? zal de goedgunstige lezer vragen. - Dit is zoo nog al moeijelyk om zeggen; want het is alweêr eene nieuwe zwakheid onzer tooneelisten. Doch wy moeten en wy willen opregt zyn. - De meeste onzer vlaemsche acteurs bezitten de fierheid van op het tooneel gaerne schoon gekleed te zyn. - Zy zullen het ons vergeven zulke kleinigheden in hen aen te stippen; want die kleine dingen streelen het meest de ydelheid en daerom rigten zy het meeste kwaed aen. - Zy moeten dit maer niet loochenen; want wy kennen er, die niet zonder moeite eene mindere rol dan die van Koning of van Hertog willen aenvaerden, en dus al wat eenigzins naer het burgerlyke zweemt afwyzen. Dezulke herkennen geene andere drama's dan ridderlyke en als men hun daer de rede van vraegt dan zeggen zy niet dat die hunne ydelheid voldoen; maer zy beweeren dat het publiek die gaerne ziet; zy voegen daerby: ‘In zulke stukken mag er al eene zwakke passage zyn, er mogen brokken slecht in uitgevoerd worden, het goede publiek is toch altyd te vreden, wanneer het eenige knapopgesierde kerels bewonderd heeft en het, in plaets van gevoelige scenen by te woonen, eene rei sbiren, hofjonkers en hofdamen, wachten of dergelyke over de planken heeft zien drentelen.’ Zulke redenen zyn voor ons niet geldig en verdienen niet dat wy er op antwoorden, wy gaen ze dus onverlet voorby en herhalen dat wy het burgerlyk drama boven het styve ridderlyke des voorkeur geven, en zie hier waerom: Ons tooneel moet byzonder voor het volk geschikt zyn, ten eerste omdat het volk hetzelve het meest bywoont, ten tweede omdat het dienen moet om het volk te beschaven en het een weinig uit den zedelyken slaep te {==354==} {>>pagina-aanduiding<<} schokken, waerin het, helaes! nu, - als al de natiën in kunde eenigzins gevorderd zyn, - nog verzonken ligt. Zoo ons tooneel nu voor het volk geschikt wil zyn, moet dat het kunnen verstaen, en wil het tot zyn onderwys dienen, dan moet het tot het volksleven betrekking hebben. Zoo wy in dezelfde omstandigheden als nu, doch zonder een vreemd theater te kennen, moesten beginnen met een nationael schouwburg op te rigten, dan ben ik zeker dat wy met het burgerspel zouden aenvangen. Niets zou natuerlyker wezen, want men zou alsdan den eisch van het volk zonder omwindsels verstaen. - Heden heeft het tegendeel plaets. - Men ziet uit andere landen hoogdravende stukken overwaeijen, en men is genegen die aen te nemen en na te volgen, omdat men steeds geneigd is hooger te vliegen dan men wezenlyk kan. Geen eens heeft men overwogen dat het niet zyn dan de spelen, welke tot de beschaefdste standen geschikt zyn, die men op het fransche schouwburg opvoert, omdat in Vlaemsch België het fransch theater niet dan de hooge standen moet en kan voldoen. Men bedriege zich niet; in Frankryk heeft het volk ook zyne schouwburgen, dit vindt men bevestigd in de rare volksstukken, die hier bywylen en als by geval op het fransche schouwburg vertoond worden. Maer die volksspelen bevredigen de hooge standen ook niet, want zoo ze die eenige keeren als buitengewoone nieuwheid bywoonen, zyn zy ze welhaest moede, en geen wonder! de standen welke het fransch spektakel bezoeken, vinden in de volkstooneelen noch de afspiegeling hunner zeden, noch de vormen, welke hunne driften door hunnen hooggeplaetsten omgang aennemen. Voor hen is een volksspel wat voor het volk een hoogdravend stuk is - vervelend. - Een voorbeeld: het zoo bekende drama Marianna, is in de echt vlaemsche steden na weinige vertooningen op het fransch schouwburg geschuifeld; nogtans is het nu reeds buitengewoon dikwils op het vlaemsch tooneel vertoond en altyd heeft het byval gevonden en altyd was de zael opgepropt. Waerom? Omdat het hart van het volk er weêrklank in vindt, omdat het volk er de smarte wederziet die het dagelyks doorstaet, omdat het er in kan weenen en in kan lachen gelyk het in het wezenlyk leven weent en lacht, omdat er eindelyk niets in voorvalt dat het niet begrypt, en dat zyne sympathiën niet wint. De byval door dit drama ontmoet mag bewyzen hoe zeer het volk de burgerlyke stukken zou liefkozen; de menigvuldige vertooningen van het kleine tooneelspel des heeren Van Peene: Suzanna of het boetende landmeisje, mogen dit nog staven. Met overtuiging herhalen wy dus dat het zedendrama alleen in staet is het vlaemsch tooneel op te beuren. Bewyzen wy dit nog eens wat breeder. Ons volk heeft sedert eeuwen niet meer gelezen, dat is te zeggen dat het nooit ter hand heeft gekregen dan de Ridder met de zwaen en andere fablieaux van vroegere tyden. Ons volk heeft sedert den ondergang onzer Rederykkamers ook niet meer gedacht, zich met geene poëzy meer bezig gehouden, of zoo men wil, het heeft sedert dien tyd niet meer samengesteld dan hier en daer een smakeloos liedeken; hoe eischt men nu dat dit volk de stukken zou begrypen, die de vrucht zyn van eeuwen arbeids, van eeuwen beschavings in de groote landen, zoo als Frankryk en Duitschland? Dit is immers onmogelyk. Men kan uit de vallei op geenen berg springen, en niet dan met moeite wordt de hoogte beklauterd. Ons volk is in de vallei, en zoo sommige onzer schryvers door studie tot op zekere hoogte van den berg {==355==} {>>pagina-aanduiding<<} geklommen zyn, dienen zy toch lager af te dalen om hunne min gelukkige broeders de hand te reiken en tot zich op te leiden. Men beginne dan met de snaren aen te slaen die het volk roeren kunnen; men dringe tot in zyn leven; men doe op het tooneel wat H. Conscience in zoo menige zyner schriften heeft gedaen; men ontlede de smarten van het volk en doe zyn harte trillen om het zoo allengs in meer verfynde gevoelens behagen te doen vinden. Wy ontkennen het niet, er zou reeds menige schryver aldus gehandeld hebben, zoo hem zekere omstandigheden niet van dien arbeid teruggehouden hadden. Immers, men vervaerdigt niet gaerne tooneelstukken, welke niet vertoond zouden worden; en de pryskampen tot hier toe door de Rederykkamers uitgeschreven, schenen het bewys op te leveren, dat men tot geen burgerlyk drama lust had. Inderdaed, er zyn niet dan pryzen voor het historiespel uitgeloofd en dit heeft de schryvers noodzakelyk in dit vak geworpen. Indien nu de eene of de andere maetschappy een wedstryd voor het zedendrama uitschreef, zou zy de schryvers verpligten de zeden te bestuderen en er tooneelspelen uit te leveren; dit zou de leemte in ons tooneel eenigzins aenvullen en men zou het vlaemsch publiek min of meer bevredigen kunnen. Toch vragen wy niet dat er slechts burgerdrama's zouden vertoond worden; wy zouden alleenlyk hun aental willen zien vergrooten. Daerom bidden wy de rederykkamers nog eens, van zich by het uitloven van eenen pryskamp deze bedenkingen te herinneren en het burgerdrama te bevorderen. Niettemin hopen wy dat de schryvers reeds zullen beginnen dit vak te beoefenen, alvorens de tooneelmaetschappyen hen daer toe wenken: het is toch hun pligt in al wat goed is eenieder vooruit te streven, het is hun pligt de vlaemsche beweging te geleiden, en haer te doen streven naer het doel waertoe zy beschikt is. Moed! dan vlaemsche schryver! moed! studeer de vlaemsche volkszeden en werp ze op het tooneel; doe de gebreken en de misslagen van het volk uitkomen opdat het zich betere; vertoon ook zyne goede hoedanigheden opdat het zich trooste en zich verheuge. Gisp en hekel bywylen, want de regtvaerdige gisping is het zout van het tooneel, en ons volk is hekelzuchtig en schept behagen in al wat de zwakheden kastydt. Zoo doende zal u het volk toelachen en beminnen en gy zult in de latere eeuwen leven omdat gy het nuttige, dat uit uwen arbeid voortspruiten kon, begrepen hebt; omdat gy de weêrklank en de spiegel zult zyn van uwen tyd; omdat men in uwe gewrochten niet dan geschiedenis zal vinden, en dat men uwe tooneelstukken voor de studie van de zeden onzer eeuw, beter zal kunnen te raden gaen dan de drooge geschiedenissen, die niet dan de politieke kuiperyen der grooten voorstellen! Nu wy van de keus der stukken gesproken en betoond hebben hoe verre onze rederykkamers nog van den smaek des volks verwyderd zyn, en door welke middelen zy tot dezen zouden kunnen naderen, moeten wy natuerlyk gewag maken van de wyze waerop men de tooneelspelen uitvoert, en hier en daer een wenk tot eene betere vertooning geven. Men behoeft slechts naer het vlaemsch tooneel te gaen om zich te overtuigen van de slechte uitspraek onzer tooneelliefhebbers, en ook van hun zeer berispelyk spel. Dat het eigenlyke spel niet beter is, vloeit voort {==356==} {>>pagina-aanduiding<<} uit den aerd der stukken door de rederykers vertoond; want geven zy eens een burgerdrama, dan is hun spel zeer, zeer voldoende. Het tegendeel heeft plaets in een ridderstuk, byzonder als het oorspronkelyk is. Men zal de rede van dit verschil begrypen zonder dat wy haer aenduiden; men zal ook mogen veronderstellen (zoo als het onze overtuiging is) dat het spel zal beteren zoodra het burgerdrama in de mode komt. Weinig zullen wy dan over de handeling zelve spreken; maer wy willen wel een weinig op de uitgalming stilstaen omdat de tael, wat den grond aengaet, dezelfde blyft en de regels der uitspraek nooit veranderen mogen. En dan eerst over het opzeggen der verzen in de treurspelen. Als de moeijelykste verdienen die spelen den eersten rang; dat zy, die zich dus met het vertoonen dier stukken durven bemoeijen toch trachten hunne kunst dermate te verfynen, dat zy op de hoogte van een drama in verzen staet. Wy willen hier niet op de ieverige maetschappyen doelen die in den pryskamp met treurspelen opgetreden zyn; liever bekennen wy regtaf dat deze zich, boven onze verwachting, van hunne taek gekweten hebben, en nogtans, - hoe verre zyn zy nog verwyderd van geheel onze goedkeuring te verdienen! Hoe zeer moeten zy zich nog op de deklameerkunst toeleggen en hoe moeten zy nog poogen hunne aengenomen gebreken af te leeren! - Vooreerst moeten zy zich ontwennen van iederen voet der verzen te doen klinken; - prenten zy zich in het geheugen dat, zoo wel in verzen als in proza, iedere zinsnede haer hoofdwoord heeft, waerop al de nadruk valt; de andere deelen der rede moeten min of meer uitkomen naermate de zin het vereischt. In de minste prosodia zullen zy dit leeren, zoowel als zy in de slechtste rebels der deklameerkunde, welke ooit mogen verschenen zyn, zullen aentreffen dat men de verzen in het opzeggen niet mag scanderen, en dat het byzonder aenstootelyk en vervelend is de alexandrynen (uit hunnen aerd reeds zoo vervelend!) op den bekenden Catsiaenschen deun te hooren opsnyden. Men kent die maet gelooven wy, zy luidt: Tiraldiraldira - Tiraldiraldiriere, Tiraldiraldira - Tiraldiraldiriere. En zoo tot het einde toe, altyd eender, altyd het zelve, kort-lang, kort-lang, trap op, trap af; maer toch steeds even vervelend. - Regtuit gesproken, de beide maetschappyen, welke in den pryskamp met berymde stukken optraden, hebben dit gebrek niet in gelyke maet. Eene er van helt zelfs tot een ander gebrek over. - Want inderdaed, er schynen by onze vlaemsche tooneelisten twee verschillige soorten van uitgalming in zwang te zyn. De eerste, en van die heeft de bovengemelde manier veel, bestaet in al de woorden gelykelyk te doen gelden; de tweede, integendeel, zoekt hare mismaektheid in het aframmelen der zinsneden zonder onderscheiding van klemtoonen en klemwoorden. Alleenlyk wordt op het laetste gedeelte der zinsnede gedrukt en men eindigt den volzin schreeuwend en traeg terwyl men hem binnensmonds en snel begonnen heeft. Zoo B.V. zouden de liefhebbers dier zonderlinge wyze van uitgalmen den volgenden regel: Gelyk een avondstond, die schittrend ondergaet, - tot aen onder gauw aframmelen en er dan gaet traeg en schreeuwend byvoegen; dus: Gelyk een avondstond die schittrend ondergaet. Het is onnoodig te zeggen dat zulke uitspraek in het vlaemsch ondragelyk {==357==} {>>pagina-aanduiding<<} is: men kan niets harder, niets kryschender hooren, en zoo dit dan nog maer in de volzinnen plaets greep; maer neen, zoo in de zinnen, zoo in de woorden; hoe menig acteur is er niet die 't zy juist of niet, steeds den klemtoon op de laetste lettergreep van een woord zet. Zoo hebben wy al zonderlinge woorden gehoord; B.V. voor echtscheiding, echtscheideink, voor vaderland, vaderland, voor samenzweering, samenzweereink, enz al de lettergrepen dier woorden zoo kort mogelyk afgebeten, om de laetste met de grootste onbarmhartigheid boven al het overige heen te doen klinken. Dit duldeloos gebrek spruit voornamelyk daer uit voort, dat sommige acteurs, even gelyk hun spel, hunne uitgalming aen de Franschen ontleenen. Zy stooren zich er niet aen of onze tael hemelsbreed met die der Fransche verschilt: het is hun genoeg dat zy een bekend fransch acteur naäpen om zich een groot man te achten. Zy zouden zich toch dienen te herinneren dat vlaemsch geen fransch is, en dat hetgeen in de eene tael de uitspraek het schoonste maekt, ze in de andere op de schandelykste wyze verknoeit. Het verschil tusschen de uitgalming der twee talen is immers te groot om ze te durven gelyk maken; want: en français, l'accent tombe toujours sur la dernière ou l'avant-dernière sylLAbe, terwyl, in 't nederduitsch de klemtoon niet valt dan op DIT woord en DIE lettergreep, in welke het hoofdZAkelyk deel der rede ligt opgesloten. Zoo lang die acteurs dit verschil niet zullen willen aennemen, zullen wy ze voor zeer gebrekkige tooneelisten houden, en ze mogen voor het overige zoo schoon spelen als ze willen, de heerlykste plaetsen blyven hun immer in de rei der tooneelisten ontzegd. Degene, die met de manie ofte dolheid der fransch-vlaemsche uitgalming behebt zyn, gaen meestal nog aen een ander niet min aenstootelyk euvel mank. Zy hebben de gewoonte van altoos overhand een volzin op een verheven, en een volzin op een lageren toon uit te spreken. 't Kan zyn dat men daermede afwisseling bekomt; doch niet dan middelmatige kunstenaren zullen daertoe hunne toevlugt nemen. De man van talent volgt de natuer en onmogelyk zal men daerin nevens elkander immer een schreeuwenden en een zachten volzin aentreffen. Wie natuerlyk spreekt verheft de stem waer de hartstogt klimt, laet ze dalen waer hy daelt, maer doet zulks naer ingeving van het gevoel alleen, doch geenszins volgens een vasten stelregel. Daerdoor zelf is de natuer nooit eentoonig; dus zyn degene het ook mis, die nimmer een verhevener of lageren toon aenvatten, en de onbeduidenste woorden met dezelfde kracht als de nadrukkelykste uitspreken, zoo dat zy voor de laetste geenen adem bewaren. De uitgalming dier ongelukkige opschreeuwers wordt gewoonlyk eene preek, die zoodanig afmat dat men de vlugt zou nemen, zoo de slaepzucht dit nog niet bywylen belette. Naer ons gevoelen, moet een tooneelist zyne deklamatie hoofdzakelyk berekenen en zich in die berekening door gevoel laten geleiden, kunst zonder gevoel is niets; maer gevoel zonder kunst is nog minder. De acteur loope dan in het deklameeren wat sneller over zwakke en gewoone passagen en hy beware zyne kracht, om daer, waer het noodig is klem en gloed te kunnen byzetten. In alles neme hy de natuerlyke spreekwyze, de dagelyksche (zouden wy zeggen) tot toonbeeld, en hy verkunstige, hy idealizeere die. Zyne spraek zy kunst; maer kunst die op waerheid en werkelykheid gegrond is. Wy zouden hier tot in de kleinste deelen der uitspraek kunnen treden; {==358==} {>>pagina-aanduiding<<} maer dit zou ons waerlyk te verre brengen; wy hebben zoo veel in de uitgalming opgemerkt dat het onberekenbaer is. Niettemin willen wy aen de Antwerpsche tooneelisten nog zeggen dat zy op het tooneel niet kark voor kerk, niet wark voor werk, enz., mogen uitspreken, en dat zy de i in ik en in, enz., niet te scherp mogen doen klinken; verzachten zy die met een ligten zweem naer den éklank en hunne tael zal aengenamer zyn. De Gentenaren moeten ook oppassen dat ze niet ongeleukig voor ongelukkig zeggen. Al de tooneelliefhebbers moeten ook poogen van byv. in wooningen de g niet te sterk te laten hooren, zeggen zy dus niet woonin-gen; maer laten zy in ng eenen enkelen neusklank hooren, welke van die twee letters een enkelen, maer zachten toon maekt die in de alledaegsche spraek waergenomen wordt. Het zelfde geldt voor sch: byv. in menschen zullen de tooneelisten de ch niet te veel laten klinken: dit brengt een te onaengenaem geschuifel voort; dat zy die ch liever opeten en gelyk in de dagelyksche tael mensen zeggen. Nog onaengenamer is het ons voorgekomen de scherplange e en o byna altoos zachtlang te hooren uitspreken. Wy weten wel dat de Hollanders het onderscheid dier letters in hunne uitspraek verloren hebben; maer wy weten ook dat het by hen voortdurend in de geschrevene tael blyft bestaen. By ons is het nog in schrift en uitspraek; waerom het dan niet op het tooneel behouden? Of wel er is verschil tusschen zachtlange en scherplange e en o, of daer is er geen. Is er geen dan schryve men schone benen voor schoone beenen, zere ogen voor zeere oogen enz. Bestaet het verschil integendeel, zoo moet het voor de ooren zoowel als voor de oogen opvattelyk zyn. Doch genoeg, die kleine aenmerkingen zullen wel voldoende zyn om de tooneelisten op hunne uitspraek te doen passen. Nu hebben wy nog eenige aenmerkingen in te brengen over de deklamatie in het kluchtspel. Trouwens, niets is er styver dan in die ligte stukjes alles op de letter te hooren uitgalmen. Het kluchtspel verbeeldt immers meestal het dagelyksch leven; men vertoone het dan ook als dusdanig. Onverdragelyk is het, als op het tooneel een werkman of een boer spreekt op de afgemetene wyze van eenen schoolmeester, die zyne leerlingen de les opzegt. Hy worde meer onbedwongen en men hoore niet meer in zynen mond: komt gy, hoort gy, maer wel zoet en natuerlyk: hoort ge, (waerom zelfs niet hoor-de?) komt ge, en zoo voor het overige. Wy hebben er zelfs niets tegen dat in het kluchtspel het dialekt gebezigd worde; maer dan doorbrabbele men het niet met styve, hollandsche spreekwyzen gelyk dit niet zelden by de Antwerpenaren het geval is. Er kan op het tooneel niets koddiger, niets belachelyker dan dit mengelmoes gevonden worden en het is wel, gelooven wy, om die rede dat er vele tooneelminnaren tegen het gebruik van het dialekt in het vaudeville zyn. Zy zouden zich nogtans misgrypen zoo zy in die gedachte uitsluitelyk wilden voortvaren: het kluchtspel in de gekunstelde tael zal altoos eene onmogelykheid en eene tegenstrydigheid blyven. Men gebruike dus onverschrokken het dialekt; maer men gebruike het zuiver, en men beelde zich in dat sommige tongvallen in schoonheid, kracht en vloeibaerheid, de geschrevene tael verre overtreffen. Niet geheel hopen wy zullen de wenken in dit artikel vervat in den wind geslagen worden. Het zou ons spyten zoo de vlaemsche tooneelisten voor alle verbetering onvatbaer waren, en zoo de verwaendheid hen {==359==} {>>pagina-aanduiding<<} belette het oor te leenen aen de welgemeende raedgevingen van een eenvoudigen liefhebber, welke hun uit ganscher harte genegen is. Zy mogen wel hier of daer getroffen zyn geweest door eene te harde uitdrukking; maer zy zullen ons dit vergeven, vermits zy wel kunnen bevroeden dat ter verbetering van grove feilen, grove middelen aengewend moeten worden. Dat zy intusschen niet denken dat wy hun talent miskennen; want dan zouden zy zich grovelyk bedriegen. Wy waerderen, wy bewonderen het zelfs in eenigen van hen, en zeker heeft het ons aengenaem verrast ons tooneel op de hoogte aen te treffen waer het zich bevindt. Byzonder heeft het ons verwonderd de kleine steden en dorpen zoo ver in de tooneelkunde gevorderd te vinden; maer hoezeer wy hen ook voor hunne goede hoedanigheden willen loven, belet dit niet dat wy steeds zullen voortgaen met aen de tooneeloefenaers hunne gebreken aen te wyzen. Kunst- en letternieuws. Wy kondigen met het grootste genoegen aen dat Het Huis van Wezenbeke, historische roman van onzen talentvollen landgenoot Johan-Alfried De Laet, voor de derde mael in het hoogduitsch is overgezet. De vertaling is kunstig bewerkt door H.G. Overmann en verscheen in delaetste maenden van 1848 in de Didaskalia te Frankfort a/m. De gestadige voorliefde waermede de Duitschers dit werk lezen, zegt meer ten zynen voordeele dan al de loftuitingen welke wy hier zouden kunnen byvoegen. Immers, om de aendacht te verdienen van een land, waer zoo veel gelezen wordt en waer zulk een groot getal letterkundige en meesterachtige gewrochten verschynen als in Duitschland, moet een werk door vele hoedanigheden uitmunten, en hart en hoofd te samen kunnen voldoen. Het is te bejammeren dat de schryver van zulk een schoon gewrocht zoo weinig voortbrengt, en dat er raer of nooit nog iets uit zyne zoo begaefde pen vloeit. - Het kan onzen lezeren niet onverschillig zyn, te weten welk aendeel de Nederduitsche en de Franco-Belgische letterkunde in ons vaderland genoten hebben uit de toewyzing van fr. 44,000, welke jaerlyks in de begrooting van het ministerie van binnenlandsche zaken wordt gebragt, ter aenmoediging van letteren en wetenschappen. De volgende opgave is aen het verslag der hoofdafdeeling in de kamer der volksvertegenwoordigers, over de begrooting des loopenden jaers, ontleend: Hulpgelden aen Franco-Belgische Letterkundigen: 1846. 30 July. Baron. Werk over de letterkunde. (Toegekend by koninklyk besluit van 4 february 1848) fr. 1000 » {==360==} {>>pagina-aanduiding<<} 1846. 22 April. Jamar. Bibliothèque nationale fr. 3000 » 1846. 19 April. Th. Juste. Histoire des Pays-Bas au 16me siècle (Koninklyk besluit van den 20 january 1848.) fr. 1200 » 1846. 4 Juny. Popelaire de Terloo. Relation de ses Voyages (Koninklyk besluit van den 6 maert 1848) fr. 1500 » 1848. 20 January. Abbé Chavé. Lexicologie Indo-Européenne fr. 2000 » 1848. 4 February. Raoul. Vertaling in fransche verzen van de latynsche hekeldichters fr. 700 » 1848. 23 dito. Honry. Brochure op de volkplanting fr. 200 » 1848. 6 Maert. Heinsay. Aenmoediging voor zyne letterkundige werkzaemheden fr. 200 » 1848. 4 April. Gaucet. Aenmoediging voor zyne letterkundige werkzaemheden fr. 400 » 1848. 4 dito. Mevr. Ruelens. Aenmoediging voor hare letterkundige werkzaemheden fr. 500 » 1848. 14 dito. Gachard. Briefwisseling van Willem den Zwyger fr. 600 » 1848. 6 July. Tindemans. Mémoire sur l'origine des anciennes basiliques fr. 600 » 1848. 29 dito. Vasse. La Belgique par province fr. 500 » _____ Samen fr. 12400 » Hulpgelden aen Nederduitsche Letterkundigen. 1843. 12 January. Annales Antverpienses, door Mertens en Buschmann. 4e boekdeel (Dit is nog geen vlaemsch maer een latynsch werk). fr. 500 » 1847. 16 February. Snellaert. Histoire de la littérature flamande (Koninglyk besluit van den 12 mei 1848). fr. 500 » 1847. 8 Maert. Bormans. Commentarius op de oude legende van S.te Christina (Koninglyk besluit van den 20 maert 1848). fr. 900 » 1848. 26 January. Mertens en Torfs. Vlaemsche Geschiedenis van Antwerpen fr. 400 » 1848. 14 February. Van Kerckhoven. Letterkundige onderstand fr. 1000 » 1848. 23 Mei. Van Ryswyck. Letterkundige onderstand fr. 500 » _____ Samen fr. 3800 » Zoodat er op eene uitgegevene som van fr. 16,200, nog geen vierde aen de Vlaemsche Letterkunde is besteed, ofschoon het, zooals onze vroegere nummers bewyzen, het aen geene aenvragen tot onderstand van jonge letterkundigen heeft ontbroken; maer deze ontvingen ten antwoord dat er geene fondsen meer beschikbaer waren. Dergelyke daedzaken zeggen meer dan wydloopige redeneringen, en wy boeken zo om, by tyd en wyle, als een gewigtig punt van bezwaer te kunnen worden voorgedragen, overigens de verdienste der letterkundigen, zoo franco-belgische als vlaemsche, aen wie de hulpgelden zyn vergund geworden, buiten kyf latende. (Eendragt). - Het reglement van het Nederduitsch Taelverbond, vereeniging van al de maetschappyen ten doel hebbende de beoefening en bevordering der nederduitsche tael en letterkunde, is eindelyk aengenomen. In dit zeer belangryk stuk zien wy dat het Taelverbond van zin is, wanneer de geldelyke toestand het zal toelaten, pryskampen voor de verschillige vakken der letterkunde en wetenschappen uit te schryven. Ook zal er jaerlyks een vlaemsch feest plaets hebben en beurtelings zal dit gevierd worden in de drie hoofdsteden Antwerpen, Gent en Brussel, gelyktydig met de driejarige tentoonstelling van beeldende kunsten. In al de andere steden van vlaemsch België kunnen er nog door hetzelve {==361==} {>>pagina-aanduiding<<} feesten aengelegd worden. Zeggen hoeveel goeds het Nederduitsch Taelverbond kan stichten is onnoodig, immers, het zal de krachtigste middel zyn, welke de Vlamingen tot hier toe tot het vooruitzetten der vlaemsche beweging gebruikt hebben. Wy raden al de maetschappyen, die de handhaving der vlaemsche nationaliteit ten doel hebben, aen, van zich aen dit Taelverbond aen te voegen om aldus het hunne by te dragen tot de verheerlyking van ons duerbaer vaderland: Het jaerlyksche aendeel, door de onderscheidene maetschappyen by te dragen, is bepaeld op den volgenden voet: De letterkundige maetschappyen in de steden Brussel, Antwerpen en Gent fr. 30-00 De letterkundige maetschappyen in andere steden fr. 20-00 De tooneelgenootschappen in de steden fr. 10-00 De letter- en tooneelkundige maetschappyen in de dorpen, en alle andere genootschappen om 't even van welken aerd of waer zy bestaen fr. 6-00; - Het eerste feest van het Taelverbond zal dit jaer in Antwerpen plaets hebben. - De Gazette van Lokeren spreekt van een, in die stad bestaende, ontwerp ter oprigting eener openbare boekery, waer ieder, mits eene kleine bydrage, zyn leeslust zou kunnen voldoen. Zulke nuttige ontwerpen verdienen spoedige en geregelde uitvoering. - Een vlaemsch gezelschap, met kenspreuk: Hoop in toekomst, is te Lokeren bepaeldelyk ingerigt, en houdt zyne zittingen in het koffyhuis St. Eloi. Het bestuér van dit genootschap is samengesteld als volgt: E. Van Wichelen, Ch. Trouviez, E. Van den Bossche, commissarissen-voorzitters; A. Gossiaux, geheimschryver, en Jos. Collette, ontvanger-boekbewaerder. - De pryskampen door de rederykkamer: de Goudbloem te St.-Nikolaes uitgeschreven, hebben een ongeloofelyk getal mededingers uit al de streken van Vlaemsch Belgie uitgelokt. Niet min dan 76 geschrevene stukken zyn voor de onderscheidene vakken ingekomen en niet min dan 90 tooneelkunstenaers hebben naer de pryzen, voor de uitgalming uitgeschreven, medegedongen. - De uitslag dier pryskampen laten wy hier volgen. Dichtkunde, 1e Prys, aen den heer Aug. Van Acker, te Eecloo, met het lyrisch dichtstuk: Breydel. - 2e Prys, aen J.C. Martens, onderwyzer te Ronsele, met het dichtsuk: Jan Borluut. Opstellen tot deftige declamatie geschikt: 1e Prys, aen den heer Eduard Michels, lid des Vlaemschen Gezelschaps, te Gent, met opstel: Verlaten en veracht. - 2e Prys, aen den heer Willem Rogghé, lid des Vlaemschen Gezelschaps, te Gent, met: Breydel op den Groeninger Kouter. Opstellen, tot boertige declamatie geschikt: 1e Prys, aen den heer G.M. De Deyn, notaris te Ninove, met: De bekeerde republikeinsche schoenmaker. - 2o Prys, aen den heer C.J. Diericx, voorzitter der maetschappy: Jong en Leerzuchtig, te Antwerpen, met: Karel Dingemans. Declamatie. - Deftig vak, 1e klas: 1o Aug. Van Hoorebeke, van Zomergem; 2o Leopold Van de Water, van Brugge; 3o Josef Van Impe, van Ninove. - Eervolle melding, Johan Van Ryssel, van Antwerpen. 2e Klas. 1o J.B. Haest, van Antwerpen; 2o P. Delil, van Geraerdsbergen, 3o H. Serleys, van Sottegem, en F.A. Van Gyseghem, van Lokeren. Boertig vak. 1o Frans Moreels, van Antwerpen; 2o B. De Ruyter, van Brugge; 3o Victor Driessens, van Antwerpen. - Eervolle melding, J. Smit, van Brussel. Uit yverzucht. 1o Gustaef Van Loo, oud 10 jaren, van Gent; 2o Jan Gallet, oud 12 jaren, insgelyks van Gent, leerlingen van den yverigen onderwyzer Petyt, ter schole van den heer De Loose, te Gent. - De pryzen uit de twee tooneelpryskampen van Antwerpen zyn op de volgende wyze toegewezen: Die der maetschappy Jong en Leerzuchtig: Drama. 1e Prys. De koninklyke {==362==} {>>pagina-aanduiding<<} maetschappy van Rhetorica: Al bloeijende groeijende, te Ninove, met het treurspel: De dood van Cesar. - 2e Prys. De maetschappy: Broedermin en taelyver, te Gent, met: Zestien jaren of de Brandstichters. 3e Prys. De koninklyke maetschappy: De Fonteinisten, te Gent, met: De Lasteraer. Blyspel. 1e Prys. De maetschappy: Broedermin en taelyver, van Gent, met: Tony of de aenklagende eendvogel. 2e Prys. De maetschappy: Kunstliefde, van Brugge, met: De Revisieraed. Eene eervolle melding aen het knaepje in De dood van Rolla, door de Kruisbroeders, van Kortryk, uitgevoerd. Die der maetschappy van Rhetorika de Hoop: Drama of treurspel. 1e Prys: De maetschappy van Rhetorica van Geraerdsbergen: 2e De maetschappy van Rhetorica, gezegd Fonteinisten, van Gent; 3e De maetschappy Broedermin en Taelyver, van Gent. Blyspel. 1e Prys: Broedermin en taelyver, voornoemd; 2o De Fonteinisten, voornoemd. Pryzen voor de beste tooneelspelers: In het drama of treurspel: 1o De heer Schollaert, van Sotteghem; 2o De heer Ondereet, van Gent. - In het blyspel: 1o Niet toegewezen; 2o De heer Ondereet van Gent. Pryzen voor de beste tooneelliefhebsters: In het drama of treurspel: Mevrouw Mahi, van Brugge. In het blyspel: mevrouw Van Peene, van Gent. Prys voor doelmatige kleeding: De maetschappy: Broedermin en taelyver, - By koninklyk besluit van den 10 january, is het reglement goedgekeurd, door de klas der schoone kunsten by de koninklyke Akademie van België aengenomen, ter oprigting eener algemeene kas der Belgische kunstoefenaren, bestemd om aen hen en hunne huisgezinnen pensioenen en onderstanden te verzekeren. Schilders, beeldhouwers, graveurs, teekenaers, toonkunstenaers, bouw- en letterkundigen kunnen in deze kas deel nemen, die door een comité, samengesteld uit het bureel der klas van schoone kunsten by de koninklyke Akademie, zal bestuerd worden, waerby zes leden derzelfde klas, door haer benoemd, zullen kunnen worden gevoegd. De kas neemt pensioenen en tydelyke onderstanden ten haren laste. De pensioenen zyn uitsluitend voor de weduwen bestemd; maer mogen de twaelf honderd franken 's jaers niet overtreffen. De hertrouwende weduwe verliest haer regt. De onderstanden, aen weezen toegekend, nemen de benaming van opvoedings-beurzen aen, welke jaerlyks de vier honderd franken niet mogen overschryden, noch boven den ouderdom van achttien volle jaren voortduren. - De klas der wetenschappen by de koninklyke Akademie van kunsten, letteren en wetenschappen van België, heeft, voor den wedstryd van 1849, de volgende prysvragen uitgeschreven: 2o Het algemeen leerstelsel der seriën betoogen, inzonderheid onder het opzicht harer samentreffingen beschouwd. 2o Men vraegt een grondig onderzoek wegens den staet onzer kennissen over den regen en de byzondere oorzaken welke dit verschynsel wyzigen. 3o De beschryving te doen der fossilen van de gronden der tweede laeg in de provincie Luxemburg, en de nauwkeurige aenwyzing te geven van de plaetsen en rotsketenen waerin zy gevonden worden. 4o De beschryvende en vergelykende ontleding te geven van de placenta, in de onderscheidene orden der zoogdieren. Wedstryd van 1850. Onderscheidene oorden onzes lands bieden veenen en andere hedendaegsche gronden aen, welke overblyfselen van dieren bevatten; men vraegt eene omstandige beschryving dezer overblyfselen, mits byvoeging van overwegingen omtrent de betrekkingen der soorten, waertoe zy behoorden, met de thans levende en wegens de tydstippen, waerop men, in ons land, de uitdelging kan stellen van eenige soorlen, als de auweros, de beer, de castor, enz. De prys voor iedere dezer vragen zal eene gouden medalie zyn ter waerde van zes honderd franken. De verhandelingen moeten leesbaer geschreven zyn in het latyn, fransch of nederduitsch, en die des aenstaenden wedstryds zullen, vóor den 20 september 1849, vrachtvry, gezonden worden aen den heer Quetelet, vasten secretaris der Akademie, te Brussel. {==363==} {>>pagina-aanduiding<<} De Akademie vordert de grootste nauwkeurigheid in de aenhalingen; ten dien einde zullen de schryvers zorg hebben de uitgaven en bladzyden op te geven van de werken die zy zullen aenhalen. - De schryvers zullen hunnen naem niet op de werken stellen; maer wel eene kenspreuk, die zy op een gesloten briefje, hunnen naem en woonplaets inhoudende, zullen herhalen. Men zal geene andere dan handschriftelyke platen aennemen. Zy die zich, op welke wyze het ook zyn moge, zouden doen kennen, alsmede zy, wier verhandelingen na den bepaelden tyd zouden ingekomen zyn, zullen volstrekt uit den wedstryd worden gesloten. De Akademie vermeent den mededingeren te moeten herinneren dat zoodra de verhandelingen aen haer oordeel zyn onderworpen, dezelve in hare archieven worden nedergelegd, als haer eigendom geworden zynde, behoudens regt aen de belanghebbenden om er ten hunnen koste, afschriften te doen van nemen, indien zy het noodig oordeelen, mits zich ten dien einde tot den vasten secretaris te wenden. - De klas der letteren, hy de koninklyke Akademie, had, voor den wedstryd van 1849, zes vraegstukken voorgesteld, waervan er slechts drie beantwoord geweest zyn, namelyk 1o Over den staet der scholen tot de oprigting der universiteit van Leuven. Eene verhandeling; met kenspreuk: Homo qui erranli enz. Commissarissen: de heeren Baron De Reiffenberg, de kanonik De Ram en Lesbroussart. 2o Over de armoede in Vlaenderen, vyf verhandelingen, met kenspreuken: nr 1 Voor vaderland en vorst, nr 2 Aux grands maux les grands remèdes; nr 3 La pauvreté affecte un individu, nr 4 Le chemin le plus sûr est aussi le plus court, nr 5 Le travail et le commerce bien réorganisés peuvent seuls sauver les Flandres. - Commissarissen: de heeren Quetelet, De Decker en Carton. 3e Over de inrigting der regterlyke magt in Belgie sedert de daerstelling der gemeenten tot de troonbeklimming van Karel V: eene verhandeling, met kenspreuk; Seclae temporum. Commissarissen: de heeren Baron De Reiffenberg, Steur en Haus. Door de zelfde klas is, volgens de verslagen harer commissarissen, de heeren De Ram, Gachard en De Reiffenberg, voorgesteld op de half verheven beeldwerken des standsbeelds van Godfried van Bouillon, langs den eenen kant, de inneming van Jérusalem, en langs den anderen, de afkondiging der assisen te doen schetsen. - De twee bronzen platen op de voor- en achterzyde des voorstuks geplaetst, zouden iot inschryvingen bestemd zyn, waervan de eene, de vier eerste verzen van Tasso's verloste Jeruzalem, en de tweede, de byzonderste omstandigheden van het leven des Belgischen heids zou hervoorbrengen. Dit opschrift zou in de fransche en vlaemsche talen vervat zyn. Verschenen Werken. Te Gent, by H. Hoste: De vlaemsche Lionne, blyspel in drie bedryven, door K. Ondereet, bekroond in den letterkundigen kampstryd der koninglyke maetschappy van Rhetorica, gezegd: De Fonteinisten, te Gent, in het jaer 1848. - Dit stuk is door gemelde maetschappy voor de eerste mael, met veel byval, vertoond, den 21 January 1849. - Te Brugge, by Alf. Bogaert: Pieter Lanchals, of de opstand der Vlamingen, onder Maximiliaen van Oostenryk, historisch drama in vyf bedryven, door F. Carrein. - Aen dit stuk werd in den laetsten kampstryd der Fonteinisten, te Gent, eene vereerende melding toegekend. {==364==} {>>pagina-aanduiding<<} - By Daveluy: De vlaemsche kreet, en Een traen aen de voeten van Z.H. Pius IX; woorden van prof. De Jonghe, muziek van Lievens. - Te Brussel by J.J. Demanet: De voorstander des landbouws, vlaemsche uitgaef der Sentinelle des campagnes, verschynende twee mael ter week, tegen fr. 6-» 's jaers, 3-50 voor zes maenden, en fr. 2-» voor drie maenden, vrachtvry voor geheel het Ryk. - By Greuze is een nieuw tydschrift ten titel voerende: De Moedertaal, onder het bestuer der heeren Eekma en Dodd uitgekomen. Aengekondigde Werken. Te Brussel, by Eug.-Edw Stroobant: Om eerstdaegs van veertien tot veertien dagen te verschynen: 1o Anna, of de molenaer van oud-Turnhout, vervlaemscht tooneelspel met zang, in een bedryf, door Eug.-Edw. Stroobant, voorzitter der koninglyke maetschappy van Rhetorica: De Wyngaert, te Brussel. 2o De tooneelliefhebbers, of de pryskamp van uiterlyke welsprekendheid, oorspronkelyk blyspel met zang in een bedryf, door denzelfden.. - By de gebroeders Van Maldeghem: Cecilia, maendschrift voor kerkmuziek, door Evarist en K.J. Van Maldeghem. Jaergang 1849. Versierde uitgaef, in 12 afleveringen, van samen 120 bladz. 10 fr. 's jaers, voor Brussel, en fr. 11-50, franco, voor geheel België. - Te St-Nikolaes by Landrien-Fovel: Vaderlandsche gedichten en uitgalmingen, bekroonde en onbekroonde verdienstelyke lettervruchten, ingezonden ten plegtigen wedstryde van dicht- en letterkunde, door de aloude maetschappy: De Goudbloem, te St.-Nikolaes, met deelneming van 's lands bestier, beroepen op zondag 18, en maendag 19 february 1849, en door menigvuldige schryvers beantwoord. - Een schoon boekdeel in-12 - Prys: fr. 1-50. Na den 6 maert zal de inschryving op 2 fr. konten te staen. - De schryvers, die hunnen naem wenschen gedrukt te zien, moeten zich onverwyld aen den uitgever doen kennen - De boekhandelaer J.D. Sijbrandi, te Amsterdam, heeft een prospectus laten uitgaen, van: De Globe, keur van reisverhalen en merkwaardigheden van vreemde landen en volken. Onderhoudende en belangrijke lectuur voor den beschaafden stand. Bijeenverzameld door H. Picard. Negende Jaargang. Dit tydschrift beoogt den beschaefden stand eene onderhoudende, maer vooral ook eene belangryke en nuttige lectuer aen te bieden; het wenscht de kennis van de aerde en hare bewooners te bevorderen, door de mededeeling van eene keur van reisverhalen, beschryvingen, tafereelen, schetsen en byzonderheden van landen en volken, zonder zich in afgetrokkene en strikt wetenschappelyke nasporingen te verdiepen. Zoo hoopt de redactie de belangstelling te ondervinden van velen die gaerne ook iets anders lezen dan verdichte verhalen en romans. - Men schryft voor niet minder dan een geheelen jaergang in, die telkens zal bestaen uit twee deelen of twaelf afleveringen, geregeld op den 1e van iedere maend verschynende. Elke aflevering zal 5 vel of 80 blz. druks bevatten, terwyl by elken jaergang twee keurig gesteendrukte platen zullen gevoegd worden. De prys voor den geheelen jaergang is op zeven gulden en twintig centen bepaeld. Afzonderlyke nummers zullen zonder plaet à f. 0-80, en met eene plaet à f. 1-00 afgeleverd worden; zy die zulks mogten verkiezen zullen het maendwerk in deelen kunnen ontvangen; elk deel bestaet uit 30 vellen of 480 blz. druks, met twee platen. {==365==} {>>pagina-aanduiding<<} Willem de Gek door Hendrik Peeters. I. Den achttienden October van het jaer onzes Heeren 1455, was het groote vreugd en feest in de goede stad Mechelen. De straten, van af de Adegempoort tot aen de Veemarkt, waren met groene bladeren gestrooid en met denneboomkens beplant. Boven de vensters en de deuren hingen jaerschriften en verzen, omringd van liefelyke bloemenkransen die de zoetste geuren uitwasemden. Verhevene stellaedjes, zeer kostelyk met laken behangen en met de wapens van de staden van Filips-den-Goeden versierd, waren by de Groot-brugge, voor het Schepenhuis en op de Groote-Markt opgetimmerd, en de kamers van Rhetorika speelden daer vele fraeije Sinnespelen en Esbatementen; want dien dag, zegt een handschrift: quaem Filippus, de hertog van Bourgongnen, (geseyt) den Goeden weder tot Mechelen 1. Omtrent den middag kwam de vorst met zyn prachtig gevolg, langs de Adegempoort in de stad. Eenige wapenboden openden {==366==} {>>pagina-aanduiding<<} den stoet en bliezen, van poos tot poos, een togt op hunne blinkende bazuinen, waeraen de banier des hertogs hing. Daerna kwam Filips, die al de andere ridderen door zyne schitterende kleeding en het ryk getuig van zyn paerd overtrof. De vorst beminde de pracht uitermate. Zyn damastsatynen lyfrok stond styf van de kostelykste gesteenten; zyne schouders waren met een sneeuwwit hermelynbont bedekt, en eene karmozynroode fluweelen kaproen omvatte zyn vergrysden schedel. Eene zware gouden keting, waeraen het teeken des orders van het Gulden-Vlies vast was, hing op zyne borst. Men bemerkte byzonder den gordel, die zyn midden omsloot, en den buidel, die er aen vast was; beide schenen slechts een weefsel van diamanten. De zadel en de vederbos, die op den kop zyns hoogen dravers wapperde, waren met kleinooden bezet. Statig reed de hertog voort. Zyne gelaetstrekken waren niet schoon; zyne kleine blauwe oogen flikkerden boven een arendsneus en onder twee dikke, vooruitspringende wenkbrauwen; maer hy bezat eene hooge gestalte, eene edele houding en een gebiedend voorkomen. Met een minzamen blik bezag hy de burgers, die in de vensters lagen of op de daken geklommen waren, om den stoet voorby te zien trekken. Blyde kreten en luid handgeklap begroetten ten allen kanten den vorst: de menigte scheen dol van vreugde. Hier en daer was er echter wel een man, die, geleerder en wyzer dan het gemeene volk, in zyn hart een verwyt tegen den hertog voelde opwellen. Zeker was de regering van Filips een tydvak van roem en grootheid. Hy was de voorzichtigste en behendigste vorst zyner eeuw en zyn naem had zelfs in het Oosten geklonken. Maer het blazoen zyner grootheid was met vlekken en bloed besmet. Wat oorlogen ondernam hy niet om zyne heerschzucht te voldoen? Hy beroofde zyne familie om de grenzen zyner rykdommen en bezittingen uit te breiden. Henegauwen, Holland en Zeeland waren het erfdeel van zyne nicht, vrouw Jacoba van Beijeren; om zynen scepter over gansch Braband te zwaeijen, had hy de graven van Nevers en van Stampes, zyne kozynen, hun deel in de erfenis ontnomen; zyne regten op Luxemburg hoorden hem {==367==} {>>pagina-aanduiding<<} toe door een testament dat hy met list van zyne moei, vrouw Elisabeth van Gorlitz, had verkregen en om zyn gezag in Holland te doen groeijen, had hy dit land met stroomen bloeds moeten begieten. Zyne eer was ketelachtig; wanneer hem dacht dat iets haer aenraekte, dan borst zyne woede los. De privilegiën zyner onderdanen waren niet heilig voor zyn onwrikbaren wil, die eindelyk de oude, en met bloed gewonnene vryheden der goede steden van Vlaenderen had vergruisd. Niettemin beminde hem de menigte: hy gaf haer schitterende feesten om haer de privilegiën te doen vergeten; zyne magt, zyn roem en zyne rykdommen hadden haer de oogen begoocheld en hy wist ze zich, door zyne behendige handelwyze, aen te kleven. De armste zyner onderdanen vond zoo gemakkelyk toegang tot hem als de edelste zyner ridderen, en hy scheen al de klagten met de grootste welwillendheid te aenhooren. Hy maekte zich gemeen met het volk. Werd er in de stad, waer hy zich bevond, door eene Gilde een feest gegeven, hy vereerde het telkens met zyne tegenwoordigheid en hy toonde er zich altoos vrolyke gezel. Dit was genoeg om het hart der menigte te winnen. Misschien was de vrees, welke men voor het toekomende gevoelde, ook eene reden dier liefde voor den vorst; men kende reeds den hoogmoed en de hardnekkigheid van Karel-den-Stouten, die Filips opvolgen zou. Naest den hertog reed zyne gemalin, Isabella van Portugael, op eene hakkeny, welker optuiging niet min kostbaer was dan die des dravers van Filips. De hertogin droeg een gouden-lakenen bovenkleed, dat op de borst open was en een keurslyf van wit fluweel met zilveren nestels liet zien. De boorden waren met hermelyn afgezet en zoodanig met edele gesteenten bezaeid, dat het schemerend oog er den hevigen glans niet van kon verdragen. Een slot van diamanten neep om haer midden een wit satynen gordel vast en kostbare ringen omvatteden haren arm. Onder uit het bovenkleed stroomden de breede plooijen van eenen blauw satynen rok, die, tot op den grond dalend, hare langpuntige schoenen bedekte en by de minste beweging kraekte. Isabella {==368==} {>>pagina-aanduiding<<} bezag het joelend volk met minzaemheid en de glimlach, die hare lippen plooide, liet verstaen hoe aengenaem haer de blydschap der burgers was. De hertog werd gevolgd, volgens het handschrift, door Jan van Bourgongnen, Mer Adolf van Cleef, de grave van Stampes, de heere van Ravesteyn ende andere edele ende ghequalifierde personagien. Deze waren allen prachtig uitgedoscht. Dan, tusschen eenen hoop paedjes en hofjuffers kwamen de twee gekken van Filips. Beide waren in hemelschblauwe zyde gekleed. De eene was nog jong en liet aen zyne tong geen oogwenk rust: hy zocht, door zyne kwinkslagen op dezen of genen uit de burgers, den lach zyner omringers te winnen. De andere, op wiens hoofd de winter des levens reeds zyn sneeuw begon te werpen, bragt integendeel schier geen enkel woord uit: de ouderdom had hem die radheid in het spreken, die den jongen kenmerkte, reeds ontnomen; doch telkens dat Willem iets zegde, was er meer geestigheid in een zyner woorden dan in al die van zyn gezel te samen. Op zyn aenzicht lag naest den trek van slimheid de uitdrukking van diepen ernst. De stoet, die door wachten te paerd, gesloten werd, kwam allengskens op de Groote-Markt voor den Beijaert 1, onder het geroep des volks: leve de hertog! leve de hertogin! Daer, voor een schoon tooneel, waer de ambachten en gilden om geschaerd stonden, wachtten de wethouders om Filips en Isabella den welkomsgroet aen te bieden. De vorst antwoordde aen het magistraet met hoffelykheid en welwillendheid, en beloofde alles te doen wat hem mogelyk was, ter welvaert van zyne goede stad Mechelen. Dan weder te paerd gestegen, trok hy met zyn gevolg naer zyn hof op de Veemarkt, onder den aenhoudenden roep: leve de hertog! leve de hertogin! Wanneer hy in zyn hof gekomen was, gaf hy een teeken aen zyn ouderen gek en deze naderde terstond. Filips fluisterde hem: {==369==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ik moet nu terstond op een middagmael zyn, dat het magistraet my aenbiedt. Willem, blyf gy hier; als ik terugkeer, zal ik u laten roepen: ik moet u spreken. II. De hemel begunstigde waerlyk het feest; want een overschoon najaersweêr lachte de stad toe. De zon begon reeds zachtjes ter kimme te dalen; kleine gewaterde wolken, die haer rood licht met goud borduerde, zweefden in het breede luchtruim en schenen zoo veel lieve bloemen op een blauw fluweelen tapyt. Prachtig was de stad op dit oogenblik verlicht. De puntvormige torens en de margelsteenen naelden, die de menigvuldige kloosters, kerken en kapellen bekroonden, waren met purper besprenkeld, en op het geschilderd glaswerk der gothische vensters wemelde, met tooverachtige glansen, de wederschyn der gloeijende westerkim, terwyl het oudergedeelte der gevels reeds duister en vael werd. De ambachtsgezellen stroomden met hoopen door de straten en over de openbare plaetsen. Luide, blyde kreten bonsden tegen de bruine gevels en stegen met het woelig geruisch der menigte omhoog. Het was alom een gejoel en gejuich, zoo schaterend dat het als een brommende donder boven de stad hing; doch tevens zoo aengenaem dat het nieuwe blydschap in aller harten opwekte. Terwyl sommige burgers de vertooning van het leven van Sint-Rombaut, door de vrye kamer van Rhetorike, de Peoen, gegeven, bywoonden en andere de zinnebeelden bewonderden, welke men op verscheidene plaetsen had opgerigt, schenen de bewooners van een huisken op de Zoutwerf in de algemeene vreugde niet te deelen. Die woon was klein, daer zy slechts uit twee benedenplaetsen en een zolder bestond, doch ze getuigde van eene zekere welvaert. De voorkamer scheen verminderd door den steilen trap {==370==} {>>pagina-aanduiding<<} en de breede schouw, die met een donkeren mantel versierd was. Op den muer hing naest een eikenhouten bed, op wiens sponden de gordynen met blauwe bloemen zoo zedig vielen, een ivooren Christusbeeld, wiens treurig en helder hoofd zich tusschen een palmtak verloor on die, even als de lelie hare wortels in de beek, zyne voeten in een zilveren wywatervat baedde. Hier en daer hing eene schoone, geschilderde print en op den vooruitspringenden schoorsteen glinsterden, als zilver en goud, tinnen schotels en koperen plateelen. De eikenhouten stoelen en tafel waren zeer eenvoudig, doch zoo wit geschuerd dat zy van zuiverheid blonken. Dit huisken werd bewoond door eene vrouw en haren eenigen zoon. Men kon gemakkelyk zien dat de moeder, wanneer zy jonger was, overschoon moest zyn geweest. Hare trekken waren zacht en helder; kalmte en goedheid lagen op haer aengezicht verspreid. Haer geluk bestond in de liefde, welke haer kind haer toedroeg, en in zyne werkzaemheid; zy was eene goede, teedere moeder: hare genegenheid tot haren zoon was eene zelfsverloochening; al hare gedachten, al de vurigste wenschen van haer beminnend hart waren voor hem. Geene bede stortte zy tot God, of te midden der stilsuisende woorden lispelde zy herhaelde malen den naem van haer kind. Zy zat by het venster te spinnen en van tyd tot tyd wierp zy een blik op haren zoon, die aen de tafel arbeidde. Karel was een schoone jongeling; zyne inbeelding was frisch en rein als een lentemorgen; zyne gelaetstrekken waren teêr en zacht, maer onder welafgeteekende wenkbrauwen blonken zyne groote bruine oogen van kracht en vuer; zwarte lokken, zoo fyn en zoo blinkend als zyde, vielen in losse krullen in zynen hals. Hy arbeidde langzaem aen het schilderen van eene print in eenen missael. Het scheen dat het werk niet aen zynen wensch beantwoordde; trouwens, hy legde eensklaps penseel en verwen op de tafel en zyn hoofd viel mistroostig tegen de kap van zynen stoel. - Het zal dan nooit zyn, gelyk ik het wil, - zuchtte hy. De moeder, die dit bemerkt had, sprak hem zacht: {==371==} {>>pagina-aanduiding<<} - Karel, gy ziet het wel: het werken gaet heden niet. Ge moest mynen raed gevolgd hebben. De vreugdekreten der menigte zyn te luidruchtig dan dat zy u niet zouden stooren, en het werk is immers toch zoo haestig niet. Gy haddet beter gedaen, waert gy, even als de andere burgers, naer de schoone versieringen der stad gaen zien: men moet zich van tyd tot tyd wat vermaken, dan gaet de arbeid eens zoo goed. - Moeder, - antwoordde de jongeling met eene zucht, - ik had dezen morgen de heilige Maegd zoo lief in myn gedacht, dat ik vreesde ze uit myne inbeelding te verliezen. Ik wilde ze daerom terstond afschilderen; en toch is myn werk niet gelukt. Vrouw Scheppers stond van voor haer spinnewiel op en ging aen de tafel by den jongeling. Zy schoof den missael wat digter by zich, bezag de print een weinig en vroeg, terwyl zy haren zoon met verwondering aenstaerde: - Wat, niet gelukt? Is die heilige Maegd niet wel geschilderd? Karel, gy hebt nog nooit zulke lieve print gemaekt; ik ben zeker dat de eerwaerde paters uit het Minderbroêrsklooster u het zelfde zullen zeggen. Zie eens hoe schoon die mantel valt; en men zou zeggen dat de engel, die de heilige boodschap aen de Lieve Vrouw brengt, gaet spreken; zoo levendig staet hy daer. - Het is mogelyk, moeder; het staet my toch zoo niet aen. Ik zal het veranderen. - Wel, doe het dan morgen, - hervatte de vrouw, - nu wordt het reeds te donker. Doch ik zou alles laten gelyk het is. Nooit werd de heilige Maegd zoo afgebeeld. De jongeling nam verwen, penseelen en missael van de tafel en legde alles zorgvuldig in eene kast. Hy zuchtte intusschen: - Begga is toch schooner! Vrouw Scheppers had eene aerden lamp aengestoken en begon het avondmael te bereiden. Karel had zich by het venster geplaetst. Hy bleef er lang beweegloos, met het hoofd een weinig op de borst gebogen zitten, en scheen in diepe en droevige overwegingen gedompeld. Ten laetste mompelde hy: {==372==} {>>pagina-aanduiding<<} - Kon ik slechts zeggen dat ik haer voor de oogen der wereld mag beminnen. Terwyl hy deze woorden stil uitbragt, als vreesde hy door zich zelven verraden te worden, schudde hy pynlyk het hoofd; maer hy stond regt en hernam: - Inderdaed, ik ben zinneloos. Haer vader zal nooit de toestemming willen geven..... Zy eene edele jonkvrouw en ik!...... Wat ik vraeg is onmogelyk. Hy begon door de kamer te wandelen en het was gemakkelyk te bemerken dat hy moeite deed om uit zynen geest een denkbeeld te bannen, dat hem met kwellende aenhoudendheid bleef beheerschen. Doch zyne poogingen waren vruchteloos, en eindelyk zette hy eene kaproen van bruin laken op zyn hoofd en ontsloot hy de straetdeur, met de woorden: - Moeder, ik ga eens eventjes op de Groot-brugge en voor Roodenburg op de Vischmarkt 1 zien. Hy meende dat het woelen der menigte het gedacht zou afgeweerd hebben; maer de straten schenen op dit oogenblik eenzaem. Het weder, dat den ganschen dag zoo helder was geweest, was veranderd. Een dikke neveldamp had den avond veel vroeger dan naer gewoonte doen vallen; het was reeds stikdonker, en een fyne, indringende regen zeeg neder. De burgers waren byna allen in hunne woon teruggekeerd. De jongeling kwam dus terstond by zyne moeder weder en het avondmael begon. Zoo lang het duerde bragt hy geen enkel woord uit dan toen vrouw Scheppers hem vroeg: - Karel, gy eet of spreekt niet? Denkt gy nog altoos op uwe print? - Op myne print? - antwoordde hy, alsof hy uit een slaep wakker schoot. - Neen, in het geheel niet. - Ik weet niet, maer gy schynt my zoo droef; wat is er? Is er u iets overkomen dat u mogelyk pyn doet? My dunkt, dat gy sedert eenigen tyd steeds in mymeringen verzonken zyt; wat kwelt u? {==373==} {>>pagina-aanduiding<<} Karel aerzelde in den beginne te antwoorden; doch hy sprak: - Niets, moeder; waerlyk er kwelt my niets. En wederom heerschte er in de kleine kamer eene doodsche stilte. De vrouw ging voort met het avondmael te nemen en de jongeling zonk allengskens in gedachten; hy liet zyn mes tusschen de vingeren spelen, terwyl zyne oogen strak voor zich staerden. - Zie, Karel, gy droomt weêr, - hernam de moeder, wanneer zy met eten gedaen had. - Houd u met geene droomen bezig; zy worden zoo zeldzaem in het leven verwezenlykt. De zoon sprong sidderend op en zuchtte by zichzelven: - Gy hebt gelyk; en de myne zyn van die, welke nooit verwezenlykt worden. Hy bleef een oogwenk roerloos staen, als hadden zyne eigene woorden hem versteend. Dan wierp hy zich een kleinen mantel om de welgeschapene gestalte, zette zyne bruine kaproen op, stak een dolk tusschen zyn wambuis en sprak in het henengaen: - Moeder, ik ga nog een weinig uit; ik zal spoedig terugkeeren. Karel verliet zyn huis en sloeg den Langen Brul in. De nevel hing zoo dik in de straten, dat men op een afstand van dry voet niemand voorby zich zag gaen. Als Karel by de Botermarkt gekomen was, liep hy schier iemand op het lyf. Deze bleef staen en sprak barsch: - Wees dan voorzichtig! De jongeling wendde zich wat ter zyde en vervoorderde droomend zynen weg over de Botermarkt. De andere keerde zich om en sprak by zichzelven met een wreeden grimlach: - Ha! ha! Karel Scheppers, gy zyt het! Ik had u niet herkend. Gy gaet zeker weêr naer uwe geliefde Begga Scoonjans...... Het zal de laetste mael zyn. Hy trok zynen fluweelen mantel digter toe en sloeg het Schaelstraetje in. {==374==} {>>pagina-aanduiding<<} III. In het jaer 1455 stond er nog in de Bleekstraet eene adelyke wooning, die de verwoestende hand des vervals reeds had aengevat. Dit huis was het verblyf der familie Scoonjans, die slechts uit twee persoonen was samengesteld: ridder Arnold en zyne beminde dochter Begga. Arnold was in zyne jonkheid zeer ryk geweest, doch hy had zich met drift aen het spel overgeleverd, en de kans was hem steeds ongunstig geweest; hy had schier alles verloren en buiten zyn steen en eenige landen bezat hy weinig meer dan een geslachtboom, waermede hy eene gansche zael kon behangen en een hoop perkamenten, om zyn edeldom aen wie het ook wezen mogt te bewyzen. Als de oproer, die de Gentenaren in 1448 tegen hunnen hertog maekten, losbrak, had mynheer Filips-de-Goede al zyne edelen en goedwillige onderdanen ter heirvaert ontboden. Arnold had terstond dien roep beantwoord. Sints dien tyd had hy het beleg van Audenaerde, het gevecht by Lokeren en Gent, de inneming van Schendelbeke en den slag by Gaveren bygewoond. Al deze veldtogten hadden hem belet zyne dochter dikwils te komen bezoeken; ook leefde Begga in de afgetrokkenste eenzaemheid, in het gezelschap van eenen ouden knecht, een braven man, die gaerne bruin bier dronk en niets beter verlangde dan het hoofd met geene zorgen gemeubeld te hebben, en van zyne vrouw, de zestigjarige Catharina, die nooit iets anders geleerd had dan blindelings te gehoorzamen en hare meesteresse, welke zy opgebragt had, te eerbiedigen en te beminnen. Op het oogenblik dat Karel ten zynent ophield aen zyne print te schilderen, lag Catharina's man in eene achterplaets, naest een geledigden pot, met het hoofd op de tafel, te slapen, en zat de oude vrouw met Begga in eene voorzael, waer de bruingewordene muertapyten door het bleeke licht eener koperen lamp bestraeld werden. Catharina breide aen eene wollen kous voor haren Pieter; zy voegde {==375==} {>>pagina-aanduiding<<} traeg steek by steek, zonder een stond hoofd of schouders te bewegen. De dienstmaegd was tamelyk lang; haer gelaet was bleek, ernstig en kalm. Begga was een allerliefste meisje van achttien jaren. Hare lippen waren zoo fyn en zoo blozend als een roozenblaedje en hare zachtdryvende oogen schenen uit azuer gesneden. Lange, blonde lokken, die als een mengsel van gouden en zilveren draedjes nedervielen, omringden haer rond en frisch aengezicht; en, terwyl edelheid zich in hare gansche houding verried, lag op haer gelaet een wasem van stille mymering. In dit lief en rank lichaem woonde eene warme ziel, die, by gelegenheid, al de kracht des hartstogts uitdrukken kon. De jonkvrouw zat treurig en mymerend voor een tapyt, waerop hare fyne vingeren, zoo wit als marmer, de schoonste bloemen borduerden. Catharina hield zich altyd roerloos en styf op haren stoel en wachtte met eerbiedvolle stilzwygendheid, dat Begga haer het woord zou toegestuerd hebben. Doch het meisje scheen te treurig om in langen een gesprek aen te knoopen. Niettemin sprak zy eindelyk, alsof zy de noodzakelykheid gevoelde van hare droevige gewaerwordingen mede te deelen: - Ach, Catharina, wat heb ik het hart bitter benepen! Buiten hangt de nevel als een looden baerkleed op de aerde neder, en het schynt my alsof dit een ongeluk moest voorspellen; nooit nog scheen my alles hier zoo droef als heden, en uwe aenhoudende stilzwygendheid maekt my nog banger. Gy zyt zoo droef als dit steen zelf. - Het is mogelyk, jonkvrouw; maer kan het anders? - vroeg Catharina langzaem en pynlyk, terwyl zy hare handen op haren schoot liet zakken. - Kan het anders? - herhaelde zy. - Dit steen bewoon ik sints myne jonkheid. Toen prykte het fier met zyne tinnen; toen blonken deze zalen van pracht en rykdom; thans huist er byna armoede in; hier dansten edele jongelingen en schoone vrouwen, hier wedergalmden lieve stemmen, en wat blyft er heden nog? De vragen van een meisje, de antwoorden van eene oude dienstmaegd en het gesnor van een slapenden gryzaerd. En gy wilt dat ik niet droef zy! {==376==} {>>pagina-aanduiding<<} Zy zuchtte zwaer en begon weder traeg steek op steek aen hare kous te breijen. Begga's hoofd zonk zachtjes op haren boezem, terwyl eene stille droefgeestigheid haer albastenblank voorhoofd overtrok. Na eenige oogenblikken zwygens, hernam zy met een gemaekten lach: - Catharina, ik vraeg u troost en ik zie dat ik zelve u troost moet geven. De eenzaemheid, waerin wy leven, zet waerlyk uw hoofd op hol. Myn vader heeft schier al zyne schatten verloren; wy kunnen de pracht van voorheen niet meer voeren; dit is eene ramp, welke niet af te weeren is. Doch waerom u dit ongeluk altoos voor de oogen roepen? - Het likteeken doet onwillens op de wonde denken, Begga. - Zoudt gy myn vader verwyten willen doen over zyn vorig..... - Het is de pligt niet van de onderdanigste dienaresse de daden haers meesters te laken, - antwoordde de oude plegtig. De jonkvrouw verliet het tapyt waeraen zy borduerde, kwam by Catharina en zegde haer treurig: - Ik weet, lieve, dat gy geen enkel hard woord tegen mynen vader zult zeggen; daerom zyt gy hem te zeer aengekleefd en bemint gy hem te veel. En nogtans is u zyne handelwyze soms pynlyk; gy hebt het my gisteren avond laten hooren. De vergetelheid, waerin hy ons schynt te laten, smart u. Het is meer dan een jaer dat ik hem den vaderkus op myn voorhoofd niet voelde drukken; het is reeds zes maenden dat wy geenen brief van hem meer ontvingen. Gy dacht dat hy den hertog naer onze stad zou vergezeld hebben, en toch is onze hoop teleurgesteld! - Ridder Arnold verlangt gewis niets meer dan zyn kind aen zyn hart te mogen prangen, en het zal wel tegen zynen wil zyn dat hy van ons verwyderd moet blyven. Misschien zullen hem nog gewigtige zaken in Bourgondië houden, waer hy verleden jaer mynheer Filips volgde. Wel is waer, - ging de oude opstaende met zachte stemme voort, - uw edele vader is heden met onzen goeden hertog niet ter stede gekomen; doch mynheer Filips blyft eenigen tyd hier; misschien zal ridder Arnold nog een dag of twee vertoeven; maer zyne lange afwezigheid moet u zeggen dat gy hem dra zult wederzien. {==377==} {>>pagina-aanduiding<<} - Catharina, o ik verlang zyne wederkomst zoo vurig, - antwoordde Begga en liet haer hoofd op den schouder der oude vallen, - en toch..... - Wat is het, jonkvrouw? Deze hief langzaem het hoofd weder op en een warme traen glinsterde in hare blauwe oogen. Zy zuchtte pynlyk en smeekend: - Catharina! - Wat hebt gy? Gy weent? - riep de dienstmaegd met medelyden en verbaesdheid. Een hooge blos kleurde op eens de wangen van Begga; zy verborg haer aengezicht met beide handen: - Ik verlang vurig de terugkomst myns vaders en toch vrees ik haer zoo zeer als ik ze verlang. - Gy vreest haer? - vroeg de oude met doffe stem. - Het is waer, gy hebt reden..... - Catharina! - en Begga wierp zich met open armen om haren hals. - Catharina! verlaet, verlaet my niet! - Ik u verlaten, jonkvrouw?..... Wat zegt gy? - Gy bemint my nog, Catharina? - riep de jonkvrouw met verrukking. - Begga, is het myn pligt niet? ik bemin u eeuwig, jonkvrouw, en het is myne liefde voor u die my beven doet. - Myn vader is toch goedhartig. - Maer hy is trotsch op zyn edeldom, - antwoordde de oude somber. - Catharina, heeft Karel geene edele ziel?..... - Inderdaed, maer gy hebt niet wel gedaen met hem in uw steen te laten treden, want...... Begga viel moedeloos in een zetel en zuchtte: - Moest ik dan ondankbaer worden? De dienstmaegd hief de hand plegtig omhoog en sprak: - Het moest hem eene groote eer zyn, het leven eener edele maegd te kunnen redden. - Is de dankbaerheid dan alleen eene deugd voor het gemeene volk? Is een ydele titel dan genoeg om ons aen dien pligt te onttrekken? {==378==} {>>pagina-aanduiding<<} - Het is niet juist dat, wat ik wil zeggen; want de dankbaerheid is een der schoonste sieraden, die den roem van uwe voorouders omglansen; maer gy hadt dien jongeling niet in uw huis mogen laten komen; trouwens, daeruit sproot iets, dat my thans niet alleen, maer tevens u doet sidderen. - En is Karel myner liefde onwaerdig? Hy sprak altoos zoo lief..... zoo zoet..... gy aenhoordet hem met belang; gy zelve bemindet hem. - Doe my daerop niet denken, ik heb mogelyk eene misdaed begaen. Ja, Karel is goed en deugdzaem; maer hy is onedel en wat erger is, hy is een bastaerd! - Is dit zyne schuld? Is een kind pligtig omdat zyne ouders misdadig waren? - Zeg eens, Begga, ware het niet beter geweest, dat gy jonkheer van Muysene tot minnaer hadt genomen? - Catharina! - riep Begga met afschrik, - dien hadde ik nooit kunnen beminnen; hy is trotsch, hy schynt my boosaerdig. - Hy is toch een ryk en edel ridder. Begga liet haer hoofd op hare hand vallen en riep wanhopend: - Waerom laekt gy myne liefde slechts vandaeg? Nooit nog hebt gy er my het minste verwyt over gedaen? - Ik u iets verwyten, jonkvrouw? Ik!... Gy hebt Karel Scheppers de toelating gegeven in uw steen te komen; gy bemint hem. Gy waert meesteresse en ik had slechts te gehoorzamen. Maer heden dat ge my myn gedacht vraegt, is het my een bevel u myne vrees te laten kennen. Uw vader, hoe goed zyn hart ook zy, zal nooit toestemmen in een huwelyk tusschen u en eenen bastaerd. Begga begon zoo hevig te weenen dat de zuchten haer in de keel verkropten. De oude dienstmaegd, meenende dat hare woorden die tranen aen hare meesteresse onttrokken, viel op de knieën voor haer en begon zelve te schreijen en Begga vergiffenis af te smeeken. Men hoorde een tyd lang in de zael niets dan het versmoord gesnik der twee vrouwen, waeraen zich soms de afgebrokene uitroepingen kwamen mengen van: {==379==} {>>pagina-aanduiding<<} - Myn vader wil dan myn geluk niet! - Begga, Begga, vergeef het my dat ik u zoo deed lyden; ik heb het niet gewild! Op dit oogenblik lag Karel Scheppers tegen het venster der voorzael, buiten op de straet, te luisteren. Als hy zyne moeder verliet, was het om zich naer het steen van ridder Scoonjans te begeven, waer eene uitroeping van Begga, zyne ooren had getroffen, toen hy by het venster kwam. De nieuwsgierigheid van den minnaer hield hem staen en hy legde het hoofd tegen de koude margelsteenen om den gloed, die er in brandde, te verkoelen. Zyne oogen straelden in de duisterheid een somber vuer uit, alsof de wanhoop in zynen boezem woonde en zyne handen wrongen zich stuiptrekkend in een. Hy had alles afgeluisterd..... Tot heden was hem de liefde van Begga het opperste geluk geweest; maer eene schrikkelyke toekomst, welke de eigenliefde en de hoogmoed van dit geluk, voor de oogen zyner ziel tot nu hadden verborgen, vertoonde zich eensklaps voor zynen geest. Meer dan eens was Karel tot by de poort genaderd om ze onder den klopper te doen wedergalmen; doch telkens deed moedeloosheid of nieuwsgierigheid zynen arm nedervallen en ging hy met het hoofd terug tegen het venster liggen. Eindelyk, als het nokkend geween van Begga tot zyne ooren drong, wilde hy driftig naer de poort loopen; maer hy deinsde verschrikt achteruit. Hy had zich zoo verre vergeten, de pynlyke gedachten martelden zoo zeer zynen geest, dat hy het getrap van twee paerden niet had gehoord, die voor de deur bleven staen. Eene koude rilling liep over zyn gansch lichaem; want te midden der woordenwisseling van de twee ruiters hoorde hy den naem van Arnold Scoonjans noemen, en het was inderdaed de vader van Begga die met zynen schildknaep aengekomen was. Karel dacht magteloos ten gronde te zinken. Wanneer de vrouwen het getrappel der paerden voor haer steen hoorden ophouden, sprongen zy verschrikt regt en riepen: - Mogelyk myn vader! - Mogelyk mynheer Arnold! {==380==} {>>pagina-aanduiding<<} - Begga, - sprak de dienstmaegd snel en bevend, - tracht toch dat men niets bemerke. - Catharina, - vroeg de jonkvrouw smeekend en ontsteld, - zult gy zwygen? - Een verzoek van u is my een bevel. Maer ik bid u, dat uw edele vader toch niet zie dat gy geweend hebt. - Ga openen, lieve; ik zal hem met een lach op de lippen ontvangen. Catharina wekte eerst haren man, die nog altoos in de achterplaets te ronken lag, en ging dan langzaem de straetpoort openen. De twee ruiters reden binnen en stegen van hunne paerden, die Pieter in den stal leidde. Weldra lag Begga in de armen van haren vader en betoonde hare kindermin met herhaelde en liefdevolle kussen. IV. De persoon, welken Karel by de Botermarkt schier op het lyf was geloopen, was van middelbare gestalte; zyn statige maer gemaekte tred en zyne kleeding lieten terstond een wethouder in hem raden; en waerlyk het was jonker Jan van Muysene, schout van Mechelen. Wanneer hy in het midden van het Schaelstraetje gekomen was, klopte hy zachtjes aen de deur van een vervallen huisken. Er werd terstond geopend, en de schout trad binnen met: - Ha! ha! ik vind u gelukkiglyk t'huis! - God..... jonker..... gy..... wat! - was het antwoord. - Waerom beeft en verbleekt ge zoo, Marten? - Het is..... zie..... edele heer..... ik verwachtte niet..... - Het is goed. Kan ik u zonder getuigen spreken? - Ik bewoon dit huisken alleen. De man tot wien de schout deze vragen stuerde, had iets terugstootends in het aengezicht; zyn voorhoofd was klein en {==381==} {>>pagina-aanduiding<<} vernepen en gansch met zyn verward hair bedekt; zyne kaeksbeenderen waren dik en vooruitspringend; rosachtige wenkbrauwen, met lange gryze pylen doormengd, vielen hem zwaer op de kleine groenachtige oogen, en de achterkop hing hem als eene dikke knods op den korten nek. Ook werd hy om dit gebrek in de wandeling met den bynaem van Marten Dikbol gedoopt. Volgens zyne ouders noemde hy zich Marten Thys. Op zyn gelaet lag eene sprekende uitdrukking van koude wreedheid of grove domheid. In de stad, ofschoon men hem geene gegronde verwyting kon doen, werd hy nergens met een goed oog aenzien en niemand kon begrypen dat een kerel die byna nooit werkte, zoo vet leven kon en geld genoeg had om eeuwig te drinken. Het huisken, dat Marten bewoonde, was klein en smeerig. In eenen hoek stond een bed van eenige aeneengeslagene planken gemaekt en met stroo gevuld. De overige meubelen waren twee zware stoelen en eene zwarte tafel, waerop een pot stond, dien Thys geledigd had. Jan van Muysene had met tegenzin op een der twee vuile stoelen plaets genomen en begon op lossen toon: - Ik meende u niet t'huis te vinden, Marten; het verwondert my sterk dat gy met zulk een groot feest geene pint in de eene of andere kroeg zyt gaen drinken. Thys, die by de komst des schouts verbleekt was, en niet zonder reden, werd door den gemeenzamen toon van zyn bezoeker wat meer op zyn gemak gesteld en antwoordde: - Ja, edele heer, dat is zoo, dat is zoo. Als er geen werk is, dan is er geen geld, en zonder geld kan men niet drinken; dat weet ge toch wel. - Maer men zal u immers wel borgen? Men doet het wel voor andere werklieden. - Ja, heer schout.... ja.... maer, dat is dat men.... - Weinig betrouwen in u heeft? - viel hem de jonker met eenen grimlach in de woorden. - En toch niet zonder reden, geloof ik; want, al weet het volk u juist niets te verwyten, ge moet toch bekennen dat uwe hand niet zuiver is. {==382==} {>>pagina-aanduiding<<} - Wat wilt gy daermeê beteekenen? - vroeg Dikbol, met gemaekte verwondering. - Gy weet dit zoo wel als ik, Marten. - Edele heer, ge moogt my gelooven, ik versta u niet. - Hoe! durft ge my zulks afstryden, my, die zelfs het verborgenste, wat in de stad omgaet, ken? Hoor eens, Marten, - ging de jonker langzaem en nadrukkelyk voort, terwyl hy met den linker arm op de tafel leunde en Thys met een schuinschen blik gadesloeg, - zeg my eens wie over dry maenden, 's nachts, by den huidevetter Bernaerts, eene beurs geld gestolen heeft. Dikbol zat een oogwenk verslagen; maer hy antwoordde met neêrgeslagen blik, als kon hy den onderzoekenden oogslag des schouts niet verdragen: - Edele heer, dat weet ik niet. - Marten, wie heeft over eene week of vyf, by jonker Wauter de Adegem twee zilveren drinkbokalen gestolen en ze daerna aen eenen jood uit Holland verkocht? - Maer, heer, hoe kan ik dit weten? - Marten, - ging van Muysene altoos langzaem voort en bezag Thys steeds met schuinschen blik, - wie heeft over tien dagen, op de heirbaen naer Brussel, een man vermoord om hem zyn geld te ontnemen? By deze laetste woorden ontroerde Dikbol hevig, en met moeite kon hy zeggen: - Wie?..... Wie?..... God! maer hoe kan ik dat toch weten, heer schout? - Gy weet het niet? - vroeg van Muysene opstaende en van onder zynen mantel, een grooten dolk halende; - welnu, wat zal u die dagge, met uwen naem op, zeggen? Gy kent ze wel; zy heeft u verraden. Op het oogenblik dat gy het lyk in den kant wildet werpen, is zy u ontvallen. Ik zelf heb haer opgeraept. Marten Dikbol zat als versteend op zynen stoel, zoo roerloos en verstomd werd hy by het herkennen zyner dagge. Ten laetste wilde hy eenige woorden stamelen, maer de jonker liet er hem den tyd niet toe en herhaelde: {==383==} {>>pagina-aanduiding<<} - Gy ziet dat ik alles weet; gy ziet dat ik u sedert lang eene plaets op het galgenveld had kunnen bezorgen; doch ik had medelyden met u en ik dacht dat gy niet ondankbaer zoudt zyn jegens my. - Heer schout, heer schout...... - Ust! - ging van Muysene voort, - zyt gy bereid alles, wat ik vraeg, voor my te doen? - Alles, alles, heer schout, alles! Beveel maer en gy wordt gehoorzaemd, - riep Dikbol nu snel en verheugd uit, als ware het doodsgevaer, dat hem bedreigd had, verdwenen. - Gebied, gebied! - Alles, wat ge van my verneemt, blyft een geheim? - Ik zweer het u. - Voorzichtig. - Indien één woord my ontvalt, dat my dan terstond eene strop de keel toenype. - Ik zou u altoos vinden.... Luister, - hernam de schout geheimzinnig en ging weder op den houten stoel zitten, - kent gy Karel Scheppers, den printschilder? - Zeer goed, edele heer; hy woont op de Zoutwerf tegen het Pleintje. - Gy weet mogelyk dat hy eene edele jonkvrouw bemint? - Zoo? - deed Dikbol met verwondering. - Die jonkvrouw moet my toebehooren, Marten. - Hoe! - riep Thys nu om den schout te vleijen, - die bastaerd durft naer de hand eener edele maegd staen, welke aen u alleen zou mogen zyn! By den duivel! dat is te stout, dat is te stout! Gy hebt gelyk, edele heer, gy hebt gelyk; al ware de gansche hel er mede bemoeid, dat moogt ge niet gedoogen. Maer de jonkvrouw bemint hem toch zeker niet? - Myn medeminnaer is gelukkig; myne liefde werd verstooten. - By den drom! dan heeft hy het meisje betooverd. - Dat niet, Marten; hy heeft haer het leven gered. - Dat is om het even; gy zyt toch altoos een edelman en hy slechts een bastaerd. Zy moet u toebehooren, heer schout, zy moet u toebehooren. {==384==} {>>pagina-aanduiding<<} - Maer ge verstaet wel dat Karel Scheppers in myn weg loopt. Zyt ge aen my? - Wat wilt gy zeggen, heer? Jonker van Muysene stond op en wierp den grooten dolk, dien hy tot dan in de hand gehouden had, op de tafel: - Daer! die dagge, die u reeds gediend heeft, kan u nogmaels dienen. - Een moord? - riep Dikbol, als van schrik opstaende. - Voorwaer, zou de duivel heilig worden? - vroeg de schout met een spottenden grimlach. - Wel, kies tusschen het volbrengen myner vraeg of tusschen eene koord om uwen hals. - Maer, edele heer.... - Zyt ge niet te vreden? Is het u niet genoeg dat ik u het leven laet; moet ik uw dienst nog betalen? Daer dan! - En de jonker wierp eene zyden beurs vol geldstukken op de tafel. Dikbol liet zyne blikken met gretigheid op de beurs vallen en sprak: - Heer schout ik kan uwe goedheid.... - Het is wel, - viel van Muysene hem in de rede, - wees straks ten negen ure op de Zoutwerf, daer zal hy voorbykomen. - Dat ik hem verdronk? - riep Dikbol met ondervragenden blik uit. - Hy kan te goed zwemmen, Marten; hy wordt van Begga Scoonjans bemind, omdat hy haer uit de Dyl haelde, waerin zy, op eene avondwandeling met hare dienstmaegd, gevallen was. Gy moet eene dagge gebruiken. Het lyk moet in de rivier. Morgen, is de uitslag goed, dan krygt gy een gelyke somme voor uwe dienst. Met deze woorden verliet van Muysene, Marten Dikbol. Deze had nauwelyks zyne deur toegeslagen of hy schudde, met ongeduld, het geld uit, dat klinkend op de tafel viel. Thys scharde het lachend met beide handen byeen en begon de somme met vollen ernst na te tellen. Wanneer hy gedaen had sprak hy: - God! vyftig gulden! daer kan ik byna een gansch jaer van bestaen! Ha, ha! nu zal ik drinken! Die vervloekte waerdin uit den Zwarten Beer zal my thans geen bier meer weigeren, als ze {==385==} {>>pagina-aanduiding<<} myne munt zal zien blinken! Vyftig gulden! wat zalige dag! En nog myn leven behouden! waerachtig, dat is geluk hebben! Ik vreesde sints lang dat de beul, den eenen of anderen dag, mynen nek met een snoer van kennep zou versierd hebben; ha! ha! ha! En hy telde het geld terug in de zyden beurs, die hy in zyne tesch stak. Dan nam hy de dagge in de handen en sprak: - Ik zal ze slypen, dat de punt zoo fyn is als eene naelde; dit zal my wat moeite sparen en hem wat minder doen lyden. Marten Dikbol zette zich by de schouw op de knieën en begon den dolk met kracht op eenen steen te wryven. V. Als de dagge scherp genoeg scheen, wierp Thys zich een slechten mantel om de schouders en verliet hy zyne wooning. Vooreerst ging hy op de Groote Markt in den Zwarten Beer en dronk daer verscheidene pinten bruin bier, thans min om zynen lust tot den drank te voldoen dan om zyn bloed en hoofd te verhitten. Ettelyke oogenblikken voor negen ure stond hy tegen de huizen verborgen op de Zoutwerf, eene lange smalle plaets, die nevens de Dyl loopt, en toen met hooge boomen was beplant gelyk zy het ten huidigen dage nog is. Karel, die met de wanhoop in het hart en den geest met folterende gedachten vervuld, het steen van Begga had verlaten als de twee ruiters er binnen gereden waren, kwam welhaest de Groot-brugge af. Thys liet hem eenige slappen vooruitgaen en achtervolgde hem dan met wankelenden tred: hy zong een liedje, juist alsof hy dronken ware geweest. Zoo kwam hy na en nader by Karel, altoos heen en weêr zwymelende tusschen de huizen en den jongeling, om dezen zoo digter by het water te krygen. Dit gelukte hem. Karel had altyd plaets geruimd opdat de dronkaerd hem niet op het lyf zoude gevallen zyn, en hy was alzoo tot op den boord der Dyl geraekt. {==386==} {>>pagina-aanduiding<<} Indien de nevel, welke hier, by de rivier, dikker dan op andere plaetsen hing, niet belet had met het oog tot aen de huizen door te dringen, had men tegen de gevels eenen man gezien, welke by het gerucht van Thys bleef staen. Op dit oogenblik meende Marten Dikbol wederom naer Karel te zwikken, om hem zoo omverre te werpen; maer de jongeling sprong achterwaarts en sprak: - Vriend, voorzichtig; ge zoudt my haest in het water werpen, ga wat derwaerts of gy zelf valt nog in de rivier. Marten Dikbol bleef waggelend staen, en altoos den dronkaerd spelende, zegde hy met eene belemmerde tong: - Och, heerke lief, ge moogt het my niet kwalyk nemen; maer ik heb een pintje te veel.... een pintje te veel.... dat gebeurt my alle dagen niet. De hertog is in de stad.... hy is in de stad.... het is feest en ik heb een pintje te veel, ge weet En in de mei Dan zyn we bly. ging hy zingend voort en kwam nader by den jongeling. Karel ging even een stap achterwaerts en verschrikte een weinig; want hy hoorde dat die belemmerde spraek gemaekt was; hy zag dat Thys zynen mantel op den rug had geworpen en dat hy met zyne hand iets achter zich verborgen hield. De jongeling bragt zyne vuist tusschen zyn wanbuis en vatte het gevest van zynen dolk vast. - Maer, heerke lief, - ging Marten voort, - ge moogt niet vervaerd van my zyn; ik heb maer een pintje te veel op; ge moogt dat niet kwalyk nemen. Hoor eens.... En Thys kwam altoos digter en digter. Karel had zynen dolk reeds uit zyn wambuis getrokken, doch hield hem onder zynen mantel verborgen. - Ik zou u raden eenige stappen van my te blyven staen of het zou u slecht kunnen geworden. En met deze woorden wilde hy weder rugwaerts gaen; doch hy liep met het achterhoofd tegen eenen boom: de schok was {==387==} {>>pagina-aanduiding<<} zoo hevig dat de jongeling gewis zyn bewustzyn zou verloren hebben, hadde het gedacht van gevaer zyne ziel niet gedwongen hare krachten te behouden. Thys nam dien schok nogtans te baet; hy sprong op Karel, wierp hem ter aerde en ging hem doorsteken, wanneer de jongeling, snel als de bliksem, zich losrukte en zynen aenvaller by het hart eene doodelyke wonde toebragt. De persoon, die op het oogenblik dat Marten Dikbol, Karel begon aen te spreken, was blyven staen om hunne woordenwisseling af te luisteren, sprong nu op eens toe. Scheppers, die stappen hoorende en vreezende voor een moordenaer gevat te worden, begon te vlugten. By de Groot-brugge hield hem een man staen: het was de schout, die zich in de nabyheid der Zoutwerf had geplaetst om het einde van alles te weten. - Moordenaer, - riep van Muysene, - blyf staen! Karel weêrhield zich plotselings en kon nauwelyks uitbrengen: - Hy wilde my dooden. - Waerom vlugt gy dan? - vroeg de schout. - Ik gebied u in den naem der wet my te volgen. Wy zullen uwe redenen later aenhooren. Een tranenvloed sprong uit Karels oogen; hy volgde met wanhoop in het harte, Jonker van Muysene; nare en folterende gedachten doorvlogen zyn hoofd: hy dacht aen Begga en aen zyne moeder. Eenige minuten later, zat hy aen handen en voeten gebonden in een onderaerdschen kelder van het Steen dat te dien tyde by de Grootbrugge stond. Van Muysene, wanneer hy op het gevangenhuis kwam, mompelde met innige vreugde: hel kan niet beter zyn; nu zullen wy hem als moordenaer veroordeelen en Marten Dikbol zal zwygen. - Maer de schout bedroog zich voor wat het laetste betreft. Als de onbekende, die zich tegen de huizen van de Zoutwerf gehouden had, by het gevallen lichaem van Thys kwam, lag deze bewusteloos in zyn bloed uitgestrekt. Overtuigd door de hartkloppingen dat de ongelukkige nog een weinig leven behield, had de onbekende terstond zyne kleederen losgerukt om hem gemakkelyker te laten ademen. Thys bekwam daerdoor welhaest; hy {==388==} {>>pagina-aanduiding<<} greep met de hand naer de wonde, als wilde hy het gudzend bloed stuiten, en hy zuchtte met zwakke stem: - God, wat lyd ik! vervloekt! ik moet sterven! De andere boog zich op het lichaem van Dikbol en vroeg hem snel: - Ik heb gezien dat gy dien jongeling hebt willen vermoorden; waerom? De stervende trok zich stuiptrekkend in een en morde tusschen zyne tanden: - Verdoemd geld! - Spreek, spreek! Wordt die jongeling aengehouden, dan zal hy mogelyk moeten sterven. Zeg my alles, opdat ik hem redde. Gedenk uwe ziel. Thys trachtte zich op zyne regter zyde te keeren; doch hy viel weder afgemat op den rug. - Wat pyn! wat pyn! - zuchtte hy. - Spreek! spreek! - herhaelde de onbekende. - Denk dat gy voor God verschynen gaet. Red den jongeling! Ga met geene nieuwe zonde naer de eeuwigheid. - Ja, ik zal.... De schout.... - sprak Thys en zyne woorden werden meer en meer afgebroken: - hy gaf.... my geld.... O wat lyd ik!... Dat verdoemd geld! - Ga voort, ga voort! - Ik moest.... Karel Scheppers vermoorden. - Karel Scheppers! - riep de onbekende in de uiterste verbaesdheid. - Spreek! spreek! - ging hy sneller voort, als vreesde hy dat de dood den mond des ongelukkigen hadde gesloten. - Hy minde.... Begga Scoonjans.... en de schout.... - Was zyn medevryer? - Ja, ja.... God!... God! Ach! - zuchtte Thys en sprong door stuiptrekkingen ineengetrokken, van de aerde; zyn hoofd viel bonzend neder en het leven vlood met zyn laetste bloed uit de wonde. De onbekende verwyderde zich spoedig by het gerucht dat hy in de verte hoorde naderen. Het waren vier mannen die, met den schout, het lyk van Marten Dikbol kwamen halen. {==389==} {>>pagina-aanduiding<<} Wanneer de onbekende eenige schreden verder was, sprak hy by zichzelven: - Karel Scheppers! Het is waerachtig zonderling!... De schout wil hem dooden omdat hy door Begga Scoonjans bemind wordt.... Zou ik dit nu zeggen?... Ja, maer hy moet my beloven het spel tot het einde na te zien. En hy verdween naest de Onze-Lieve-Vrouwe kerk VI. Zoodra de hertog van het middagmael, dat hem van het magistraet aengeboden werd, teruggekomen was, had hy door een paedje zyn ouderen gek laten roepen. Willem volgde den paedje door verscheidene zalen tot aen het vertrek des hertogs en hy trad alleen binnen. Filips zat voor eene tafel in een breeden roodfluweelen zetel, op wiens rug het wapen van Bourgondië prykte. Eene uitdrukking van ernst lag op zyn gelaet; want zyn voorhoofd had zich tot rimpels getrokken; zyne kin lag zwaer in de palm zyner hand, terwyl de elleboog op de leuning des zetels rustte. Daer de gek den hertog sedert veertig jaer volgde, was er tusschen hen beide een vertrouwen ontstaen, dat met den tyd tot gemeenzaemheid was gedyd; ook, sprak Willem op lossen toon, wanneer hy in de kamer trad: - Ge ziet dat ik uw bevel niet vergeten heb. En zonder verdere eerbetuigingen nam hy eenen zetel en plaetste zich aen de tafel by den hertog. - Ho, ho! - hernam hy, - het schynt dat gy ernstig zyt. Zie, nu trekt ge waerlyk een gezicht als myn biechtvader, wanneer ik hem eene wat grove.... - Willem, staek die tael thans, - viel hem Filips in het woord: - ge weet, ik wil, wanneer wy alleen zyn, dat gy allen lach aen kant zet. Als ik met myne hovelingen ben, wees dan gek. {==390==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ha! ha! gy bedriegt u grovelyk; het is het tegenovergestelde dat gy moet verlangen. By u ben ik gek; - antwoordde Willem en ging met de twee ellebogen op de tafel liggen. - Als ik met u alleen ben, dan vraegt ge my goeden raed en slechts zotten geven dien. Wanneer gy van uw hof omringd zyt, dan word ik wys; want ben ik gek omdat ik een hemelschblauw wambuis draeg en met de gebreken en de dwaesheden uwer edelen spot? Is hy wyzer dan ik, de ridder, die op de deugd zyner gade pocht, terwyl zy met zyn vertrouwen by een anderen den spot dryft? Is het de hoveling, die aen zyne minderen den schop geeft, welken hy van zynen meester heeft gekregen? Zyn het mogelyk de gierigaerds, die van honger op eenen goudhoop sterven? of de milddadigen, die op het einde der markt geen geld meer hebben om boter te koopen? Wie is er wyzer, zy die, ryk uitgedoscht, het hart vol zwakheden, verlangens of wandaden hebben, of ik die, in het kleed der gekheid, met hunne zwakheden, verlangens of wandaden lach? - Welnu, wees dan gek als ge wilt, - sprak de hertog en zette zich regt op zyn zetel, - maer luister. - Zie zoo! dat is wel! - riep Willem verheugd, daer hy het aengezicht van Filips een weinig verhelderd zag. - Nu hoor ik u aen. - Ge weet, - hernam de hertog van Bourgondië, - hoe ik myn jong leven doorbragt.... - Ja, ja! Altyd opgeruimd van zinnen, Lieve jonker in het minnen, Goede jager in het woud, Op het slagveld kloek en stout. Dat weten wy, hertog. - En dat ik, ofschoon ik reeds de derde vrouw heb gehuwd.... - Gy ze allen hebt vergeten, en liever by andere gingt, niet waer? Ha! ha! ha! - De hemel moge het my vergeven hebben. Ik heb zoo menig klooster goed gedaen en zoo vele kapellen en kerken laten bouwen, dat ik wel vergiffenis mag verhopen. {==391==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ja, ja! - lachte Willem. - Welnu, wanneer ik in december van 1431 hier ter stede was, om het vredeverbond tusschen my en de Luikenaers te teekenen, had ik een avond myn hertogelyk kleed afgeworpen en kwam ik onbekend op een bal waer ik een allerliefst meisje vond. - En zy werd een vogel voor uwe muit! - zegde de gek met een slimmen lach en zette zich regt. - Maer zeg eens, hertog, my dunkt dat gy zelf begint te schertsen? - Zwyg en luister maer. - Ga voort; het akt van berouw zal mogelyk later komen, - hernam Willem en ging weder als te voren met de armen op de tafel liggen. - Het meisje was de dochter van een stillen burger; zoo dat zy weinig fortuin bezat. Misschien heeft myne ligtzinnigheid haer met haer kind in de armoede gedompeld. Indien zulks ware, dan zou het my een pligt zyn haer uit het ongeluk te trekken. - Waerachtig! Zie, als de duivel oud wordt, dan wordt hy monik, - lachte Willem. - Nu, hertog, wat gy wilt doen, is een goed werk. Doch hoe die vrouw gevonden? - Dat is de knoop; maer gy hebt my gezegd dat gy in uwe jongheid hier ter stede gewoond hebt: dus moet gy de stad kennen? - Ik zou er blindelings den weg vinden, en toch het is niet moeijelyk; de stad is zoo groot niet, dan dat ik er in verloren zou loopen. - Welnu, ge zult die vrouw gaen opzoeken. - Kent gy haren naem? Filips schoof zynen zetel wat digter by Willem en begon stil en geheimzinnig tot zynen gek te spreken. Na eene tamelyk lange uitlegging, stond Willem regt en zegde: - Ik ga van kleed veranderen en eer het twee uren verder is, weet gy nieuws van de vrouw. - Spoed u; verneemt gy iets, kom het my dan, voor dat gy te bedde gaet, nog zeggen; gy zult my op myne slaepkamer vinden. - Ik zal alles doen wat mogelyk is; want gy wilt een goed werk verrigten. Ik geloof dat dit een middel is om u by God vergiffenis te doen verwerven! tot straks! {==392==} {>>pagina-aanduiding<<} Twee uren later was de gek weder op het hof. Hy steeg een wenteltrap op en bleef een oogwenk luisterend, voor eene breede deur staen. Hy hoorde in de kamer, niet het minste gerucht, niet de kleinste beweging; dan klopte hy zachtjes drymael aen. Willem ontving geen antwoord en hoorde slechts het geknap der lamp, welke boven zyn hoofd aen de zoldering hing. De hertog, dacht hy, spreekt welligt nog met zyne ridderen over zyne staten. Hy wapende zich met geduld en ging op den grond tegen de deur zitten; doch de stonden liepen voorby en de stilte bleef rond hem heerschen. Een uer snelde door en geen tred wedergalmde nog onder de bogen van den wenteltrap. Het scheen dat de gek een weinig geduld verloor; trouwens hy legde het hoofd tegen den post der deur en look zachtjes de oogen toe. Hy had reeds langen tyd geslapen, toen de hertog, door een paedje gevolgd, die eene brandende lamp droeg, den trap opkwam. Filips verschoot niet weinig, wanneer hy een man aen zyne kamer slapen vond; doch hy werd aenstonds gerust gesteld als hy zynen gek erkende. Hy trad tot den slaper; maer nu verschrikte hy weêr: er was bloed op het kleed van den gek. Filips schudde hem hevig by den schouder en riep: - Willem! Willem! Deze schoot wakker, wreef met beide handen aen zyne oogen en zag verwilderd rond, als wilde hy zich de plaets herinneren waer hy zich bevond. - Wat is er? - vroeg Filips; - daer kleeft bloed op uw wambuis! Willem sprong regt en sprak geeuwend: - God! wat heb ik daer geslapen. Het bed was waerachtig hard: ik ben er zoo styf van geworden als een stok. Gy hebt my wel lang laten wachten, hertog. Intusschen had de paedje de deur ontsloten en Filips trad met den gek binnen. Op een teeken van den hertog zette de paedje de lamp op eene tafel, maekte eene diepe buiging en vertrok. Willem was op eenen zetel gevallen. De hertog vroeg hem haestig: - Welnu, weet gy iets? {==393==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ik weet de vrouw reeds woonen, - geeuwde de gek. - Ik ging in eene kroeg en knoopte gesprek met de vrouw des huizes aen. Daer ik den naem wist heeft de babbelzieke waerdin my dra op den weg van uw vogeltje gezet. - Leeft haer kind nog en lydt zy armoede? - Haer zoon leeft nog; maer denkt gy dat ik alles met een heb kunnen weten? Morgen avond ga ik wederom uit en dan weet gy alles van naeldeken tot draeiken. - Indien zy ongelukkig is, zal ik haer toch uit de armoede kunnen trekken. - Wat heb ik slaeplust, - geeuwde de gek. - Maer zeg, waervan komt dit bloed op uw kleed? - vroeg de hertog met verwondering en belangstelling. - Dat is niets, dat is niets; ik zal het u morgen zeggen: het is te lang om nu te vertellen. Laet my nu slapen gaen, - antwoordde Willem en stond regt. - Doch ik heb u nu voldaen en moet u op myne beurt iets verzoeken; de eene dienst is de andere waerd. - Laet hooren wat gy te vraegen hebt? - Ik zal u morgen alles vertellen; ik ben nu te moede. Goeden nacht. En de gek verliet de kamer. Een half uer later ronkte hy luid in zyn bed, terwyl de hertog op zyne fluweelen kussens vruchteloos den slaep zocht. VII. De dood van Thys en de inhechtenisneming van Karel waren 's morgens vroeg door de gansche stad bekend. Vrouw Scheppers had den ganschen nacht biddend en weenend doorgebragt en verbeidde angstvol, doch vergeefs, haren zoon. Wanneer zy het schrikkelyk nieuws hoorde, was zy bewusteloos ten gronde gestort en zy bekwam slechts uit hare bezwyming om in eene dolle koorts te vallen. Op het hof van Filips spraken de edelen onder elkander {==394==} {>>pagina-aanduiding<<} van den moord en vonden hem des te schrikkelyker daer de tegenwoordigheid des hertogs in de stad den misdadige niet had teruggehouden. Filips en Willem waren weder in dezelfde zael, waer ze beide, 's avonds te voren, zaten. De vorst stond met den rug tegen een hoog venster, waervan de geschilderde beelden onder de wemelende stralen der zon schenen te dansen. - Zyt gy overtuigd dat hy het is? - vroeg Filips ten laetste. - Overtuigd? Ik ben er zoo van overtuigd als ik zeker weet dat Lodewyk, de Dolfyn van Frankryk, dien ge thans zoo bemint, wanneer hy koning zal zyn, u by elke gelegenheid eenen tand zal trekken, - antwoordde de gek lachend; - en telkens dat ge my met zulke boodschappen belasttet, bragt ik u dan altoos den regten draed niet aen? - Maer gy wilt dan dat ik hem veroordeele? - Ik heb u reeds gezegd waerom. - Maer het volk zal klagen, indien ik hem zonder verhoor buiten de jurisdictie der stad ban. - Vrees niet, hertog, vrees niet. De moord, die gisteren avond gepleegd werd, heeft de verfoeijing en den afkeer der gansche stad op Karel Scheppers getrokken. Filips had het jaer te voren in Bourgondië doorgebragt. Zyne wederkomst werd in Vlaenderen met ongeduld verbeid; men wenschte er het beheer van 's hertogs zoon, mynheer van Charolais, die in de afwezigheid zyns vaders onze landen bestuerde, een einde te zien nemen. De jonge vorst verlangde wel goede geregtigheid te doen; maer hy wilde dat het vonnis onmiddelyk en zonder tegenstand de uitspraek volgde; ook was hy onverbiddelyk. Hy zelf onderzocht alles, zonder iemand raed of onderrigting te vragen en zonder de beide partyen te aenhooren. Filips, die de klagten van Vlaenderen over het regt doen van zynen zoon kende, antwoordde dus aen zynen gek: - Maer ge weet, hoe het volk van de landen herwaerts de wyze van vonnissen van mynheer Karel gelaekt heeft? - Inderdaed; maer, - herhaelde Willem schokschouderend, {==395==} {>>pagina-aanduiding<<} - het volk vraegt vormen; gy schynt vreedzamer, zachter en meer naer de rede te luisteren dan uw zoon; doch op het einde van de rekening, verschilt uwe wyze van regt te doen wel iets van die van mynheer van Charolais? Gy hebt ook weinig andere wetten, geloof ik, dan uwen wil. Filips bezag den gek met een glimlach, dien de juiste opmerking van Willem had doen ontstaen, en zegde schuddebollend: - Maer ge doet my waerlyk eene aerdige rol spelen. - Gy zult zien, hertog, dat ik den knoop goed zal ontbinden; laet my slechts begaen. - Welnu, - herhaelde Filips, - doe dan het vonnis door myn geheimschryver opstellen en geef bevel dat de schout herwaerts kome. - Het is zoo dat ik het wenschte, - sprak de gek met genoegen en wilde vertrekken; doch de hertog hield hem staen en zegde hem fluisterend: - Dat alles een diep geheim blyve; wist het volk welke rol ik vervul, het zou eens duchtig met my lachen. - Wanneer het spelleken ten einde zal zyn, zeg dan dat uw gek alles bevolen heeft; gy zult dit niet willen, niet waer? Gy weet dat ik niets aenvat of ik leid het tot een goed einde en men zou dan zeggen dat de gek wyzer is dande vorst! Ha! ha! ha! En Willem verliet de zael met een luiden lach. Een uer later was het bevel van Filips volbragt en de schout Jan van Muysene stond voor den hertog. Deze vroeg hem met den grootsten ernst: - Er werd gisteren avond, omtrent negen ure, een moord door zekeren printschilder gepleegd? - Edele heer, een schrikkelyke moord. - En om welke reden denkt gy, heer schout? - Ik kan u niets verzekeren, vorst; misschien om eene geheime vyandschap, - antwoordde van Muysene koeltjes. - En zyt gy overtuigd dat hy waerlyk pligtig is? - Of ik overtuigd ben, edele heer? Ik zelf heb hem op de daed betrapt. {==396==} {>>pagina-aanduiding<<} - Welnu, - hernam Filips en scheen verwoed, - ik wil dat goede geregtigheid gedaen worde. Die printschilder moet een groot misdadige zyn, daer myne tegenwoordigheid in uwe goede stad hem niet belet heeft zynen moord uit te voeren. Hier is zyn vonnis - voegde er Filips by, terwyl by den schout een perkament toereikte. - Dat het heden morgen nog uitgevoerd zy. De schout overlas met eenen oogslag het geschrift; eene groote vreugde kwam op dit oogenblik in zyn hart; hy maekte eene diepe buiging, als vreesde hy dat zyn gelaet die innige vreugde zou verraden hebben. - Edele hertog, spoedig zal uw bevel volvoerd zyn. Hy verliet het hof en sprak by zich op den weg naer het Steen: - Ha! ha! het kan niet beter! Zoo er de duivel zich niet heeft mede bemoeid, dan versta ik het niet: myn wensch is vervuld. Nu zal Begga hem niet meer zien... met den tyd zal zy hem vergeten...... Hy zal zich nimmer in de stad vertoonen; wy zullen voor alle verzekering eene strop gereed houden. En zoo kwam hy in alleryl aen het Steen. Eenige stonden later riep met heesche stem de gezworene stadstromper door de straten: - Filips, by de gratie Gods hertog van Bourgondië, van Lothryk, van Braband, van Limburg en van Luxemburg, graef van Vlaenderen, van Artois, van Bourgondië, palatyn, van Henegauwen, van Zeeland en van Namen, markgraef des heiligen ryks, heer van Vriesland, van Salines en van Mechelen, laet weten aen de poorters zyner goede stad Mechelen dat Karel Scheppers, printschilder, misdadig van moord gepleegd op Marten Thys, gezeid Marten Dikbol, voor zyn leven lang uit de jurisdictie der bovengenoemde goede stad Mechelen gebannen is; dat hy, wanneer hy zich nog binnen bovengenoemde jurisdictie durft vertoonen, opgehangen zal worden; en dat de poorter, die den misdadige, Karel Scheppers printschilder, onder zyn dak zal nemen, tusschen de eerste vier en twintig uren de straf des moordenaers zal ondergaen, dat is te zeggen dat hy ook opgehangen zal worden. {==397==} {>>pagina-aanduiding<<} Aldus gedaen en bevolen in de goede stad Mechelen, op Sint Ursula's dag van het jaer onzes Heeren 1455. En terwyl de stadstromper zoo van wyk tot wyk ging, werd Karel Scheppers door eenige geregtsdienaren buiten de jurisdictie der stad gebragt. VIII. De klanken van vedels en trompetten weêrgalmden 's avonds in de zael van het Handbogenhof, buiten de Neckerspoelpoort gelegen. Al de edele heeren en schoone vrouwen der stad, de hertog en de ridderen van zyn gevolg, werden door de Gilde op dit dansfeest verzocht en vereerden het met hunne tegenwoordigheid. Op het einde der zael zal Filips met zyne gade, Isabella van Portugael, onder een fluweelen troon op een tooneel, dat met kostelyke brugsche tapyten behangen was. De heer van Ravesteyn, Jan van Bourgondië, Mer Adolf van Cleef en de graef van Stampes hielden zich by den hertog, die met belang en minzaemheid de dansers nazag. Aerdig was het dooreenwemelen der menigte: ridders met donkerblauw fluweelen mantels met goud en zilver belegd; vrouwen, van jeugd en schoonheid blozende, met groen satynen of gouden-lakenen kleederen; gildeknapen met roode wambuizen liepen allen door een; vele hadden het gezicht vermomd. Boven die ontelbare hoofden hing er een dunne gaes van damp, welke de duizende lichten verspreidden. Men zou gedacht hebben een levend bloemenperk te zien, waerop een zachte wasem zweeft, dien de morgenstralen der zon doorschynen. Te midden der dansers stond de schout en aen zyne regter hand Begga Scoonjans. De jonkvrouw was den ganschen morgen zoo blyde geweest onder de liefkozingen haers vaders, en het was slechts in den {==398==} {>>pagina-aanduiding<<} namiddag dat zy de dood van Marten Dikbol vernam. Dit nieuws was der maegd schier een doodslag; zy liet een pynlyken schreeuw en dacht in bezwyming te vallen. De ridder had de bleekheid zyner dochter wel bemerkt, maer hy dacht dat zy slechts door de wreedheid des moords veroorzaekt werd. Arnold, als wilde hy zyn verhael uit den geest zyner dochter verjagen, zegde haer dat zy hem 's avonds naer het feest der Gilde van den handboog zou vergezellen. De jonkvrouw dorst niet weigeren: zy vreesde de ondervragingen haers vaders en het verhael des moords had het geheim, dat den ganschen dag op hare tong had gelegen om het aen Arnold te openbaren, in haer hart teruggestooten; niet dat zy het minste aen de onnoozelheid van Karel twyfelde; maer ze zag dat haer vader geloof aen de misdaed hechtte. Bleek en treurig stond zy naest den schout, die haer ten dans had gevraegd, en bezag mymerend een bloementuil, dien zy in de hand hield. Hoe beminnelyk van Muysene zich ook toonde, kon hy met moeite een antwoord verkrygen: zy scheen onverschillig aen al wat haer omringde. Achter hen, aen elken kant der hooge schouw, stond er een man. Ofschoon beide vermomd waren, kon men genoeg zien dat de eene nog een jongeling was; want zyne leden waren nog tenger, terwyl men den anderen reeds een hoogen ouderdom zou gegeven hebben, daer de gryzende hairen hem reeds van onder zyne bruin fluweelen kaproen stroomden. De oudere had den jongeling sedert eenigen tyd gadegeslagen en dacht: - Zou dit wederom een minnaer zyn? Telkens dat die lieve Begga in het dansen wat nader by hem komt, schynt er als vuer uit zyne oogappelen te stralen. Waerachtig, dry minnaers, dat ware te veel! Als daer maer geen tweede moord uit volgt. De muziek zweeg juist en de dans had uit. De schout verlangde met Begga de zael te doorwandelen; maer de jonkvrouw hield aen om terug tot haren vader te keeren. Op dit oogenblik viel uit den tuil, welken Begga in hare hand droeg, eene roos. De jongeling sprong er heen, raepte de bloem {==399==} {>>pagina-aanduiding<<} op en gaf ze zwygend en met eerbied aen de jonkvrouw weder. Begga zag de hand, welke haer de roos aenbood; zy herkende ze aen een gouden ring en liet een versmoorden gil. - Wat is er? - vroeg de schout. - Niets, niets, - antwoordde de maegd bevend en trok hem zachtjes verder de zael in. - Die hand kwam zoo plotseling voor myn aenzicht, dat ik verschrikte. - Kom, - herhaelde de schout op vleijenden toon; - laet ons eenige verversching nemen; dat zal u herstellen. En hy leidde de jonkvrouw, die nu reden had om hem te volgen, in een zyvertrek. De jongeling was terug tegen de schouw gaen liggen en volgde Begga met de oogen; hy zuchtte treurig en wanhopend by zich: - Zy gelooft het! Zy gelooft het! Zy heeft my herkend en zy schrikte terug..... Zy haet my en bemint hem; zy blyft by hem! Zyn hoofd viel zwaer op zyne borst en een traen rolde van onder zyne mom op den grond. De oude, die nog altoos aen den anderen kant der schouw stond, had alles nagezien en dacht: - Bedrieg ik my? Neen; hy is het. Ik zal het weten. Hy trad stil voorby den jongeling en fluisterde hem: - Onvoorzichtige! De jongeling trilde uit zyne mymering en blikte verschrikt rondom zich; hy zag niets dan versche dansers met lieve maegden in het midden der zael stroomen; want het geluid van vedels en trompetten klonk op nieuw. Hy bleef een oogwenk als aen den grond genageld; hy wist niet of een droom met zyne zinnen speelde dan wel of hy voor eene yselyke wezenlykheid beven moest. Hy liep angstig en als ontzind tot de deur. De oude, die hem niet uit het oog verloor, had hem opgevolgd en terwyl hy hem in den hof trok, beet hy hem in het oor: - Karel Scheppers! - God! - riep de jongeling, die waerlyk Karel Scheppers was, en hy wilde vlugten; maer de oude hield hem staen en zegde: {==400==} {>>pagina-aanduiding<<} - Onvoorzichtige! Zoo wel als ge u aen my verraden hebt, kan een ander u herkennen. - Wie zyt gy? wie zyt gy? - vroeg Karel, zichtbaer bevend. - Gy kent my niet, - was het antwoord. - Doch hoe hebt gy het bevel des hertogs durven overtreden? Gy weet dat, indien men u hier vond, gy uwe onvoorzichtigheid met den dood zoudt betalen. Waerom zyt gy hier? - Ik wilde.... ik wilde.... - Gy wildet uwe Begga Scoonjans zien? - zegde de onbekende geheimzinnig. - Wie zyt ge toch om dit alles te weten? - vroeg Karel meer en meer verschrikt. - Ik weet alles; ik weet dat gy den dolk in het hart van Marten Dikbol stiet om uw leven te behouden; ik heb het gezien. - Gy hebt het gezien! gy hebt het gezien! - riep Karel nu uit, - dan kunt ge my redden! In Gods naem, red my, red my! - Hoor: weet gy waerom u Marten Dikbol wilde vermoorden? - Neen. - Weet gy niet dat de schout uw medevryer is? - Hy heeft dikwils om wedermin by Begga gesmeekt; maer zy heeft zyne liefde nooit willen beantwoorden; doch thans bemint zy hem! - Zy bemint hem niet! - Zy bemint hem niet? - vroeg Karel haestig en half verheugd. - Hebt gy niet gezien hoe onverschillig zy naest hem aen den dans stond? - Maer zy haet my toch! Zy moet gelooven dat ik Thys koelbloedig vermoord heb; zy schrikte terug, wanneer ik haer de roos, die haren tuil ontvallen was, aenbood, als vreesde zy dat de aenraking myner hand haer zou bezoedeld hebben. - Zy vreesde voor de gevolgen uwer onvoorzichtigheid. - En waerom volgde zy dan den schout? - Om zyne aendacht, die haer gil opgewekt had, van u af te wenden. - Begga! goede Begga! - zuchtte Karel. {==401==} {>>pagina-aanduiding<<} Op dit oogenblik lieten zich eenige stemmen aen de deur van de danszael hooren; de onbekende sprak: - Men nadert ons: wy mogen hier niet langer vertoeven. Ik zal Begga van alles onderrigten, en ge moogt op hare liefde tellen als te voren. En... maer belooft ge my nooit in de stad te komen? - Zou ik myne moeder dan niet mogen zien? - vroeg Karel bitter. - Er staen verscheidene spioenen om u te vatten, wanneer gy uw huis zoudet durven naderen. Dus onderneem het niet. En wat uwe moeder aengaet, vrees niet dat het haer aen iets zal ontbreken. - Zeg me toch wie ge zyt; dat ik u myne dankbaerheid.... - Belooft gy my wat ik vraeg? - viel hem de onbekende in de rede. - Welnu, ik zal trachten, ik zal trachten.... - Dan zal ik u redden, - was het antwoord; - maer zeg eens, zou Begga's vader ooit in een huwelyk tusschen u en zyne dochter toestemmen? Zy is edel. - God! - zuchtte Karel, - het ware misschien beter dat ik myne liefde voor haer vergat? - Ust! daer is volk digt by ons, - deed de onbekende en liep heen. Karel verliet haestig en droomend het Handbogenhof. Wanneer de schout en Begga in het zyvertrek gekomen waren, was het ledig. De jonkvrouw nam eenige ververschingen en van Muysene vroeg haer of haer schrik nu gansch verdwenen was. - Ik dank u voor uwe belangstelling in my; het was byna niets, - antwoordde Begga met een gemaekten glimlach. - Wees gerust, heer van Muysene. Gelieve het u thans my tot mynen vader te leiden. - Wy zyn hier immers wel, jonkvrouw? - zegde de schout vleijend, - zoudt ge my myn geluk reeds willen ontnemen? - Wat geluk? - vroeg Begga verwonderd. - Een geluk des te grooter daer het my zoo zelden voorvalt my met u te bevinden. - Dat kunt gy immers ook in de zael, te midden des volks, hebben? - Neen, jonkvrouw, zoo niet.... {==402==} {>>pagina-aanduiding<<} - En waerom dit? - Omdat ik alleen hier uwe stem hoor; omdat uw blik hier slechts den mynen ontmoet. - Ik begryp u niet. - Wat moet hy gelukkig zyn de man, die u al zyne gedachten, verlangens en gevoelens mag zeggen en verzekerd kan zyn dat gy er deel in neemt, - ging de schout voort; - en die man is een die nooit zal kunnen gevoelen wat uw hart bevat; die nooit de hoedanigheden uwer schoone ziel zal kunnen waerderen; want zyne kruipende geboorte laet het hem niet toe. - Jonker van Muysene! - riep Begga verontwaerdigd. - En ik, - herhaelde de schout met drift, - ik, die het geluk van zulke vrouw te bezitten zou gevoelen; ik, die de hemelsche zaligheid zou verliezen om deze aerdsche te bezitten, ik mag u niet zeggen: ik bemin u! - Heer schout, indien ge my niet tot mynen vader leidt, ga ik alleen. - Ik bid u, blyf; ik bid u, heb medelyden met my. O, ik bemin u, jonkvrouw! en reeds zoo lang, ge weet het! Gy hebt myne liefde drymael verworpen, en toch bleef ik u beminnen. Voor u heb ik de hand der rykste erfgename onzer stad geweigerd; voor u doe ik alles: ik ben magtig, ik ben ryk, vraeg wat ge wilt, ik zal het u geven; vraeg myne rykdommen, myne eer, ja, myn leven: het is aen u! Hy nam de hand van Begga vast en drukte er een vurigen zoen op; de jonkvrouw wilde ze verschrikt terugtrekken, maer hy hield ze krachtig vast. - Laet my los! - riep Begga. - Blyf, jonkvrouw, blyf! - smeekte de schout. - Indien gy my niet los laet, schreeuw ik. - Ha! gy zoudt schreeuwen! - sprak van Muysene met een wreeden lach, - schreeuw! maer ik doe alles om u te bezitten, al ware het eene misdaed. - Het is wel dat myn vader niet hier is, - hernam Begga kalm; - indien hy uwe woorden had gehoord, dan zou hy er u rekenschap over vragen. {==403==} {>>pagina-aanduiding<<} - Doe wat gy wilt; maer ik zweer u dat gy nooit de gade zult zyn van Karel Scheppers, dien bastaerd en moordenaer! - En de schout liep woedend het vertrek uit. De onbekende, nadat hy Karel verlaten had, was regt voor de deur komen staen, nieuwsgierig om te weten wat de schout met Begga was gaen doen, en hy zag nu, als van Muysene het vertrek ontvlood, de jonkvrouw op eene zitbank afgemat nederzakken. Hy sloop zachtjes binnen en sloot het vertrek achter zich toe; maer Begga schrikte op en wilde vlugten. Hy hield haer tegen en zei: - Ik heb u over Karel Scheppers te spreken. - Over Karel Scheppers? - vroeg de jonkvrouw bevend en rondziende, vreezende door iemand gehoord te worden. - Wie zyt gy? - Gy of uw minnaer kent my niet, - was het antwoord. - Gelieve het u neder te zitten en te luisteren. Maer al wat ik u zeggen zal, moet nog een geheim blyven. En nu begon hy alles wat hy gezien en gehoord had te verhalen. Wanneer hy gedaen had, riep Begga in geestdrift: - God! ik wist wel dat hy onnoozel was! - Ust! zoo luid niet, - voer de onbekende voort; - denkt gy dat de schout Marten Dikbol zou geld hebben kunnen geven om eenen moord te doen? - Om my te bezitten, - sprak Begga, - heeft hy my gezegd de laegste misdaed te zullen bedryven. En de jonkvrouw begon nu, op hare beurt, alles wat van Muysene haer gezegd had, te vertellen. De onbekende luisterde in stilte na; eindelyk zegde hy opstaende: - Ik weet nu genoeg; ik ben van alles overtuigd. Wel, jonkvrouw, ik beloof u ook uwen minnaer te redden. - Dank! dank! - riep Begga, - wie gy ook zyn moogt, wees verzekerd dat myne dankbaerheid slechts met myn leven zal eindigen. - Maer, jonkvrouw, denkt gy dat uw edele vader uwe hand aen eenen printschilder zal geven. - Ik vrees, - hernam Begga droevig; - doch zoodra Karel's onschuld zal herkend zyn, zal ik het geheim aen mynen vader openbaren. {==404==} {>>pagina-aanduiding<<} - Voorzichtig, wees niet te spoedig. Maer wy mogen hier niet langer vertoeven: uw vader zal niet weten waer ge blyft. Gelieve het u my uwen arm te geven; ik zal u tot hem geleiden. Ik bid het u, laet uwe droefheid niet bemerken. En ze gingen beide in de danszael. IX. Karel doolde 's anderdaegs, als een dwaze, rond Bonheiden; eindelyk viel hy vermoeid op den boord eener beek, die met spelende bogten, als eene zilveren ader, heensnelde. De heidevlakte spreidde zich voor den jongeling uit en was aen de westerkim met een breed dennenwoud begrensd. Dit donker bosch scheen een overgroot zwart fornuis, waerin een gloeijend vuer blaekte, zoo rood was de glans der zonne, die achter de dennen verdween. De bitterste droefheid had haren stempel op het gelaet van Karel geprent; want het was bleek als wit doorschynend marmer en een verdoofd vuer straelde uit zyne oogen. Met de armen op de borst gevouwen en het hoofd gansch ter neêr gebogen, dacht hy aen zyne arme moeder. Zyne krachtige inbeelding schiep ze hem voor den geest, en, in weêrwil van al wat hem de onbekende den avond te voren beloofd had, zag hy haer op hare sponde, bleek en zinneloos van smart en wanhoop, uitgestrekt; hy zag haer vergaen door armoede en ellende, en haer uitgemergeld lichaem de prooi van het gapend graf worden. Karel verborg het aengezicht in de handen, als wilde hy die nare tafereelen zyner inbeelding van voor de oogen dryven, en een stille vloed van warme waterperelen blonk tusschen de punten zyner vingeren. Dan verscheen Begga hem weder: zy vervloekte het uer, waerop zy hare liefde schonk aen een moordenaer. De jongeling schrikte regt en liep als dolzinnig door de heide. - Ik wil, ik zal haer zien! - riep hy uit, terwyl nieuwe tranen hem langs de wangen liepen. - Ik zal haer zien!.. Wordt {==405==} {>>pagina-aanduiding<<} ik gevangen, dan zal ik haer toch gezegd hebben, eer ik sterf, dat ik onnoozel ben. En hy liep voort en voort tot dat hy op Pasbrug kwam. De zonne was nu gansch verdwenen en de maen goot haer tooverachtig licht over de velden. Karel, als hy tusschen de huizen der voorstad was, ging in de schaduwe, trok zynen mantel digter toe en stapte spoediger door, ofschoon geen sterveling op straet te zien was. Op het einde van Pasbrug, by de stad, liep eene koude rilling over al de leden des jongelings: voor de deur eener kroeg gekomen, werd hy byna op het lyf geloopen door een klein mager manneken, dat uit de herberg kwam. Karel, als voelde hy zich bespied, zette zynen tred sneller en sneller voort en geraekte de Santpoort 1 ongemerkt binnen; maer nauwelyks was hy eenige schreden in de stad, of hy hoorde achter zich haestige en zware stappen wedergalmen en eene stem roepen: - Ginds gaet hy! ginds gaet hy! Het klein, mager manneken, dat een bediende van den schout was, had Karel herkend, en was op staenden voet naer zynen meester, die in de Keizerstaet woonde, geloopen. Karel had ter nauw den stap der soldaten en de stem des bedienden gehoord, of hy begon uit alle zyne kracht te loopen en kwam op de Berthoudershofplaets. Aen het vlietje, dat daer tusschen de huizen wegslingert, zag hy den onbekende voor zich staen. Deze hield den jongeling vast met: - Waer loopt gy? - Men achtervolgt my! men achtervolgt my! - riep Karel en wilde voort. - Onvoorzichtige! - fluisterde de andere, hem steeds by den arm houdende; - indien gy verder gaet, wordt gy gevat: men zal soldaten langs hier en langs de Vierwindenstraet gezonden hebben, en zyt ge dan niet ingesloten? {==406==} {>>pagina-aanduiding<<} - Wat moet ik doen? - vroeg Karel met bange stem. De onbekende verzon zich een oogwenk. - Daer, de vliet is ledig; spring er in en laet de soldaten voorbyloopen. - In den vliet?... God! hy leidt in den hof van Begga.... - Spoed u, spoed u; daer zyn de soldaten reeds! - herhaelde de onbekende. En men hoorde ze inderdaed snel naderen. Karel wilde zich van de brug zachtjes op den zandbodem van het vlietje laten glyden, doch daer hy boven zyn hoofd eene vensterraem hoorde openen, liet hy zich nedervallen. Dra was hy ten huize zyner geliefde: hy vond in eene achterplaets den ouden Pieter, die zoo gerust sliep of hy nooit meer ontwaken zou. Dan ging hy verder tot aen de kamer waer Begga gewoonlyk zat en luisterde aen de deur. Daer hy slechts de stem der jonkvrouw en die harer dienstmaegd hoorde, deed hy de deur met omzichtigheid open. - Ach! - riep Begga en sprong van schrik en verbaesdheid van haren stoel, als zy haren minnaer zag, terwyl de oude Catharina geen woord uitbrengen kon en hare wollen kous, waeraen zy nog altoos even langzaem werkte, uit hare handen liet vallen. Begga vloog aen den hals des jongelings: - Karel! - Begga! - zuchtte hy, zyne geliefde aen de borst drukkende. De oude dienstmaegd trok intusschen de oogen wyd open en mompelde angstvol binnensmonds: - God! hoe durft hy hier komen; nu moeten wy allen sterven. Begga strengelde zich los uit de armen van haren minnaer en sprak met stille stem tot hare dienstmaegd: - Catharina, ga en let op; als myn vader of iemand anders komt, verwittig ons dan. De oude bleef twyfelend staen: zy wist niet of zy thans naer hare liefde voor hare meesteresse of naer de gehoorzaemheid, die zy haer schuldig was, zou geluisterd hebben. De tegenwoordigheid van Scheppers scheen haer een doodsgevaer voor de jonkvrouw. Zy meende dit te zeggen, wanneer Begga hernam: {==407==} {>>pagina-aanduiding<<} - Wel spoed u dan, Catharina! De dienstmaegd raepte hare kous op en ging even langzaem naer de deur, terwyl ze by zich mompelde: - God! God! nu zyn wy allen verloren! Karel bezag droevig zyne geliefde; hy bemerkte hoe bitter zy moest geleden hebben; want de frissche blos was van hare wangen verdwenen en onder hare oogen vertoonde zich een roode strael, die genoeg aenduidde hoe zeer zy geweend had. De jonkvrouw sprong weder aen den hals van Karel en sprak met bewogen stemme: - Wat ben ik gelukkig u te zien; maer wat vrees ik tevens. Hoe hebt gy hier durven komen? Gy stelt uw leven welligt bloot; en gisteren avond waert gy ook al op het feest in het Handbogenhof; indien men u vatte.... - Ik leed zulke smarten, Begga, - antwoordde de jongeling, - ik wilde myne moeder zien; ik wilde weten.... O gy vervloekt me niet, Begga, gy vervloekt me niet? - Ik u vervloeken?... - Gy weet dat ik onpligtig ben, niet waer? ge weet het? - sprak Karel met biddende stem; - zeg my dat gy het gelooft, zeg het my! - Karel, - antwoordde de maegd op halfverwytenden toon, - zou ik daer een enkelen stond hebben kunnen aen twyfelen? Ik ken u immers te wel. - Men heeft u gisteren avond alles verteld, niet waer? - Ja; maer wat was dit voor een geheimzinnig persoon? Kent gy hem, Karel? - Ik ken hem niet, Begga; en daer even heeft hy my nog gered. - Gered? Karel vertelde wat wy nu reeds gezien hebben. - Wie die man ook zy, - sprak de jonkvrouw en hief de blikken omhoog, - de hemel moge hem zegenen!... En weten de soldaten niet waer ge zyt? - God dank! zy zagen my niet in het vlietje springen. - Indien zy u vonden? - vroeg de jonkvrouw bevend. - Vrees niets, Begga; ik vraeg u slechts eenige uren gastvryheid; versteek my ergens, ik zal in den nacht.... {==408==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ach! - riep de jonkvrouw, terwyl haer gansch lichaem sidderde. - Wat hebt gy, lieve? - vroeg Karel. - Myn vader.... - Wat is het? - Hy weet nog niets van onze liefde. Ik hadde ze hem reeds mogelyk laten kennen, doch, helaes! dan kwam die bittere slag; hy ook denkt dat ge pligtig zyt. - Begga, zeg hem niets, zeg hem niets! hy zou u welligt vervloeken. Thans kan ik alles lyden, ik ben getroost; ik weet dat ge my niet haet. Nu ben ik gelukkig genoeg; ik kan het ongeluk verduldig dragen. - Ust! Catharina is daer! - deed Begga bevend. De oude dienstmaegd kwam verschrikt binnen en sprak met afgebrokene woorden: - Jonkvrouw.... ik zag door het kykgat der deur.... en uw edele vader is daer. - God! waer heen? - Ik zal my aen zyne grootmoedigheid overleveren, - sprak Karel kalm. - Neen! neen! - riep Begga in de uiterste benauwdheid. - Ge weet, het is elk verboden u onder zyn dak te ontvangen; myn vader zou het bevel des hertogs niet durven overtreden. - En zich tot Catharina keerende, ging zy voort: - waer kan ik hem versteken? De liefde der oude voor hare meesteresse ging het op hare gehoorzaemheid winnen; zy meende te bewyzen hoe gevaerlyk het was voor het leven der jonkvrouw, Scheppers nog langer in huis te houden, wanneer de klopper op de straetpoort nederviel. - Ach, daer is hy reeds! - riep Begga buiten zichzelve. - Karel, versteek u, versteek u! - sprak zy smeekend tot den jongeling; - ik zal mynen vader alles zeggen. Catharina, - voer zy bevelend en biddend tot hare dienstmaegd voort, - waer kan ik hem versteken? De oude vrouw dorst tegen die woorden niets opwerpen; zy eerbiedigde ze als een gebod en antwoordde, terwyl zy op eene geheime deur naest de schouw wees: {==409==} {>>pagina-aanduiding<<} - Daer in die kamer; daer zal uw edele vader niet in treden. - Kom! - sprak de jonkvrouw en sleepte Karel in de aengewezene plaets. Catharina was intusschen de straetpoort gaen openen en Begga wachtte, met den arm op de kap haers zetels leunend, haren vader af. Arnold trad de voorzael in en ging zyne dochter met een vriendelyken lach begroeten; doch daer hy een akelig bleek op haer gelaet zag, snelde hy er heen en vroeg haer: - Wat zyt ge bleek! gy lydt, Begga? - Gy zyt wel goed, - was het schier onverstaenbaer antwoord. Arnold nam hare hand in de zyne en sprak met innige belangstelling: - God! uwe hand is gloeijend heet; zy beeft. Wat hebt gy dan? Begga wendde het aengezicht een weinig ter zyde om eenen traen, die zich een weg op hare wangen baende, te verbergen. Zy antwoordde niet. - Doet de moord, dien ik u gisteren vertelde, u nog altoos pyn? Ik weet niet; maer ge waert zoo hevig ontsteld... Ik versta zeer goed dat dit verhael pynlyk moet zyn voor uw deugdzaem hart; het is afschuwelyk zynen evenmensch te vermoorden; maer de pligtige heeft zyne welverdiende straf reeds. Begga liet zich langzaem op haren zetel zakken en antwoordde: - En zou het niet afschuwelyker zyn, vader, dat men iemand eene straf deed ondergaen die hy niet verdiend heeft! - Ik versta u niet, kind: men heeft immers dien Karel Scheppers op het oogenblik zelf gevat, dat hy het stael in het hart van Marten Dikbol stiet? - Maer is het mogelyk dat iemand wiens leven onberispelyk was, zoo eensklaps booswicht wordt en in de gruwzaemste misdaed valt? - Wat wilt gy zeggen? - vroeg Arnold en ging naest zyne dochter zitten. - De hertog heeft hem veroordeeld, en ik geloof wel..... - Men heeft hem veroordeeld zonder hem te aenhooren, vader, - viel hem Begga in het woord. - En mag men niemand het leven ontnemen om het zyne te behouden? {==410==} {>>pagina-aanduiding<<} - Natuerlyk, Begga. - Wel, Karel Scheppers doodde Marten Dikbol om dezes dagge van zyn hart te weeren. - Dan beklaeg ik den jongeling diep. Maer hoe weet gy dit? - vroeg Arnold met verwondering. Begga, zonder het laetste te beantwoorden, nam de hand haers vaders streelend in de hare en sprak: - Niet waer, vader, gy beklaegt hem; gy moet medelyden hebben met hem. De ongelukkige jongeling! hy is nu van zyne moeder gescheurd, die de smart zinneloos gemaekt heeft; nu mag hy haer, die hem het leven gaf, nimmer zien; hy kan ze niet meer door zynen arbeid ondersteunen; zy zal van armoede en ellende sterven, zonder dat hy haer laetsten kus en zegen heeft ontvangen, zonder in haren boezem zyn lyden te mogen storten, zonder haer een woord troost te mogen zeggen! Het medelyden dat zyne dochter voor een onschuldig man gevoelde, bragt een innig genoegen in het hart van Arnold; hy kuste haer op het voorhoofd en sprak: - Gy zyt eene brave dochter, Begga. Ja, ik beklaeg dien jongeling en zyne moeder! Ik beklaeg hen uit den grond myns harten. - Vader, wat zyt gy edel en goedhartig, - antwoordde Begga. En dan liet zy het hoofd een weinig op de borst zakken, zweeg een oogwenk en voer hygend en stil voort: - Indien die jongeling nu eens in de stad kwam en by u een verblyf vroeg, vader, zoudt ge dan.... - Ik zou het moeten weigeren, - antwoordde Arnold; maer deed zichzelven eenig geweld aen. - Dan, - sprak zy, pynlyk zuchtend en met afgebrokene woorden, - zoudt gy dien jongeling, zoo hy buiten uwe wete in uw steen ware gekomen, onmeêdoogend verraden? - De wet gebiedt het my, Begga. De jonkvrouw slaekte een snydenden kreet, en haer hoofd viel slingerend op haren schouder. Arnold sprong voor haer en riep angstig: - Wat hebt gy? wat hebt gy? {==411==} {>>pagina-aanduiding<<} Op dit oogenblik ging de geheime deur open en Karel trad voor: - Welnu, ik ben Karel Scheppers. Ik werd vervolgd en ben in uw steen eene schuilplaets komen afsmeeken. Uwe dochter heeft ze my gegeven; lever my nu, ridder. - God!.... hy hier! - riep Arnold verbleekend. - Ik had vertrouwen in uwe goedhartigheid, in uw medelyden, edele heer. Begga vloog aen den hals haers vaders en zich met liefde aen hem vasthechtende, smeekte zy luidnokkend en weenend: - Vader, vader! red hem, red hem! Arnold rukte zich uit de armen zyner dochter en begon snel door de zael te wandelen; het was gemakkelyk te bemerken dat hy in stryd met zichzelven was. - Vader, in Gods naem, verraed hem, o verraed hem niet! - smeekte Begga nogmaels. - Welaen, - riep Arnold, - ik zal hem niet leveren; maer dat hy terstond myn steen verlate. - Vader, - herhaelde de jonkvrouw biddend, - hy wordt vervolgd; men zal hem vatten; heb toch medelyden met zyn ongeluk en met zyne moeder; jaeg hem niet weg want gy levert hem aen den beul! Karel deed een tred nader tot Begga en zegde traeg en droef: - Jonkvrouw, uw vader heeft afschrik van my; maer God weet dat myne handen zuiver zyn van alle misdaden. Hy jaegt my uit zyne woon, waerin ge my eene schuilplaets verleendet; smeek niet meer: de hemel ontferme zich over my. Ween niet, jonkvrouw, maer bid God. En Karel meende de zael te verlaten. Begga sprong tot hem en zynen arm stuiptrekkend vastgrypende, hield zy hem staen. De oogen blonken haer styf en verwilderd in het hoofd en eene afgryselyke bleekheid overdekte haer gelaet; zy gebood: - Blyf! En dan wierp zy zich op de knieën en kroop tot haren vader, wien zy met den kreet der uiterste wanhoop toeriep: - Red hem!.... hy is myn minnaer! - En zy zonk magteloos ten gronde. {==412==} {>>pagina-aanduiding<<} - Haer minnaer! - borst Arnold uit en sloeg zich met kracht de beide handen op het voorhoofd. - Haer minnaer! - zuchtte hy nogmaels, terwyl hy handen en hoofd verslagen liet nederzakken en verpletterd stond door die openbaring. Karel was als bedwelmd; hy schrikte min voor zichzelven dan voor Begga, welke hy vreesde door de woede van Arnold overladen te zien. Ridder Arnold knarstandde: - Ha, worm! gy durft zoo hoog uit uwe laegte kruipen; bastaerd! gy durft onbeschaemd genoeg zyn om de hand eener edele jonkvrouw...... - Vergiffenis, vader, vergiffenis! - smeekte Begga en kroop op de knieën Arnold achterna; maer Ridder Scoonjans trok de deur open en riep: - Weg of ik doe u door myne honden nazetten! Begga sprong regt, stiet de deur met kracht terug toe en plaetste er zich voor, terwyl zy hare verwarde lokken op haren rug wierp en met hare hand de tranen uit hare oogen wreef: - Hy zal niet vertrekken, vader! - sprak zy met wanhoop hoewel eene edele onderwerping in den toon harer stem doorstraelde. - Indien gy ondankbaer genoeg zyt om een man, die uw kind het leven redde, aen den beul te leveren, zal ik toch nooit de dankbaerheid tot zoo verre uit myne ziel schudden, dat ik hem verraden zou! Arnold aenhoorde Begga stilzwygend; in den beginne beefde hy van gramschap: zyne vuisten trokken zich stuiptrekkend toe en zyne oogen rolden woest in hunne randen. De laetste woorden der jonkvrouw waren hem een verpletterend verwyt; hy bleef radeloos staen. Karel trad intusschen tot Begga en smeekte haer vurig hem te laten vertrekken, wanneer eensklaps aen de straetpoort zich een geluid van vloeken en tieren opdeed en de klepper met geweld nederviel. Begga smeekte nogmaels met verkropte zuchten: - Vader, red hem! red hem! Daer zyn zy! By de ziel myner zalige moeder, red hem! Doch Karel wilde vertrekken; het gevloek en getier werd {==413==} {>>pagina-aanduiding<<} intusschen luider en luider op straet en trok Arnold uit zyne besluiteloosheid. De ridder liep naer Scheppers, en hem by den arm grypende, sprak hy bevelend: - Ik wil dat gy blyvet. - Wat! - riep Karel, van verbaesdheid geslagen, uit. - Dank! vader, dank! - snikte Begga en vloog aen de borst van Arnold en kuste hem met teederheid en verrukking. - Gy zult blyven, - hernam de ridder. - Op het eerste oogenblik had eene schrikkelyke openbaring my doen vergeten dat gy in myn huis ingenomen werdt, en dat gastvryheid en dankbaerheid deugden myner voorouders zyn en de pligten eens ridders. - Ik dank u, - sprak Karel, - maer wil van uwe goedheid geen gebruik maken. Ge kent het vonnis dat my veroordeelt, en ik wil niet dat myne tegenwoordigheid in dit steen den dood op u en uw kind trekke. Ik smeek u dan nogmaels my te laten gaen; ik smeek het u voor uzelven en voor uwe dochter. Aen de straetpoort groeiden intusschen het vloeken en tieren aen. De oude Catharina, die by de tehuiskomst van Arnold in de achterplaets by haren man was gegaen, stond langzaem, by de eerste kloppen, van haren zetel op, en ging even langzaem om te weten wie die late bezoekers waren. Zy was te midden van den langen gang, als de klopper voor de tweede mael nederviel, en de oude begon by zich luid op te morren tegen het ongeduld der bezoekers en het gerucht dat ze maekten. Nadat zy door het kykgat der poort had gezien, kwam zy bleek en bevend in de kamer geloopen en riep, schier buiten adem: - Edele heer, er zyn soldaten aen de poort; wy zyn verloren, wy zyn allen verloren; want zy vragen naer dien jongeling! - Weten zy dat hy hier is? - vroeg Arnold haestig. - Zy denken het; ik ben aen het kykgat der poort gaen zien; zy willen het huis onderzoeken. - Gy hebt niets gezegd? - Ik, edele heer? Ik iets gezegd? Men had my eerder de tong uit den gorgel gehaeld. {==414==} {>>pagina-aanduiding<<} - Men vermoedt het slechts, - hernam ridder Scoonjans. - Catharina, waer is uw man? - Hy slaept in de achterplaets. - Wek hem en zeg dat hy de poort opene. En Arnold nam intusschen Karel by den arm om hem in een vertrek te leiden; doch eensklaps deinsden beide achterwaerts; Catharina sloeg de handen verschrikt te samen en Begga plofte bewusteloos ter aerde..... Eenige soldaten waren de kamer binnengetreden. De lezer heeft gewis niet vergeten dat op het oogenblik dat Karel het vlietje insprong, hy het gekrysch van eene raem, die boven hem geopend werd, gehoord had. Eene oude vrouw, die op dien stond zich bereidde te bedde te gaen, voelde hare nieuwsgierigheid aengehitst door eenige woorden, welke zy van Karel en den onbekende had kunnen hooren. Het klein, mager manneken, was den schout gaen verwittigen dat hy Karel herkend had, en had hem gezegd langs welke poort de jongeling in de stad gekomen was. Jonker van Muysene beeldde zich terstond in dat Karel zich naer het huis zyner geliefde had begeven en gaf op staenden voet bevel dat eenige soldaten langs de Vierwindenstraet zouden gaen en andere over de Berthoudershofplaets, opdat de jongeling zou ingesloten zyn. Indien men Karel zoo niet vatte, dan, had de schout er bygevoegd, moest men den teerling bezetten en het steen van Arnold onderzoeken. Het luidruchtig vloeken der soldaten, die by hare woon heen en weêr gingen, had de nieuwsgierigheid der oude vrouw weder opgewekt. Zy trad haer bed uit en stak haer verrimpeld gezicht nog eens buiten het vensterken. Zy vroeg wat er gaende was en vernam alles van een soldaet, tusschen het gelach zyner makkers die de oude het voorwerp van hunnen spot begonnen te maken. - Wel, ik weet waer hy is! - riep ze toen met heesche stem, {==415==} {>>pagina-aanduiding<<} en zy vertelde alles wat zy van Karel en den onbekende afgeluisterd had, en voegde er nog zoo veel van het hare by, als hare tong maer geven kon. Eindelyk zegde zy: - En dan is hy in het vlietje gesprongen, en hy is.... - En waer leidt dit vlietje? - vroeg een der soldaten, haer het woord afnemende. - Wel, ge laet een mensch nog niet uitklappen, - was haer antwoord. - Waer dit vlietje leidt? weet ge dit niet? wel het brengt u in den hof van ridder Scoonjans, een braef.... En een der soldaten, zonder verder naer haer gesnater te luisteren; was naer den bediende des schouts gesneld om hem alles over te brengen. Het klein, mager manneken gebood zoodra dat eenige soldaten in het vlietje zouden springen. Dit bevel werd terstond volvoerd en zy waren welhaest in het steen van ridder Arnold. Een hunner had nu de straetpoort geopend voor zyne makkers, en de bediende des schouts was binnengetreden met: - Ha, ha, vogel, wy hebben u! Ge zult ons niet ontsnappen; morgen zal men u de lust daertoe voor eeuwig ontnemen. In den naem der wet, volg ons. Arnold wilde iets zeggen; maer Karel liet hem den tyd niet en fluisterde hem: - Doe geen tegenstand. Ik ga; gy hebt genoeg ter myner redding gedaen, opdat ik uwe goedheid nimmer vergeten zou! En hy plaetste zich te midden der soldaten die hem naer het Steen leidden. De onbekende, wanneer hy Karel geraden had in het vlietje te springen, had altoos den teerling rond gewandeld om te weten wat er ging gebeuren. Wanneer hy den jongeling tusschen de soldaten zag heen leiden, sprak hy verheugd by zichzelven, terwyl hy de Bleekstraet uitkwam: - Waerachtig het kon niet beter; zoo goed had ik het niet verwacht: nu doen wy wat wy willen. {==416==} {>>pagina-aanduiding<<} X. Filips was des anderdaegs 's morgens vroeg met zynen gek in de groote zael van zyn hof. De hertog en Willem zaten regt over elkander aen eene kleine tafel. - Ge ziet, - sprak de gek, - dat wy geen beter einde aen dit spel konden verlangen. Gy dacht slechts eene moeder en haren zoon een weinig uit hunnen nederigen staet te verheffen, en nu zult gy nog den troost hebben, andere persoonen gelukkig te maken. - Het is waer, - antwoordde Filips met een zoeten grimlach; - doch ik wist waerlyk niet waer de rol, die ge my spelen deedt, heenleidde. - Ha! ha! ik ook niet al te wel, hertog; nogtans voorzag ik dat de ontknooping van dit treurspel moest gelukkig worden. - En zyn myne bevelen van daer straks reeds uitgevoerd? - Karel Scheppers is in de kapel; hy zal gewis goed voor zyne biecht bereid zyn.... want als men toch denkt dat men sterven gaet, houdt men niet gaerne iets op het hart; dat ketelt dan wat te zeer, hertog. En wat den schout, ridder Scoonjans en zyne dochter aengaet, ik denk dat zy zich niet lang zullen laten wachten. - En waer is de brief voor den schout? - Hy ligt hier op de tafel, hertog. Filips nam het perkament in handen en begon te lezen. Op dit oogenblik ging eene deur open en de zware tapyt die er voor hing, werd opgeligt; een paedje trad in en kondigde ridder Scoonjans en zyne dochter aen. De hertog overlas eerst den brief en wanneer hy gedaen had, zegde hy tot den gek: - Het is onverbeterlyk. - Ge ziet, - lachte Willem, - dat ik zoo een goed geheimschryver zou zyn als gek. Filips, zonder zich naer den paedje te wenden, sprak: - Laet de jonkvrouw binnen treden; en als ik een teeken geef, dat de ridder dan kome. {==417==} {>>pagina-aanduiding<<} De paedje maekte eene diepe buiging, hief de zware tapyt weder op en vertrok. - Thans op uwe hoede, hertog! - sprak de gek, - ik ga intusschen de overige bevelen doen volbrengen. - Keer voordat de schout hier zy. - Wees gerust: ik zal my hier by tyde bevinden, - antwoordde Willem en verliet de zael langs eene deur die regt over de vensters was. Begga werd intusschen door den paedje ingeleid, welke terstond weder vertrok. De hertog zelf ging tot de jonkvrouw en ontving haer met welwillendheid en met een minzamen lach. Hy bragt haer tot by het venster en begon dan stil en fluisterend met haer te spreken. Weldra kleurde een hooge blos de wangen der maegd, en er scheen meer helderheid in hare oogen te glansen. - Zyt gy zoo te vreden? - vroeg haer Filips op het einde. - Ja, hertog, - stamelde Begga; - maer myn vader? - Ik beloof u dat hy zal toestaen. Kom nu en spoeden wy ons, - sprak de hertog en leidde Begga naer de deur langswaer de gek uitgegaen was; hy ontsloot ze met de woorden: - Treed binnen, jonkvrouw, daer kunt gy u bereiden. Filips zette zich weder in zynen zetel en klopte drymael met een hamerken op de tafel. Ridder Scoonjans trad terstond in met: - Edele heer, zy gegroet! - Ridder, - sprak Filips met een toon die gramschap verried, - gisteren avond is een man in de stad gekomen, die om eenen moord uit de jurisdictie van Mechelen gebannen werd. Hy werd vervolgd en is eene schuilplaets op uw steen komen smeeken: gy hebt ze hem verleend? - Ja, edele heer. - Gy weet gewis ook welke straf er is voor hem die Karel Scheppers onder zyn dak zou nemen? - Ik weet dat er de doodstraf op staet. - Ridder... en gy hebt myn bevel durven overtreden? - De dankbaerheid, vorst, - hernam Arnold, - verbood my hem aen den beul te leveren. Karel Scheppers heeft zyn leven {==418==} {>>pagina-aanduiding<<} blootgesteld om dit myner dochter te redden. Het was my een pligt voor hem hetzelfde te doen. De gastvryheid voor ongelukkigen was de schoonste deugd myner voorvaderen, en ik, hun getrouwe en onverbasterde zoon, mogt die deugd niet met den voet vertrappen. - En de pligt eens ridders, - sprak Filips krachtig en stond van zyn zetel op, - is de bevelen zyns vorsten te eerbiedigen en er aen te gehoorzamen. Gy en uwe dochter overtraedt myne bevelen; maer gy zult de straf, aen de overtreding gehecht, ondergaen. - Myne dochter moeten sterven! - sprak Arnold hygend en bevend. - Zy is niet min pligtig dan.... - Genade! hertog, genade! genade voor myn kind! - riep Arnold buiten zichzelven en wierp zich op de knieën voor Filips. - Zy, zy sterven! neen, hertog, neen; doe my sterven, maer laet haer leven; genade voor myne dochter! Filips bleef een stond twyfelend staen; hy had de linker hand tusschen zyn kleed op de borst gestoken en scheen te denken. Arnold nokte luid en warme tranen rolden hem langs de wangen. Filips sprak eindelyk: - Sta op. Ten aenzien der diensten, die ge my bewezen hebt, zal ik u en uwer dochter genade schenken op eene voorwaerde. - En welke, edele hertog? - riep de ridder verheugd en dankbaer uit. - Gy moet ze aenvaerden zonder ze te kennen. - Hertog.... - Ik wil geene tegenspraek, - antwoordde Filips krachtig, - uwe dood en die van uw kind of myne voorwaerde, kies. - Maer vorst.... mag ik.... - Spoedig, ridder. Neemt ge myne voorwaerde aen, ga dan in die zael tot dat ik u roep. Arnold ging langzaem en met gebogen hoofde naer de deur, die hem de hertog by het venster aenwees. Toen kwam de paedje weder binnen en kondigde jonker van Muysene aen; de hertog gaf terstond toegang. Willem keerde juist by Filips terug als de schout binnen stapte; de gek hield zich een weinig ter zyde, met de {==419==} {>>pagina-aanduiding<<} armen op de kap van een zetel leunend, en zoo lang de jonker met den hertog sprak, bezag Willem hem met een slimmen grimlach. - Nader, heer schout, - sprak Filips. - Gisteren avond heeft men Karel Scheppers in de stad gevat; zoo dat hy opgehangen zou moeten worden; doch voordat wy zoo verre gaen, wilde ik wel zyne misdaed op nieuw onderzoeken; ik geloof inderdaed dat wy hem wat te spoedig gebannen hebben; wy hebben hem veroordeeld zonder hem te aenhooren. - Het is waer, edele heer; maer men was immers te zeer overtuigd; ikzelf heb hem gevat op den stond dat hy het lyk verliet. - Het is dit niet wat ik zeggen wil. Gy hebt my laten verstaen dat er mogelyk eene geheime vyandschap tusschen Scheppers en Thys zou bestaen hebben; doch is dit wel gegrond? Karel Scheppers was ten allen tyde een braef en deugdzaem jongeling; hy beminde elk en iedereen beminde hem. Hoe zou hy de vyand kunnen geweest zyn van een man, met wien hy niet de minste betrekking had? - Hertog, de misdadige draegt zeer dikwils het kleed der deugd. - Dat is niet dan al te waer, heer schout, - antwoordde Filips met een spotlach die van Muysene sidderen deed, en hy voer nadrukkelyk voort: - maer zou Karel Scheppers misschien Marten Thys niet vermoord hebben om zyn eigen leven te behouden? - Gy wilt zeggen, hertog, - sprak van Muysene, - dat Thys de eerste Scheppers zou aengerand hebben; doch dat is niet aennemelyk. Zal een dief iemand aenvatten, die weinig geld op zich kan dragen; en toch, ik geloof niet dat men Thys met den kleinsten diefstal kan betigten. - Hy was toch een dronkaerd; - hernam Filips, - hy werkte schier nooit en moest dus andere middelen bezitten om zyne driften te voldoen. Ik geloof ook niet dat hy Scheppers heeft aengerand om zich meester van zyn geld te maken.... Neen, dat niet; maer die jongeling beminde eene edele jonkvrouw, Begga Scoonjans; zou een jaloersch medevryer Thys niet kunnen betaeld hebben om Scheppers uit den weg te krygen? {==420==} {>>pagina-aanduiding<<} - Wat... wat zegt gy... edele heer! - stamelde van Muysene verbleekend. - Weet ge niet wie die medevryer was, heer schout? - herhaelde Filips altoos kalm. - Wie?... wie? - riep van Muysene en hield zich aen een zetel vast, zoodanig beefden alle zyne leden. - Wie, vraegt gy? Wel, gy, heer schout! - viel Filips nu met donderende stem uit. - Ik! ik! - riep de jonker en dacht ten gronde te zinken, zoo verpletterend waren hem de woorden van den hertog. - Ja, gy! - sprak nu de gek hem naderende, - gy, jonker van Muysene! die niet zoudt terugschrikken voor eene misdaed als Begga Scoonjans er het loon zou van zyn, gelyk gy het haer op het bal in het Handbogenhof zegdet. Ik was daer om u te bespieden. Gy waert niet slim, heer schout, als gy den avond des moords by de Groot-brugge stondt, om te weten hoe de uitslag zou zyn. Gy moest Scheppers maer hebben laten vlugten; gy haddet hem daerna wel gevonden; gy moest gaen zien of Marten Dikbol niet meer leefde. Ge weet, de vrees des doods rukt het verholenste geheim uit den boezem des menschen. Als Thys den dolksteek had ontvangen, dan was hy nog niet dood.... ik was digt by hem en ik wist alles. - Heer schout, bekent gy de misdaed die myn gek u te laste legt? - Ja, ja... ik... - stamelde van Muysene met bevreesde stem. - Wel, - hernam Filips, - gy hebt den dood verdiend; maer ik laet u het leven; gy zult slechts de goede faem en naem van Karel Scheppers altyd en overal herstellen, en daer ik weet dat ge oneindig ryk zyt, zult gy hem, ter vergoeding van de smarten die gy hem deedt onderstaen, binnen de vier dagen vyftig duizend guldens geven... Tot waerborg hier van, onderteekent gy dezen brief. En Filips legde hem het perkament voor, dat hem Willem voor de komst van Arnold en Begga, te lezen gaf. De schout hygde onder de gewaerwordingen, welke zyne ziel onderstaen had; hy had schier niets gehoord van al wat hem gezegd werd; hy nam werktuigelyk eene pen en onderteekende het perkament. {==421==} {>>pagina-aanduiding<<} Op een wenk des hertogs had de gek Arnold uit de kamer gehaeld, waer deze met ongeduld en angst wachtte. Filips sprak hem: - Ridder, ik heb u en uwer dochter genade beloofd op eene voorwaerde: deze voorwaerde is volbragt. Ik wist dat Karel Scheppers uwe dochter beminde en ik wilde dat de priester Gods den huwelykszegen op hunne hoofden afsmeekte. - Begga!... gehuwd!... met een moordenaer! - riep Arnold als zinneloos uit en zyn hoofd viel schokkend en moedeloos neder. - Heer schout? - gebood Filips kalm. - Karel Scheppers is geen moordenaer, - stamelde van Muysene nog altoos bevend van de vrees die hy onderstaen had, - hy heeft Thys maer gedood om zyn eigen leven te verdedigen. - Maer, hertog, myne dochter.... - Is ryk, wilt ge zeggen, ridder, - viel Filips Arnold in de rede, - Karel Scheppers niet min: zyn bruidschat is honderd duizend guldens, waervan de schout de eene en ik de andere helft geef. - Maer hy is een bastaerd! - riep Scoonjans wanhopend. Filips nam den ridder by den arm en trok hem tot aen het venster voort: hier fluisterde hy hem nadrukkelyk in het oor: - Hy is myn zoon! {==422==} {>>pagina-aanduiding<<} Historisch berigt over de aerdbevingen in de Nederlanden waergenomen. Door K.L. Torfs. Si l'on consulte les historiens et les voyageurs, ou trouvera des relations de plusieurs tremblements de terre et d'éruptions de volcans dont les effets ont été terribles. Buffon, Théorie de la Terre, art. XVI, des Preuves. Ofschoon de aerdbevingen tot niet vele dichterlyke bespiegelingen noch schrikinboezemende beschryvingen stof opleveren, voornamelyk met opzichte tot onze Nederlanden, - waer hare werking doorgaens nauwelyks merkbaer is, - hebben wy niettemin vermeend deze natuerverschynsels in onze gallery van nederlandsche rampen te moeten opnemen 1. Trouwens zy verwekken by onze bevolkingen al zoo grooten angst als in de vulkanische landen, waer zy meermalen wyduitgestrekte gedeelten het onderste boven keeren, de zee tot in derzelver diepste afgronden beroeren, geheele bergen in twee splitsen, de volkrykste steden omwerpen, de hoogste torens ter neêr storten, poelen en meiren uitdroogen, stroomen en rivieren in derzelver loop stutten, nieuwe {==423==} {>>pagina-aanduiding<<} eilanden opvormen en gansche gewesten in woestenyen herscheppen; want dusdanig is de gewoone nasleep van deze geduchte stuiptrekkingen der natuer. Zy bestaen in eene min of meer hevige en golvende beweging des aerdbodems, vergezeld van een gedruisch, dat men by kanonschoten, koetsgery en instortingen van muren vergelykt: soms duert de beweging slechts een oogenblik en is zoo zwak, dat zy nauwelyks gevoeld wordt: dit is het geval van de meeste aerdbevingen in onze landen waergenomen. Maer welke is de onmiddelyke oorzaek dezer verschynsels? - Min of meer gegronde gissingen kunnen deze vraeg oplossen. De oude grieksche wysgeeren, die de natuer uitlegden gelyk het hun inviel, in plaets van ze te bestudeeren, hadden over de aerdbevingen allerlei systemen uitgedacht, welke door de hedendaegsche waernemingen geheel vergruisd zyn geworden. Thans is het algemeen gevoelen onder de geleerden, dat de aerdbevingen aen de werking der onderaerdsche vuren moeten worden toegeschreven, en dat hare onmiddelyke oorzaek moet gezocht worden in de ontbranding en uitzetting der zwaveldampen, en andere gazstoffen, die, zich eenen uitweg trachtende te banen, de aerdkorst opheffen en openryten, doch doorgaens langs de kraters of monden der brandende bergen eene uitlozing vinden. Dit vermindert de verwoestings-kansen merkelyk, gelyk het de inwooners van Napels door ondervinding geleerd hebben; want die weten, dat wanneer de Vesuvius gestadig rook en vlammen uitbraekt, zy geene aerdbeving hebben te duchten. Behalve het koningryk Napels, waer de Vesuvius brandt, heeft men in Europa slechts twee landen met vuerbergen, namelyk Sicilië waer de Etna brult, en het eiland Ysland waer de Hekla en verscheiden andere volkanen vlammen braken. In vorige eeuwen waren de vuerteelende bergen in ons werelddeel gemeener. Aldus hebben de middenste provinciën van Frankryk, gelyk Auvergne en Languedoc, zichtbare sporen behouden van de verwoestingen die er het vuer weleer heeft aengerigt, en men kan hetzelfde zeggen van de bergen aen de oevers van den Rhyn gelegen. Het zyn voornamelyk deze laetsten, welke door hunne vuerbrakingen op {==424==} {>>pagina-aanduiding<<} de Nederlanden schynen te hebben gewerkt. - Maer zyn er wezenlyk vuerbergen in de Rhynprovinciën geweest? - Dit gaen wy dadelyk zien. Tacitus verhaelt in zyne jaerboeken 1, dat in zynen tyd deze landen verbrand werden door vuren uit de aerde opgekomen. Te Hersel, tusschen Bonn en Keulen, vindt men nog wezenlyk ontegenzeggelyke blyken, dat aldaer in vorige eeuwen een vuerberg bestaen heeft, of ten minste, dat er eene voorbygaende en kortstondige vuerbraking heeft plaets gehad, aengezien men er in vry groote hoeveelheid lava- en puimsteenen aentreft. Te Steffen, een dorp tusschen Malmedi en Andenne, ontmoet men insgelyks vulkanische stoffen, namelyk zwarte rotsen, gelykende aen tot glas gebrande kareelen, en in niets van degene van den Vesuvius verschillende 2. Men kan dus niet twyfelen of een gedeelte der Rhyngebergten, in de nabuerschap van Keulen en Bonn, heeft in overoude tyden gebrand, gelyk wy tegenwoordig den Etna, den Vesuvius, den Hekla en andere vulkanen zien branden. Thans zyn de onderaerdsche vuren uitgedoofd; de tyd heeft de vreeselyke kraters, waeruit dood en vernieling vloeiden, gestopt; en de grond is langzamerhand met vruchtbare graenakkers, en bloeijende steden en dorpen overdekt geraekt. Indien men nu in overweging neemt, dat een vulkaen noch in een dag noch in een jaer uitgaet, en dat er eeuwen tot deszelfs geheele verkoeling vereischt worden, zal men gereedelyk aennemen dat de aerdbevingen, die men van tyd tot tyd in onze Nederlanden is gewaer geworden, kunnen beschouwd worden als het gevolg van de laetste stuiptrekkingen of opbruischingen van den ouden vuerberg aen den Rhyn; tenzy men liever veronderstelle, dat zy voortskomen van de vuerbrakingen en landschuddingen in andere werelddeelen, die zich tot in onze gewesten verlengen, en steeds in kracht verflauwen, naermate zy van hun focus of brandpunt {==425==} {>>pagina-aanduiding<<} afwyken. Immers het behoeft geen betoog, dat de meeste aerdbevingschokken, hier te lande nagespeurd, zeer zwak waren, in vergelyking van degene die men elders in de nabuerschap der nog werkende vulkanen gevoelde. Overigens is het mogelyk, ja waerschynlyk, dat er in de eerste eeuwen van de christen tydrekening heviger en veelvuldiger aerdbevingschokken hebben plaets gehad dan tegenwoordig; maer hetzy dat men verzuimd hebbe deze natuerverschynsels te boeken, hetzy dat het aen geletterden ontbrak, om die moeite te nemen, - iets hetwelk zeer natuerlyk was by oorlogzuchtige volkeren, gelyk de Belgen, Franken en Saksers, - men vindt desaengaende zeer weinig by de oude chronykers aengeteekend. De oudste gebeurtenis van dien aerd, welke wy hebben kunnen opsporen, wordt vermeld by Lecarpentier 1, op het jaer 450. Hy verhaelt aldaer, volgens zekeren De Ligne, dat onder de regering van den frankischen koning Meroveus of Merewigh, bygevolg tusschen de jaren 448 en 458, eene aerdbeving geheel Gallië, en byzonderlyk ons België, met schrik vervulde. Hy voegt er by, dat ettelyke gebouwen, waeronder het kasteel van Selles, te Kameryk, door de schokken werden omgeworpen, en verscheiden persoonen onder de puinen verpletterd. Hariger 2 vermeldt van zynen kant omtrent het jaer 615, dat de luiksche bisschop Gondulphus, Tongeren hebbende willen herbouwen, daerin verhinderd werd door eene verschrikkelyke aerdbeving, welke al de opgetimmerde huizen omverre smakte. - Indien men de oude vriesche chronyken moet gelooven, bestond er vóór de VIIe eeuw, op de plaets, waer thans de stad Zwolle gebouwd is, een bosch van zes mylen omtrek; hetzelve zou ten jare 692, deels door aerdbevingen, deels door orkanen, gansch verwoest zyn geworden 3. Hier kan men nog byvoegen eene aerdbeving, die zich in {==426==} {>>pagina-aanduiding<<} Waelschland deed gevoelen, volgens Van Heyst 1 in 834, en volgens Lecarpentier 2 in 854. Deze laetste voegt er by, dat de schuddingen zes dagen en vyf nachten aenhielden, en dat de torens van eenige steden en dorpen werden omgeworpen, onder andere degene van S. Pieterskerk te Kameryk, die al de naburige huizen onder zyne puinen begroef. Daermede heeft men alles wat wy over deze stoffe in de tien eerste eeuwen hebben kunnen vinden. Want het is niet zonder schroom, van ligtgeloovigheid verdacht gehouden te worden, dat wy hier uit Reigersbergh 3, de volgende plaets afschryven, welke de verdienste van eene dubbele tepaskoming heeft 4: ‘In dese Graeve Aernouts tyden (circumcirca 990) openbaerde (zich) een vreeselijcke Comete, ende 'twas grooten Eclipsis der Sonnen, ende die Mane veranderde in bloedt; daer waren oock groote Aertbevingen, ende een groot stuck viers als eenen Toorn viel uyter Locht op der Aerden bernende. Nae desen quam een (zoo) groote sterfte ende pestilentie, dat den levenden verdroot die dooden te begraven, ende stierven gelijck met hen.’ Het is slechts in de XIe eeuw dat men nauwkeurige aenteekening is beginnen te houden wegens onze nederlandsche aerdbevingen. De eerste, welke men by Lecarpentier 5 vermeld vindt, viel voor in january des jaers 1001, en deed den bodem van al de nederlandsche provinciën zoo hevig daveren, dat in het Kameryksche alleen, volgens den opgenoemden schryver, meer dan acht honderd goede huizen vernield werden, weshalve vele menschen dachten, dat het einde der eeuwen, sints zoo lange tegen het jaer duizend voorzegd, eindelyk gekomen was. Eene andere vry geweldige aerdschudding, degene van den {==427==} {>>pagina-aanduiding<<} 18 november 1013, verschrikte in Vlaenderen vele menschen 1; degene van 1024, welke gezegd wordt overal te hebben plaets gehad, schynt mede tot onze gewesten te moeten worden betrokken 2; degene die onder de regering van Floris I, graef van Holland, (omtrent het jaer 1052) plaets had, wordt gezeid door wonderlyke hemelteekenen te zyn aengekondigd geweest 3; degene van 1080 deed zich gevoelen tot diep in Fransch Vlaenderen, doch veroorzaekte weinige schade 4; eindelyk degene van 1086 deed de zee in Vlaenderen over het land vloeijen 5. Het begin der XIIe eeuw werd door onderscheidene aerdbevingen gekenmerkt. De eerste viel voor in 1108 en beroerde geweldig de provincie Namen 6. Eene andere werd gevoeld op Paeschavond des jaers 1112 7; eene derde beschadigde in 1114 te Sinte-Omaers vele huizen 8; eene vierde schokte in 1117 tweemael Henegauw 9; eindelyk eene vyfde deed in 1120 in het land van Ludecke (Luik) vele huizen en kerken omverre vallen. Verders ontmoet men in de XIIe eeuw de aerdbevingen van 1141 en 1180; doch zonder aenwyzing van het gewest waer zy zich deden gevoelen 10. Bemerken wy alleenlyk dat die van 1180 dezelfde schynt te wezen als degene welke de mechelsche jaerboeken een jaer later stellen en in deze woorden verhalen: Anno 1181 was binnen Mechelen schroomelyck aertbevinge ende tempeest, waer door de stadt seer beschadicht wiert 11. In de XIIIe eeuw hebben wy by de chronykers slechts eene {==428==} {>>pagina-aanduiding<<} aerdbeving kunnen opsporen, namelyk degene die in january 1262 Vriesland kwam kwellen, en de gebouwen van het vriesche klooster Werum dermate schudde en schokte, dat de kerktoren instortte 1. Wat aengaet de aerdbeving van 1295, dezelve dunkt ons te geweldig te zyn geweest om tot de Nederlanden te hebben behoord; want er wordt by gemeld, dat de menschen op de velden in hutten gingen woonen 2, iets hetwelk alleenlyk gezien wordt in landen waer de aerdschuddingen zoo hevig als langdurig zyn; intusschen wordt zy ook in de zeeuwsche jaerboeken vermeld gevonden met name by Reygersbergh. Een handschrift, onder ons berustende, vermeldt onder andere rampen in de XIVe eeuw voorgevallen, eene aerdbeving, welke den 14 augusty 1317, de provinciën Namen, Henegouw, Artesië en Vlaenderen beroerde. In deze laetste provincie, indien men den chronyker moet gelooven, werden er inzonderheid drie steden geschokt, namelyk Ninove waer 27, Geeraerdsbergen waer 34, en Ronsse waer 37 gebouwen instortten, en in deze drie steden werden er respectievelyk 68, 84 en 94 persoonen onder de puinen hunner wooningen begraven. Voorts, behalve eene aerdschudding den 2 january 1346 in Holland en Zeeland gevoeld 3, en eene andere, welke ten jare 1350 Hoog- en Neder-Duitschland beroerde en geringe schade deed 4, verhalen al de historieschryvers dat op H. Kruisdag, den 21 mei des jaers 1381, de Nederlanden door eene ongemeene zware aerdbeving bezocht werden. Eenige dagen later hadden er andere schokken plaets veel zwaerder dan de eerste, welke de bevolking eenen hevigen schrik aenjoegen, byzonder te Ypre alwaer destyds eene oproerige factie den baes speelde; de belhamels derzelve namen deze natuerlyke gebeurtenis te baet, om zich in het oppergezag te handhaven en zich over hunne tegenstrevers te wreken, {==429==} {>>pagina-aanduiding<<} doende zy vier geestelyken, als de bewerkers der schuddingen, gevangen nemen en onthoofden! 1 Eenige jaren daerna, in 1395, werden in de landen van Gulk en Luik vele huizen door eene aerdbeving vernield, en te Antwerpen waren de schokken zoo geweldig dat de schotels van de tafels vielen 2. Het blykt niet dat de bodem der Nederlanden in de XVe eeuw, wy zeggen niet geweldige maer gevoelige aerdbevingsschokken hebbe ondergaen; denkelyk waren zy te kortstondig en te onbeduidend om de openbare aendacht sterk te kunnen vestigen en gingen derhalve, gelyk meer andere in vorige eeuwen, ongemerkt voorby. Immers wy vinden er slechts twee aengeteekend, namelyk eene in 1407, den 2 january, en eene in 1448 den 21 mei; beide deden zich in Vlaenderen gevoelen 3. Die van het laetstgenoemde jaer, welke waerschynlyk dezelfde is, die door Reygersbergh op den 23 april 1449 wordt gesteld, strekte zich uit tot in Zeeland, en rigtte er zelfs eenige schade aen 4. In de XVIe eeuw vinden wy twee aerdbevingen geboekt, als in de Nederlanden zynde voorgevallen. De eerste had plaets den 24 augusty 1504, ten 10 ure 's avonds, en dunde eenen paternoster lang (dit is waerschynlyk overdreven); te Antwerpen schudde en rammelde al het tinne- en aerdewerk in de huizen 5. De tweede deed zich door twee schokken te Brussel kennen, den 12 maert 1549. 6 De derde had plaets den 6 april 1580, 's avonds, strekte zich uit van Keulen tot aen Parys en York, deed den {==430==} {>>pagina-aanduiding<<} Noodtoren by Sichem instorten en beschadigde verscheidene kerken 1. Eindelyk de vierde aerdbeving wordt gezeid ontwaerd te zyn geweest den 19 february 1582, op het oogenblik dat Hendrik de Valois te Antwerpen tot souverein der nederlandsche provinciën werd ingehuldigd, hetgeen door sommige bygeloovigen beschouwd werd als eene voorspelling der ruststooringen onder dewelke het land met dezen nieuwen heer zou schudden en daveren 2. Op de Oudkleerkooperskamer, te Mechelen, in 1740 afgebrand, bevond zich weleer eene inscriptie, luidens dewelke in 1621 in die stad eene aerdbeving was gevoeld geweest 3. Dit is de eerste welke wy in de XVIIe eeuw hebben aengetroffen. Na dezelve ontmoet men de aerdbeving van 1640, welke zich vooral in Braband, Vlaenderen, Utrecht en Gelderland deed gevoelen 4 en degene van 1659, welke dezelfde provinciën hevig schokte 5. De aerdbeving van den 18 september 1692, werd niet alleen in de Nederlanden, maer ook in Duitschland, Frankryk en Engeland ontwaerd, en beroerde ten minste twee duizend zes honderd vierkante mylen; zy duerde twee minuten en was vooral gevoelig op de zeekusten en by de groote rivieren; op verscheidene plaetsen geraekten de klokken aen het luiden, de meubelen verschoven in de huizen; maer behoudens het instorten van eenen ouden toren te Aeth, weet men niet of er ergens schade van belang werd aengerigt 6. Eveneens werd het met de aerdbeving van den 19 maert 1694, wier werkingskring niet alleen meer beperkt was; maer insgelyks meer schrik dan kwaed veroorzaekte 7. {==431==} {>>pagina-aanduiding<<} De verschrikkelykste aerdbeving van de geheele XVIIIe eeuw, te weten degene van den 1 november 1755, waerdoor de portugeesche hoofdstad Lissabon het onderste boven werd gesmeten, kan ten bewyze strekken van den afstand tot welken de aerdbevingen zich uitbreiden; want deze werd gevoeld tot in de provincie Namen 1 en tot op de vlaemsche kusten alwaer zy een buitengewoon hoog springty veroorzaekte 2. Te Aken en in de Rhynlanden duerden de trillingen by tusschenpoozen acht of tien achtereen volgende dagen en rigteden vry groote verwoestingen aen; zelfs werden onderscheidene persoonen het slagtoffer van het omstorten van gebouwen, en anderen stierven van schrik 3. Eenige maenden nadien, den 18 february 1756, gevoelde men in geheel België, en byzonder te Antwerpen, te Oostende, te Nieuwpoort en te Namen eene andere aerdschudding, welke door een orkaen gevolgd werd 4. By degene van den 17 july 1760, welke ook te Antwerpen en te Oostende werd ontwaerd, werden te Brussel verscheiden menschen van hunne stoelen geworpen 5. Wat aengaet de aerdbevingen van 1761 en 1762, zy schynen de wederkaetsing te zyn geweest van schokken verre van onze gewesten begonnen, en veroorzaekten overigens geene meldingswaerdige schade 6. De eerste aerdbeving in de huidige XIXe eeuw voorgevallen is degene van den 23 february 1828. Dezelve was onder vele betrekkingen merkwaerdig en deed zich om acht ure 's morgens ter zelfder tyd gevoelen te Bonn, te Dusseldorf, te Luik, te Namen, te Gent, te Hasselt, te Venloo, te Herve, te Henri-Chapelle, te Maestricht, te Tongeren, te Waver en andere plaetsen. Zelfs beweerde men ze ontwaerd te hebben te Antwerpen, te Duinkerken, te Dortrecht, te Vlissingen en te Middelburg, doch {==432==} {>>pagina-aanduiding<<} zulks is niet zeker. By het uitbreken van het natuerverschynsel was de lucht mistig en bewolkt; eerst gevoelde men eenige ligte en vervolgens zwaerder schokken, die zich acht, tien, twaelf, ja vyftien seconden verlengden, en met een dof gerommel verzeld gingen, 't welk al de huizen deed daveren. Over het algemeen was de beweging het sterkste in de bovengedeelten der huizen, en in de luiksche steenkoolmynen hoorde men als het ratelen van eenen onderaerdschen donder. Deze aerdbeving heeft tot de volgende plaetselyke waernemingen aenleiding gegeven: Te Luik waren de golvingen zoo krachtig, dat de vensters rinkelden, de deuren openvlogen, stoelen en tafels verschoven, tassen en glazen ter aerde vielen. Te Maestricht werden ten naeste by dezelfde dingen waergenomen; de huisdieren waren er in grooten schrik. Te Waver werden de klokken aen het luiden gebragt. Te Tervueren zyn er vensterblinden uit derzelver hengsels gerukt. Te Glabeek borst de kerkmuer op zes verschillende plaetsen. Te Andenne werden vyftien schouwen omgeworpen. Te Hoyen (Hui) werd de brug op de Maes hevig geschokt. Te Tongeren was de schudding zoo geweldig, dat het kruis der hoofdkerk door de slingering eenen boog van vier voet lengte beschreef. Op dit oogenblik was de pastoor juist bezig met eenen lykdienst voor eene overledene vrouw te verrigten; eensklaps werd de vergadering door eene van het gewelf afstuivende laeg kalk beregend en de lykbaer begon te dansen, waerop eenieder, wanende dat het gebouw instortte en dat de doode verrees, zich langs al de poorten redde. Gedurende het onstuimig en regenachtig weder van den 24 february 1837, gevoelde men te Gent eenen tamelyk harden aerdbevingsschok, welke twee of drie seconden duerde, en waervan de slingerende beweging plaets had van het Z.-O. naer het N.-W. Verscheiden persoonen in die stad, wakend te bedde liggende (het was toen omtrent vyf ure 's morgens) hebben de schudding bespeurd; anderen zyn er door ontwaekt geweest. In een huis zyn eenige staende tellooren van het schouwbord gevallen. De schok was heviger dan degene van 1828, doch overigens heeft men niet {==433==} {>>pagina-aanduiding<<} vernomen, dat deze aerdschudding ergens elders is bespeurd geweest of eenige schade hebbe aengerigt. De aerdbevingschokken welke men den 16 april en den 13 october 1838 in de rhyn-pruisische stad Coblentz gewaer werd, hebben zich in de belgische provinciën niet doen gevoelen, zoo min als degene van den 22 maert 1841, welke niet alleen te Coblentz, maer ook te Mosel en te Lahn werd waergenomen, en zoo hevig was, dat, ofschoon de schok slechts eene seconde duerde, de meubels in de vertrekken waggelden, de vensters der huizen kletterden, en in verschillende winkels de koopgoederen van de schabben naer beneden rolden 1. De jongste aerdbevingen, in de Nederlanden waergenomen, zyn degene van 1843 en 1848. Die van 1843, welke op 6 april plaets had, werd vooral in Noord-Braband gevoeld, blykens de berigten uit 's Hertogenbosch en Gorinchem. In deze laetste stad zag de onderwyzer op dit oogenblik alles in het schoolgebouw trillen en schudden, en konde, naer hy berigt, deuren en kachelpypen duidelyk hooren kraken 2. Wat betreft de aerdbeving van 19 october 1848, welke des morgens om zeven ure in eene voorstad van Brussel, te Brugge, te Schooten (provincie Antwerpen), en in Zeeland werd opgemerkt, de berigten deswege zyn nog onvolledig, by gebrek van kundige waernemingen. Een beoefenaer der natuerkunde te Goes (Zeeland), beweert intusschen dat hy het verschynsel reeds van den 15 october aen eenige persoonen had voorspeld. Hy meldt namelyk te hebben opgemerkt, dat dien dag, om vier en half ure nanoen, de lucht zich zoo voordeed, als door hem nog nimmer in die streken was waergenomen. Dikke roode wolken, omringd van eene doode gele kleur en van eenen grauwen rand, welk verschynsel men ook aen de kusten der Middelandsche Zee, in Portugael als de voorbode van aerdbeving of hevigen storm aenmerkt, hadden zich in het westen samengepakt. Onze waernemer {==434==} {>>pagina-aanduiding<<} zou hieruit het eene of andere hebben voorzegd, en tevens met nauwkeurige instrumenten den dampkring onderzocht hebbende, bevond hy, dat de aerde in eenen buitengewoon sterken positieven staet van electriciteit verkeerde, dat de barometer eene plotselinge daling onderging, en dat de thermometer in eenige oogenblikken 2 à 3 graden was gerezen. Dit zyn dezelfde verschynselen, welke in landen, aen zware aerdbevingen onderhevig, eenige dagen vóór dezelve gevoeld worden. Te Goes zyn drie schuddingen gevoeld geweest vergezeld van een trillend geluid; en de zeeuwsche waernemer vond op dat oogenblik een slinger in volle beweging, terwyl al zyne losse instrumenten ratelden. Twee maenden daerna den 18 december 1848, had men in Noord-Braband, namelyk te Schyndel, Heeswyk, Dinther en Eindhoven wederom schokken van aerdbeving, doch in sterkere mate te Nistelrode en te Vorstenbosch. In laetstgemelde plaets vielen zelfs steenen van eenen schoorsteen, kassen hebben zich ontsloten, zoo dat er kopjes en tassen uit dezelve zyn gevallen. Ook te Oss, Geffen en Nuland heeft men ligte schuddingen, gevoeld alsmede, naer men verzekert, in sommige wyken van 's Hertogenbosch; en deze schuddingen herhaelden zich den opvolgenden middernacht. Blykens de waernemingen te Dinther en te Heeswyk gedaen, werden daer des morgens ten 10 ure de twee eerste schokken bespeurd. Dezelve waren kort en hevig, gelyk aen eene ontploffing in den grond; in de opene lucht werden dezelve weinig opgemerkt, doch binnenshuis hadden zy veel van het grondraken van een varend schip. Namiddag ten 2 ½ ure, hoorde de waernemer, terwyl hy aen tafel zat, een uit het zuiden opkomende gedruisch en eene verontrustende schudding van het huis, vergezeld van rammeling der borden in de kassen, beweging van den spiegel en venstergordynen, opligting van de stoelen en golving van den grond. Op de straet gekomen zynde, bevond hy, dat ieder vol ontsteltenis zyn huis verlaten had; dat de hooge boomen gedurende vyf seconden slingerden, alhoewel er geen windje was te bespeuren; en {==435==} {>>pagina-aanduiding<<} dat het water in de grachten en groote plassen golfde en opborrelde. Op Vorstenbosch, een half uer ten noorden van Dinther, in een boerenachterhuis, zyn eenige schelfbalken afgestort, hout en leem afgebrokkeld. Ten 10 ure 's avonds en korts voor middernacht, zyn telkens twee korte, maer hevige schokken, met zoo zware beweging der gebouwen waergenomen, dat de inwooners uit hunnen slaep gewekt, door schrik bevangen uit hunne huizen vloden. Eindelyk de laetste schokken volgden ten 3 ure na middernacht. In het geheel waren er in een eetmael te Dinther en te Heeswyk tien aerdschuddingen waergenomen geweest. Gedurende al dien tyd wees de thermometer van Fahrenheit van 55 tot 60 graden; de lucht was zonder wind en het weêr doodstil. Het schynt dat er den 18 february 1849 op onze kusten eene onderzeesche aerdbeving heeft plaets gehad. Zie hier wat deswege uit Katwyk-aen-zee (Noord-Holland), onder bovengemelde dagteekening geschreven werd: ‘De Noordzee leverde heden om onze kust een merkwaerdig en zeldzaem verschynsel op. Omtreeks 8 ure des ochtends, toen het water zynen laegsten stand bereikt had, rees de zee in een oogenblik tot zulk eene hoogte als by den gewoonen vloed, slechts een paer minuten duerde deze buitengewoon hooge stand van het water en nam toen spoedig weder af. De visschersvaertuigen, waervan ruim 20 op een niet geringen afstand van de zee op het strand stonden, waren op een oogenblik allen vlot. Daer de zee tamelyk kalm en de wind stil was, is deze buitengewoone en spoedige ryzing van het water des te opmerkenswaerdiger en kan dus waerschynlyk aen eene aerdbeving toegeschreven worden, hoewel hier noch elders geene schokken waergenomen zyn.’ De aerdbevingen zyn onbetwistbaer de rampspoedigste gebeurtenissen der natuer. Geene hoegenaemde belangryke omstandigheid, geen bezienswaerdig uitwerksel komt verzachten hetgeen deze verschynsels treurigs opleveren. Hier zyn de beide zyden des pennings afzichtelyk en alle de karaktertrekken dier voorvallen {==436==} {>>pagina-aanduiding<<} hebben iets akeligs. Eerst doet zich een dof en verlengd gedruisch hooren, als dit van een aenhoudend rottenvuer by eenen veldslag; allengs vermeerdert dit gedruisch en verspreidt den schrik in aller harten; de dieren zelve zyn daer niet vry van: de eenen schynen te kwynen en laten het hoofd hangen, in het vooruitzicht van 's aerdsryks nakende stuiptrekkingen; anderen betuigen hunne ongerustheid door een angstig geschrei; de vogels verbergen zich in hunne nesten; de wilde beesten vlieden naer hunne holen; de hevig beroerde zeebaren spoelen doode visschen aen; de waters der bronnen en rivieren worden onklaer en wasemen zwavelstank uit; de schepen in de havens en baeijen stooten tegen elkander; eindelyk alles is als in de verwachting van het gruwzaem verschynsel, 't welk gelukkiglyk in onze Nederlanden zeer zeldzaem is, gelyk men heeft kunnen opmaken uit de historische schets, welke wy er van komen te geven. Hendrik Conscience en de Revue des deux mondes. Alhoewel een aental menschen in ons eigen vaderland onze jeugdige maer talentvolle vlaemsche litteratuer met minachting blyven aenzien, gaet geheel het beschaefd Europa voort met er eenen toegenegen blik op te werpen. Reeds in meest al de landen, heeft men er zich over lang mede bezig gehouden en daer heeft men byzonder over de begaefdheden van onzen romanschryver Hendrik Conscience, uitgeweid. Frankryk alleen bleef onverschillig en scheen het algemeen gerucht niet te willen hooren, als nu eindelyk de Revue des Deux Mondes, het ys gebroken heeft, en aen onze vaderlandsche letterkunde een twintigtal bladzyden heeft besteed 1. Onnoodig is het te zeggen dat men daerin noch onze vaderlandsche poogingen, noch het doel dat de vlaemsche beweging zich voorstelt, {==437==} {>>pagina-aanduiding<<} heeft begrepen; immers, het kon niet anders of de Franschen moesten eene nationale opbruising tegen hunnen invloed afkeuren; doch hoe graeg wy de redenen van de fransche revue zouden tegenkanten, hoe gemakkelyk hare valsche aentygingen ook te wederleggen zyn, vinden wy ons verpligt het antwoord daerop uit te stellen; vermits plaets en tyd er ons heden toe ontbreken. Ofschoon de Revue des Deux Mondes haren wrevel tegen de vlaemsche zaek openlyk lucht geeft, vindt zy zich, volgens hare eigene uitdrukkingen, door symphathie verpligt aen onzen beroemden romanschryver regt te doen wedervaren. Zy beoordeelt dien dan ook regtvaerdig, en geen zyner verdienstelyke werken laet zy voorbygaen zonder er op uit te weiden. Het zoo verschillig beoordeeld Wonderjaer is dan ook het eerste werk waerover zy spreekt. Dan komt de Leeuw van Vlaenderen ‘die niemand anders is dan die graef Robrecht van Bethune, die zich in de XIIIe eeuw door zynen moed en zyne ridderlyke stoutheid berucht maekte.’ ‘M. Conscience,’ zegt de Revue, ‘heeft zich in dien Roman voorgesteld de nationale gramschap tegen Frankryk af te schilderen. Vooreerst bromt zy stil en dof; maer weldra breekt zy eenigen tyd van jaer tot jaer uit, tot dat zy eindelyk in eene woeste en onwederstaenbare losbarsting zegepraelt op het bloedig slagveld van Kortryk. Zoo het zeker raer voorvalt dat zulke verholene samenzweering eener geheele natie, den dichter geene schoone dramatische tooneelen inboezemt, is het nog veel zeldzamer dat hy in geene versletene lieux-communs over de vaderlandsliefde vervalt. De heer Hendrik Conscience heeft dit vermeden, zyne samenzweeringen gelyken aen geene andere van hare soort. Het eigendommelyk karakter der Vlamingen en de daedzaken der geschiedenis, met eene buitengewoone kunst wedergegeven, brengen veel by om aen dit groote tafereel, eene oorspronkelyke kracht by te zetten.’ Na den Leeuw van Vlaenderen, geheel ontleed te hebben, en na te hebben opgemerkt welke ‘merkwaerdige behendigheid’ Hendrik Conscience er in ten toon spreidt, vervolgt de Revue: ‘Ik heb gezegd dat de Leeuw van Vlaenderen een vurig en magtvol talent verraedt; de studie der oude kronyken, zonder hem de vinding te vergemakkelyken, heeft den verteller kostbare bouwstoffen verschaft, welke hy poëtisch en met kracht heeft weten uit te zetten. Hier heeft de heer Hendrik Conscience al zyne magt als kunstenaer aen den dag gelegd.’ ‘Maer’ vervolgt de revue in zeer lange bewoordingen, ‘moest de beroemde romanschryver zyne pen wel gebruiken aen het verspreiden van de gedachte dat de uitbreiding der fransche tael de nationale onafhankelyk van België bedreigt? moest hy den eeuwendurenden haet der Vlamingen tegen de Franschen weder opwekken?’ - Het verwondert ons geenszins {==438==} {>>pagina-aanduiding<<} dat een fransch maendschrift zoo spreke; het is immers de heer Hendrik Conscience, welke den eersten maer ook den geduchtsten slag aen den franschen invloed heeft toegebragt. Doch de Revue behoudt daerover geenen wrevel tegen Hendrik Conscience; zy verheugt zich alleenlyk dat hy zich aen het vervaerdigen van kleine huiselyke verhalen heeft toegegeven, en handelt achtervolgens over Graef Hugo van Craenhove, de geschiedenis van Abulfaragus, de Avondstonden, enz.; byzonder spreekt ze met uitbundigen lof over het zoo roerende verhael Rikke-tikke-tak, 't welk in ons Taelverbond vooreerst het licht zag, en waervan de heer Hendrik Conscience weldra den tegenhanger in dit tydschrift plaetsen zal. Hy zou dit reeds vroeger gedaen hebben zoo de tyd, welken hy aen zyn Jacob Van Artevelde besteed heeft, hem dit niet hadde belet. In het oordeel 't welk het fransche maendschrift over de Geschiedenis van België, van onzen roemvollen medewerker, strykt, kunnen wy niet geheel en al deelen; liever stemmen wy mede in het oordeel over de schoone Bladzyden uit het boek der natuer, werk dat niet genoeg geprezen en naer waerde geschat kan worden. ‘M. Hendrik Conscience,’ zegt de Revue des Deux Mondes, ‘heeft naer het voorbeeld van zoo vele beroemde mannen, den uitleg nedergeschreven van die oude en verhevene begeestering, welke men by het zien van de natuer gevoelt, en toch heeft hy eene oorspronkelyke kleur weten te behouden. Ik zal hem noch aen Rousseau, noch aen Bernardin de St-Pierre vergelyken; men zal hier zeker den gloeijenden hartstogt van Jean-Jacques, noch de harmonyvolle schilderingen van zynen leerling vinden: maer men zal er de geheel nieuwe indrukken van eene ziel ontdekken, welke voor haer onderwerp naïvelyk ingenomen is. Niet zonder er blykbaer voordeel uit te trekken heeft Hendrik Conscience dry jaren zyner jeugd in eene eenzaemheid, waer hy geen ander leermeester dan de natuer vond, doorgebragt; reeds had de jonge herder in Graef Hugo van Craenhove de herinnering daeraen teederlyk uitgedrukt; het Boek der Natuer is als het dagboek dier jeugdige jaren van bespiegeling en liefde. De schryver heeft er slechts de kennis bygevoegd welke hem vroeger ontbrak. Wetenschap en poëzy, eene navorschende studie der geringste details en overschoone uitboezemingen der ziel, zie daer het tweevoudige karakter van dit boek, 't welk eene nieuwe zyde van de zoo ernstige inbeelding van Hendrik Conscience heeft blootgelegd. ‘Uit die verscheidenheid van werken,’ vervolgt het fransche artikel, ‘kan men opmaken welkdanig de plooibaerheid van het talent des heeren Conscience wezen moet. Het is niet alleen aen zyne vaderlandsliefde dat de behendige verteller zyne faem verschuldigd is, het is aen de natuerlyke uitmuntendheid zyner werken, en aen den geur van waerheid, welke er u uit {==439==} {>>pagina-aanduiding<<} tegenwasemt. Na eene onstuimige jeugd, na menige smart met droefheid doorworsteld te hebben, heeft de heer Conscience in de belgische samenleving eindelyk eene plaets gevonden, welke hem waerdig is. Professor agrégé der Hoogeschool van Gent, lid van het Instituet van Leyden, belast met aen de kinderen van koning Leopold de vlaemsche tael en letterkunde aen te leeren, kan de schryver van den Leeuw van Vlaenderen en van de Geschiedenis van België zich in het toekomend zonder moeite aen zyne ingevingen overleveren, en door nieuwen byval de toegenegenheid van het geleerd Europa verregtvaerdigen. Inderdaed, M. Conscience, hoe weinig ook ten onzent bekend, is met eene doorslaende gunst door al de vreemde letterkunden bejegend. Verscheidene vertalingen zyner verhalen hebben in het duitsch het licht gezien; vooreerst moeten wy van die van den eerw. heer Diepenbroek, prins-bisschop van Breslau, gewagen. Het meerendeel der schriften, welke ik heb beoordeeld, zyn nog te Londen in het Engelsch, te Praeg in het Boheemsch, te Pozen in het Poolsch, te Koppenhagen in het Deensch verschenen. M. Conscience is dus een der meestbefaemde volksschryvers van het Noorden. Zelfs is zyn roem tot in het Zuiden doorgedrongen; al zyne werken zyn door Thomas Gar in het Italiaensch uitgegeven, terwyl de italiaensche abbé Negrelli eene keus der novellen van den romanschryver drukken liet. Die algemeene byval heeft de heer Conscience niet duizelig gemaekt; ernstige en godsdienstige geest, beyvert hy zich dagelyks om vooruit te streven. Op het oogenblik arbeidt hy, naer men ons verzekert, aen een grooten roman, waervan de byzonderste held Jacob van Artevelde, den stryd tusschen de vlaemsche gemeenten en het feodael stelsel heldhaftiglyk moet voorstellen. De schryver, wy hopen het, zal ook tot zyne lieve zedeschetsen en zyne studiën der natuer terugkomen, waerin de zuiverste christelyke ingeving met zoo veel lieftalligheid uitblinkt. De historische roman, de huiselyke tafereelen, de stille mymeringen te midden der frissche weiden van de Schelde, dit is het dryvoudig perk voor zyne krachten geopend, en hy zal, geleid gelyk hy het is, door de edelste gevoelens, nog kostbare schallen ontdekken.’ Wy voegen alleenlyk by dit regtvaerdig oordeel dat de roman Jacob van Artevelde reeds verschenen is, en dat hy in kunde en litterarische verdiensten overtreft al wat men over de vorige werken van onzen wereldberoemden medewerker zeggen kan. De heer Conscience zal zich ook, gelyk het de Revue des Deux Mondes verhoopt, weldra op de huiselyke tafereelen en de zedeschetsen op nieuw toeleggen; immers hebben wy vroeger reeds aengemerkt dat wy in staet zyn binnen kort eene zeer uitgebreide schets van zyne nieuwe zedeverhalen onzen lezeren mede te deelen. {==440==} {>>pagina-aanduiding<<} D.O.M. door Prudens Van Duyse. Myne ziel bezwykt in de voorzalen van den Heere! Ps. lxxxiii. I. 'k Heb voor u in bede en zangen Mynen boezem uitgestort; Maer by 't smachtend zielsverlangen, Schoot myn stem altyd te kort. Toch neemt, in uw glans verloren, Weêr myn ziele wieken aen, Om, met alle de Engelchooren Voor uw aengezicht te staen; Om te zingen, om te bidden, By dien blanken stoet geschaerd, En om weder, ver van de aerd, My te droomen in hun midden. Eer myn rede nog ontwaekte, Stamelde ik uw naem ter eer; Als ik myne Moeder naekte, Knielde ik voor uw beeltnis neêr. Uit haer borst zoog ik uw liefde; Ik beminde u reeds in haer, Als haer melk my overbriefde Uw genâ zoo wonderbaer - Uw genâ, die my bewaekte Als ik nog in 't duister lag, En wanneer ik 't licht eerst zag, In myn Moeders oog ontblaekte. {==441==} {>>pagina-aanduiding<<} By myn levenslent verdwenen Al myn sterren: helsche nacht Zonk tot tastens rond my henen, Maer uw naem glom my nog zacht. Als de zon, klom hy 't al boven, En myn stappen werd het klaer. Welke altaren my verstoven, Eeuwig altaer, stondt gy daer! Alles wat den zwakken stempel Van de menschen draegt, brak af; Gy onttrokt myn rede aen 't graf, En 't heelal wierd my uw tempel. In den lykdoek sliep al menig, Die my zielewellust was, Maer gy spraekt my; ‘Ik vereenig U eens weder, spyt die asch’ Driften stormden in myn boezem, Maer gy klonkt ze aen boeijen vast, En ontwikkeldet den bloesem Door den worm al aengetast. Ik hervond myn kindscheid weder In 't geloof, dien pelgrimstaf, Heer, uw oog straelde op my af, En voor u slechts boog ik neder. 'k Zocht uw naem niet in den hemel, Tentwyze over de aerde ontplooid, Noch in 't heimvol stergewemel Daer verkwistend rondgestrooid, Noch in tempelfakkelstralen, Blinkend rondom 't hoogaltaer, Noch in wondere verhalen, Noch in veler eeuwen schaer, {==442==} {>>pagina-aanduiding<<} Ter getuignis opgetreden; 'k Zag u in de zon der plicht - In der rede godlyk licht, Alle zielsnacht doorgestreden. II. Die in 't aenschyn u durft schennen, Is uw zonnelicht onwaerd. Die zich in u durft ontkennen Maekt een helle van deze aerd. Gy, die 't kleed bereidt der lelie, Gy, die zalft in 't minste kruid, Storttet my, ten Evangelie, 't Woord der gantsche schepping uit. 'k Voelde u naderby in smerten, Troostte vriendschap myn verdriet: Ik doorpeilde mynen niet, En vond u in 't diepst myns herten! Heer, gy schonkt me een wederziele, Die zich aen myn zwakheid sloot, En met wie ik, biddend, kniele Zoo in leven als in dood. Gy deedt meer, gy spraekt: ‘wees vader!’ Kindren zitten op myn kniên, En zy huppelen me ook nader Om uw beeld in my te zien. Stamelen, leer ik hun mede, Hem, dien niemand noemen kan, En gy, baerdet aen den man Die van goeden wil is, vrede. {==443==} {>>pagina-aanduiding<<} Liefde, die 't al hebt geschapen, Zoude ik me eens met bang gemoed Leggen in uw schoot te slapen, Liefde, die me ontwaken moet? Zoudt gy, als een aerdsche wreker, Doemen ons tot eeuwge pyn? Zou de volgeschonken beker Uwer wraek nooit ledig zyn? Leent men u niet onze snoodheid - Onzen haet, zelfs op een zerk? Wie stelt uw genade perk. In uw liefde ligt uw grootheid. Gent, 1848. Natuerontwaken, door J.M. Dautzenberg. De winter is al op de vlugt, Het ryk der droefheid is ten end, De bloem herryst in milder lucht, Elk struikje zingt: lang leev' de lent'! Het ryk der droefheid is ten end De weide pronkt in jeugdgen zwier, Elk struikje zingt: lang leev' de lent'! En 't amen murmelt de rivier. De weide pronkt in jeugd'gen zwier, De leeuwrik fluit zyn geestig lied, En amen murmelt de rivier By 't vroom geruisch van 't slingrend riet. {==444==} {>>pagina-aanduiding<<} De leeuwrik fluit zyn geestig lied En 't muschje kweelt en juicht en speelt By 't vroom geruisch van 't slingrend riet, En zoet is oog en oor gestreeld. En 't muschje kweelt en juicht en speelt, De vreugde dreunt door 't groene veld, En zoet is oog en oor gestreeld, Wyl klank en kleur zoo teeder smelt. De vreugde dreunt door 't groene veld, De vreugde dreunt tot in het hart, Wyl klank en kleur zoo teeder smelt, Vlugt met den winter leed en smart. De getrouwe Walter, door O.J. Eekma. Getrouwe Walter reed voorby Maria 's heilgen tempel. Een treurig maegdelyn zag hy Daer knielen op den drempel. ‘Houd op, houd op, myn trouwe heer! Kent gy den klank der stem niet meer, Die gy zoo gaerne hoordet?’ {==445==} {>>pagina-aanduiding<<} ‘Wie zie ik hier? De trouwlooze is 't, Die eens myn hart kon streelen! Uw goud, uw zyden kleedren mist Gy thans en uw juweelen?’ ‘O dat ik Walter werd ontrouw, Myn paradys verzonk in rouw, By u slechts vind ik 't weder.’ Hy hief te paerd den schoonen last, En voelde een zacht erbarmen; Zy hechttede aen zyn lyf zich vast Met witte, mollige armen. ‘Ach, Walter lief, myn harte rust Op koud metael dat 't minvuer bluscht, Het klopt niet aen uw harte.’ 't Slot reden ze in, waer, als in 't graf Al 't leven was verdwenen, Zy nam den helm den ridder af; Zyn schoonheid was daerhenen. ‘De wang verkleurd, het oog vol smart, Uw sieraed is 't, o edel hart! Nooit waert gy my zoo dierbaer.’ Des droeven ridders harnas weet De goedige te ontbinden. ‘Wat zie ik? gy in 't zwart gekleed! Stierf een van uw beminden?’ ‘O ik betreur myn liefste zeer, Die ik op aerde nimmermeer, Noch over 't graf zal vinden.’ {==446==} {>>pagina-aanduiding<<} Zy zinkt aen zyne voeten neêr, Met uitgestokene armen. ‘Gy ziet me als boetende, o myn Heer, U smeek ik om erbarmen Hef my weêr op tot nieuw genot! Laet my van al de smart van 't lot Aen uwe borst genezen!’ ‘Sta op, sta op, geknakte roos! Ik kan geen troost u geven; Myne armen werden magteloos, Myn borst werd zonder leven. Ga u, als ik, in rouwe kleên! De liefde is heen, de liefde is heen, En nimmer keert zy weder!’ (Naer Uhland.) Romance, door B. Pelsers. 't Was storm, en schriklyk brandde 't Ontstoken pekelnat; Wanneer een jeugdig meisje Aen d'oever weenend zat: Met natbekreten oogen Zag zy de golven aen; Zy zuchtte, en op haer wangen Blonk menig bittre traen. {==447==} {>>pagina-aanduiding<<} ‘Een jaer van hem gescheiden, Een jaer van bitter wee! Ach! waerom gingt gy, liefste, U wagen op de zee? Hoû op, hoû op met buldren, o Storm, en wees gedwee, Zoo stilt ge in mynen boezem Een feller storm van wee! De koopman zucht om schatten Die hy in zee verloor; Maer ach! wat zyn die schatten By hem dien ik verkoor? Wat is my goed en rykdom, Ja goud of diamant? Die schatten vindt men elders, Myn Willem, in geen land!’ Zoo zuchtte zy en weende En zag de golven aen; Zy klaegde 't aen de winden Wat zy had doorgestaen; Als op de witte golven Een veege lichaem zwom, En stervend zonk zy neder Het was - haer bruidegom. {==448==} {>>pagina-aanduiding<<} Boekbeoordeeling. Door J.F.J. Heremans. Gedichten van Johan-Alfried De Laet. Antwerpen. P.-E. Janssens. 1848. 134 bl. in-8o. Menigeen zal ons, reeds van over lang, van onregtvaerdige vergetelheid beschuldigd hebben, daer wy niet eerder van een dichtbundel gewaegden, die zeker allezins de aendacht van den lezer verdient. Deze schynbare vergetelheid nogtans is alleen daeraen toe te wyten dat wy in de gedachte verkeerden, de groote gebeurtenissen, die by het verschynen des bundels Europa schokten en iedereen bezig hielden en bedwelmden, een weinig te moeten laten kalmen, vooraleer den vlaemschen lezer, welke zelfs in de stilste tyden weinig smaek in verzen vindt, op de Gedichten van den heer Johan Alfried De Laet het oog te doen vestigen. Wel is waer dat Europa verre is van tot dien rustigen toestand teruggekomen te zyn, die tot de beoefening der letterkunde en de waerdering van literarische voortbrengselen noodig is; doch wy leven in zulkdanige tyden, als dat de geest, afgemat door de beschouwing van al de ontzaggelyke verschynselen, welke zich dagelyks op de staetkundige kim vertoonen, en daerom walgend van al wat maer eenigzins naer politiek zweemt, nog al eens een oogenblik zyne toevlugt tot de vreedzame letterkunde neemt. Het is in die oogenblikken, welke wy over eenige maenden zelfs niet mogten genieten, dat wy de gedichten van den heer De Laet ter lezing aenbevelen. Sedert dat de Almagt den gevoelvollen Ledeganck tot zich riep en den natuerlyken, eigenaerdigen Th. Van Ryswyck op eens, rampzalig, helaes! deed verstommen, kunnen wy slechts twee-drie namen opnoemen van dichters, welke inderdaed teeken van leven geven of gegeven hebben, en daeronder behooren de heer De Laet, over wien wy heden eenige woorden zeggen zullen, en de heer Van Duyse, wiens Klaverblad het voorwerp onzer aenstaende recensie zyn zal. Men zal immers niet eischen dat wy als hoeksteenen ter stichting van den vlaemschen tempel die vermolmde schilfers aenschouwen van hen, welke zich vergenoegen alle jaren een stukje in een jaerboekje of een tydschrift, en dat nog op het allerdringendst verzoek van den verzamelaer, te plaetsen! Doch - laten wy die {==449==} {>>pagina-aanduiding<<} liefhebbers thands met vrede: hunne beurt zal ook komen, en verwylen wy eenige stonden by de Gedichten van den heer De Laet. Het fragment: Aen de Dichters, dat by zyne verschyning (1839) zeer veel opgang maekte, als dragende den stempel van eene kernvolle poëzy, waervan onze vlaemsche letterkunde, in dien tyde, nog zoo weinig voorbeelden had opgeleverd, opent zeer wel de verzameling. Het eerste gedeelte van dit fragment bevat een krachtig, geestdriftvol overzicht van al wat onze geschiedenis groots en heldhaftigs aenbiedt in tegenoverstelling aen de kleinmoedigheid en zwakheid des naneefs. Het tweede gedeelte vangt aen met eene overschoone vergelyking: Zeg my, o Belgenland! Wat vergt ge van uw Barden, Wat vraegt ge uw' zangren tot uw lust? - Dat zy by heldenzang, by minnetoon volharden Nu gy 't onedel spoor van vreemde stappen kust? o Verg dan van den zoon dat hy op d'harpen koorde De ontaerde moeder zing' die godloos in het bed Des boels die zynen vader moorde, Met vuige dartelheid zyn blanken naem besmet! Het derde en het vierde gedeelte van dit fragment, ofschoon verre van onverdienstelyk te zyn, vallen nogtans by de twee eerste gedeelten af. Dit stuk even als het meerendeel der andere, verscheen reeds vroeger; doch dit is geenszins eene reden om ze stilzwygend voorby te gaen: alle, een of twee misschien uitgezonderd, verdienden herdrukt te worden, en de dichter heeft eene wezenlyke dienst aen onze letterkunde bewezen met zyne lettervruchten, die op verschillende akkers verstrooid lagen en toch in den smaek van iedereen vielen, uit te lezen en te verzamelen. De romance Zelinde is lief van gedachte en lief van vorm: wat dit laetste aengaet, laet echter de volgende strofe te wenschen over: En Zelinde strooide zachtkens In de trage beek 't Leste roosjen uit heur bloemtuil Waer een traen op leek 1. {==450==} {>>pagina-aanduiding<<} Aen eek meisje dat zich op de beoefening der dichtkunst wilde toeleggen, is een voortreffelyk gedicht, zoo als wy er weinig bezitten, en waerop onze jonge letterkunde te regt roem mag dragen. Dat is poëzy in den vollen zin des woords! Geene ydele, holklinkende woorden, geen alledaegsch klatergoud, geen bombastisch gedommel of getrommel; maer gevoel, diep gevoel van het begin tot het einde, en harmony. Men leze en bewondere: Dael niet van uw' roozentroon, Meisje, gy wier gulle blikken Ieders hart met bloemenstrikken Kunnen binden aen uw schoon'! Dael niet van uw' roozentroon, Gy, de liefste by de lieven, Ruil uw kroon van madelieven Nimmer voor een lauwerkroon! Wat zegt een handvol dorre blaêren, Een handvol blaêren zonder kleur, Voor Zefyrs lievling die den geur Der frischste bloemen mag vergaêren; Die op zyn wieken van satyn, Van purperglansen ryk doorweven, Van roozen mag op roozen zweven Die slechts voor hem geschapen zyn? Zal hy zyn lustwaranden vlieden, Zyn stralenryk, zyn bloemendael (sic), Om, als de schuchtre nachtegael, Aen 't kille woud zyn stem te bieden? Zal hy zyn zoeten morgendrank Versmaden voor het zilt der stammen? Zal hy zyn keurge wiekenvlammen Verdooven voor een weinig klank? o Neen! de vlinder mag behagen Om bloemenvorm en bloemenkleur, Niet om het opgeruimd geneur, Niet om het zielverbrekend klagen Des valen zangers van het woud, - Dat ongetooid, gevleugeld orgel - Die wel eens de aendacht op zyn gorgel Doch nooit op zich gevestigd houdt. {==451==} {>>pagina-aanduiding<<} Dael dan ook niet van uw' troon Meisje, gy wier gulle blikken Ieders hart met bloemenstrikken Kunnen binden aen uw schoon! Dael niet van uw roozentroon Gy, de liefste by de lieven, Ruil uw kroon van madelieven Nimmer voor een lauwerkroon! Daerop volgt eene uitmuntende schildering van den waren dichter. Wy kunnen aen den lust niet wederstaen deze brok insgelyks onzen lezeren mede te deelen: dergelyke verzen kunnen niet genoeg verspreid worden; zy bewyzen oneindig meer ten voordeele onzer moedertael dan duizend brochuren tegen den franschen invloed: Wat is een Dichter op deze aerde? Een onheilzoon, een offerlam, Die in zyn hart een sprank bewaerde Van Godes eerste scheppingsvlam; Een die in zich een geest hoort woelen, Een geest aen enklen pas bekend; Die meerder voelt dan de aerd' mag voelen, En 't zoekende oog ten hemel wendt. Een die in hooger sfeeren wandelt, Op de aerde met bedroefdheid ziet, In haren dampkring leeft en handelt En denkt en lydt, maer nooit geniet; Een die zyn slapen laet verzengen Aen 't kunstenvuer; - die alles proeft Wat eenig zoet kan medebrengen Of rimplen diep in 't voorhoofd groeft; Een die als Adam heeft gezondigd; Dien by den boom van Goed en Kwaed, Als eeuwge vloekstraf, werd verkondigd 't Geheim van elke menschendaed; Een die in 't meer der aerdsche snoodheid Zyn blik liet dalen tot den grond; By 't zien van elke wereldgrootheid Een gryns voelt zweven om zyn mond; {==452==} {>>pagina-aanduiding<<} Een wien een gier aen de ingewanden, Als Prometheus, gedurig knaegt Een die des Noodlots merrekbranden Gestempeld op het voorhoofd draegt; Een banneling uit andere oorden, Die smachtend naer zyn vaderland, Zyn zinbetoovrend(e?) harpakkoorden Laet hooren op het vreemde strand! Doch genoeg: - wy mogen niet alles afschryven en moeten nog iets ter bewondering van den lezer overlaten. De Ballade de Vloek des pelgrims, is verdienstelyk in haer slach. De romance Aen Laura is een tour de force van versificatie, doch is, naer ons dunken, drie-vier strofen te lang. Het stuk wordt te eentoonig en bevalt niet meer. De volgende strofe is duister, en behaegde ons weinig: Lieve Laura, waerom plaegt ge My sinds gister onverpoosd! Is uw heimwee dan niet, vraegt ge Heilbaer by vriendinnentroost? Is er een zoo nare smarte Ingedrongen in uw harte Dat geen deeling het ontloost? (?) Hoor, nieuwsgierig meisje, klaegt ge Toch van my niet zoo ge bloost...... Lieve Laura, waerom plaegt ge My sinds gister onverpoosd. Sedert Wellekens heeft onze letterkunde reeds vele visschersliederen 1; {==453==} {>>pagina-aanduiding<<} doch weinige die aen het Visscherslied van den heer De Laet kunnen vergeleken worden, hetwelk dan ook onder de beste kleinere gedichten des bundels behoort. De Eendragt deed opmerken dat gevuerd in de volgende versen, wel Antwerpsch doch geen Nederduitsch is, en daerin heeft de Eendragt volkomen gelyk: Nog eenmael door branding en ysschol, Door ysschol en branding gestuerd En 'k bouw U een zindelik huisje, Een zindelik huisje in de buert; En heb ik U dan eens, myn liefste, Myn liefste, ter kerke gevuerd, Dan krygen wy ook wel een zoontje, Een zoontje dat frisch op u tuert! De heer De Laet weet zoo wel als iedereen dat gevuerd elders dan in Antwerpen weinig zal verstaen worden. Doch waerom al die stelselmatige aerdigheden? telt onze literatuer dan reeds al te veel lezers en zyn er reeds niet genoeg onder onze land- en taelgenooten, die beweren ons nederduitsch niet te begrypen? Klinkt de titel aen een zangerINNE ons niet al te wel in het oor, het dichtstuk zelf mag ons hart des te aengenamer treffen. Het is een gedicht in den aerd van Aen een meisje, enz., en frisch van gedachte als dit heerlyke stuk. Frans Hendrik Key is een der eerste voortbrengselen van den heer De Laet, en nogtans een der beste. Het stuk wademt overal een dieptreurigen, ontmoedigenden, medesleependen geur die den lezer, hoe koel anders ook, aen de vergankelykheid van al het ondermaensche doet mymeren. Neen, zulk een lykzang is geen alledaegsche lykzang, en de ziel die aldus by den dood eens vriends gevoelt, is geene alledaegsche ziel: het is de ziel eens waren dichters. De heer De Laet wisselt in zynen bundel de ernstige poëzy ook wel eens met luimige (witzige zou de duitscher zeggen) gedichten af, en dit met het beste gevolg. Men leze slechts: Aen Lenora, Het Hart, de Twee Haentjes. - Het Drinklied nogtans gelooven wy den dichter gantsch onwaerdig. De stukken Aen myn Zoontje en het Lied des Dichters, verschenen vroeger in het Taelverbond en droegen ieders goedkeuring weg. Over het rymloos gedicht: Diva Pax deelden wy in den afgeloopen jaergang ons gunstig gevoelen mede. {==454==} {>>pagina-aanduiding<<} Schicht en Zeis, eene herinnering uit de kinderjaren des dichters, is wel verteld; doch misschien niet belangryk genoeg om zeven bladzyden te beslaen. De bundel bevat nog eenige klinkdichten, en alhoewel wy verre zyn van met den oudenmans praet van Boileau in te stemmen, wanneer deze wetgever van den Parnas zegt dat: Un sonnet sans défaut vaut seul un long poème, en wy liefst dit zonderling rymenspel aen de Rimeurs français van Boileau's tyd zagen overgelaten, zoo moeten wy toch bekennen, dat de heer De Laet er ons eenige, niet onaerdige leverde. In een paer Psalmen Davids gebruikt de heer De Laet het oude du en dyn. Wy zyn geenszins vyandig aen de herinvoering van dit voornaemwoord, en wenschen in tegendeel het welhaest van iederen schryver gebruikt, maer vooral van elken lezer verstaen te zien. Doch, wy vragen het in gemoede, legt men het daertoe wel aen? Reeds lang moest men, indien men wil dat de herinvoering niet belachelyk en den lezer onverdragelyk worde, den vorm vastgesteld hebben, welke er dient gebruikt te worden; dan zou de eene niet zels du, bist du, en de andere zals du, zys du, en een derde niet zuls du, heefs du, hebs du of heb doe, en God weet wat al nog niet, schryven. Men zie toe dat door al die verwarring, die schoone vorm niet eeuwig uit onze geschrevene tael gebannen worde. In het algemeen hebben de herdrukte stukken der Gedichten merkelyke verbeteringen in tael en versificatie ondergaen; wy zagen echter gaerne de herziening, wat het afkappen der e voor de by ons steeds uit te spreken h betreft, eenigzins verder gaen. Wy weten dat wy die afkapping insgelyks enkele malen by Ledeganck ontmoeten; dit zy nogtans geene reden om die tegen den aert onzer tael strydende dichterlyke vryheid in de Nederduitsche versificatie burgerregt te geven. Ten slotte wenschen wy den Dichter De Laet dat hy weldra uit den sluimer moge opstaen, waerin hy, na de uitgave van zynen bundel, schynt gevallen te zyn. De vaderlandsche letterkunde zou er zeker niet weinig by winnen; zyn bundel uitmuntende Gedichten is daer om daerover iedereen te overtuigen. {==455==} {>>pagina-aanduiding<<} Kunst en letternieuws. Nederlandsch 1 letterkundig congres te Gent. In naem van het nederduitsch Taelverbond. Het kan niemand ontgaen hoe door gantsch Europa eene verandering in het leven der volkeren zich voordoet. Waer eigene tael en zeden aen vreemdaerdigen invloed zyn opgeofferd, daer ziet men het volk als een reuzenkind de banden verbreken, die zyne vrye ontwikkeling tegenhielden; waer eene natie door onderscheidene staetsbesturen gesplitst is, wordt er naer middelen omgezien om aen de onderscheidene deelen van éen lichaem meerder eenheid van werking te geven. Geen volk van Europa blyft, zichzelven onbewust, nog voortsluimeren: wy worden allen in beweging gezet door eene eigenaerdige vormdrift, van welker geheimzinnige werking wy onszelven niet altyd even zeer rekening weten te geven, ja die alle menschelyke vooruitzichten omverre werpt en vernietigt. Die vormdrift veropenbaert zich vooral door eene ongewone werkzaemheid des geestes, door eene grondigere beoefening der volkstalen en eene daeruit ontstane meer algemeene zucht naer eigene letterkundige voortbrengsels. In die beweging deelen de Nederlanden, even gelyk Skandinavië, even gelyk de Oostenryksche staten, even gelyk Duitschland en Italië; ja de onderverdeelingen van den voormaligen Burgondischen Cirkel werken, elk op zyne wyze, ten voordeele van een Nederlandschen volksgeest: de Fries in het Noorden, de Wael in het Zuiden, leenen hunne kracht aen de pogingen van Hollander en Vlaming, om het thans gespletene Nederland voor wederzydsch vergaen te behoeden. In 't bewustzyn dat die eenparige, schoon niet overal even merkbaer werkende, vormdrift ook onder ons bestaet, en met het verlangen dat hetgene door de natuer tot voortleven bestemd is, door menschelyke afdwalingen niet gestoord worde, hebben de Nederduitsche tael- en letterkundige genootschappen van Gent besloten, binnen de muren dezer stad een Nederlandsch Congres, waertoe alle vrienden van eigen volkszin en geestontwikkeling worden uitgenoodigd, te beroepen. Op dit Congres zullen alle punten kunnen verhandeld worden, welke het behoud van den Nederlandschen stam ten doel hebben. Om echter eene vastere bepaling aen de werkzaemheden van het Congres te geven, heeft de uitvoerende Commissie den kring van deze vastgesteld tot: Nederlandsche Tael- en Letterkunde, Nederlandsche Geschiedenis, Nederlandsch Tooneel en Zangmuzyk, Nederlandschen Boekhandel. Men zal de noodige maetregelen nemen dat de godsdienstige en staetkundige verdraegzaemheid niet gestoord worde. De tegenwoordige toestand der beide afdeelingen van Nederland zal door de sprekers op het strengste moeten geëerbiedigd worden. Met deze waerborgen betrouwen wy, dat elk Nederlandsch geleerde en vriend zyns Vaderlands het zich tot eenen heiligen pligt, zoozeer als tot een waer genot, {==456==} {>>pagina-aanduiding<<} zal rekenen, door zyne tegenwoordigheid in die vergadering, het zyne toe te brengen tot versterking van den algemeenen volksgeest, ten einde alzoo ons gemeenschappelyk goed, de Nederlandsche tael, noch in zyn geheel noch gedeeltelyk ontaerde en verloope, en de letterkunde eenen ruimeren werkkring vinde, waerdig van de volkeren die eens Europa op den weg der beschaving vooruit waren, en wien 't by helder doorzicht nog kan gegeven zyn, het literarische standpunt te bereiken, waertoe zy eenmael geroepen schenen. Wy betrouwen ook inzonderheid op uwe tegenwoordigheid, Mynheer, en wenschen, vóor 30 Mei, van U te mogen weten, waerover Gy voornemens zyt eene voordragt te doen, opdat zulks in het uit te geven program mogt vermeld staen. Gent, 20 January 1849. De voorzitter der uitvoerende Commissie, F.-A. Snellaert. De secretarissen, Ph. Blommaert, baron Jules de Saint-Genois. Om tot de vergadering toegelaten te worden, zal men van eene toegangskaert voorzien zyn waervoor eene som van twee frank zal geligt worden. Deze bydrage dient ter bestryding der onkosten. De vergadering zal plaets hebben den 26 Augusty en volgende dagen, om tien ure des voormiddags. De voorgaende byeenkomsten zullen plaets hebben in het lokael van het Vlaemsch Gezelschap, in het Café de l'Université, Volderstraet, nr 8, tegenover de Hoogeschool. De antwoorden moeten vrachtvry toegezonden worden aen den Voorzitter, Steendam, nr 7. Wy vinden het onnoodig by dien brief iets by te voegen. Al wie de uitbreiding onzer vaderlandsche zaek eenigzins ter harte neemt, zal het zich ten pligt rekenen zich naer die groote vereeniging te begeven, waer voorzeker dingen zullen besloten worden zeer nuttig voor onze vlaemsche letterkunde en zeer belangryk voor de ontvoogding der Vlamingen. - In eene der laetste zittingen van de Akademie van België, kwam het voorstel ter spraek van het opschrift op het standbeeld van Godfried van Bouillon, tot Brussel, in het fransch op te stellen. Men weet het, vroeger waren zulkdanige opschriften altoos in 't latyn; doch de Akademie vermeende dat het nu anders wezen moest. Dadelyk deed onze medewerker, de vaderlandslievende heer Snellaert, het voorstel, dat het standbeeld ook een vlaemsch opschrift zou dragen. Het is onnoodig te zeggen dat de meeste Vlamingen, zoo als de heeren baron Jules de Saint-Genois, De Decker, enz., dit voorstel ondersteunden, en dat het dan ook doorging gelyk wy het uit de Indépendance vernemen. Men kan wel denken dat dit fransche dagblad tegen die zoo regtvaerdige beslissing vele redenen in te brengen weet, en dat het haer openhartig afkeurt. Onder anderen zegde het: ‘Degene die het vlaemsche opschrift verlangden, hebben gezegd dat dit een middel zou zyn om de regten van België te doen gelden op den grooten man, welken het als een zyner roemwaerdigste kinderen beschouwt, en welken Frankryk haer ontweldigen wil. Die reden is van de besten niet, want iedere natie zou aldus kunnen handelen jegens de groote mannen, welke zy zich toeëigenen wil.’ - Wy antwoorden hier op met het Journal d'Anvers, dagblad dat, alhoewel in het fransch opgesteld, zich meer dan welkdanig het ook zy met het vlaemsch bezig houdt, en voor de regten der Vlamingen strydt. Het zegde: ‘Wy zyn verblyd over het besluit by hetwelk de Akademie het grondbeginsel der vlaemsche opschriften aengenomen heeft. Zeker, gelyk het de Indépendance zegt, is de reden, welke men tot zyne ondersteuning heeft doen gelden, van de beste niet; maer er zyn er andere, welke het franco-belgische dagblad niet ophaelt, en welke wy gelooven dat door eenige geleerde {==457==} {>>pagina-aanduiding<<} leden der Akademie uitgebragt moeten zyn. Wy zullen er slechts twee aenhalen, namenlyk, dat, van het oogenblik dat men beslist een monumentael opschrift in eene andere tael dan de latynsche op te stellen, men alsdan het verlangen heeft van door ieder, zelfs door de ongeleerdsten verstaen te worden. Dit is de beste wyze van zien als het standbeelden geldt, welke in een nationael oogwit en tot stichting van het volk opgerigt worden. Maer alsdan mag men niet vergeten dat het fransch voor het grootste gedeelte van België al zoo onverstaenbaer is als het latyn. Van eenen anderen kant heeft de vlaemsche letterkunde sedert eenige jaren zulken merkwaerdigen stap gedaen, dat al de vrienden van den vooruitgang, van de ontwikkeling van den openbaren geest en van de nationaliteit haer toejuichen moeten. Het openbaer gezag, waer tusschen wy de officiële vertegenwoordigers der wetenschappen tellen, heeft het regt niet meer tot morele onmondigheid te doemen, degene onzer landgenooten, welke zich van het oude dietsch bedienen. Zoo de uitsluiting van het vlaemsch in de administratieve zaken nog eenigen tyd moet blyven voortduren, dunkt het ons niettemin dat het uer gekomen is, waerop men het den rang moet toekennen welke het wetenschappelyk en letterkundig door de werken der vlaemsche schryvers in de achting van het beschaefd Europa hernomen heeft.’ - Wy vernemen dat by de stemming over het voorstel van den heer Snellaert, rakende het gemelde vlaemsche opschrift, de heer David, professor der nederduitsche letterkunde by de Hoogeschool van Leuven, en, hebben wy het wel, voorzitter der nederduitsche maetschappy Tyd en Vlyt, aldaer, tegen dit voorstel heeft gestemd! Welke mogen toch de beweegredenen zyn, die den heer David daertoe hebben aengespoord? Denkt hy dat het vlaemsch op een standbeeld aen een vlaemschen held, eenen markgraef van Antwerpen, opgerigt, zou misstaen, en is er geene tegenstrydigheid tusschen deze onvlaemsche onverklaerbare handelwyze en zyn vroeger stryden voor de heilige zaek der moedertael? - Uit het Journal d'Anvers hebben wy vernomen, dat een onzer verdienstelykste landgenooten de heer Edw. Dujardin den Leeuw van Vlaenderen van Hendrik Conscience in platen uit zal geven. Onnoodig is het te zeggen dat ieder zulks met voldoening verneemt, vermits de Leeuw van Vlaenderen, vóór Jacob van Artevelde het licht zag, het beste gewrocht van onzen romanschryver was en het meest heeft toegebragt om den vlaemschen geest in ons land te verspreiden. Wy zullen dan op de voortreffelykheid van de keus des heeren Dujardin niet uitweiden, en zullen hier slechts byvoegen dat die talentvolle kunstenaer reeds in de 20 platen in 4o, waermede het werk Graef Hugo van Craenhove opgeluisterd is, betoond heeft, dat hy voor zulken moeijelyken arbeid voortreffelyk bekwaem is. Immers heeft ieder erkent dat van die 20 platen de meeste van eene uitstekende begaefdheid in vinding, samenstel en teekening getuigen. Die welverdiende byval heeft den heer Edw. Dujardin aengemoedigd om het nieuwaengekondigd werk te beginnen, en hy heeft eene verzameling van 64 groote teekeningen in-4o vervaerdigd, welke weldra verschynen zullen. Weinigen hebben die nieuwe voortbrengselen van onzen stadgenoot kunnen zien; wy zyn van de eenigen, van welke de kunstenaer verlangde de oordeelvelling te kennen. By het zien van een zoo volmaekt en zoo schoon werk, wisten wy niet wat het meest te bewonderen, of het talent of de ootmoedigheid van den kunstenaer, welke zelf niet scheen te weten hoe verdienstvol zyn werk is. In die zestig prachtige teekeningen, heeft de kunstenaer al de schakeringen van zyn gedacht en van zyne genie kunnen ten toon stellen. Hy kon daer de zachte huiselyke tooneelen, de prachtige byeenkomsten der magistraten, de zoete, de pynlyke aendoeningen, menig slagveld en menig volksoproer in behandelen en hy heeft dit op eene wyze gedaen welke iedereen bevredigen en verwonderen zal. Wy gevoelen ons daerom verpligt onze landgenooten aen te manen, die schoone {==458==} {>>pagina-aanduiding<<} onderneming te ondersteunen, en den jeugdigen kunstenaer in zyne loffelyke werken aen te moedigen. Hy zelf zal de platen graveren en dit is geene kleine reden om er nog meerder waerde aen te hechten. Overigens durven wy aen den heer Dujardin een welverdienden byval verzekeren. Dat hy zyn werk stoutelyk in het licht geve en het aen de beoordeeling der kunstenaers onderwerpe: hy mag de uitspraek van het publiek met volle vertrouwen afwachten: noch aenmoediging noch toejuichingen zullen hem ontbreken. - Het Comité van de algemeene kas der belgische kunstoefenaren, is, sedert de laetste zitting, twee mael vergaderd, onder het voorzitterschap van den bestuerder der klas van schoone kunsten by de koninklyke Akademie. De heer Quetelet oefent de bediening van secretaris uit en de heer Braemt die van schatbewaerder. Poogingen zullen aengewend worden door de heeren bestuerder en secretaris om de byzondere bescherming des konings ter gunste van de algemeene kas te bekomen. Betrekkingen zullen worden aengeknoopt met de byzonderste kunstmaetschappyen en schilderakademiën des Ryks, en inzonderheid met den kunst- en letterkring, te Brussel, de Kunstenaersvereeniging van Antwerpen, de Maetschappy der wetenschappen, kunsten en letteren van Henegouwen, de Akademiën van teeken- en schilderkunde te Gent, Leuven, Mechelen, Brugge, Kortryk, Namen, enz. Deze Maetschappyen en Akademiën zullen worden uitgenoodigd, de voorstellingen van leden te doen en ieder in den zynen op de krachtdadigste wyze te werk te gaen om de ten voordeele der kunstoefenaren daergestelde inrigting te doen bloeijen. Te dien einde zullen er feesten, tentoonstellingen, loteryen, enz., worden ingesteld. De heer Gallait, lid van het comité, heeft beloofd kosteloos het portret te maken van den persoon wien het eerstuitkomend nummer by de eerste lotery die de klas der schoone kunsten zal inrigten, zal te beurt gevallen zyn. Dit portret zal van natuerlyke grootte ten halven lyve zyn. De persoon door het lot begunstigd, zal, te zyner keuze, een anderen persoon van zyne familie mogen aenwyzen om op het doek te worden verbeeld. Een omzendbrief is opgesteld om met het reglement der algemeene kas aen al de kunst- en letteroefenaren te worden gezonden, welke zullen uitgenoodigd worden om van de vereeniging deel te maken. Eene inteekenlyst, op het bureel van de klas der schoone kunsten nederlegd, is dadelyk met de handteekeningen van al de aenwezige leden bekleed geworden. - ‘Zoo wy vernemen, heeft de kamer van notarissen, te Brussel, besloten geene kandidaten tot de openstaende notaris-plaetsen voor te dragen dan degenen die de vlaemsche en fransche talen magtig zyn. Wy kunnen stellig verzekeren dat de persoonen, die zich aengeboden hebben om kandidaet te worden, verpligt geweest zyn modellen van akten in de vlaemsche tael op te stellen.’ Dit besluit, voegt de Voorstander des Landbouws, aen wien wy dit berigt ontleenen, er by, zal waerschynlyk onze verfranschte Belgen wonderbaer voorkomen.’ Dit kan zyn; maer het zal tevens ten bewyze verstrekken dat eene regtvaerdige zaek, hoe lang ook miskend, van lieverlede zegepraelt. - De gekende vlaemsche tooneelschryver F. Roelants is tot secretaris der Société des gens des lettres belges, te Brussel benoemd. - Wy hebben den Spectator, kritisch en historisch kunstblad ontvangen. Dit tydschrift dat te Utrecht by L.E. Bosch en zoon verschynt houdt zich bezig met architektuer, beeldhouwkunst, schilderkunst, gravure, tooneel, muziek, schoone letteren en theorie. Wy kunnen het als dusdanig aen eenieder aenbevelen en zullen er in 't kort in het breede op terugkomen. Wy gelooven dat het hier de plaets is om bekend te maken dat wy vernomen hebben dat de hollandsche letterkundigen met meer sympathie dan ooit, zich met de vlaemsche letterkunde bezig houden. {==459==} {>>pagina-aanduiding<<} Zeker zullen de vriendschappelyke betrekkingen nog menigvuldiger worden, vooral wanneer, op het Taelcongres in Oogst te Gent te houden. Noord en Zuid zich ten volle van de overeenstemming hunner bedoelingen zullen overtuigd hebben. De gemeenschappelyke Nederlandsche letterkunde kan niet anders dan er mede winnen. - By den heer Carl B. Lorck, te Leipzig, verschynt sedert eenigen tyd een weekblad: der Nordischer Telegraph. Plaets ontbreekt ons om over dit tydschrift, dat zich veel met onze letterkunde bemoeit, te spreken: het zy voor de toekomende aflevering. Wy kunnen echter van nu af den Nordischer Telegraph aen onze lezers aenbevelen. - In de zitting van 31 maert van den gemeenteraed van Gent, heeft de heer baron de St.-Genois, ondersteund door professor Guislain, het voorstel gedaen om aen den heer H. Conscience een byzonder blyk van dankbaerheid van wege de stad Gent te geven, voor zyn verschenen roman Jacob van Artevelde. De heer De St. Genois zegde dat het werk des heeren Conscience een wezenlyk gedenkstuk is aen Gent toegewyd en drong er op aen dat hem een zilveren eerpenning of de werken van eenen schryver, met stads wapenen versierd, geschonken werden. Dit voorstel vond algemeen byval in den raed en werd naer de commissie van schoone kunsten verzonden. Het is ons een waer genoegen dit blyk van genegenheid voor onzen stadgenoot en van billyke waerdering van zyne talenten te kunnen melden, zooveel te meer daer het uitgelokt werd door mannen die ten volle bekwaem zyn over de verdiensten van den roman Jacob van Artevelde te kunnen oordeelen. - Op zondag 18 maert vierde het Vlaemsche Gezelschap van Deynze den verjaerdag zyner oprigting. Te dier gelegenheid hield het eene plegtige vergadering, waerop verscheidene taelgenooten van de omliggende gemeenten en vooral van Nevele tegenwoordig waren. Iedereen, die aen dit echt vaderlandsch feest heeft deel genomen, heeft kunnen bemerken tot welk punt van bloei die letterkundige vereeniging reeds gestegen is; wekelyks groeit het getal harer leden aen en bewyzen de leden hunnen voortgang met het voorlezen van letterkundige voortbrengselen. Door de volgende heeren werden dicht-of prozastukken voorgelezen, of redevoeringen uitgesproken: A. Tayart, Joossens, Van Coppenolle, De Smet-Minnens, De Vuyst, enz. De heeren Heremans, en De Pestel, vertegenwoordigden de vlaemsche gezelschappen van Gent en Nevele. - De heer Carl. B. Lorck, te Leipzig, kondigt eene Niederdeutsche Bibliothek aen, waerin de beste Hollandsche en Vlaemsche lettervruchten zullen opgenomen worden. Iedere aflevering zal op 10 Ngr. komen te staen. - Alle volksstâmme sind gleichberechtigt und jeder Volksstam hat ein unverletzliches Recht auf Wahrung und Pflege seiner Nationalitât und Sprache. (Alle volksstammen zyn gelyk in regten, en ieder volksstam heeft een onschendbaer regt op waerborg en gebruik zyner nationaliteit en tael). Zoo luidt een der artikelen van de grondwet door den jongen keizer Frans Josef van Oostenryk zynen volken toegekend. Men vergelyke deze bepaling met den toestand van vlaemsch België, ten opzichte van het ambtelyk gebruik der moedertael, en oordeele. - Uit het verslag van den toestand van het genootschap: De Dageraed, te Turnhout, uitgesproken door den heere voorzitter Snieders, in zitting van february ll., blykt, dat die yverige vereeniging van lettervrienden, die aen 't spits trad van alle steden van minderen rang, besloten heeft hare beide vroeger verschenen dichtbundels van eene verzameling in proza te doen opvolgen. De Dauwdroppelen, zyn byna uitverkocht. Indien de bestuerders des genootschaps eene strenge keus onder den voorraed van 't proza, door leden of eereleden aengeboden, willen doen, indien zy ditmael al het overtollige, al te weelderige, het omne supervacuum weten te besnoeijen, voorspellen wy hun een welverdienden byval. {==460==} {>>pagina-aanduiding<<} Een boom, die al te veel moet dragen, Verliest zyn kracht, Zegt de tuinman aen Flipjen, by den kinderdichter van Alphen, een gouden boekje, dat ook menig wenk voor groote kinderen bevat. Verders leeren wy uit dit verslag dat het eerelidmaetschap mede aengeboden is aen Mev. Cuypers van Helmond; wy zyn zeer benieuwd, om iets van de lettervruchten dezer dame te leeren kennen: 't is geene letterkundige galanterie, die ons dien wensch doet vormen; maer gaerne toch herhalen wy het vers: Notre gloire est souvent l'ouvrage d'un sourire. (Eendragt). Verschenen werken. Te Antwerpen by J.-E. Buschmann: Jacob Van Artevelde, door Hendrik Conscience. Dry boekdeelen in-8o, met titelplaet en panorama der oude stad Gent. Prys 6 franken. - Op dit werk, naer onze meening, de hoogste en magtigste uitdrukking van het talent onzes beroemden romanschryvers, zal het Taelverbond, binnen kort eene breedvoerige beoordeeling mededeelen. De redactie acht het dus onnoodig er thans over uit te weiden en vermeent slechts dat het hare pligt is aen te kondigen, dat het reeds naer waerde in Duitschland is geschat en dat de heer Lorck, te Leipzig er eene vertaling in het hoogduitsch van aenkondigt, welke binnen eenige dagen verschynen zal. - By J.-P. Van Dieren en C.e: Historische dramata, door Hendrik Peeters. 1o De wees van Mechelen, drama in vier bedryven; 2o De bevelhebber van Vlissingen, drama insgelyks in vier bedryven. - Een deel in 8o. Prys fr. 1.25. Het werk is verkrygbaer te Gent by H. Hoste, en by Snoeck, Veldstraet; te Antwerpen by Jonghmans, Korte Nieuwstraet, en K. Verstrepen, Binnenstad (Cité). - By Jos. Van Ishoven: Het eerste stukje eener reeks Verhalen voor het volk, door P.-F. Van Kerckhoven. - Te Gent by Hoste en F. en E. Gyselinck: Oude vlaemsche liederen, ten deele met de melodiën. - 5e en laetste aflevering, uitgegeven, zoo als de drie vorigen, door Dr Snellaert, dewyl Willems slechts ééne aflevering van dit werk had in het licht gebragt, toen de dood hem verraste. - Het thans verschenen gedeelte is met titelblad, tafel en eene belangryke inleiding voorzien. - By Dullé Plus: Jan Hyoens, historisch drama in 4 bedryven, door de heeren B. Block en J. Mekerle, in den letterkundigen pryskamp der Fonteinisten met een zilveren eermetael bekroond. - Prys: 75 centiemen. Aengekondigde Werken. Te Brugge: Dichtwerken van J. Poupaert. Men teekent in by den schryver ten pryze van fr. 1.50. - By C. De Moor: Kronyk der stad Brugge, door J. Gailliard, corresponderend lid der Maetschappy van fraeije kunsten te Gent. - Te Amsterdam by C.L. van Langenhuysen: Palet en harp. Romantisch dichtwerk in vaerzen en proza door J.A. Alberdingh Thijm. 12 à 13 vel druks. Prys gl. 1.80. - De heer Alberdingh Thijm staet als een der voornaemste noordnederlandsche dichters bekend. {==461==} {>>pagina-aanduiding<<} Twee vrienden, door Johan van Rotterdam. I. - Zie eens, Frans, wat engelachtig meisje daer gaet. - Waer, Ludwig? - Ginds aen Quinten Massys put. Op myn woord, eene echt vlaemsche blonde. Schielyk had Frans de blikken met nieuwsgierigheid naer de aengeduide plaets gewend, en hy werd door de lieve freule met een minzaem lachje begroet. - Wel God! - hernam Ludwig, - het is Helena Van Borsel; waerachtig, ik had haer niet herkend. Zie, zie, ge bloost weêr tot achter de ooren, jongen; wanneer zult ge dit toch eens afleeren? Ik weet immers sints lang genoeg dat het uwe beminde is. Zy, die deze woorden voor de groote deur der Onze-Lieve-Vrouwekerk wisselden, waren twee schoone jongelingen van omstreeks de vyf-en-twintig jaren. Frans van Laere was een antwerpsch edelman en Ludwig Funck een Duitscher, welke reeds sedert verscheidene jaren de Scheldestad bewoonde en er, als deelhebber in een der aenzienlykste handelhuizen, het burgerregt genoot. {==462==} {>>pagina-aanduiding<<} Wanneer de Duitscher zich in Antwerpen was komen vestigen, kende hy er niemand buiten zyn medemaet in handel; maer deze geleidde hem nu en dan op eene avondparty by sommige der meestgegoede inwooners, en het was in een dier gezelschappen dat hy spoedig kennis maekte met onzen jongen edelman. Frans was een dier gevoelige zielen, welke alleenlyk geschapen schynen om te beminnen, en Ludwig bezat in ruime maet de rondborstigheid, die zyner natie eigen is: het kon dan niet anders of twee zulke harten moesten elkander verstaen. Ook duerde het niet lang of beide hadden zich hunne onderlinge vriendschap geschonken. En het was geene alledaegsche kennis welke er tusschen hen bestond; maer wel eene innige verkleefdheid, welke reeds meermalen de proef had onderstaen en, hoe gevaervol die ook had mogen wezen, tot hier toe was niets in staet geweest, om die wederzydsche toegenegenheid te doen wankelen. Hunne vriendschap had wel tegen groote gevaren moeten worstelen; maer nooit had zy schipbreuk geleden; elk onweder, hoe groot het ook mogt zyn, waren zy telkens te boven gekomen, om in eene stille en rustige have te ankeren. Het was op eenen morgen van het einde der maend April 1781, dat onze twee vrienden de bovengemelde woordenwisseling hadden. Voor het oogenblik werd daer niet verder over gesproken; maer beide vervoorderden als naer gewoonte hunne wandeling. Dry dagen later maekte Frans zynen vriend bekend met zyne aenstaende inechttreding met Helena Van Borsel, en verzocht Ludwig tevens binnen twee maenden de onderteekening van het huwelykskontrakt te willen bywoonen. Een warme handdruk des Duitschers was het eenig antwoord der toestemming. II. In den beginne van Mei des zelfden jaers, keerde Ludwig van een bezoek, welk hy in de Reyndersstraet by eene zyner kennissen {==463==} {>>pagina-aanduiding<<} had afgelegd. Met verhaeste schreden begaf hy zich naer zyne wooning, die op de Melkmarkt gelegen was; want dikke zwarte wolken, voorboden van een onweder, stapelden zich boven de stad opeen en maekten de duisterheid, die in de straten nederhing, zoo ondoordringbaer dat men niets voor zich zag. Op het tydstip waerop onze geschiedenis voorvalt, had de Groenplaets nog een gansch ander voorkomen dan heden. Deze ten huidigen dage zoo schoone wandelplaets, diende toen nog tot doodenveld en was met hooge grauwe muren afgesloten. Ofschoon te midden der stad gelegen, was de nabyheid van dit kerkhof en ook de menigvuldige euveldaden welke aldaer gepleegd werden, oorzaek dat de omliggende straten, des avonds weinig bezocht werden. Ludwig was dus verpligt, wilde hy geenen omweg maken, langs eene dier straten te gaen om zich ten zynent te begeven. Daer hy nooit vreesachtig was geweest, maekte hy er dan ook geene zwarigheid in die baen te nemen, alhoewel het op den toren der Onze-Lieve-Vrouwe kerk reeds acht ure had gebromd. Reeds had hy een goed deel van dien weg afgelegd, wanneer hy te midden der straet digt naest twee mannen liep, die geheimzinnig met elkander redekavelden. De jongeling verschrikte niet weinig, wanneer hy eene hem welbekende stem, den naem van Helena Van Borsel, de beminde zyns vriends, hoorde noemen. Ludwig ging nog eenige schreden door; maer zich tegen den kerkhofmuer zettende, kwam hy onbemerkt tot naby de twee mannen terug. De diepe stilte die in de straet heerschte, de effenheid der hooge muren, die aen de stemmen meer galm gaf, lieten Ludwig toe alles af te luisteren en eene koude rilling liep over het gansch lichaem des jongelings. Hy roerde zich niet en nauwelyks dorst hy ademen. Als de twee mannen ophielden van spreken en elk hunner zynen weg vervolgde, wachtte Ludwig nog eenen stond om zyne schuilplaets te verlaten. - God! - sprak hy by zich, - wat schrikkelyke misdaed! Ik zal trachten dat zy niet uitgevoerd worde. En in stede van zich naer zyne wooning te spoeden, keerde {==464==} {>>pagina-aanduiding<<} hy op de baen terug waerlangs hy gekomen was, en ging zoo snel mogelyk naer de Kloosterstraet. Daer hield hy voor eene adelyke wooning stil en deed met ongeduld den klopper der poort bonsend nedervallen. - Is Frans niet te huis? - vroeg hy haestig aen de meid die geopend had. - Hy is sints een half uer uit, mynheer Funck, - was het antwoord. - En weet ge niet waer hy is? - Hy heeft ons niets gezegd, mynheer. - God! - mompelde de jongeling pynlyk, - en er blyft my slechts een uer over. Hy bleef een oogwenk in diepe gedachten verzonken; en zonder een woord verder te spreken liet hy de dienstmaegd staen en liep naer den noordkant der stad, waer men heden de prachtige dokken bewondert, doch waer destyds zich lage houten huisjes, meestal kroegen, als een hoop vuile paddestoelen verhieven. Dit gedeelte der stad, dat den naem van Boerenkwartier droeg, was met kleine smalle straten doorsteken, waer het zwart water als eene beek tusschen het slyk wegslingerde, en diende tot schuilplaets en verblyf aen bedelaers, dieven en moordenaers, die, als ongediert in moerassen, in die walgelyke wooningen krielden. Ludwig was nauwelyks eenige schreden in een straetje van dit kwartier, of hy trad eene kroeg binnen. Het was eene lage kamer waer de zwarte zoldering met kepers gestreept was, en waer eene smookende lamp den geur eener stinkende olie verspreidde en de gekalkte muren met een flauw licht beglaasde. Eenige dennen tafels, banken en toog, eene rek met steenen kannen gevuld, waren de eenige meubelen der kroeg en vyf of zes vuile printjes, de lotgevallen van Genoveva van Braband voorstellende, dienden tot sieraed op de vochtige muren. Als de jongeling dit huisje inkwam, bevond zich de waerdin achter haren toog. Moeder Vethoofd - zoo werd zy doorgaens genoemd - was eene tamelyk lange en zeer zwaerlyvige vrouw, die slechts veertig jaren telde, hoewel hare gelaetstrekken reeds {==465==} {>>pagina-aanduiding<<} gansch verslenst waren en genoeg toonden dat zy haer leven in slemperyen had doorgebragt. Tegenover haer zat een sterkgebouwde en rosharige kerel, met de ellebogen op eene tafel geleund. Hy droeg een rooden hemdrok om het bovenlyf en een lederen riem sloot om zyn midden eene linnen broek vast, die eertyds blauw was geweest, doch waer men thans de kleur onder het slyk en de vettigheid die er op lagen, niet meer van erkennen kon. Hy rookte eene kleine pyp, die hy niet uit den mond nam, dan om van een bier te drinken, dat te dien tyde kuik geheeten werd en twee oorden den pot gold. Die man had een dobbelzinnig voorkomen: zyne dagelyksche tegenwoordigheid in het boerenkwartier, waer hy de gewoone gast van moeder Vethoofd was, liet niet veel goeds van hem verdenken, en inderdaed, indien men de antwerpsche regtchronyken had doorbladerd, zou men gevonden hebben dat Jan Van Houte, door zyne kameraden Jan Zakvriend genaemd, voor vier jaren in den kerker had gezeten, omdat hy verscheidene malen aen burgers geld ontstolen had. Jan was in zyne jongheid verleid geweest door eenige morele wanschepsels, die wisten dat hy eenig geld van zynen vader had geërfd, en hy had zich aen den drank overgegeven. Dit was later zulk eene drift by hem geworden dat hy, om haer te voldoen, de hand in eene tesch, welke hem niet toebehoorde, gestoken had. Geld oefende als eene toovermagt uit op zyne ziel en had hem misdaed op misdaed doen bedryven, niet uit koude kwaedaerdigheid, maer uit slempzucht alleen; want de grond van Jan's hart was niet gansch bedorven, en meermalen hadden zyne makkers gelachen met het medelyden dat hy voor eenen ongelukkige gevoelde. Jan was op den modderweg verouderd: ware hem eene liefdadige hand toegereikt geweest om hem te geleiden, hy hadde dra op eenen weg des hemels gewandeld. Ludwig plaetste zich aen eene tafel en vroeg: - Waerdin, gelieve het u my wat drank te geven? Moeder Vethoofd, verwonderd van zulk een welaengekleeden gast in haer huis te ontvangen, en gevleid door zyn beleefden toon, {==466==} {>>pagina-aanduiding<<} spoedde zich van achter haren toog en vroeg met eene gemaekte, maer mislukte lieftalligheid: - Wat drank zou de jonkheer willen? - Wat hebt gy zoo al, myne goede waerdin? - Alles waer ik u genoegen kan meê doen: wilt ge wyn, jonkheer? - Hebt ge wyn? wel breng my dan eene flesch. De waerdin ging den gevraegden drank uit haren kelder halen. Ludwig, had zoodra hy zich nedergeplaetst had, een onderzoekenden blik op Jan Zakvriend geworpen, die van zynen kant den jongeling ook met verslindende nieuwsgierigheid aenstaerde. Het scheen dat op de gelaetstrekken des Duitschers, die vergenoegdheid zich vertoonde, welke iemand gevoelt, wanneer hy gevonden heeft wat hy zocht. - Hoeveel ben ik u schuldig? - vroeg Ludwig aen moeder Vethoofd, die de flesch ontstopt had en er een glas van volschonk. - Eene halve dukaton, jonkheer. - Daer, - zegde Ludwig terwyl hy eene welgevulde beurs uit zyne tesch trok en den prys van den wyn op tafel legde, - neemt gy nu geen glas met my? - Als dit u genoegen kan doen, wil ik wel, jonkheer. En de verwonderde waerdin ging achter haren toog een tweede glas halen. Jan Zakvriend, die met gretige blikken de beurs van Ludwig had zien openen, stond eensklaps op en, ofschoon hy zyn kuik nog niet uitgedronken had, verliet hy snel de kroeg. Het scheen dat zyn vertrek den Duitscher in een geheim inzicht dwarsboomde; want op Ludwig's gelaet spreidden zich teleurstelling en zichtbare ontevredenheid ten toon. Men heeft kunnen oordeelen dat de minzaemheid welke hy jegens eene vrouw betoonde, die hy in zyn hart verachtte, eene reden had. Hy zocht inderdaed met de waerdin een gemeenzaem gesprek aen te knoopen; en daer het vertrek van Jan Zakvriend hem niet meer een enkel woord deed uitbrengen, was het klaerblykend, dat dit gesprek over den dagelykschen bezoeker van moeder Vethoofd rollen moest. {==467==} {>>pagina-aanduiding<<} - Waerdin, - sprak Ludwig eindelyk, - ik dacht door het onweêr overvallen te worden; maer my dunkt dat ik myne woon nog zal kunnen bereiken voor het uitbarst. En hy verliet op zyne beurt de kroeg. Doch in plaets van huiswaerts te keeren, ging hy dieper het boerenkwartier in, met het gedacht van zich naer eene andere herberg te begeven. Nauwelyks was hy eenige stappen verder of hy bevond zich naest den gapenden kelder van een ingevallen huisje, en hy voelde zyne keel door eene forsche hand als door een klemslot omvat. - Uw geld, - sprak eene ruwe stem, - en geen woord of ik werp u in den kelder! Ludwig, wiens ranke gestalte geene buitengewoone kracht te kennen gaf, verschrikte een stond; maer zoo even trok hy met beide handen die van zynen aendoener los, welke nu yzeren spieren voelde uitzetten. - Kondet gy myne beurs niet op eene beleefdere wyze vragen? sprak de Duitscher barsch, en hield zynen aenvaller by de armen zoo stevig vast, dat deze wel voelde dat alle poogingen om zich los te maken, vruchteloos zouden zyn. De groote kracht en de koelbloedigheid, waervan Ludwig blyk gaf, ontzette hem zoodanig dat hy als verschrikt bleef staen en geen woord uitbrengen kon. De jongeling hernam: - Zyt gy de man niet die daer even in de herberg met my waert? - Ja, - antwoordde Jan Zakvriend, die het inderdaed was, en die door de beurs des Duitschers verlokt, hem afgewacht had, om zich meester van zyn geld te maken. - Gy wilt geld hebben? - vroeg de jongeling en liet hem los, - welnu ik zal het u geven; maer gy moet het eerst verdienen. - En wat moet ik doen? - Ik zal het u zeggen; kom meê in de stad. - Ho! ho! ik dank u heerschap. - Gy wilt my in een strik trekken, niet waer? - Ik beloof het u, dat u geen kwaed zal wedervaren. {==468==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ja, ja, klappen zyn geen oordjes. - Gelooft ge my niet? Indien ik u over uwe onbeleefde wyze van geldvragen wilde straffen, zoo zoude ik zelf het doen en zou geene regtsdienaers noodig hebben; ik heb kracht genoeg om u dood in den kelder te werpen, waervan gy daer even spraekt. - Iets wat waer is, is dat uwe handen niet teeder vallen; waerachtig, ik geloof dat ze blauwe streepjes op myn arm zullen gelaten hebben, al is myn vel zoo dik als het leder van myne schoenen. - Welnu, gaet ge met my? gy kunt my nuttig zyn. - En wat moet ik dan doen? - Kom maer meê; op weg zal ik het u zeggen. - Ik mag op uw woord tellen? - Vrees niets, en myne beurs wordt daerna de uwe. Jan Zakvriend volgde Ludwig en beide verlieten het Boerenkwartier; zy verhaesten weldra hunnen stap want het onweêr brak los en de regen geeselde met kracht de bruine gevels der huizen. III. Op het oogenblik dat Ludwig zich naer den noordkant der stad had begeven, zat Frans van Laere naest zyne geliefde in eene kleine kamer van haer huis, dat op de Suiker-rui gelegen was. Zy was eene allerliefste maegd, wier frisch en bekoorlyk aengezicht met fyne blonde lokken omringd was, welke met losse krullen in haren tengeren hals nedervielen. Frans hield eene heurer handen in de zyne en bezag zyne verloofde met een stil droevigen blik. - Frans, waerom zyt gy heden zoo treurig? - vroeg Helena angstvallig. - Lieve, - zegde de jongeling na een oogenblik zwygens, - zoo gy wist wat onweêrswolk ons boven het hoofd hangt, wat gapende kolk onder onze voeten ligt, gy zoudet zoo als ik gevoelen, dat {==469==} {>>pagina-aanduiding<<} wy een magtigen tegenstrever te bekampen hebben, een tegenstrever die ons geluk wil ondermynen en tegen welken ik niets kan noch mag doen, dan gedwee het hoofd bukken. - Frans, - antwoordde het meisje, - gy spreekt eene tael die ik niet versta; wy hebben eenen magtigen vyand voor tegenstrever, zegt gy? beminnen wy dan elkander niet? wat wil of kan men ons doen? - Ons scheiden, Helena, - was het antwoord. - Scheiden! - gilde het meisje aen wie dit woord nooit in den geest was gekomen; - ons scheiden, Frans!... en wie wil my van u afrukken... wat vermetele durft dit?.... - Helena, die tegenstrever, die vermetele, is... myn vader... - mompelde Frans, terwyl een stille doch bittere traen, zyn oog ontrolde. - Uw vader! - gilde zy en borst los in pynlyk snikken, terwyl zy haer aengezicht aen den boezem haers minnaers verborg. Deze spande alle mogelyke poogingen in om haer tot bedaren weder te brengen, doch alles was vruchteloos; wat middelen hy ook te werk stelde, niets mogt helpen, want haer gemoed was te zeer geschokt geweest. Toch rukte zy zich eindelyk uit de armen des jongelings los en hem strak in de oogen starende, vroeg zy op droeven toon: - Waerom wil uw vader de vyand van ons beider geluk zyn, Frans? - Hy zegt dat gy niet edel zyt, lieve, - antwoordde de jongeling, - en hy beweert dat hy my van myne kindschheid af heeft opgevoed, om de echtgenoot te worden eener andere vrouw, de dochter zyns vriends; hy wil dat ik slechts het tydstip vaststelle waerop dit huwelyk zou plaets grypen. - Hy wil u van my afrukken, van my die zonder u ten grave zou moeten dalen, om u de echtgenoot te doen worden eener vrouw voor welke gy geene liefde voedt..... Frans, uw vader is een wreed mensch! - Spreek zoo niet Helena, - hernam Frans; - hy is toch altoos myn vader. {==470==} {>>pagina-aanduiding<<} - En wat hebt gy uwen vader geantwoord? - vroeg het meisje. - Dat ik in alles gedwee zyne bevelen wil volgen, maer dat ik nooit, nooit aen u verzake: ik heb hem gezegd, dat ik u reeds beminde voor ik het woord liefde kende en thans dat ik weet wat dit zegt, ik nooit myne liefde aen eene andere vrouw zal schenken. - Dank, Frans, dank, gy ook bemint my, zoo als ik u bemin! - snikte de lieve maegd. Nog lang bleef de samenspraek voortduren; doch eindelyk sloeg het afscheidsuer. Nog eens plaetste Frans zyne lippen op het reine voorhoofd zyner geliefde, nog eenmael drukten zy elkander de hand, zich onderling de goede rust toewenschende en de jongeling verliet het vertrek, juist op het oogenblik dat Ludwig met Jan Zakvriend zich van het Boerenkwartier verwyderde. Frans was aen het Bierhoofd gekomen, wanneer de bliksem als slangen de lucht begon te doorslingeren en de regen met vlagen neder te storten. Hy vlugtte spoedig in eene herberg om tegen het onweder te schuilen. Helena, na het vertrek van haren minnaer, liet het hoofd op de borst hellen en dacht aen haer toekomende lot. Akelige gedachten dreven haer voor den geest, zy zag nu voor haer de toekomst met de zwartste kleuren afgeschilderd. En hoe kon dit anders wezen, na de verklaring welke zy zoo even van Frans had ontvangen. Zy zag zich reeds van haren minnaer gescheiden; want immers er bestond een zoo groot verschil tusschen beider standen. Frans was edel en magtig, en zy, wat was zy? eene arme weeze, welke door haren oom, na de dood harer ouders, opgebragt werd. Wel is waer zy was de eenige erfgename van Arnold Van Borsel, welke door zynen handel zich een vermogen had weten aen te schaffen, dat genoegzaem tegen dat van Frans'vader kon opwegen; maer zou de edelman met rykdom alleen te vreden zyn, zou hy ook niet naer adeldom vragen? En bestemde hy zynen zoon dan niet sints lang, om de echtgenoot eener andere vrouw te worden, {==471==} {>>pagina-aanduiding<<} eener vrouw welke deze welligt nooit gezien had; en zoo dit misschien had plaets gegrepen, had hy zeker nooit voor haer eene enkele boezemklopping gevoeld. Welligt ook dat die onbekende verloofde in haer hart nooit een gevoel van toegenegenheid voor hem had gekoesterd. Terwyl deze smartvolle gedachten haer door het hoofd zweefden, was er aen de huisdeur geklopt geworden en Rika de dienstmaegd had dezelve geopend. Weldra trad een sterkgebouwde vreemdeling de kamer binnen en zich tot Helena wendende, sprak hy, na haer beleefdelyk gegroet te hebben: - Mejufvrouw, ik kom u kennis brengen van een schrikkelyk ongeval, dat daer zoo even voorviel en u zeker zal bedroeven. Helena zag verbaesd op, zy kende den man niet, en kon niet raden wat hy haer op zulk een ontydig uer en zulk eene geheimzinnige wyze kwam verkonden. - Daer zoo even ging ik over het Zand, - hernam de vreemde, - en viel over een man, welke te midden der straet ten gronde lag; daer het reeds laet en zeer donker is, dacht ik eerst dat het een dronkaerd was, die daer lag te slapen; maer by verder onderzoek, bevond ik dat de man gewond was. Uit medelyden droeg ik hem in myne nabygelene wooning, waer ik hem zoo goed mogelyk verzorgde, en welhaest kreeg hy eenigzins zyne krachten weêr. Zoohaest hy de oogen opende, rolde uw naem over zyne lippen; wy vroegen hem dan ook verder den zynen, maer ongelukkiglyk, kon hy niets meer zeggen dan Frans, want wederom had hy het bewustzyn verloren. - Frans gewond! - riep Helena verbleekend en als uitzinnig, en zy viel achterover op haren zetel. - Wat hebt gy, mejufvrouw? - riep de vreemde; - gy ontstelt zoo hevig: was hy uw broeder? - Niets, vriend, niets, ga voort, bid ik u! - Daer, drink eerst een teug, dat zal u goed doen, mejufvrouw. Dit plotselinge voorval heeft u te zeer getroffen, - sprak de onbekende en dit zeggende bood hy haer een glas aen, dat voor haer op de tafel stond. Het ongelukkig meisje had in {==472==} {>>pagina-aanduiding<<} hare ontroering niet gezien dat de vreemdeling by den drank eenige druppelen van een rood vocht had gemengd, welk hy ongemerkt uit den zak had getogen. Niet zoohaest had zy gedronken of zy vroeg: - Om Godswille, vriend, zeg my, is zyne wonde doodelyk? - Dat is te zeggen, zoo gy hem nog verlangdet te spreken, - antwoordde de onbekende, - kan ik u niets aenraden dan spoed, want..... - God! hy is misschien dood! - gilde het meisje. - Het is zoo erg niet..... - Rika, spoedig myn mantel! - riep zy. De dienstmaegd snelde binnen, haestte zich het gevraegde te halen en maekte zich insgelyks bereid hare meesteresse te volgen; doch deze gebood haer het huis niet te verlaten, maer haren oom by zyne tehuiskoomst, zoo zy dan nog niet wedergekeerd was, van het voorgevallene te onderrigten. Met betraende oogen verliet zy, van den onbekende verzeld, hare woon en met haestigen tred vervoorderden zy stilzwygend hunnen weg. Als zy den hoek der Vlasmarkt bereikt hadden, greep de maegd haren geleider by den arm en hield zich krampachtig aen hem vast. - Ik weet niet, ik voel my slecht te pas.... myn hoofd wordt zoo loom, - morde zy binnensmonds. - Leun wat op mynen arm, - sprak de vreemde met fleemende stem. - Myne krachten begeven my, help.... help my.... ik zink ten gronde.... - Alles gaet naer wensch, - prevelde de onbekende, - nu zal zy myne woon niet herkennen. - En haer zacht in de armen nemende, droeg hy haer eenige schreden verder tot voor een vervallen huisje. Daer gekomen, plaetste hy haer een oogenblik ter aerde, om des te gemakkelyker de deur te kunnen openen; doch daer hy den sleutel op dezelve plaetste, voelde hy eene hand hem op den schouder vallen en verschrikt keerde hy zich om. {==473==} {>>pagina-aanduiding<<} - Waer gaet gy met die vrouw heen? - vroeg hem een jongeling, die niemand anders dan Frans van Laere was; want daer het onweder nu weggedreven was, had hy de herberg, waer hy geschuild had, verlaten, om zich huiswaerts te begeven. - Ge zyt te nieuwsgierig om dit te weten, - was het antwoord. - Zoo gy het my niet spoedig zegt, jaeg ik u myn dagge door het hart. - En zoo ge my niet met vrede laet, gaet gy niet levend van hier; want ik weet zoo goed als gy, hoe men met dit speelgoed handelen moet. En dit zeggende haelde hy een mes van onder zyne kleederen, en toonde zich genegen om zyn tegenstrever oogenblikkelyk met hetzelve kennis te laten maken. - Ha, ge zyt het Jan Van Houte, - hernam Frans en hy bedroog zich niet, want het was waerlyk Jan Zakvriend. - Schelm! ge zyt zeker wederom betaeld geweest om die vrouw op te ligten en om haer aen een lafaerd over te leveren. Die herkenning scheen Zakvriend een weinig te ontstellen en de jonge edelman, dit bemerkende, kwam een stap digter. Op dien stond schoof het wolkgordyn zich open en de maen zond hare bleeke glansen op het Zand neêr. - God! Helena! - riep Frans, die by dit licht de gelaetstrekken en de kleeding der vrouw kon zien welke nog altyd voor de deur van het vervallen huisje lag, en de edelman sprong als een woedende tieger, met opgeheven dolk naer Jan Zakvriend; maer deze, snel als de bliksem, rukte hem het stael uit de vuist. De jongeling stampvoette en schuimde van razerny en wederom wilde hy naer Zakvriend springen; doch, daer deze oneindig meer kracht bezat dan hy, wierp hy hem in het midden der straet. Frans bleef wanhopend en sprakeloos staen, en Jan Zakvriend had reeds de deur zyner wooning geopend en de magtlooze Helena onder den arm genomen om ze binnen te dragen, wanneer een gedacht, een reddingsmiddel, zich eensklaps voor den geest des edelmans opdeed. - Hoeveel heeft men u betaeld om deze vrouw op te ligten? - vroeg hy haestig. {==474==} {>>pagina-aanduiding<<} - Hoeveel? - sprak Jan met een lach. - Ik geef u het dubbel, indien ge my die vrouw afstaet. - Gy geeft my het dubbel? - antwoordde Zakvriend, twyfelend en snel. - Spreek, hoeveel hebt gy gekregen? - Tien kroonen, jonkheer. - Het is de moeite wel waerd! welnu ik geef er u twintig. - Twintig, gy geeft my er twintig? - Gy zyt niet te vreden? Ik beloof er u dertig. - Waer zyn ze? - Daer is myne beurs, - sprak Frans, Zakvriend zyn geld toestekende. - Ik zal u morgen het overige bestellen. - Heerschap, zoo niet, - antwoordde Jan met een lach en de beurs in de hand wegende, - er is slechts een kroon of vyf in. - Op myn woord van edelman, morgen hebt gy het overige. - Jonkheer het is beter een vogel in de hand als zeven in de lucht. Frans tastte ongeduldig in al zyne tesschen om iets te vinden. - Daer! - sprak hy eindelyk, - daer is myn gouden uerwerk. - Geef, - en Zakvriend nam het uerwerk aen. - Jonkheer van Laere, nu kunt gy uwe beminde medenemen. - Het is niet gedaen, zeg my nu nog wat ik verlang, en ik zal u er eerlyk voor beloonen. - En wat wilt gy weten? - Wie u bevolen had deze vrouw op te ligten? - Wel, ik wil aen uw verlangen voldoen; want gy hebt my goed betaeld. Op last van een vreemden jonker, eenen Duitscher geloof ik, heb ik deze jonkvrouw uit hare wooning opgeligt en ging haer in dit huis brengen, van waer de echte schaker haer zou komen afhalen. Ik werkte slechts voor eene belooning, gelyk ik u gezegd heb, voor tien kroonen. Ga aen het venster, welk uitzicht op de Schelde geeft; denkelyk dat hy daer reeds wacht. - Het is wel, breng die vrouw mede binnen en verzorg haer, - zegde Frans en snelde het huis in. Frans bevond zich weldra in de aengeduide kamer en stond {==475==} {>>pagina-aanduiding<<} daer voor een venster, dat van zyne yzeren staven ontdaen was en hem zonder moeite toeliet er het hoofd door te steken. Nauwelyks had hy dit gedaen of de woorden: - Wie daer! - klonken hem in het oor. - Zakvriend, - antwoordde Frans. - Hebt gy uw woord gehouden? - vroeg dezelfde stem. - By myne ziel, ik ken die stem! - mompelde Frans binnensmonds. - Wat talmt gy zoo lang? - klonk het van de zyde der Schelde. - Niets, maer.... - Hebt gy gedaen, zoo als gy beloofdet, ja of neen? - Dat heb ik. - Zie dan hier het begin der belooning. En hy, welke deze woorden sprak, hield thans een riem in de hoogte geheven, waeraen eene beurs vastgehecht was. Frans deed ze er af en sprak: - Ik ga haer halen, maer leg gy intusschen wat digter aen. - Haestig verliet hy het venster en spoedde zich naer Zakvriend, die zich in de voorkamer van het huisje bevond, en op bevel van den jongen edelman, het leven in Helena trachtte weder te roepen. - Op welke wyze moest gy haer leveren? - vroeg hy. - Wy waren overeen gekomen dat ik haer in een linnen zou winden om haer vervolgens zachtjes door het venster in de boot te laten glyden, - antwoordde Zakvriend. - Zoo ja, dit is toch niet moeijelyk daer het water zeer hoog is. - O! ik wist dit zeer goed, - sprak Jan op veelbeduidenden toon. - Zeg, bezit gy kracht genoeg om dit ten uitvoer te brengen? - vroeg Frans. - Ja, heer, maer.... - Dertig keizerlyke kroonen, krygt ge morgen tot belooning, zoo ge my in de plaets dier maegd levert. {==476==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ik wil al doen wat ge vraegt, heer, dit laetste geeft my een te gunstig bewys, dat gy... - Dan aen het werk! maer spoed en bind het linnen niet te vast, opdat ik het zelf met myne dagge zou kunnen openryten. Zie hier reeds iets op rekening, - en hy overhandigde hem de beurs, welke hem aen den riem was toegestoken geworden. - Zoo ik in myne pooging geluk, hebt gy buiten dit morgen vroeg reeds de dertig beloofde kroonen in uw bezit. Zonder vertoeven liet Frans zich een lynwaden laken omwinden, waerna Zakvriend hem tot by het venster droeg en hem den man, welke in de Schelde met een boot wachtte, overhandigde. Deze, in welken gewis de lezer den Duitscher zal herkend hebben, roeide met onvermoeiden yver voort en scheen zich om niets te bekommeren; spoedig den vlaemschen oever te bereiken, scheen zyn eenigste doel. Het geklots der riemen op het water had hem niet toegelaten de bewegingen te bemerken, welke Frans gemaekt had, om zich van het linnen te ontdoen. Deze stond nu achter hem, en hem op den schouder tikkende, vroeg hy: - Zeg eens, vriend, is onze reis haest ten einde? ik ben niet gewoon op het water te leven, en begin my hier verduiveld te vervelen. - Frans!... gy hier! - gilde de roeijer. - Het schynt dat u dit verwondert? my niet, beste vriend; maer ik ben toch nieuwsgierig om te weten, waer gy met myne verloofde henen wildet. Vertel my dit eens spoedig, ik brand van verlangen om dit te kennen. - Zwyg, Frans, zwyg! - morde de andere. - Ha! ha! gy beeft, omdat gy een lafaerd zyt, - riep Frans van woede trillende. - Ha! gy bemindet Helena; gy wist dat ik haer en zy my beminde en zy dus nooit de uwe kon worden, en gy naemt het besluit haer my te outrooven! En terwyl dit alles in uw brein gloeide, druktet gy my de hand, en noemdet gy my uw vriend.... en ik geloofde aen de vriendschap van zulk een snoodaerd, ha! ha! ha!.... {==477==} {>>pagina-aanduiding<<} - Zwyg Frans, zwyg... gy bedriegt u, vriend... - Ha! vriend... - riep Frans, meer en meer buiten zich zelven met een spottenden lach, - vriend!... Gy zyt een valschaerd en dit zy uw loon, daer! - En verwoed plofte hy hem zyne dagge in het lyf. De Duitscher liet een luiden schreeuw en viel achterover in de Schelde. Frans verschrikte op eens: achter zich hoorde hy het geplas van riemen en hy dacht in de duisternis een vaertuig te zien naderen. Hy wendde zyne boot met haest en vrees naer de zyde der stad. IV. De woon van Jan Zakvriend, was een laeg bouwvallig huisje, welkers afgebrokkelde muren, van schildering en kalk gansch ontdaen, de bloote aschgrauwe steenen aen het oog des voorbygangers zichtbaer lieten; slechts weinige halfverbroken ruiten waren in de versleten vensterramen te bespeuren en alles duidde aen, dat die ellendige wooning de schuilplaets van armoede of wel van lage misdaed was. In eene kleine morsige kamer, welke uitzicht op de Schelde gaf, lag Helena op een rustbed uitgestrekt en naest hare sponde zat Jan, haer halsstarrig aenschouwende. Het was er alles stil; slechts hoorde men van buiten het naer en vreeselyk golfgeklots aen het geloei eens snerpenden winds gepaerd. In deze omstandigheid scheen dit aen Jan, welke anders niet bygeloovig was, een yselyk en helsch muzyk. De jonge maegd lag in eenen diepen slaep gedompeld en scheen meer eene doode dan eene levende gelyk; haer aengezicht was bleek en hare lippen blauw; heure blonde lokken waren niet opgeschikt, maer golfden in wanorde over de bedsponde. Zy sliep, en nogtans waren heure oogen niet gesloten. Dit alles gaf aen het anders zoo lieve meisje een schrikinboezemend voorkomen. Jan moest dit zeker ook gevoelen; want op eens, alsof hy dit {==478==} {>>pagina-aanduiding<<} gezicht niet kon verdragen, wendde hy zyne oogen van dit yselyk schouwspel af. Er woelde iets in zyn binnenste, dat hy aen zichzelven niet kon uitleggen. Het scheen hem dat de maegd hem toeriep: - Moordenaer..... schaker..... moordenaer..... - en nogtans, hy zag haer daer voor zich zonder bewustzyn liggen, hy kon zich niet uitleggen wie hem die woorden toeriep. Hy begreep niet, dat het de folterende stemme van zyn misdadig geweten was. Niet lang duerde het echter, of Helena ontwaekte gansch; zy hief het hoofd op en keek verwilderd in het ronde. - Waer ben ik?.... God! wie zyt gy?.... - waren hare eerste vragen. - Stel u gerust, jonkvrouw; aenstonds zal mynheer Frans hier wezen, - antwoordde Jan. - Frans! - mompelde het meisje, - Frans..... wacht eens..... wat was het ook weêr?.... Frans..... o God!.... nu herinner ik my alles..... Hy is gekwetst. Gy zyt het die my tot hem leiden moest..... maer hoe kom ik hier? Spreek, is hy dood?.... Neen, niet waer. Zeg my neen..... maer antwoord my dan. Om Godeswil help my uit die verschrikkelyke onwetendheid..... Spreek, aerzel niet..... is hy dood? - Slechts een stond geduld, mejuffer, ik bid u, en hy zal u zelf hier komen vinden. - Hoe! hy zal my zelf komen vinden? Is hy dan niet gewond? - Neen, jonkvrouw, neen. - Gy zegdet my nogtans..... - Dit is een geheim dat hy u zelf zal verklaren. Zie liever..... En werkelyk Frans kwam langs het raem der kamer binnen gesprongen, snelde in allerhaest naer Helena, vloog haer in de armen en zoende haer vurig. Na elkander eenige stonden aen de borst geprangd te hebben, sprak het meisje: - Wat ben ik gelukkig, Frans, nu ik u wederzie; thans is al myn leed vergeten. Maer, er zyn zaken voorgevallen, waerin ik, zoo my voorkomt, eene byzondere rol speel en waervan ik vooralsnu nog onwetende ben; kunt gy my de oplossing van dit raedsel geven? {==479==} {>>pagina-aanduiding<<} - Dit kan ik, melieve; maer vooreerst, zeg my, gevoelt gy u wel kalm genoeg om die openbaring te hooren? - O ja, ik ben rustig en kalm; vertel het my ras. - Welaen, luister dan. En Frans begon het voorgevallene aen zyne verloofde te verhalen. Zoo lang de jongeling sprak, luisterde zy aendachtig; maer niet zoohaest had hy geeindigd, of zy borst in tranen los, sloeg hare armen rond den hals haers minnaers en sprak: - Dan heeft men ons willen scheiden.... dan heeft men my van u willen rukken..... en de snoodaerd die het deed, noemde zich uw vriend. O, Frans.... hy was een helsche schynvriend. Op dit oogenblik dreunde de straetdeur onder een zwaer geklop. - Wat wil dit zeggen? weet gy wie ons op zulk een ontydig uer komt bezoeken? - vroeg Frans haestig. Maer vooraleer Zakvriend den tyd had deze vraeg te beantwoorden, werd het geklop van buiten herhaeld en deze mael veel luider en ruwer dan te voren. - Een weinig geduld! - schreeuwde Jan, - een weinig geduld! ik kom reeds, hier ben ik. En op eigen stond liep hy tot de deur en vroeg: - Wie klopt daer zoo laet? - In den name der wet, doe open! - kreeg hy ten antwoord. - Gy misgrypt u, heeren, - antwoordde Jan; - gy zyt aen de wooning eens eerlyken burgers. - Open ons of wy dringen binnen met geweld, - sprak dezelfde geregtsdienaer. - Maer heeren..... - stamelde Jan. Voor hy den tyd had er nog iets by te voegen, hoorde men een zwaer gebons op de deur, alsof men dezelve uit hare hangsels wilde rukken. Om dit te verhoeden, haestte Jan zich dezelve zoo spoedig mogelyk te openen. Zes stadssoldaten traden binnen, gevolgd van een klein dik mannetje, welk niemand anders dan de schout was. - Uw naem is Jan Van Houte gezeid Jan Zakvriend, niet waer? - Ja heer, - was het antwoord. {==480==} {>>pagina-aanduiding<<} - Dan zyt gy myn gevangene! - en hy deed een teeken aen de soldaten, welke zich aenstonds van hem meester maekten. - Maer... waermede beschuldigt men my dan? - vroeg Jan. - Dit zal men u op eene andere plaets nader verklaren; maer, zeg eens, zyn er nog andere persoonen in deze wooning? - Neen heer... ja toch... neen... - prevelde Zakvriend, in zyne verwarring niet wetende wat antwoorden. - Ha! ha! vreedzame burger, gy zoekt ons te misleiden. Wacht een weinig wy gaen huiszoeking doen. - En zich tot de soldaten keerende voegde hy er by: - Dat vier mannen my volgen. Dadelyk traden vier mannen vooruit en volgden den schout, welke zich naer het vertrek begaf, waerin wy Frans en Helena gelaten hebben. - Gy hier, heer van Laere! - sprak de schout zoohaest hy de kamer binnen trad; - wie had dit kunnen denken; twee vliegen met eenen klap te vangen, zoo als ons oude spreekwoord zegt. Nu ja, gy zyt een brave jongeling; ik heb dit meer dan eens gezegd; op myn woord, gy spaert my een vry lange weg, en het is reeds laet; en wat meer is, men zegt dat tegenwoordig de straten wat onveilig beginnen te worden, schoon ik niet weet waer aen dit schort..... De klapzieke schout zou zeker nog vry langer gebabbeld hebben, zoo Frans hem in zyne alleenspraek niet onderbroken had door een: - Wat wil dit alles beduiden, heer schout? - Vergeef my, jonker, maer.... want.... - In Godes naem, heer schout, zeg my ronduit wat gy verlangt. - Jonker van Laere, gelief my uwen degen te overhandigen. Terwyl hy dit zegde, had hy zich op de punten der voeten verheven, den arm in de zyde gezet en waende zich ruim eenen halven schout grooter. - Nooit, heer schout, nooit! - schreeuwde de jongeling, - myn degen zal my niet verlaten dan met het leven! - Ha, ha, jonker! - sprak het klein dik mannetje, met eene {==481==} {>>pagina-aanduiding<<} eenigzins schrille stem, - weet ge wel dat rebellie tegen de overheid, gestraft wordt met.... - Geef hem uw degen, Frans, - sprak het meisje, - dan zal hy ons met vrede laten. - Nooit, nooit, melieve; een edelman en een degen zyn onafscheidbaer, zoo lang de eerste een vryman is. - En wie zegt u, - vroeg de kleine schout, - dat gy een vryman zyt? - Ik, - antwoordde Frans. - Maer ik niet, - sprak de schout, en zich tot de soldaten keerende riep hy hun toe met eene stem, welke getuigde dat de spreker bewust was van de plaets die hy bekleedde: - Mannen, neemt den jonker gevangen. - Hemel! - zuchtte Helena. Op het door den schout gegeven bevel, waren de soldaten oogenblikkelyk tot by Frans gesprongen; doch het klein dik mannetje had gansch het tegenovergestelde gedaen en was by de deur des vertreks eene plaets gaen zoeken. Welligt had hy dit gedaen om, zoo Frans zich tegenstelde en de overhand behaelde, blyken te geven van den moed, welke zyne beenen bezielde; hy had er nogtans geene moeite mede, de moedige schout, want de jongeling, zich een oogenblik bedacht hebbende, keerde zich tot hem en vroeg: - Heer schout, gy zegt dat ik uw gevangene ben; ik wil geenen tegenstand bieden, ik zal u volgen. Vraegt gy mynen degen nog? - Ongetwyfeld jonker, - antwoordde de schout. - Daer, neem hem, - sprak Frans, terwyl hy hem denzelven overhandigde; - maer gedenk dat gy op het einde den last zult dragen. - Zoo gy onschuldig zyt, zal men u in vryheid stellen. Alleen de moordenaer van Ludwig Funck moet den last dragen, jonkheer, - zegde de schout. - God!... wat zegt gy? - gilde Frans. - Ons ongeluk is nog niet ten einde! - morde Helena. {==482==} {>>pagina-aanduiding<<} En beide schenen als door Gods geduchten bliksem getroffen. Zy aenschouwden elkander met blikken welke van angst en wreede teleurstelling getuigden en de bywezenden, die geen steenen hart onder de kleederen droegen, een diep medelyden voor de twee ongelukkige wezens inboezemde. Zoo bleven zy eenigen tyd elkander in dezelfde houding aenstaren; doch eensklaps sprak de jonker op langzamen en eenigzins mistroostigen toon, terwyl hy een liefdevollen blik op het meisje wierp: - Heb moed, Helena, na elken storm volgt kalmte; zoo ook zal het met ons gaen: zoo haest men zal gezien hebben dat men eene misgreep begaen heeft, zal men my u wedergeven; morgen reeds zal men my in vryheid stellen. Helena sprak geen woord: haer gemoed was te fel geschokt, zy had te bittere slagen onderstaen, om langer van hare denkvermogens te kunnen gebruik maken en terwyl de grillige fortuin, met hare yzeren klauwen, loodzwaer op hare schouders drukte, vermogt zy niet dan gedwee het hoofd te bukken en haer hartewee in folterende tranen uit te storten. Ongelukkig meisje..................................... Middelerwyl, maekten de soldaten zich gereed, om met hunne gevangenen te vertrekken. Frans keerde zich nog eens tot haer en plaetste een brandenden zoen, misschien de laetste, op haer voorhoofd, drukte hare hand hartelyk in de zyne, terwyl hy haer zachtjes toelispelde: - Tot morgen melieve... vaerwel Helena! - en zich tot den schout wendende, voegde hy er by: - Mynheer ik ben gereed u te volgen. Onmiddelyk nam hy plaets te midden der soldatenrei, en oogenblikkenlyk verlieten allen de wooning van Zakvriend. {==483==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Op den 27 der zelfde maend Mei, was de gansche stad, reeds van den vroegen morgen, in rep en roer. De straten waren met eene buitengewoone menigte burgers vervuld, welke zich meest allen naer de zyde van het Steen en der Vierschare begaven; want dien dag zou Frans van Laere en Jan Zakvriend, beschuldigd van eenen moord op den duitschen koopman Ludwig Funck te hebben willen plegen, voor de wethouders verschynen. Het verschil van stand dat bestond tusschen de twee beschuldigden, de vriendschap welke Ludwig en Frans vroeger verbond, de omstandigheden die dezen moord hadden vergezeld en het geheim dat over alles verspreid lag, had de nieuwsgierigheid van elkeen gaende gemaekt. Regt voor de Vierschare, stond er op dien dag een hoop burgers, welke duchtig over de teregtstelling aen het redekavelen waren. - Dat zy ter dood zullen veroordeeld worden, is zeker, - sprak een der mannen welken men aen het gereedschap, dat hy in de hand droeg, gemakkelyk voor eenen metser kon erkennen; - want de meid van den schout heeft het gisteren zelf, in den winkel over de deur verteld; zoo dat er niet aen te twyfelen valt. - Ja maer, dit is zoo zeker nog niet; er zyn immers geene getuigen? - vroeg een struische beenhouwer, met witten voorschoot om het lyf en hooge wollen kousen aen de beenen. - Geene getuigen! - hernam de eerste spreker, - geene getuigen! wel zeker; wat zegt dan de boot welke men nog voor de wooning van Zakvriend heeft vinden liggen? En de dagge die daer in lag, en waer de naem van jonker van Laere op geprent stond? En ooggetuigen zyn er ook: de visschers die het lichaem uit de Schelde opvischten hebben den moord zien plegen. - Dat is wat anders, en daermeê verandert de zaek gansch, - antwoordde de beenhouwer. {==484==} {>>pagina-aanduiding<<} Eene beweging welke eensklaps tusschen de volksmenigte plaets greep, met het verwarde geroep van: - daer zyn ze, daer zyn ze, ze komen uit het Steen, men brengt ze ter Vierschare! - dreef de gevormde hoopen uiteen en elk liep om het meest, om de gevangenen goed van naby te kunnen aenschouwen. Terwyl dit alles gebeurde, greep er een tooneel van een gansch anderen aerd plaets in de wooning des Duitschers. Zoo als men uit de woorden des metsers heeft kunnen verstaen was Ludwig Funck, door eenige visschers gered geworden. Daer hy, ofschoon men voor zyn leven vreesde, slechts zwaer gewond was, had men hem naer zyne wooning gebragt. Door de onophoudende zorgen der geneesheeren was zyn leven behouden geworden; doch daer men voor eenen inval beducht was, had men hem geboden zyne kamer niet te verlaten, en zelfs niemand wie het ook mogte wezen, met hem te laten spreken. Op dien dag was hy echter reeds vroeg in den morgen opgestaen, en had zich voor eene schryftafel nedergezet. Meermalen had hy eene pen in de hand genomen, eenige papieren voor zich gelegd en dezelve volgeschreven; doch telkens als dit gedaen was, had hy ze oogenblikkelyk verscheurd en van zich geworpen. Zoo had hy zich reeds een geruimen tyd onledig gehouden, toen een zwaer gerucht hem in die bezigheid kwam stooren. Een verward geschreeuw van stemmen klonk hem in de ooren; werktuigelyk legde hy de pen neder en luisterde aendachtig om de oorzaek van dit gerucht te vernemen. Op eens werd de deur geopend, en een man, zich uit de handen zyns knechts losrukkende, sprong de kamer binnen, terwyl hy uitriep: - Mynheer, red myn zoon, red Frans! - Wie gaf u oorlof, heerschap, om deze kamer binnen te dringen? - vroeg Ludwig kalm. - Red myn zoon, mynheer; hy moet ter Vierschare verschynen. - Ik weet dit zeer goed, - antwoordde Ludwig kalm, - maer dit verschoont u niet, my hier te komen stooren. {==485==} {>>pagina-aanduiding<<} - Maer hy zal ter dood veroordeeld worden. - Hy heeft die straffe verdiend, mynheer. Hy is pligtig. - Maer gy kunt hem redden, - smeekte de oude van Laere, want het was niemand anders. - Hy was myn moordenaer, hy zal sterven. - God! myn Frans.... sterven.... Myn eenig kind als een ellendige aen de galg geknoopt zien.... O! mynheer, wees uwer vriendschap indachtig! geef hem my terug! om Gods wille, red hem! Ludwig bleef een oogenblik denkend staen, en: - Zit neêr, mynheer, - gebood hy aen den vader van Frans. Doch deze zonder hier acht op te slaen, ging altoos met zyne smeekingen voort. Nog eens gebood Ludwig hem neder te zitten, waer aen de andere dan eindelyk voldeed. Ludwig zag hem strak in de oogen en vroeg: - Gy moet uwen zoon dan wel zeer beminnen, dat gy my durft verzoeken hem te redden? - Mynheer, hy is my eenig kind! - snikte van Laere. - Gy zoudt nogtans niet moeten smeeken, want gy zelf hebt zyn ongeluk gewild. - Ik..... Ik..... - Ja gy, heer van Laere: herinnert gy u den avond van 3 Mei niet meer? - sprak Ludwig. - Wat..... wat wilt gy zeggen?.... - vroeg Frans' vader verschrikt. - Niets; maer kunt ge my de namen niet noemen van twee persoonen, welke op dien avond digt tegen den kerkhofmuer stonden en in eene zeer geheimzinnige samenspraek gewikkeld waren? - Hemel!.... ge weet!.... - stotterde van Laere. - Niets vriend, niets, als dat een dier ellendigen zeer sterk op u geleek en zyne stemme juist denzelfden klank had als de uwe. - God! myn zoon zal sterven! - Gy beeft?.... - Genoeg mynheer, genoeg, ik bid u..... spaer my..... - Gy schynt hen te kennen? luister: als dit zoo is, wil ik u {==486==} {>>pagina-aanduiding<<} vertellen wat zy zegden. ‘Twee honderd kroonen worden uwe belooning, zoo gy de nicht van den ouden Van Borsel, nog heden kunt oplichten, en haer van het leven berooft’ sprak de eene. Zyn makker stemde toe. - Ik ben verloren! - gilde van Laere. - Zoo gy hem niet kent, zal ik u zeggen, wie die man was, - sprak Ludwig. - Genoeg, mynheer, genoeg! Vergiffenis, ik bid u! Frans wilde zich zonder myne toestemming verloven..... - En daerom wildet gy als een ellendeling, u op een onschuldig meisje wreken, met haer het leven te ontnemen? - O! ik ben pligtig; maer hy, hy, myn Frans is onschuldig! - stotterde van Laere. - Ik had uwe samenspraek afgeluisterd, - ging de Duitscher voort, - en wilde haer redden, met haer op myn buitengoed, dat ik over de Schelde heb, te brengen; doch op het oogenblik dat ik haer verlosser ging worden, werd hy myn moordenaer. - Maer, mynheer, myn zoon was onbewust van uwe inzichten. - Een moordenaer heeft den dood verdiend. - O red hem! Om Gods wille, red hem! - Nooit, hy is pligtig; hy zal sterven. De galg wacht hem, - antwoordde Ludwig. - Laet hem leven..... hy is myn zoon..... ik bemin hem zoo zeer..... ik ben zyn vader..... ik wil zyne plaets nemen.... maer myn Frans..... - Welaen, - sprak de Duitscher, na eenige stonden zwygens, - ik zal hem redden; op eene voorwaerde nogtans. Stemt gy in het huwelyk van uwen zoon met jonkvrouw Helena toe? - Maer, zy is niet edel..... - Stemt gy toe, ja of neen? - Maer dit kan niet zyn..... zy..... - Zoo gy uwen zoon waerlyk bemint, zult gy weten wat uw antwoord wezen moet, en daeraen zal ik kennen of gy berouw over uwe misdaed hebt. Stemt gy toe? Ja, hy leeft, neen, dan wacht hem de galg. {==487==} {>>pagina-aanduiding<<} - Welaen..... zoo gy het wilt..... ik stem toe. - Uw zoon is gered, - antwoordde de Duitscher. - Dank, mynheer, heb dank! - snikte van Laere en niet wetende hoe dien te betuigen, vatte hy de hand van Ludwig en kuste dezelve vurig, terwyl hy die met zyne tranen bevochtigde. Deze verzocht nu den ouderling hem alleen te laten, waer aen Frans' vader voldeed. Slechts eenige oogenblikken verwylde Ludwig, waerna hy ook de kamer verliet. Intusschen stonden de twee beschuldigden voor de Vierschare. - Gy blyft dus loochenen jonker van Laere, dat gy schuldig zyt? - vroeg de schout. - Aen moord, ja! - was het kortbondig antwoord. - En deze dagge, waerop uw naem gegriffeld staet? - vroeg hy wederom, terwyl hy een moordtuig van dien aerd toonde. - Getuigt niets! - sprak eene stem uit de menigte, terwyl er tusschen de volksscharen eene beweging plaets greep. - Wie zyt gy, die hier het geregt komt stooren? - vroeg de schout op plegtigen toon. En op het zelfde oogenblik vertoonde zich voor de wethouders een man, op wiens vermagerd gelaet, het lyden zyn zegel geprint had. - Ludwig! - gilde Frans. - De onbekende jonker! - stotterde Zakvriend en hy viel als verpletterd op de steenen bank, welke achter hem stond. Hy die zoo op eens onverwacht in hun midden verscheen, was werkelyk niemand anders dan de duitsche koopman. - Wat is dit!... gy hier! - sprak de schout, - genezen!... - Genoeg om u te komen zeggen dat deze twee menschen onschuldig zyn, - antwoordde Ludwig. - Dan zal men hen in vryheid stellen, - zegde de schout. - Maer deze dagge?... - Getuigt niets, heb ik u reeds gezegd. - Maer... heerschap, wie is dan de pligtige? - vroeg wederom de onvermoeijelyke schout. - Dit is aen God en my alleen bekend, - was het antwoord {==488==} {>>pagina-aanduiding<<} van Ludwig, welke met elk woord, de onderzoekingen des schouts verydelde. Deze het eventwel nog niet opgevende hervatte: - Maer heerschap, de visschers, die u opvischten, zoodra gy in het water gevallen waert, hebben de boot naer de wooning van Jan Van Houte zien keeren. - En weet ik niet beter dan de visschers, wie in de boot was? De schout, ziende dat het hem onmogelyk was de pligtigen te doen kennen, en overtuigd van de onschuld der twee beschuldigden, gaf eindelyk het bevel, hen in vryheid te stellen. Oogenblikkelyk werd dit ten uitvoer gebragt. De twee vrienden vlogen in elkanders armen en omhelsden zich vurig onder het gejuich der menigte. - Wat heb ik ongelukkige gedaen? - snikte Frans, terwyl hem de tranen over de wangen rolden. - Vriend, uwe verloofde wacht u, - was het antwoord van Ludwig. - Uw vader stemt toe in het huwelyk tusschen u en uwe Helena. {==489==} {>>pagina-aanduiding<<} Kort begrip eener geschiedenis der Nederduitsche letterkunde. (Vervolg en slot, zie bladz. 288 Vde deel.) Zesde tydvak. Na eene slaepzucht van meer dan éene eeuw, werden de zuidelyke Nederlanden eindelyk in hunne beschavingsontwikkeling door het staetsbestuer geholpen. Maria Theresia stichtte te Brussel eene Akademie van wetenschappen en geschiedenis. Ongelukkiglyk waren de mannen die deze inrigting bedachten en in werking stelden onzer tale vreemd; ze begrepen het nut niet, dat er voor de beschaving in de sprake van de meerderheid der bevolking lag: de Akademie zelve maekte met het nederlandsch geene kennis, dan by middel van eenige door haer bekroonde verhandelingen. Wy stonden onder het beheer dier toenmalige overrynsche baronnen, die, wel verre van de geringste aendacht op de volkstale der grootere helft van Belgie te vestigen, zelfs hunne eigene spraek zich weinig aentrokken. Het heette trouwens goede smaek onder den hoogduitschen adel, zoo wel den pruissischen als den oostenrykschen, eene vooringenomenheid te laten blyken voor het fransch. Frederik de Groote was een doorluchtig toonbeeld voor alwie zyne moedertael, als onvoldoende voor de behoeften der {==490==} {>>pagina-aanduiding<<} hoogere kringen, misachtte. Gelukkiglyk voor Duitschland, bezat dat land een' Klopstock en een' Gellert, en waren deze schryvers moedig genoeg om voor den vorst zelven de valsche rigting te berispen, welke men den openbaren geest deed inslaen. Maer Belgie, nog onder den verdoovenden invloed der eeuw, mogt niet éen landlievend genie opnoemen, gelyk deze overrynsche groote mannen, of als jonkvrouw de Lannoy, zy die zoo geestig de haegsche hofjonkers wist te gispen. En al hadden ten onzent zoodanige edele geesten zich vertoond, het land bezat geene bestuerders, bekwaem om hen te begrypen. Althans niet de zuiver platonische stem van den wysgeerigen bisschop van Antwerpen, De Nelis, kon voldoende zyn om de vooringenomenheid te verdryven der grooten en der vreemden, die zich van hen hadde meester gemaekt, tegen eene tael welke men het nog niet vergeven kon, dat zy des spaenschen alleenheerschers hoogmoed had doen buigen. Deze invloed van hooger hand had sedert byna twee eeuwen zoodanig den nationalen geest verzwakt, dat met uitzondering van den Jesuit Van den Abeele, misschien nog niet eens een Zuidnederlander, en een gering getal spraekkunstenaers, wy verlegen zouden zyn éenen tot de laetste helft der achttiende eeuw behoorenden belgischen schryver, bekwaem om zuiver zyne tael te schryven, op te noemen. Wat een verschil met den toenmaligen toestand der letterkunde in de vereenigde gewesten! By 't beschouwen van de houding in 't begin der achtiende eeuw door Vlaenderen genomen, mogt men vermoeden dat Holland in het spoor der letterkunde welhaest ging worden voorbygestreefd. Maer het was een vlugtig schemerlicht, eene afgezonderde poging van enkele mannen, wier denkbeelden den tyd niet hadden in de menigte door te dringen. De rederykkamers, wel is waer, vermenigvuldigden aenmerkelyk in de steden en ten platten lande; onder eene goede leiding hadden deze inrigtingen voor vast de aendrift voortgezet, eens door eenen Labare, eenen De Meyer eenen Stevens gegeven. In Holland verloren de dagelyks opkomende vereenigingen het karakter van klubs, sedert eene eeuw zoo nadeelig aen den gang der beschaving. Uit dezelve gingen {==491==} {>>pagina-aanduiding<<} onderscheidene tydschriften uit, waerin de letterkundigen voor een bekwaem en onzydig publiek in de geleerdste geschillen zich wikkelden. In die dagen kenschetste zich de literarische beweging in Holland door den invloed eener dichteres. Lucretia Wilhelmina Van Merken, in 1722 te Amsterdam geboren, en aldaer in 1789 overleden, was de echtgenoote van Simon Van Winter, een' met geen minder dichterlyk genie begaefd man. Van goederen ryk bedeeld, vonden deze echtelingen er geluk in, de fraeije geesten van Hollands hoofdstad zich aen te trekken. Zoo mild bedeeld van kiesch gevoel als van kunstspraek, had mevrouw Van Winter het geluk onder de menigte de jonge geniën te erkennen, die later aen de letterkunde den ouden luister zouden teruggeven. Deze beroemde vrouw gaf onderscheidene gedichten en treurspelen uit, van eene opregte zucht voor 's lands welzyn betuigende. Het nut der tegenspoeden kan de proef doorstaen met het beste dat in 't vak van leerpoëzy geschreven is: twee heldendichten, David en Germanicus bewyzen dat zy eene hoogere vlugt wagen mogt. Gelyk reeds door my is opgemerkt, had men van de eerste tyden der hervorming tot op Vondel de heilige schriftuer op het tooneel gebragt; na dat Hoogvliet in 't begin der achttiende eeuw zynen Abraham de Aartsvader, een heldendicht dat in Holland en Belgie even veel ophef maekte, had uitgegeven, tokkelden verscheidene dichters de snaren voor onderwerpen aen de gewyde bladen of de levens der heiligen ontleend. De David mag onder de gelukkigste proeven in dit vak gerekend worden. Wat den Germanicus betreft, men mag de dichteresse te laste leggen, voor held den overwinnaer onzer voorvaderen te hebben gekozen, in stede van eenen dier fiere Germanen, die voor de vryheid van den geboortegrond tegen Rome streden; ten ware misschien dat, van den bynaem van barbaren, gewoonlyk aen de Germanen gegeven uitgaende, de schryfster de opkomst eener nieuwe beschaving heeft willen bezingen. Wat er ook van zy, steeds ontvouwt mevrouw Van Winter eene harer kunne ongewone veerkracht. Wel is waer werd zy hierin door sommige na haer optredende dichters overtroffen; doch alles {==492==} {>>pagina-aanduiding<<} in die vrouw was edel, haer gantsche leven was een weêrschyn van den kunstenaers- en vaderlandschen geestdrift die haer beheerschte: zy kondigde dat groote tydvak aen, waervan de groote mannen reeds met haer begonnen te wedyveren. Deze verhevene rigting in het huis van Van Winter aen de letterkunde gegeven, werkte met eene byzondere kracht op het tooneel, waeraen nog de groote Punt en zyne gade, alsmede zyne gelukkige mededingers Duim en Corver, de schitterendste gaven van voordragt en gebaerdenkunst leenden. Doch de vertaelwoede had op het tooneel te diep wortel geschoten, om voor den invloed van mevrouw Van Winter te wyken. De kunst was voor den eene een louter tydverdryf, voor den andere eene schrale broodwinning geworden. Eene algemeenere oorzaek van verval kwam daerby het nederlandsch tooneel treffen: het opera nam voor vast zyn' zetel ook onder ons, en bezat welhaest een uitgebreiden voorraed. Jakob Neyts, van Brugge, rigtte in 't midden der achttiende eeuw eene troep operisten op, met welke hy vlaemsch Belgie en Holland doorreisde, en overal den uitbundigsten lof inoogste, ja zelfs de nieuwsgierigheid van het brusselsch hof gaende maekte. Het was voor de eerste mael dat men in Vlaenderen eene eigenlyke tooneeltroep bezat. Te Amsterdam speelde Neyts op de groote schouwburg, toen op den elfden mei 1772, by de opvoering van de Deserteur, dat prachtig gebouw de prooi der vlammen werd. Dit schrikkelyk ongeval, waerby zoo vele persoonen het leven inschoten, berokkende den ondergang van Neyts en van den aldaer gehuisvesten tooneelspeler Punt. Deze ging het Rotterdamsch tooneel verlevendigen, gene begaf zich terug naer de Oostenryksche Nederlanden. Doch de merkelyk verminderde troep had thans met nadeel te worstelen tegen de rederykkamers, op alle punten van Vlaenderen en Braband in 't leven gebragt door den geestdrift, welken Neyts overal voor het nationael gezang had opgewekt. Zonder dit ongelukkig voorval, hetwelk Neyts' vooruitzichten teenemael in den grond boorde, had misschien deze man eene nieuwe omwenteling in de uitspraek der tale te weeg gebragt. Zyne troep {==493==} {>>pagina-aanduiding<<} uit Westvlamingen bestaende, bediende zich van den westvlaemschen tongval, onder zekere opzichten zachter dan de algemeen gesprokene tael, en die zeer in den smaek der vrouwen en dilettantis van Amsterdam viel; maer by het vertrek der Vlamingen verdoofden plaetselyk vooroordeel en gewoonte hetgeen op 't nationael gezang den gelukkigsten invloed had kunnen uitoefenen. De heropbeuring van den zachteren accent had daerby het nut gehad den taelklank tot zyne eerste harmonie terug te brengen, welke een zoo gevaerlyken schok onderstaen heeft sedert dat de oorspronkelyke klank der ij het onderspit heeft moeten delven. Het opera evenwel was met de troep van Neyts Holland niet ontweken. Ruloffs, Pypers en anderen vertaelden mede, doch met meer kunstsmaek dan de Brugsche poëet, fransche stukken, terwyl Uylenbroek in het groot opera eene gelukkige proef deed met zynen Edipus te Kolone. In Belgie vond Neyts eenen mededinger in Cammaert, die voor het Brusselsch tooneel een aental van dezelfde stukken vertaelde, welke tot het repertorium van den reizenden tooneelist behoorden. Cammaert was reeds in 1745 als tooneeldichter opgetreden. Het was een zeer vruchtbare maer ook zeer middelmatige dichter, ofschoon weleens zyne oorspronkelyke treurspelen van dichterlyke kracht getuigen, welke zich tamelyk hoog had kunnen verheffen, indien hy met minder laetdunkenheid en meerder toelegging de geheimen der kunst en die der tael had nagespoord. Eene enkele daedzaek kenschetst den jammerlyken toestand, waerin destyds de volkstael zich te Brussel reeds bevond: Cammaert namelyk, die op elke bladzyde zyner werken eene volslagene onwetendheid van de grondregels der tael verraedt, wierp zich op als wetgever op den vlaemschen zangberg, met in ellendige rymen Boileau's Dichtkunde over te brengen. Even als in Noordnederland begon men zich in Belgie met de theorie der kunst te bemoeijen. Ofschoon slechts proeven, waren deze pogingen niet te min weldadig, doordien zy de aendacht op de meesterstukken uit de vorige eeuw trokken. Wat de spraekkunstige werken betreft, noch doorzicht, noch onderzoek gaf aen deze eenige blyvende waerde. Desroches, die later de yverige {==494==} {>>pagina-aanduiding<<} secretaris der Brusselsche akademie werd, dreef de gedweeheid voor den slenter zoo ver dat hy, tegen zyn beter weten aen, het voorstel niet dorst doen tot zekere eigenschappen der tale, waervan men sedert eene eeuw vooral in Belgie was afgeweken, terug te keeren. Stugheid belette Zuidnederland voordeel te trekken uit de taelkundige werkzaemheden van eenen Hinlopen, eenen Alewyn, eenen Fortman, eenen Kluit, eenen Lelyveld, eenen Clignett, waerdige opvolgers van Ten Kate en Huydecoper. De meeste dezer yverige geleerden maekten deel van de maetschappy van nederlandsche letterkunde te Leiden. Eventydig omtrent opgerigt als de Brusselsche akademie, steeg dit genootschap, ofschoon van alle hoogere ondersteuning verstoken, al spoedig in aenzien en verdiende door zyne werkzaemheden dat het voor vraegbake der nederlandsche letterkunde gehouden werd. Noch de hollandsche maetschappy van letterkunde, onder het toezicht van het staetsbestuer opgerigt, noch het hollandsch instituet, in navolging van het fransch instituet, door koning Lodewyk gesticht, waren later in staet deszelfs luister te verdooven. De bemoeijingen der Leidsche maetschappy betroffen bepaeldelyk tael- en letterkunde. De meeste harer leden waren nogtans verre van aen de wysbegeerte en de geschiedenis vreemd te zyn. Kluit onder anderen, een van de sieraden der Leidsche hoogeschool, heeft eene aenzienlyke plaets onder de hedendaegsche geschied-schryvers weten in te nemen. Scherp van oordeel, grondig in de staetkunde, en boven alles een voortreffelyk burger, bragt hy er veel aen toe om in de vereenigde gewesten den openbaren geest tot een vorstelyk regeringstelsel voor te bereiden. De tyd door Kluit beleefd was ryk aen voorname geschiedschryvers: het scheen dat de taelkundige en historische nasporingen met elkander gelyk opgingen. Wagenaar gaf zyne uitgebreide Vaderlandsche historie uit, een verdienstelyk werk ten opzichte van den styl zoo wel als der opzoekingen, en dat later gedeeltelyk werd voortgezet door 's ryks geschiedschryver, Martinus Stuart. Simon Styl schreef een grondig wysgeerig werk, dat alle mogelyke wisselvalligheden in onze letterkunde trotseeren zal, over de {==495==} {>>pagina-aanduiding<<} Opkomst en bloei der vereenigde Nederlanden; Wiselius, meer bekend als tooneeldichter, gaf een merkwaerdig gewrocht uit over De staatkundige verlichting der Nederlanden. Bondam, Van den Spiegel, W. Te Water en anderen verzamelden de noodige stoffen om een beter begrip van de grondvesten, waerop de tegenwoordige staetsregeling rust, te erlangen. Alles kondigde eene ontwaking der natie aen. De eigenlyke fraeije letteren deelden spoedig in dezen grooten arbeid van herlevendiging. De nationale geestdrift vond nieuwe krachten in 't belang dat men stelde in den onafhankelykheids-oorlog der Noordamerikanen tegen Engeland, Hollands onverzoenlyke tegenstrever, aen welken oorlog men welhaest een werkdadig deel nam. Van zynen kant gaf het zich zelven bewust gerakende Duitschland met woeker aen Nederland terug, wat het vóor onderhalf eeuw van de school van Heinsius ontleend had. Drie aenzienlyke dichters kenmerkten voornamelyk de opkomst onder ons van dien hoogduitschen geest: het waren Bellamy, Nieuwland en Van Alphen. De eerste stierf in den bloei zyns levens, op het oogenblik dat hy het woelige en noeste studentenleven met de nederige woning eener dorpspastory ging verruilen. Boven alles een man van harte, offerde Bellamy beurtelings aen de liefde, de vriendschap en 't vaderland. Steeds eenvoudig, weet hy steeds het gemoed te roeren, en zyne vaderlandsche gezangen doen de ziel in hare geheimste verborgenheden trillen. De bekende romance Roosje mag als een meesterstuk van eenvoudigheid en tederheid geroemd worden. Bellamy bezat de noodige hoedanigheden om een onzer grootste dichters te worden; hem ontbrak alleen nog een weinig beschaving van styl en rypheid van overleg. Nieuwland even als Bellamy een kind uit het volk, en die mede in de vaeg des levens bezweek, was een wondermensch in de wiskunde, waerdoor nogtans zyn dichterlyken geest de minste hinder niet toegebragt werd, gelyk men zich kan overtuigen by de beschouwing van den Orion en de zoo gevoelige treurzangen op de dood zyner vrouw en van zyn kindje. Van Alphen voegde de theorie by de pratyk. Nadat hy het vaderland van zyne toonryke en grootsche poëzy den smaek gegeven had, {==496==} {>>pagina-aanduiding<<} wilde hy zyne landgenooten met de geheimen der kunst, welke hy zoo eigenaerdig behandelde, bekend maken. Van Alphen is daerenboven de vinder van een byzonder dichtsoort - van de kindergedichten. Het is inderdaed aendoenlyk een der eerste geniën van 't land, een' staetsman, zyne uren te zien opofferen aen het zedelyk welzyn der kinderwereld, nog nauwelyks aen de eerste zorgen der moederen ontwassen. Doch ook hier straelt deze, onzer letterkunde zoo eigenaerdige hoedanigheid, de didaktische geest, welken wy in alle tydperken onzer geschiedenis opmerkten, door. In dit dichtvak heeft Van Alphen verscheiden navolgers van beide kunnen, en de nationale opvoeding is er de schitterendste uitkomsten aen verschuldigd. Wanneer by eenige oorzaek de kunst vervalt, is degene die eene nieuwe baen uitsteekt reeds daerdoor een merkwaerdig man, en mag hy gewis aenspraek maken op dankbaerheid, al mogten zelfs zyne pogingen schynbaer zonder gevolg blyven. Over den ellendigen toestand, waerin de nederlandsche poëzy by de meerderheid der zoogenaemde fraeije geesten vervallen was, verontwaerdigd, gaven de drie gemelde dichters het voorbeeld tot het invoeren der rymlooze verzen, tot nog toe by ons weinig beoefend. Van haren toovermantel beroofd, moest de dichtkunst meerder juistheid in de uitdrukking, meerder vastheid in de gedachte najagen; vryer geworden, moest zy meerder bevalligheid van form aen den dag leggen: en mogt al op den duer het rymloos vers tegen het rym den stryd niet uitharden, hetzy dit soort te zeer de gewoonte tegen zich had, hetzy de genomene proeven over het algemeen niet ten onregte van eentoonigheid beschuldigd werden, het maekte toch het publiek naer meer stoutheid, kracht en oorspronkelykheid begeerig, en hielp om aen de poëzy die meesterlykheid te hergeven, welke sedert Vondel verloren was gegaen. In Belgie vonden de rymlooze verzen een hevigen voorstander in den ongenoemden schryver der Historie, regels ende bemerkingen wegens de nederduytsche rym-konst, omstreeks 1773 gedrukt, doch reeds een dertigtal jaren vroeger opgesteld. In de dagen van Bellamy had er in Holland en in Belgie gelyktydig {==497==} {>>pagina-aanduiding<<} eene maetschappelyke omwenteling plaets, welke evenwel in beide landen voor een oogenblik by kracht van wapenen gedempt werd. Die het meest in de zaek gewikkeld waren vlugtten op franschen bodem, om weldra tot gidsen en handlangers der republikaensche legers te dienen. De beide landen werden in naem der vryheid veroverd; doch Holland kocht voor eenige milioenen eene schynbare onafhankelykheid af, terwyl het minder goudryke Belgie met sabelslagen gedwongen werd zyne inlyving in Frankryk te vragen. Deze worsteling drukte zich in beide landen door literarische gewrochten van gantsch onderscheiden waerde uit: terwyl in Noordnederland alles eene degelyke werking des geestes aenkondigde, veropenbaerde de letterkunde in Belgie slechts de ontwaking van een uitgeput lichaem. In Noordnederland was het openbaer onderwys nationael: mogt al de landtael by de hoogescholen nog geene erkende plaets bekleeden, ten minste voorzagen vele leeraren in deze gaping door eigene uitgaven. Van een anderen kant werd in de algemeene opvoeding mildelyk voorzien door de Maetschappy Tot nut van 't Algemeen, eene inrigting van den eerwaerden Nieuwenhuyzen. Het kerkgezang der hervormden bekwam eindelyk verbeteringen, meer overeenkomstig met den voortgang der letterkunde. Niets van dien aert zag men in Belgie; de Leuvensche universiteit was verslonden van schoolsche twistredenen en zaken van inwendig beheer. De leeraren konden niet ernstig aen den voortgang der natie denken, en uit het onderwys kwam geen enkel werk te voorschyn, dat van eene eenigzins grondige kennis der tale getuigde. Waer zy in de Nederlanden verschenen, hadden de jesuïten dan toch altyd van eene eigene uitspraek zich bediend, welke overal even wel aengenomen werd. Na de vernietiging der orde bezigden de kanselredenaers, gelyk zulks nog vry algemeen geplogen wordt, overal den plaetselyken tongval. Hoe zouden, in 't midden van die verwaerloozing der geschrevene en der gesprokene tael, gevoegd by het meest volslagen gebrek aen literarische kritiek, hoe zouden verdienstelyke werken uit den boezem kunnen ontloken zyn van een volk, dat sedert lang er aen ontwend was in de {==498==} {>>pagina-aanduiding<<} letteroefeningen iets anders te zien dan een aengenaem tydverdryf, zonder werkelyk doel? Ook waren, by de brabandsche omwenteling, de dichterlyke voortbrengselen een voor vryheid blakend volk op verre na niet waerdig. Gunstigere voorteekenen bestraelden het proza; Verloo en Vonck, het hoofd der staetsparty die naer hem genaemd werd, bewezen door hunne schriften wat eene schoone toekomst van toen af de vaderlandsche letterkunde aenkondigde, ware de omwenteling met een gunstigeren uitslag bekroond geweest. Maer na de noodlottige ontknoping der worsteling tegen Oostenryk, werden de vryzinnigen meerendeels onvoorwaerdelyke aenhangers van Frankryk; en door dezen magtigen beschermer en meester beschut, waende men zich ontslagen van alle verdere pogingen tot ontwikkeling van den volksgeest. Wat tot het nationael grondbeginsel behoorde geraekte in wanorde, en ten gevolge van den afval dergenen die onderwys bezaten, geraekte de kennis der tale dagelyks dieper onder de voet. De willekeurige maetregelen van het fransch bestuer tegen het officieel gebruik der volkstael, waren niet minder noodlottig. Een besluit van den veertienden prairial van 't jaer XI (13 juny 1803) zegt dat ‘in het gewezen Belgie en in de landen op den linkeren rynoever, waer de gewoonte mogt zyn gebleven akten in de landstale op te stellen, deze binnen éen jaer in het fransch zullen moeten geschreven worden.’ Zie daer hoe men handelde in naem van vryheid en menschheid! Deze kwellende maetregelen der republiek werden nog overtroffen door een keizerlyk dekreet van den 22 december 1812, waerby aen de vlaemsche dagbladen geboden werd met eene fransche vertaling te verschynen. Na eenigen tegenstand tegen zoo veel dwingelandy boog Brussel het hoofd onder het juk; 's lands aloude hoofdstad deed afstand van haren nationalen geest. Overal elders herleefde echter het gevoel van eigenwaerde, en door de zedelyke kracht tegen den wil van een bestuer, dat de wet aen byna gantsch Europa voorschreef, bygestaen, gaf dit gevoel zich overal lucht, trotsch de bevelschriften der republiek en des keizerryks. Westvlaenderen vooral was er getuige van. Onderscheidene steden en dorpen gaven {==499==} {>>pagina-aanduiding<<} dichtfeesten, waerop hulde gebragt werd aen al wat de vlaemsche nationaliteit herinnerde en de dichters het welverdiende loon hunner moedige pogingen ontvingen. In 1809 beschreef de rederykkamer van Ypre, Alpha en Omega, eenen wedstryd voor een gedicht op eenen welkdanigen vlaemschen held; het volgende jaer kozen de Katharinisten van Aelst voor onderwerp van een' pryskamp de lof der Belgen: een letterkundige, die reeds onder het Oostenryksch bestuer als dichter en geschiedschryver zich onderscheiden had, Verhoeven, van Mechelen, schreef een heldendicht in vyftien zangen, de Belgiade, by gebrek aen aenmoediging tot nog onuitgegeven. Sommigen vleiden zich geern met de gedachte dat het fransch staetsbestuer, althans in de persoonen zyner prefekten, de hand leenen zou ter opbeuring der tale. Wel is waer, te Gent slaegde men er in het verbod, dat op het vlaemsch tooneel drukte, krachteloos te maken; zelfs gaf Napoleon zyne toestemming voor den pryskamp der Fonteinisten aldaer in 1811 gevierd, evenwel niet vóor hy van de welwillende gevoelens der maetschappy te hemwaerts wel verzekerd was. Een schryver vooral wilde het departementael bestuer in de vlaemsche zaek wikkelen, namelyk Van Dale, van Ypre, de eerste die in deze gewesten een letterkundig tydschrift uitzond. De byzondere verdienste van dezen schryver is veel te hebben toegebragt aen de verbetering van styl en versbouw, sedert zoo lang ellendig verwaerloosd. Er is merkbare voortgang in de vlaemsche poëzy sedert de verschyning van Van Dale's Tyd-verdryf en zyne nieuwe uitgave van Boileau 's vertaelde Art poétique, door Labare. Deze voortgang werd duchtig ondersteund door de met Holland nauwer aengeknoopte betrekkingen, sedert dat Noordnederland insgelyks deel van 't fransch keizerryk maekte. Hollandsche dichters dongen mede in vlaemsche pryskampen, en de eerste spelers van het hollandsch tooneel deden nationale toonen klinken, daer waer het aen de kamers van rhetorica ontzegd was de volksspraek te laten hooren. In weêrwil der vervolgingen worstelde het vlaemsch tooneel waerdiglyk. Ook mogt Belgie misschien te geenen tyde op een zoo groot getal goede tooneelspelers roemen, onder {==500==} {>>pagina-aanduiding<<} welke Wattié, in de vaeg zyns levens te Gent, zyne geboortestad, overleden, voor den aenzienlyksten moet gerekend worden. Onder de tooneelschryvers van dien tyd verdient de Kortrykenaer Hofman eene voorname plaets. Deze man was alles aen zichzelven verschuldigd, en zonder de voor de openbare opvoeding ongunstige tyden, ware hy ongetwyfeld een van de schoonste sieraden der nederlandsche letterkunde geworden. Hofman schreef verscheiden burgertreurspelen, eenige blyspelen en twee kleine opera's. By uitnemenheid poëtisch gestemd, bezat hy in hooge mate de gave voor de vuist te dichten; vele zyner tooneelstukken vloeiden uit zyne ader met eene snelheid, waervan de jaerboeken der letterkunde in Zuidnederland zeer weinig voorbeelden vertoonen. Het wordt tyd onze aendacht naer 't Noorden te wenden, waer eene merkwaerdige werkzaemheid des geestes de gantsche natie in beweging bragt. Wy zagen vroeger dat de eerwaerde Nieuwenhuyzen, op 't laetst der achttiende eeuw, de grondvesten legde van de maetschappy Tot nut van 't Algemeen, een genootschap dat voor doel heeft alle takken van menschelyke kennissen onder alle standen te verspreiden, en van de eerste dagen zyner wording op de gelukkigste uitkomsten zich beroemen mogt. Met de omwenteling van 1795 hield de hervormde godsdienst op godsdienst van staet te zyn, en werden de leden van elke andere kerkelyke gemeente bekwaem verklaerd tot het waernemen van staetsambten. Dit was eene gewigtige gebeurtenis voor een land als de vereenigde gewesten, waer de godsdienstige gemeenten zoo menigvuldig zyn, en dat toenmaels binnen zyn grenzen nog streken telde tot dan nog als veroverde landen beheerscht. Wat meer is, de nieuwe volksvertegenwoordiging opende aen de welsprekendheid nieuwe wegen, terwyl ze menschen van onderscheidene tongvallen in onderlinge betrekkingen bragt. Dit volksbestuer in een nationalen zin geleid, wachtte niet lang om de hindernissen te weeren, welke tot nog toe eene ruimere ontwikkeling der letterkunde hinderlyk waren. Men rigtte leerstoelen van nederlandsche letterkunde op in de hoogescholen van Leiden en Franeker, en het staetsbestuer, den wensch van de maetschappy Tot nut van {==501==} {>>pagina-aanduiding<<} 't Algemeen gehoor gevende, nam op zich de voortheerschende wanorde in de spelling der tale te doen ophouden. De netelige taek van een spellingstelsel voor te dragen werd toevertrouwd aen professor Siegenbeek, die er zich naer omstandigheden loffelyk van kweet. Van zynen kant gaf Weiland, bygestaen van andere letterkundigen, een taelkundig woordenboek uit, alsmede een woordenboek der synonimen, twee nog gantsch ontbrekende werken. Dezelfde schryver zond daerenboven eene spraekkunst in 't licht, welke van hoogerhandswege in alle gestichten van den staet afhangend werd ingevoerd. Deze als 't ware offlcieele spelling vond hevige tegenstanders, onder welke het genoeg is Bilderdyk te noemen. Doch Siegenbeek's stelsel, door Vander Palm ondersteund, overwon alle hindernissen: dit was een wezenlyk geluk voor de letterkunde; want van dan af werd de aendacht niet meer door het uiterlyke afgetrokken. Wy spraken zoo even van Vander Palm. Hy was bedienaer van Gods woord by de hervormde gemeente en professor in de oostersche letterkunde by de hoogeschool te Leiden, wanneer de omwenteling hem tydelyk aen 't hoofd van het openbaer onderwys bragt. Het was de eerste kanselredenaer en de eerste prozaschryver van zyn' tyd, en onder deze dubbele betrekking is hem de nederlandsche letterkunde zeer veel verpligt. Van in 't midden der zeventiende eeuw had het ondicht langzamerhand zyne kracht en zyn nederlandsch karakter verloren, om eerst op 't laetst der achttiende zich te verheffen. Maer zonder de nieuw opgerigte leerstoelen voor inlandsche letterkunde, is het te vermoeden dat het zich by eenige meesterstukken van kansel- en staetswelsprekendheid zou bepaeld hebben, om nogmaels den voorrang te laten aen de poëzy. De nieuwigheid zelve dier leergangen stond het nationael gevoel op zyde, en overal door kundige mannen ondersteund, kwam de tael krachtig en levendig uit de hoogescholen, haer heilig vuer stortende op de dorste wetenschappen. Vander Palm vooral wierp op ons hedendaegsch proza dien glans, waermede het sedert eene halve eeuw schittert: zyne talryke schriften dragen op elke bladzyde het merk van dat {==502==} {>>pagina-aanduiding<<} uitgebreid genie, hetwelk de strenge redeneering, de diepe doorgronding aen een krachtigen, geschakeerden, ryken, lossen styl wist te paren. Een overgroot getal leerredenen, verhandelingen en akademische redevoeringen, de eene al merkwaerdiger dan de andere, vloeiden uit de onvermoeibare pen van den beroemden hoogleeraer. Een byzonder voorwerp zyner aendacht was de Bybel die hy met aenteekeningen, de vrucht zyner uitgebreide kennissen in de oostersche oudheden, uitgaf, en daerom misschien het belangrykste werk van dien aert dat in eenige tael bestaet. Daerenboven gaf hy nog eenen Bybel voor de jeugd uit, alsmede uitbreidingen op de spreuken Salomon's, een ware schat van wysheid, in een zoo helderen als welluidenden styl opgesteld. Vander Palm schitterde in 't midden van een aental uitstekende mannen in de onderscheidene door hem beoefende vakken. De kanselwelsprekendheid telde in de onderscheidene christelyke gemeenten hare waerdige vertegenwoordigers. Borger, Kist, Ypey, Clarisse, Muntinghe, Stuart en zoovele anderen verwierven welverdienden roem als gereformeerde predikanten. Borger vooral zou aen zyn grooten ambtgenoot by de Leidsche hoogeschool den lauwer kunnen betwist hebben, ware zyne levensbaen langer geweest. Uit Frieslands burgerklasse gesproten, bezat hy eene zoo kloeke ziel als iemand onder zyne landgenooten; zyn krachtig en uitgebreid genie beheerschte de wetenschap, waerop hy zich toelegde, in hare volste uitgestrektheid. Nauwelyks in de manbare jaren getreden, bragt hy in een klein tydsbestek verscheiden meesterstukken van welsprekendheid en wysbegeerte te voorschyn, waeronder zyne latynsche verhandeling over de Mystiek eene byzondere melding verdient. Gelyk de kanselwelsprekendheid zoo werd die der pleitzael den weldadigen invloed gewaer der nationale herleving, en Holland mogt zich overtuigen dat het andere landen niets te misgunnen had, wanneer een Kemper of een Meijer de verdediging der onschuld op zich namen. Meijer is de wereld door bekend door zyn fransch werk over den geest en de herkomst der regterlyke instellingen; doch zyne hooge verdiensten schitteren niet minder in zyne {==503==} {>>pagina-aanduiding<<} nederlandsche schriften. Omkransd van een' wereldroem, stond hy in zyn vaderland byna op zich zelve: hy was namelyk een hevige voorstander der fransche wetboeken, en wilde desaengaende aen de nationale eigenliefde niets toegeven. Dit griefde zyne landgenooten des te meer, daer Meijer, als lid der israëlitische gemeente, kan aenzien worden als eerder denkbeelden van wereldburgeschap genegen, dan deelend in het algemeen volksleven. Wat er ook van zy, en al moet men in Meijer's nederlandsche geschriften eene te groote voorliefde voor den franschen volzin afkeuren, die geschriften verdienen niet te min eene byzondere melding; zoowel om de form als om den geest die er in heerscht: ze getuigen van eene innige overtuiging, wat nimmer kleingeestig kan voorkomen. Onze eeuw heeft onder de Nederlanders meer voorbeelden opgeleverd van mannen die op zich zelven stonden; zulke afwykingen zyn bewyzen van algemeene kracht. Die algemeene kracht verraedde zich in alle vakken. Om van de godgeleerde wetenschappen niet meer te gewagen, men zag de staetswelsprekendheid waerin de bovengenoemde Kemper, benevens een Stijl en een Kantelaar, uitmuntte, meesterstukken voortbrengen van geschiedenis, van staethuishoudkunde, waerin Karel Gysbert Van Hogendorp, de ontwerper der nederlandsche grondwet, schitterde. Doch het was de dichtkunst die onder den gunstigsten invloed zich voornamelyk ontwikkelde. Het voorbeeld van Bellamy, Nieuwland en Van Alphen, door de hier boven genoemde oorzaken geholpen, gaven aen de bataefsche lier eene kracht, waeraen men zich niet verwachten kon by den kleinen omvang van grondgebied en den verbrokenen invloed der republiek op de lotgevallen van ons werelddeel. Het was als het zinnebeeld eener wanhopige worsteling, door een op den oever van zyn verderf staende volk gewaegd. Die krachtontwikkeling was Hollands redster; want na den val van het koningryk van éenen dag door Napoleon voor een' zyner broeders opgerigt, bevond zich Noordnederland, thans in het fransch keizerryk ingelyfd, in staet om zonder bezwyken de overheerschende beschaving van het veroverende volk te verdragen. {==504==} {>>pagina-aanduiding<<} Wy merkten het reeds vroeger op: aengaende de letterkunde was het vooral Duitschland dat op het laetst der vorige eeuw in Noordnederland zynen invloed deed gevoelen. De droomerige, overgevoelige letterkunde had zich wel in alle eeuwen op den Nederlandschen grond van zelf vertoond; zy nam nogtans eene zekere ontwikkeling maer eerst met het overkomen op het vaste land van Richardson's romans en Ossiaen's en Young's poëzy. Gelyk Duitschland zelf, door de engelsche literatuer voorbereid, viel Holland in geestdrift voor den Werther van Göthe. Feith was de zendeling der nieuwe school: hy bestuerde den sentimenteelen smaek door eenige zyner brieven over verscheidene onderwerpen, door zyne romans en zyne leerdichten het Graf en de Ouderdom. Eene vooringenomenheid met het nare sombere, en eene overdrevene gevoeligheid kenschetsten deze school. De goede hoedanigheden der republikeinsche gezindheid paerden zich in de tedere zielen met poëtische droomeryen, om in eene platonische liefde de geheele natuer te omvatten: het sentimenteele was het zinnelyke onder godsdienstige formen met onzekere neiging tot algodery: het was de droom van een aerdsch paradys door wysgeeren uit de achttiende eeuw gevormd. Doch bood deze neiging al eenig gevaer voor de veerkracht van het volkskarakter aen, in de Nederlanden hielp ze ten minste om uit de letterkunde die menigte van zedelooze geschriften te weeren, waervan de geest tot op het tooneel nog weêrgalm vond. Aen de sentimenteele school komt de eer toe, de eerste stappen te hebben geleid van mannen die later als eerste sterren aen onzen dichterlyken hemel schitterden. Behalve den hoofdman, een onzer eerste lierdichters, en van wien wy een paer hoogstverdienstelyke treurspelen in den klassiken vorm bezitten, zal het genoeg wezen den naem van Tollens te vermelden. Deze beminnelyke dichter, uit gentsche ouders te Rotterdam geboren, is onder onze hedendaegsche schryvers degene misschien die het zekerst de nationale zenuw geraekt heeft. Over 't algemeen pralen de nederlandsche zangers te veel met geleerdheid, een grove misslag by een ontalryk volk, by wien de kring der lezers {==505==} {>>pagina-aanduiding<<} reeds genoeg beperkt is, dan dat men dien nog nauwer zou willen toehalen. Ofschoon Nederland het geluk heeft den geliefden zanger nog te bezitten, mogen wy Tollens by uitstek den eerenaem van volksdichter toevoegen, een' eerenaem zoowel in Belgie als in Noordnederland door de eenparige stem des volks hem toegewezen. Deze volksgunst is Tollens verschuldigd aen eene gantsch nederlandsche oorspronkelykheid, in het volkskarakter en in den volkssmaek geput. Dichter van den huisselyken haerd, ademen zyne verzen het volkomen levensgenot: hetzy hy de huisselyke gebeurtenissen viert of een liefdegeval verhaelt, hetzy hy zich in roer zet by den roem der vaderen, hetzy hy de godsdienstige en staetkundige verdraegzaemheid aenbeveelt, steeds deelt hy moed, troost en geluk mede. Deze hoedanigheden worden verhoogd door eene schitterende verbeelding, een zuiveren styl, een gemakkelyken en toch niet eentoonigen versbouw. Ook maken de gedichten van Tollens de wellust uit van al de rangen der maetschappy; en in een land, befaemd als de letteroefeningen weinig gunstig, mag het opzien baren dat eene tweede oplage voor tien duizend inschryvers van nieuwe herdrukken, ja van Zuidnederlandsche nadrukken van naby is gevolgd geworden. Ik zou hier niet ophalen dat in Tollens het nationael gevoel in hooge mate heerscht, had hy zich niet byzonder onderscheiden door het volkslied: ‘Wien Neêrlands bloed door de aadren vloeit’ een lied van vrede en van liefde, nauwkeurige uitdrukking van den openbaren geest in Nederland. Tollens' lied behoort tot den tyd van het Nederlandsch koningryk. De hollandsche natie van Helmers dagteekent van 1812, toen Frankryk met al zyn keizerlyk gewigt op Holland drukte. Het gewrocht van den Amsterdamschen dichter, wien de dood alleen aen de gevangenis ontsnappen deed, is een middelsoort tusschen het heldendicht en het lierdicht: hetzelve verheerlykt den roem door het nederlandsch volk behaeld ter zee en te velde, in de wetenschappen, de letteren en fraeije kunsten. Opmerkelyk is het dat De hollandsche natie byna eventydig verscheen met de {==506==} {>>pagina-aanduiding<<} dichtstukken op de Belgen door de stad Aelst bekroond; en ik ben niet ongeneigd te vermoeden dat de vlaemsche kampstryd, tydig gegeven by een volk dat niet vergaen wilde, den hollandschen dichter kan ontvlamd hebben. Deze gelyktydige behoefte aen 't uitdrukken van een gronddenkbeeld is ook misschien eene reden dat het gedicht van Helmers zeer vroeg in Zuidnederland bekend geraekte: het is immers uitgemaekt dat de beste hollandsche werken sedert eene halve eeuw gedrukt, schaersch by ons verspreid zyn, en dat Helmers' meesterstuk, als 't ware, den weg van Vlaenderen aen de hedendaegsche hollandsche dichters geopend heeft. Die onderscheiding verdient het te regt; want ongemerkt eenige gezwollenheid, aen den aert van 't gewrocht en de tydsomstandigheden meest toe te wyten, munt het uit door kracht en lieflykheid, en zal het immer als een der schoone gedenkzuilen schitteren uit dit aen allerlei meesterstukken zoo ryk tydperk. Helmers had tot zwager Cornelis Loots, even als hy van literarische opleiding verstoken, maer met een verhevenen en krachtigen dichtgeest bezield, dergelyk het land noodig had, vervallen als het was van zyne vorige grootheid en welvaert, en onder het juk gebragt des vreemdelings. De gedichten van Loots verraden een meer zuiveren styl dan degene van Helmers, en zyn niet zoo ontsierd door bombast. Holland bezat toen meer dichters, wien het aen geregelde beoefening der letterkunde had gefaeld. Zoo zyn nog Messchert, de gemoedelyke zanger der bekoorlyke Gouden Bruiloft, en de twee gebroeders Klijn. By den verhinderden toegang tot de klassike talen, sloegen de meesten hunner een anderen weg in, en kwamen op de baen waerin Engeland en Duitschland zoo helder schitteren. De ballade en de romance, in de Nederlanden gelyk in geheel Noordduitschland vroeger met voorliefde beoefend, hernamen hare eereplaets, en Tollens vooral bewees, door zyne gelukkige navolgingen, wat er al natuerlyks, bevalligs in dit zoo ten onregt verwaerloosd dichtsoort ligt. Indien dit nog vooreerst, in de oogen zyner landgenooten, Tollens als eene voorname verdienste niet kan worden aengerekend, wy vermeenen den grooten dichter meerder regt verschuldigd te zyn; trouwens het is {==507==} {>>pagina-aanduiding<<} sedert zyne bemoeijingen dat dit dichtsoort op eene twee eeuwsche verwaerlozing zich is beginnen te wreken. Deze eerherstelling in het openbaer gevoelen zal nog vergrooten van 't oogenblik dat muzyk en dichtkunst zich vereenigen zullen, om aen de tael die zachte harmonie terug te geven, waerop zy nog ten tyde van Hooft zoo trotsch was. Ten andere is de zending der poëzy geenszins, tot byzonder voertuig te dienen aen de denkbeelden van den kamergeleerde; zy behoort der gantsche natie: en het is met den kring zyner toehoorderen meest mogelyk te verwyderen, het is met al de leden van een zelfde huisgezin toe te spreken, dat men de meeste aenspraek op den titel van volksdichter verwerft. Het is met vooral dezen weg te volgen, met in kleine verhaeldichten het innige leven te schetsen dat sommige dichters, door hunnen duisteren styl zoo wel als om hunnen maetschappelyken stand van de menigte verwyderd, evenwel de volksgunst zyn meester geworden. Ik beroep my maer op den onlangs overledenen Staring, een der eersten die op het laetst der vorige eeuw het voorbeeld gaf der nationale romance. Deze by uitstek gespierde en bytende dichter verlevendigde met de poëzy de geschiedenis en de zeden van zyn geboortegrond, Gelderland, het land by uitnemenheid der middeleeuwsche oorlogsknechten en sprookvertellers. Ik ga een aental aenzienlyke dichters voorby, om ons wat langer by den grootsten van allen, den doorluchtigen Bilderdyk, op te houden. In 1831 in een vyfenzeventigjarigen ouderdom overleden, gelyktydig byna met twee andere groote geesten: Walter Scott en Göthe, hield Willem Bilderdyk gedurende ruim een halve eeuw den scepter der poëzy. In de school der ouden opgekweekt, met een gezond oordeel en eene schitterende verbeeldingskracht bedeeld, bezat hy ter zyner beschikking al de hulpbronnen, welke eenige tael ooit aen eenen schryver ten dienste heeft kunnen stellen. Ingewyd in de wis-, zede-, staet- en natuerkundige wetenschappen, in de fraeije kunsten, vertrouwd met de klassike talen van het oosten en van het westen en met de meeste nieuwere talen van Europa, in éen woord met eene universele begaefdheid bedeeld, {==508==} {>>pagina-aanduiding<<} was hy veeleer de letterkundige vertegenwoordiger dier oude vereenigde gewesten, terwyl zy nog den gantschen aerdbodem overzagen, dan dier bataefsche republiek in hare laetste stuiptrekkingen, of van dat koningryk Holland voor den vreedzaemsten der Bonaparten geschapen. Alles in dien man was groot, zyne eigene wederwaerdigheden gelyk zyne literarische fortuin, zyne gebreken gelyk zyne deugden. Door zyne medeborgers van den vadergrond verdreven, werd hy er, na eene tien jarenlange ballingschap, door eenen vreemdeling terug geroepen, en na al den roem genoten te hebben, waerop een zoo buitengewone geest regt heeft, bevond hy zich meermalen op het punt onder vrienden en bewonderaers van honger te vergaen. Zyn huisselyk lot lachte hem niet gunstiger toe dan zyn openbaer leven: tot op zyn vyftiende jaer op een smartbedde gebonden, kende hy slechts onvreugde in een eerste huwelyk, en toen na eene echtscheiding de hemel hem, aen de zyde eener meer gelykaerdende echtgenoote, gunstigere dagen scheen toe te bedeelen, had de ongelukkige vader herhaelde tranen te storten op het graf van een talryk kroost. Meer dan honderd vyftig boekdeelen zyn de uitdrukking van dat ontstuimig leven, alle schitterende van die mannelyke geniekracht, waeronder het volk den hals krommen moet. Als dichter staet hy dikmaels naest Vondel om de verheffing, om de stoutheid van uitdrukking, om den versbouw, steeds boven Vondel om de juistheid. Hy beoefende alle dichtsoorten buiten het blyspel, in allen bragt hy meesterstukken voort. Minne- en hekeldichten, godsdienstige poëzy, leer- en heldendichten, treurspelen, al wat uit zyne vruchtbare pen vloeide verwekte de algemeene bewondering. Zyne talryke navolgingen uit de grieksche, latynsche, oostersche en nieuwere vreemde dichters, dongen in waerde om den prys met zyne oorspronkelyke gewrochten, en maken eene gantsch eigenaerdige algemeene bloemlezing uit. Ter uitzondering der lieve dichtstukjes van Anakreon, waervan het donzige, volgens my, in de hand van Bilderdyk verloren is gegaen, staen zyne vertalingen, of eerder zyne vrye navolgingen, de vergelyking uit met het oorspronkelyke; het gebeurt zelfs dat in zyne pen de vertaling het oorspronkelyke overtreft; het Buitenleven, {==509==} {>>pagina-aanduiding<<} naer de Lille's l'Homme des champs, zy hiervan een bewys. Maer deze wyze van eenen schryver in eene andere tael over te brengen levert hare zwarigheden op, vooral indien men zich door stelselgeest laet geleiden. Bilderdyk, die by zyne eerste stappen in de letterkundige baen reeds neigingen voor de vorstelyke regeringsvorm verraedde, werd later aenhanger van het goddelyk regt, welk stelsel hy tot in deszelfs uiterste palen doordreef, om eindelyk tegen den geest der eeuw uit te vallen. Bilderdyk hield geene stipte rekening van de gedachte des schryvers dien hy overbragt: hy leende hem integendeel woorden toe, welke hy, volgens hem, had moeten bezigen, byaldien hy genoegzame kracht bezeten had om zichzelve gelyk te blyven. Zoo behandelt hy Pope in het gedicht de Mensch; en, men is gedwongen het te belyden, het gewrocht van den navolger is nogmaels een meesterstuk. Maer door deze handelwyze ontbond Bilderdyk de woede zyner staetkundige vyanden, en sedert dien (1808) vonden zyne werken geene genade meer. Het was de tyd dat hy voor het tooneel begon te schryven; de kabael belette de opvoering zyner stukken. De gelukkige plaetsing aen het hof van Lodewyk Bonaparte liet hem een heldendicht, de Ondergang der eerste wareld aenleggen: de troonsafstand van dezen vorst en dien ten gevolge Bilderdyk's eigen ondergang, benamen aen den zanger den moed zyn grootsch gewrocht voort te zetten. Zyne vyanden overlaedden hem met bitteren spot om deze onderbrokene poging; en wanneer hy later tot het uitgeven der vier en een half afgewerkte zangen overkwam en hy den lezer verbaesde door alles wat de poëzy verhevens bezit, dan viel men op des dichters staetkundige gezindheid, gezindheid die men in den mond der eerste kinderen van den mensch ging opzoeken. Zelfs zyne taelkundige werken, waervan de eersten toen het licht zagen, en die eene omwenteling in het waerdeeren van den aert onzer tale te weeg bragten, wikkelden hem in hevige geschillen. Men moet het bekennen, veelal was hy oorzaek dier oneenigheden: van den vadergrond verjaegd om gevoelens buiten de mode, moest hy er zich op vreemden grond in verharden. Eigene ongelukken en 't verval van zyn vaderland waren weinig geschikt om aen zyn {==510==} {>>pagina-aanduiding<<} zoo ligt geraekt als hoogmoedig karakter de noodige inschikkelykheid te geven voor hem tegenstrydige gevoelens. Ook waren zyne twisten met de aenzienlykste geleerden onder zyne tydgenooten, met eenen Vander Palm, eenen Kinker, enz., allerbeklagelykst; ze deelen aen sommige zyner geschriften eene scherpheid mede, die het harte bloeden doet. Maer zoodanig is het gezag van het genie, zoodanig is de begoocheling van die reuzenslagen, dat wy, op een onzydigen grond voor zyne buitensporigheden veilig, verstomd blyven staen voor die diepte van gedachte, die strenge redeneering, die stoute uitdrukking, alles omkleed met den schitterenden mantel der rykste poëzy. Bilderdyk was by uitnemendheid Nederlander, en zyne vaderlandsliefde dreef hy tot de hoogste vervoering, hetgeen hem nu tegen Engeland, dan tegen Frankryk en eindelyk tegen Duitschland in 't harnas joeg. Daervan dat hy nu eens Napoleon vergoodt, dan al zyn dichterlyk genie uitput om, in 't midden van deszelfs grootheid, den man der eeuw te verguizen. Op zyne beurt moest Duitschland den schok zyner aenvallen gevoelen. Hier evenwel was het geen vyand die met de wapenen in de hand Hollands bestaen bedreigde, of een' aenslag belei op deszelfs vloten en overzeesche bezittingen; maer het was duitsche onzin, het was duitsche taelverknoeijing, gelyk de man zich uitdrukt, en waer tegen hy de nuchterheid zyner natie niet bestand rekende, wat hem de gal in beweging bragt. De nieuwerwetsche wysbegeerte en de zoogenaemde romantiek hielden hem gestadig in beweging. In zyn oog was van den eenen kant het christendom, van den anderen de achting voor de oude letterkunde bedreigd. Men kan niet zeggen dat hy zoo mis zag; wel bood hy te halstarrig een driftigen wederstand. Göthe en hy zyn de twee tegenpunten in de hedendaegsche worsteling des geestes: leenspreukig mag men zeggen dat de hoogduitsche dichter het ongebreideld rennend paerd is, de nederlandsche de onvertsaegde ruiter die het temmen wil. Het volle gevoel van wat hy vermogt bezat hy; maer zyne oploopenheid verhinderde hem een stelsel tot volle rypheid te laten komen; gekrenkte eigenliefde benam hem de noodige bedaerdheid om in 't behandelen van taelkundige punten al het {==511==} {>>pagina-aanduiding<<} verstand by te dragen waervan hy beschikken kon. Het zelfde geldt ten opzichte van 's lands geschiedenis, die hy gedurende ettelyke jaren onderwees en van 't standpunt beschouwde zyner staetkundige en godsdienstige gevoelens. Zyne verkleefdheid aen de regels van Aristoteles maekte hem tot een uitsluitenden voorstander der fransche tragedie. Dit is nogtans de reden niet dat zyne stukken zoo weinig byval vonden; want nergens werd het fransch tooneel zoo algemeen en zoo gelukkiglyk nagevolgd als in Holland; maer het was zyne wysbegeerte die overal doorstak, en welke men als der beschaving hinderlyk verwierp. Dit belette dien grooten genie niet eene historische en zelfs eene wysgeerige school te vormen, even als hy volgelingen maekte in dicht- en taelkunde. En uit hem zyn mannen van groote bekwaemheid gegaen, die elk in zyn vak met den meester om de kroon dingen. Men heeft eene vergelyking willen daerstellen tusschen Feith en Bilderdyk. Als mannen van genie, zelfs van geleerdheid, is zulks ongerymd. Feith bezit een zuiveren styl, in zyne oden weet hy zich te verheffen en den lezer mede te slepen, en over de theorie der kunst schryft hy aengenaem. Maer Feith raekt de zaken maer eventjes aen, terwyl Bilderdyk zyn onderwerp grondig behandelt. Indien men het Graf van den eene vergelykt met de Ziekte der geleerden van den andere, de schoonste lierzangen van Feith met de Ode aan Napoleon van Bilderdyk, den Mucius Scevola van den gemeenebestgezinde met den Floris de vijfde van den absolutist, zonder Feith's begaefdheden en de diensten door hem aen de letterkunde bewezen in 't minste te miskennen, zal men zich echter overtuigen van den grooten afstand die beide schryvers van elkander scheidt. Is er al een, onder onze hoofddichters die in 't begin dezer eeuw bloeiden, bekwaem de vergelyking met den letterkundigen reus uit te staen, het is voorzeker Kinker; ik geloof zelfs dat de beschouwing der werken van den luikschen professor noodwendiglyk met de studie van Bilderdyk's werken moet gepaerd gaen. Beiden dichter, taelgeleerde en wysgeer, vonden zy zich steeds op het zelfde veld tegenover elkander. Kinker vertegenwoordigde het natuerregt en de wysbegeerte van {==512==} {>>pagina-aanduiding<<} Kant en van Fichte; zelfs stelde hy een pantheïstisch dichtstuk op, het Alleven of de Wereldziel, lynregt tegen de gevoelens in van zynen tegenstrever, die even gaern over de genade en de erfzonde uitweidde. Dat deze beide mannen elkander in den stryd waerdig waren, bewyst Kinker's overzicht van Bilderdyk's Spraakleer. Waren zy al eens van het zelfde gevoelen, het was ten opzichte van de theorie der kunst, welke zy met gelyke grondigheid en gelyk gevoel voor het schoone behandelden. De hekelroede was voor Kinker een handig wapen: de Brieven van Sophie aan Feith, als antwoord op de Brieven aan Sophie door den schryver van het Graf, zyn een bytend pleidooi ten voordeele der duitsche wysbegeerte: scherp hekelde hy in zyn Vaarwel aan het IJ, Bilderdyk's woorden-afleidkunde; hy paste de homoeopathische geneeswyze toe op het najagen van het verschrikkelyke in het burgerdrama. De beste staet- en letterkundige tydschriften, van 1795 tot 1815 verschenen, telden hem onder hunne stichters. De poëzy van Kinker is weleens nevelig gelyk de wysbegeerte, welke hy tegen de groote meerderheid der natie verdedigde. Al overlaedde hy Feith met spotredenen, het gelukte hem niet beter in verzen dan Van Hemert in proza, om het stelsel van den wysgeer van Koningsberg de voorkeur te doen geven; zyn pantheïsmus maekte weinig gerucht, en zyne twistschriften tegen Bilderdyk werden niet volkomen naer verdienste gewaerdeerd. Zyne bevordering tot hoogleeraer in de wysbegeerte en nederlandsche letterkunde by de hoogeschool te Luik, was eerder eene eerlyke ballingschap, ten einde hem van Amsterdam te verwyderen, waer de wending van zyn' geest sommige hooge persoonaedjes hinderlyk was. Het onderwys was de ware zending van dezen diepdenker. Het valt alleenlyk te bejammeren dat Kinker, in plaets van te Luik, niet eerder in de vlaemsche gewesten geplaetst werd, waer een meer gekuischte dichtgeest aen de hand der bestaende liefde voor de tael diende opgeleid te worden. Zeker zouden zyne wysgeerige denkbeelden, te Gent of te Leuven voorgedragen, aen het staetsbestuer moeijelykheden berokkend hebben, welke men in Luik niet te duchten had, waer Kinker's {==513==} {>>pagina-aanduiding<<} openhartigheid hem weldra aller harten won; doch opregt gesproken, de zending om in de vlaemsche gewesten den volksgeest herop te wekken liet zich niet gunstiger beschouwen voor den katholyken priester dan voor den pantheïst. Het stond vast dat welkdanig hoogleeraer in de nederlandsche letterkunde, van wege de menners van den openbaren geest, stelselmatig zou bestreden worden. Is de blinde partygeest gevaerlyk, hy is het vooral in een niet volkomen gelykslachtig land. Het koningryk der Nederlanden, uit byna al de nederduitschsprekende en uit eenige waelsche gewesten van het voormalig erfgoed der hertogen van Burgonje bestaende, werd van de eenen beschouwd als eene vergrooting van grondgebied, in vergoeding voor overzeesche bezittingen, van de anderen als eene verwezenlyking der monarchie van Albertus en Isabella. Dit laetste gevoelen behoorde natuerlyk in de zuidelyke gewesten thuis en vond zyne byzondere kracht in de vlaemsche geestelykheid. De tael door het fransch beheer uit het openbaer leven verjaegd, door koning Willem in hare regten hersteld, ontmoette eerst een krachtigen steun in de vlaemsche geestelykheid; maer een tegenstand, waervan het misschien nog ontydig is de oorzaken te onderzoeken, veropenbaerde zich welhaest tegen het zoogenaemd hollandsch, dat men volstrekt grondelyk van het vlaemsch wilde onderscheiden hebben. Deze omkeering van gevoelen by degenen die gedeeltelyk het openbaer onderwys in handen hadden, stelde eene groote hinderpael aen de studie der volkstael. Zoo zag het vlaemsch, verlaten van de regtsgeleerden, die sedert het vierde eener eeuw aen het fransch beheer gewend waren, bespot van uit hun land gevlugte vreemdelingen, diegenen zich tegen hem keeren, welke tot dan zyn kloeksten steun hadden uitgemaekt; en door eene ongehoorde dubbelzinnigheid gelukte men er in het volk tegen zyn dierbaerst eigendom op te hitsen. Naest deze verschillende hindernissen, tegen de herstelling der volkstael in de zuidelyke gewesten, kwamen nog de halve maetregelen van de hooge regeering Het staetsbestuer wel is waer voegde aen het onderwys bekwame leeraren toe, die ons in de {==514==} {>>pagina-aanduiding<<} sedert twee eeuwen te leur gegane kennissen der tale inwydden; maer wat men hem tot misslag mag aenrekenen, is van zich uitsluitelyk bepaeld te hebben by hetgene zyn eerste pligt mag genaemd worden. Men wist niet de studenten by de hoogescholen zucht in te boezemen voor eene loopbaen, waerin de beoefening der nederlandsche letterkunde de hoofdzaek zyn zou: het tooneel wist men geene doelmatige aenmoediging te geven, wat anders niet moeijelyk zyn kon met de talryke rederykkamers in Vlaenderen en Braband bestaende, en de hollandsche tooneelgezelschappen, wier voornaemste leden, onder welke de tooneelkunstenaresse Wattier boven allen uitmuntte, de bewondering van Napoleon en van Talma verwekt hadden. Het eenige wat men te dien opzichte meende te moeten verrigten, was van tyd tot tyd het uitmuntend gezelschap van Majofsky eenige uitstapjes te laten doen naer Brussel, Antwerpen en Gent, en vleijende bewoordingen over te hebben voor de maetschappyen van rhetorica. Er rigtten zich wel, onder haer oppertoezicht, genootschappen op van nederlandsche tael- en letterkunde in de residentieplaets en in de beide hoofdsteden van Vlaenderen; maer deze genootschappen, in 't geheel niet ingerigt volgens den eigenen zuidnederlandschen aert, waren veeleer renperken, aen kuiperyen en 't jagen op plaetsen geopend, dan der nationale zake bevorderlyk. Ook gingen zy in den staetsstorm van 1830 onder, nauwelyks enkele wrakken nalatende. Een anderen groven misslag beging men met aen de Vlamingen den toegang tot de beste hedendaegsche schryvers niet te vergemakkelyken, terwyl men nadrukken van fransche werken onmatig bevorderde. Het lot der tale bleef dus grootendeels aen de rederykkamers toevertrouwd. Was het deze genootschappen nog niet gelukt zich uit de banden van den slenter los te worstelen, ze bezaten ten minste het voorregt sedert eeuwen inheemsch te zyn en wezenlyke behoeften te vertegenwoordigen. De veelvuldige pryskampen door hen gegeven, bewyzen werkelyken voortgang van den goeden smaek en van de beoefening der tael. Om evenwel de werkdadigheid der natie behoorlyk aen te prikkelen, hielden de rederykkamers {==515==} {>>pagina-aanduiding<<} zich te zeer afgezonderd en te beperkt in hunne werkzaemheden. In Antwerpen was de gemeenschap grooter tusschen het publiek en de letterkundigen. Daer vonden des dichters zangen meer weêrklank; daer vonden de regten der tale koenere verdedigers. Het was in de eerste dagen van het koningryk der Nederlanden dat Willems daer opkwam, Willems gedurende meer dan het vierde eener eeuw de wezenlyke persoonverbeelding der nederlandsche letterkunde in Belgie en der vlaemsche beweging. In 1793 digt by Antwerpen geboren, voelde hy zich vroegtydig naer de hoofdstad der kunsten getrokken, waer, tusschen de menigvuldige vernielende grondstoffen, in de eerste zeestad van 't fransch keizerryk opgehoopt, de vaderlandsche letterkunde in de maetschappy ‘Tot nut der Jeugd’ zich een heiligdom had verschaft. Reeds in 1812 te Gent bekroond, waer de thans tachtigjarige Cornelissen den moed bezat, al wat ooit Vlaenderens roem had uitgemaekt te verheffen, drong Willems in 1818 door de menigte met het dichtstuk Aen de Belgen, een warm pleidooi ten gunste der volkstael, en misschien het beste gedicht dat sedert eene halve eeuw uit eene zuidnederlandsche pen gevloeid was. Hy liet zyn gedicht vergezeld gaen van eene fransche prozavertaling en van fransche aenteekeningen, ten dienste dergenen die onze tael niet lezen, en om regtstreeks te antwoorden op de aenvallen van sommige advokaten, reeds gedeeltelyk in den Spectateur Belge van den eerwaerden De Foere wederlegd. Gelyk het de regten gold van 't nederlandsch als officiëele tael in de gewesten waer het inheemsch is, zoo nam Willems voor die regten door de geschiedenis te bewyzen. Het was het volkenregt wreken op de fransche propaganda, het volkenverbond op eene twintig jarenlange overweldiging. Doch al was Frankryk te Leipzich en te Waterloo overwonnen, al was de invloed zyner spraek in Duitschland en in Holland vernield, nog bleef het een vasten voet in vlaemsch Belgie behouden. Willems won zyne zaek, niet evenwel zonder merkelyk nadeel zyner poëtische kracht; hetgeen onder zeker opzicht voor een groot onheil moet beschouwd worden, ingezien het gering getal verdienstelyke dichters in die eerste dagen {==516==} {>>pagina-aanduiding<<} van worsteling, en de lauwheid door het staetsbestuer aen den dag gelegd wanneer het er op aenkwam, aenmoedigings-maetregelen voor de herlevende letterkunde te nemen. Staende zyne geschillen met de advokaten, had Willems een anderen stryd uit te staen tegen sommige geestelyken, wegens zyne Verhandeling over de nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de zuydelyke provintien der Nederlanden (1819-1824); een werk door sierlyke voordragt, gezonde oordeelkunde en grondige geleerdheid merkwaerdig, doch dat in 't oog van sommigen de hollandsche dichters te zeer ten nadeele der vlaemsche verhief. De meeste heftigheid tegen den jongen schryver kwam van den kant van twee geestelyken, Bulens en Thys. De eerste, die omtrent eventydig een' pennestryd had met den Vicaris-generael van Mechelen Verheylewegen, over een sermoen door dezen uitgesproken en uitgegeven, bewees door zyne eigene geschriften, dat er voor alwie aen een gekuischten styl prys hecht, inderdaed geen onderscheid te maken is tusschen hollandsch en vlaemsch. Thys, voorheen heiligschryver in de abdy van Tongerloo, thans lid der brusselsche Akademie, had zich op het laetst der vorige en in 't begin dezer eeuw doen kennen onder de edelmoedige mannen die de pen hebben opgevat tot de uitbreiding der akkerbouwwetenschap. Eene prysvraeg van het letterkundig genootschap van Antwerpen bragt Thys in den doolhof der taelkunde, en deed er hem in verloren loopen. Even als Schrieckius en Becanus, even als zyn tydgenoot De Grave, schreef hy onzer tale een fabelachtigen ouderdom toe. Willems handelde wyzer: op het spoor van Ypey, den schryver van het klassiek werk ‘Beknopte Geschiedenis der nederlandsche tale (1812 en 1833), beschouwde hy het nederduitsch onder de hedendaegsche teutoonsche spraektakken voor de minstverwyderde van den indisch-germaenschen moederstam. Onder de reeds weinige zuidnederlandsche beoefenaren der tale, behoorde Willems tot het gering getal dergenen die er de innige bewerktuiging van begrepen, bewerktuiging zoo ruim ontvouwd door Bilderdyk, ruimer nog door Hamaker in zyne Academische Voorlezingen, een merkwaerdig werk over de wording en de verwantschap {==517==} {>>pagina-aanduiding<<} der talen, korts vóor des schryvers overlyden (1835) verschenen. Doch keeren wy tot Willems terug. Er stond hem nog de eenzelvigheid van het hollandsch en het vlaemsch te bewyzen, en de oorzaken van een schynbaer onderscheid aen te toonen. Deze taek volbragt hy in eene verhandeling Over de hollandsche en vlaemsche schryfwyze van het Nederduitsch (1824). In dat werksken sloeg hy eene gemengde spelling voor, welke hy sedert gebruikte, en die tot grondslag diende der bemoeijingen van het taelcongres, ten jare 1841 te Gent gehouden. Zoo lang evenwel het koningryk der Nederlanden bestond, werd zyn stelsel door niemand gevolgd. De gestichten, den voortgang der tale gunstig, namen de spelling van Siegenbeek aen, terwyl zyne tegenstrevers zich een' schild maekten van de ellendige spraekkunst van Desroches. Het koningryk der Nederlanden genoot een oogenblik rust; het was de tyd waerop het nieuwere vlaemsch geslacht zyne eerste krachten beproefde. D'Hulster, de zuiverste en de meest klassike onder de toenmalige vlaemsche dichters, stond op 't hoogste zyner magt, en Willems zelve, in 't midden der ernstigste geschied- en taelkundige navorschingen, wist aen zyne lier eenige schoone verzen af te vragen. Welhaest hernieuwde het verbond tusschen de katholiken en de liberalen den stryd tegen de tael, welke door Willems tegen de voornaemste kopstukken der oppositie verdedigd werd met alle de kracht eener diepe overtuiging. De omwenteling barstte uit: ze behandelde het vlaemsch als verwonneling en zond deszelfs hoofdverdediger, die een openbaer ambt bekleedde, naer een onaenzienlyk stadje: treurig, maer verheven zinnebeeld van het lot der tale voorbeschikt, welke, ondanks een aenmerkelyk verlies van grondgebied, toch de tale is gebleven der meerderheid. Laten wy evenwel onze beschuldiging niet overdryven. Verloren de Vlamingen hun overwigt, het is dat zy van langerhand tot eenen val bereid waren. Het blyft niettemin waer dat het de pligt was van elk edelmoedig harte, zoodra de gezichteinder begon op te klaren, op middelen bedacht te zyn om de volkstael in hare eer en in haer regt te herstellen. Het staet aen de volkverblindende partyen niet vry over een {==518==} {>>pagina-aanduiding<<} gemeen goed te beschikken, gewis niet; en evenmin als zyn land is men geregtigd zyne spraek te vervreemden. Dat was waerschynlyk wat Willems gevoelde, toen hy in 1834 zyne overzetting in hedendaegsch nederlandsch van Reinaert de Vos van eene voorrede vergezelde, waerin hy een levendig, doch waerachtig tafereel ophangt van den beklagenswaerdigen staet der volkstael. Dit koene gedrag trok Willems, reeds in de voor een oogenblik opgeschorte Commissie voor 's lands geschiedenis heringetreden, uit zyn ballingschap, en opende hem de deuren der Akademie, welke men zelfs vóor de omwenteling hem gesloten had gehouden, onder voorwendsel dat het staetsbestuer de gelegenheid zocht om dat geleerd genootschap te vernederlandschen. De vyf jaren zyner afzondering besteedde Willems bepaeldelyk om aen de Vlamingen den weg tot de middeleeuwsche letterkunde, zoo byzonder geschikt ter opwekking van 't nationael gevoel, te openen. Deze studien deden des schryvers grondige kennissen in geschied- en taelkunde aen den dag komen, te gelyk dat ze den yver der vlaemsche jeugd opwekten, hetgeen te regte Willems voor het hoofd der vlaemsche beweging beschouwen deed. De rederykers herleefden en in de voornaemste steden rezen nieuwe middelpunten voor de vaderlandsche letterkunde op. Men had beweerd dat by de nieuwe orde van zaken het vlaemsch gedood was: in den geest zyner vyanden was zyn ontwaken niet meer dan een zwanezang. Een allerdichterlykst denkbeeld inderdaed: van eene levendige, vuer- en yvervolle jeugd te verzamelen om haer een laetsten zang aen 't stervend vaderland te laten toewyden. Die zang verklaerde zich door een den volksraed aengeboden krachtig vertoog tegen de ongeregtigheden der tale onzer vaderen aengedaen, en hetwelk gevolgd werd van een plegtig feest in Vlaenderens hoofdstad, by gelegenheid van een taelcongres den 23 october 1841 gehouden. Dit feest, des te beteekenisvoller omdat staetsministers er het woord in de volkstael namen, was de eerste plegtige daed der vlaemsche beweging. Men vergist zich doorgaens nopens het wezen der vlaemsche beweging, omdat de meesten die er over wilden oordeelen, {==519==} {>>pagina-aanduiding<<} eerder aen het vooroordeel dan aen de overweging gehoor gaven. Zoo maekte men er nog onlangs een staetkundig en godsdienstig vraegpunt van, volgens dat men tot de liberale of katholike party behoorde; de vreesachtigen zien er de schemering in eener nieuwe scheiding. Voor de betweters ligt in de vlaemsche beweging een booze aenslag der geestelykheid, ten einde allen beschavings-geest in onze gewesten te verdooven; en de groote steden vergelykt men by de Oasissen in de wyde wildernis. Wie bevat niet dat de ware vyanden der beschaving juist die mannen zyn, welke eene edele zaek aen de afgunstige driften der partyen willen slachtofferen! Maer de vlaemsche beweging heeft zich om dien leugenachtigen en valschaerdigen tegenstand gantsch niet meer te bekommeren: zy streeft regt naer heur doel, en ondanks alle mogelyke hinderpalen zal zy haer doel bereiken. Zy streeft voort onder een zelfde vaendel met al wie in Europa een edelmoedig harte in den boezem voelt kloppen, met alle verdrukte volkeren die hunne individueele vryheid, hunne stameigenzelvigheid, de eenige ware vryheid eischen. Zy zal haer doel bereiken, omdat de aendrift die haer bewegen doet uit hare innige bewerktuiging voortvloeit. Vlaenderen ligt thans in 't ongeluk gedompeld, het lydt zoo bitter. Sommigen meenen den vinger op de wonde te leggen met het verval aen te wyzen der handspinnery, waervan keizer Karel, zegt men, met een snedig gezegde al het belang aengetoond heeft. Maer zyn louter stoffelyke oorzaken wel vermogend genoeg, om schielyk een volk zoodanig neêr te slaen, gelyk de Vlamingen zyn, en moet men niet dieper de wonde tenten, misschien om de waerheid te erkennen van 't geen een volksvertegenwoordiger dacht van het spreekgestoelte te mogen aenkondigen: dat het eene gedeelte des lands onmogelyk eene ernstige worsteling met het andere kan uitharden? Deze beweering, die elken echten Vlaming van verontwaerdiging trillen doet, is waerachtig wanneer men onze nationaliteit van het standpunt beschouwt dat door sommigen in Belgie en door de Franschen in 't algemeen gekozen is: zy immers kennen aen 't vlaemsch noch staetkundige regten noch beschavende streving toe. Een zoo onzalig gevoelen, dat in {==520==} {>>pagina-aanduiding<<} Vlaenderen zelf grooten steun vindt in 't volkomen gebrek aen nationale opvoeding, werd tot nog toe maer al te zeer door het staetsbestuer in de hand gewerkt. Gesproten uit eene beweging, van haren aert onzer tale weinig gunstig, heeft het staetsbestuer, ook ten opzichte der vlaemsche zaek, voor grondregel aengenomen alleen daedzaken te erkennen. Welnu, achter dezen grondregel hield het zich steeds schuil om enkel aenschouwer te schynen van eenen stryd, waeraen het een middelyk groot deel had. De grondwet waerborgt het verkieslyk gebruik der in Belgie levende talen; maer onder degenen die by ons eenig openbaer gezag bekleeden zyn er, die het drientwintigste artikel onzer grondwet op eene wyze uitleggen bekwaem om eenen alleenheerscher terug te doen deinzen. Verkiest men een voorbeeld van de wyze hoe de vryheid van sprake in Belgie verstaen wordt? Een Vlaming bevindt zich op de bank der beschuldigden; hy is alleen zyne moedertael, by de grondwet erkend, magtig: en nogtans het openbaer ministerie beschuldigt in 't fransch, voorgevende dat hem zoo goed als den beschuldigde het regt is toegekend, naer verkiezen van eene der beide talen zich te bedienen. En is het niet gebeurd dat een ter dood veroordeelde, door den magistraet gevraegd of hy nog iets ter zyne verdediging by te brengen had, de gantsche vergaderzael deed sidderen by het antwoord, dat hy niets, volstrekt niets van de pleidooijen had verstaen? Het zelfde zonderling vryheidsstelsel beheerschte tot in deze dagen het middelbaer onderwys (de moedertael is daedzakelyk uit de hoogescholen gebannen). De wedstryd tusschen de onderscheidene gestichten heeft noodzakelyk in de vlaemsche gewesten aen het fransch als grondsteen van 't onderwys het overwigt gegeven: doch in de atheneums en kollegien wordt de volkstael nog meer of min beschermd, volgens den graed van vaderlandsliefde der bestuerders of der stedelyke regeeringen. Dit scheen echter aen het staetsbestuer geene genoegzame beweegreden om het nederlandsch in den pryskamp deel te laten nemen. Men beroept de belgische dichters op eenen kampstryd voor een zangstuk of een opera-relibtto, en er wordt ambtelyk op de gevraegde inlichtingen {==521==} {>>pagina-aanduiding<<} geantwoord, dat het fransch alleen tot den wedstryd is toegelaten. Ten minste uit billykheid doet het staetsbestuer eene dergelyke oproeping aen de vlaemsche dichters? Eenmael was het staetsbestuer zoo gelukkig bezield. In 1834 werd alwie in Belgie de fransche of de vlaemsche dichtveder voerde uitgenoodigd, de nationale onafhankelykheid te bezingen. Degenen die in Maerlant's tale naer den lauwer dongen waren in veel geringer getal dan de fransche dichters: slechts twee en dertig mededingers boden zich aen; maer de vergelykende beschouwing der bekroonde stukken viel ten eenemael gunstig uit voor de vlaemsche. Niet dat ik my op dezen wedstryd beroep om eene vergelyking daer te stellen ten opzichte van de verdienste der vlaemsche en der fransche poëzy in Belgie; ik begryp maer al te wel hoe veel toevalligs zulke literarische oefeningen vertoonen. Maer wat ik er wil uit afleiden, is dat, na zoo eene roemryke proef, het vlaemsch niet verdiende by gelyke gelegenheden later op zyde te worden geschoven. De gekroonde vlaemsche dichter was Ledeganck, weinige maenden slechts na Willems aen 't vaderland ontrukt, en eveneens in de volle kracht des levens. Erkent men aen het proza van den beroemden hoofdman der vlaemsche beweging by uitstek zuiverheid en helderheid van uitdrukking toe, de zelfde hoedanigheden hechten zich aen Ledeganck's gevoelvolle poëzy. Deze schryver verdiende op de eerste ry te staen, niet dat hy de oorspronkelykste, de stoutste of de verhevenste onder onze hedendaegsche dichters was; maer de gewrochten tot de tien laetste jaren zyns levens behoorende, waren zonder tegenspraek de meest klassike, dat is, waervan het plan met de meeste wysheid aengelegd was. Hier zou ik in beschouwingen moeten treden, welke te zeer het tegenwoordig geslacht raken, om ze met de noodige vryheid te kunnen behandelen. Ik zal alleen zeggen dat onze steeds miskende letterkunde hare krachten eerder heeft moeten ontwikkelen om hare vyanden te bestryden dan om haer eigen gebouw op te trekken; dat zy in de oogenblikken van rust meer getracht heeft het harte te boeijen dan door diepte van gedachte uit te munten. Doch hare onbetwistbare verdienste, hare verdienste by uitnemenheid, {==522==} {>>pagina-aanduiding<<} ligt in eene volle uitdrukking van eigen volksgevoel; dit is ook de eenige onderscheidende karaktertrek, welke het in hare magt was in deszelfs volheid ten toon te spreiden. Zal deze werkende kracht zich steeds blyven afslyten zonder het doel harer pogingen te bereiken? Is zy geroepen het land te redden, onder het afkondigen der volkenopwekkende tooverspreuk: help u zelf, zoo helpt u God? Of zal het staetsbestuer gemoedelyk der vlaemsche letterkunde en der vlaemsche beweging de hand reiken, ten einde aen onze gewesten de noodige kracht te helpen hergeven, om de stoffelyke en zedelyke hinderpalen te boven te komen, welke hen verhinderde den rang te hernemen, weleer zoo eervol bezeten, en dien zy gewis nog waerdig zyn? F.A. Snellaert. {==523==} {>>pagina-aanduiding<<} Een engel op speelreis. Humoristische vertelling door U__________S. Het noodlottig voorval dat wy in het heilig Schrift, onder den naem van den val onzer eerste ouders geboekt vinden, baerde geen gering opzien in de voorhoven des hemels, zoodra het er bekend werd. Hoe onbeduidend, onder het geruisch aller werelden, de kleine bol dien men aerde noemt, ook zyn mogt, zoo was hy toch het tooneel geweest der belangryke geschiedenis, welke de deelneming der engelenscharen, die zich vergaderd hadden om daerover te redekavelen, had opgewekt. Eene jonge, schoone vrouw had van eene verbodene vrucht geëten, en daerdoor over zich, haren geliefde en het geslacht dat bestemd was om de aerde te bevolken, eene gansche reeks van onheilen gehaeld. De engel die het bevel volvoerde van de overtreders des gebods met geweld uit hunne vroegere verblyfplaets te dryven, maekte, terwyl hy op zyn groot vlammend zweerd leunde, eene hoogdravende beschryving zyner daden. Gelyk al wat by het uitvoeren der wet leeft, verheugde hy zich in de tranen zyner slagtoffers, en zyne bolle roode lippen tot een grappigen lach samentrekkend, bootste hy al spottend de zachtsmeekende weeklagten na, welke de eerste vrouw der aerde slaekte, wanneer zy in ellende en nacht verstooten werd. - Doch, zoudt gy 't gelooven, voegde hy {==524==} {>>pagina-aanduiding<<} er by, dit baldadig wyf is by lange niet zoo zeer vernederd en verplet als ik het wel geerne gezien had. Zy omarmde den geliefde harer ziele, den deelgenoot harer schuld, en terwyl zy een kus op zyne lippen drukte, zegde zy met een zaligen lach: Adam, het is hier vreeselyk en eenzaem, nacht en duisternis, in stede van voorjaersschemer en bloemen, omgeven ons; doch vrees niet, in myne liefde zult gy u hier nog zacht te slapen leggen. Ik, die u in deze ellende stortte, wil alles aenwenden wat in myne magt is, om uw lot te milderen. Zoo sprak zy, die ergelyke bondgenoote der slang, en Adam, de goede man, hing aen haren hals en weende van ontroering. Ik verliet hen op eene harde steenbank, van koude sidderende, van doornen bloedig doorreten, en toch lachend. O, die ellendigen zyn door niets te verbeteren. - Dit verhael maekte op de engelen die 't aenhoorden, een verschilligen indruk. De militaire engelen, aen wier blanke heupen een reuzachtig zweerd gegord was, rekenden het zich ten pligt hunnen hoofdman by te stemmen, diegenen nogtans, die administratieve posten bekleedden, behandelden den val volgens de regelen van het wetboek, en hieven ten allen kanten een zacht gewawel aen, dat zich ten leste in muziek oploste, een einde dat de processen op aerde niet plegen te nemen. Alleen de kleine paedjes des hemels, blozende dikbollen van engeltjes, die op bevordering dienden en onder strenger tuchtregelen stonden, namen de geschiedenis langs hare zuiver sentimentele zyde, en een half dozyn dezer weeke zielen zette zich te samen, en vergoot over het noodlot van Eva de bitterste tranen. De heldere smartperelen hunner oogen biggelden onhoorbaer op hunne witte knietjes neêr, die zy, gelyk kleine engelen het gewoon zyn te doen, hoog tegen de borst opgestoken en met de armkens omstrengeld hielden. Een onder hen was de weemoedigste van allen; zyn snikken nam geen einde, zyne tranen waren niet te stelpen. Eindelyk plooide hy zich uit zyne ineengedrongen houding regt, klapte met de blanke zwingen, de nog hunne volle, zilverhelle, ongekrenkte frischheid hadden, en wierp met eene hoofdschudding de dikke goudgele lokken, die hem in zware krullen om voorhoofd en wangen dartelden, in den nek terug. {==525==} {>>pagina-aanduiding<<} - Vrienden! gespelen! riep hy, ik dael naer de aerde neêr, het koste wat het wille! Ik trooste Eva! ja, ik trooste haer! - Als hy deze woorden gesproken had, overtoog de vreugde zyn klein gezichtje met dat zachte rood, dat op aerde niet te vinden is, zelfs niet op de fynste bloemenwangen. Zyne kameraden zochten, hevig verschrikt, hem van zyn besluit af te brengen; maer onze kleine held liet zich door geene schoone woorden bepraten. Echter, om de aerde te bezoeken, moest hy noodzakelyk ietwat van haer weten; hy moest zich, zoo veel mogelyk, met hare natuer en eigenschappen bekend maken. In de bibliotheek des Aertsengels Gabriël, die geleerde des hemels, bevond zich een werk, opgesteld door een beroemden wyze, die lange voor de huidige tydrekening der aerde, geleefd en geschreven had. Door de byzondere genade des hemels, waren dezen ouden filozoof zevenhonderd jaren voor zyne aerdsche pelgrimaedje vergund geworden; een geruime tyd genoeg, zoo als men wel denken kan, om de aerde grondig te leeren kennen. Des niet te min, wist hy van haer, als hy ze verliet, niet veel meer, dan toen hy ze voor de eerste mael betrad. Menigmael ligt dit in der wyzen aerd: wat digteby is ontgaet hun, en wat verafgelegen is - ontgaet hun insgelyks. Onze vooradamitische filozoof had zich, om te studeren, zeker reuzenhol uitgezocht, wiens halfversperden ingang wy heden nog bewonderen; in deze spelonk schreef hy zyn meesterstuk, eene soort van Encyklopedie, die zeventig duizend boekdeelen bevatte. De Aertsengel had zich dit kostbaer werk volledig aengeschaft. Het handelde over alle wetenschappen en systemen, en was een afgrond van diepzinnigheid; jammer maer dat het in eene tael geschreven was, die noch engel noch mensch regt verstond. Onze kleine held bladerde onvermoeid daerin en vond toch niets dat hem over de eigenschappen der aerde zou hebben kunnen inlichten. Wrevelig daerover, smeet hy den kostbaren band, die hem eerst onder de handen kwam, tegen den wand der wolken, en ziedaer, door het fladderen der bladeren, ontviel den geleerden foliant een klein reepeltje perkament, waerop eene fyne knappe hand de volgende woorden aengeteekend had: {==526==} {>>pagina-aanduiding<<} - Ik versta u volkomen, verheven filozoof. Gy spreekt van het gevaer dat ons, reine, geslachtlooze geesten te wachten staet, wanneer wy ons in den omgang der menschen wagen. Het merkteeken der aerde wordt ons, wanneer wy niet met de hoogste omzichtigheid te werk gaen, onvermydelyk ingedrukt, en daermeê beladen, vinden wy dan den weg ten hemel niet meer terug. O, zoo dit toch al die zwakke, vermetele, onvoorzichtige en jeugdige geesten bedachten, die zich zoo geerne tusschen dingen steken welke hen niet aengaen. - Een weinig verder naer onder stond er: - Het merkteeken der aerde is de tweeheid der geslachten, die er immer naer streeft, in liefde eenheid te worden. Door eenen kus wordt ons, engelen, het geslacht van wie ons kust medegedeeld, en terstond heeft ons de aerde in hare banden. Aldus past op! past op! De kleine Engel stak het perkamentreepeltje nadenkend terug op zyne plaets. Hy wist nu wat hy weten wilde; ten minste hy meende het te weten. - Het eenige waer ik hoef op bedacht te zyn, mompelde hy by zichzelven, is dat ik my van niemand late kussen, 't zy man of vrouw. Dit kan zoo zwaer niet zyn om uitvoeren. En dan is een kus zoo iets ergs? Hier ten hemel kussen wy elkander zonder ophouden, en regtuit gezegd, wy ondervinden niets daerby. Met den aerdschen kus moet er dan toch iets anders gemengd zyn. Welaen, laet ons dan ter aerde neêrglyden. Ik ben toch eens nieuwsgierig dit wereldje te leeren kennen. Als hy dit gezegd had, plonste hy, hals over kop, gelyk een kloeke zwemmer, in het dryvende meer der roode morgenwolken, en zoo stortte en stortte hy voort door het sneeuwgewemel der werelden, die om hem ruischten en ronkten, tot hy op den kleinen, onaenzienlyken bal aenlandde, die met grooten trotsch even zynen eersten lentedag vierde. O hoe armzalig scheen den Engel deze enge, kleine, duffe lente, met haren bedelaerspronk van bloemen en groene boomkens. Maer de aerde, immer ydel en verwaend, maekte ook langs haren kant, uit de aenkomst eens Engels niets; zy draeide zich hooveerdig om hare asse, en gaf {==527==} {>>pagina-aanduiding<<} hare kinderen afwisselend duisternis en licht, onbekommerd om den vreemden hemelgast, die tot haren bodem kwam genaderd. De Engel, bescheiden en demoedig gelyk alle ware geniën, verre van die kleine wereld te willen lastig vallen, toog den glans zyner vleugelen in, toen hy den aerdschen dampkring doortrok, en streek, als eene zilvergrauwe duive neêr, onder de digte twygen van een ouden ahoornboom, die eene nederige hutte overlommerde. - Hier woont gewis Eva, de schoone zondaresse, riep hy; ik zal haer zien. Deze hutte moet zy uitkomen, arm aen arm met Adam, gelyk de Engel met het vlammende zweerd ze ons beschreef. O, wat ben ik nieuwsgierig naer heuren aenblik. Hy had nog niet uitgesproken, toen de deur van het hutteken geopend werd, en een jong meisje, frisch als eene rooze uit de delling, er uit te voorschyn trad. Zy droeg de ryzige kleederdragt van Provence, het land der Minnezangers. Een strooijen hoed verborg ten halve hare schoone zware haerlokken, en beschaduwde heur gezichtje; een donkerrood keurslyf omspande haer bovenlyf, en een zwieriggeplooidroksken viel even ver genoeg neêr, om een sierlyk naekt been, en een hupsch voetje niet gansch te verbergen. - Ach, riep de Engel, hoe schoon is deze zondares, en tevens hoe ligtzinnig! Wie zou zeggen dat zy zich het minste om de ellende bekommert die zy heeft op zich gehaeld! Doch, wie is de jonge man, tot welken zy gaet? Ah, ik erken hem, het is Adam. Hy draegt een wambuis van blauw linnen, een strooihoed waerop twee gele tulpen bloeijen, en aen zyne voeten draegt hy houten schoenen. Vertelde de Engel niet dat hy weinig meer voor zyne kleederen had, dan een schort van vygenbladeren? En deze Adam heeft holleblokken, een blauw kleed en een strooijen hoed! Laten wy hen wat nader beschouwen. Ach, zy omarmen, zy kussen elkander - zoo is het toch wel Adam en Eva. Doch, wat zie ik? Daer achter die haeg staet nog een Adam te kyken, en daer nog een! En daer komen zes Eva's! Dat is te veel. Ze dansen, ze springen. Een oude Adam met een kwakenden, valschluidenden blaesbalg onder den arm, maekt een oorverscheurend lawyd. O, ik ben verloren geloopen; dat kan hier {==528==} {>>pagina-aanduiding<<} nooit de aerde zyn. Gezwind, laten wy in menschelyke gedaente verwandelen, en dan zullen wy de noodige inlichtingen trachten te bekomen. Daer zit een oud man, met twee ronde glazen op den neus, waer hy zeer zelden over heen ziet; die zal er ons kunnen uit helpen. - Zoo gezegd, zoo gedaen. De kleine hemelburger stond weldra, in een hupschen, frisschen boerenjongen veranderd, voor den ouden man, welke hem met een verstrooiden, dommen glimlach aenstaerde. - Weet gy, vriend, ving de Engel aen, doch de andere onderbrak hem aenstonds met den uitroep: - Ik weet alles. Ik ben de schoolmeester van het dorp, maer ik mag stoutelyk beweeren dat myne geleerdheid en myn verstand my tot een vry hooger beroep bestemd hebben. Alleen de erbarmelyke kabael van eenige weetnieten myner collega's is de schuld, dat ik my hier onder dit boerenras bevinde; maer nog heden avond wandel ik naer Parys, en daer - ik ben er zeker van - zal myne star glansend opgaen en de naem van Amalec zal door alle eeuwen heen schitteren. - Ik twyfel daer geenszins aen, antwoordde de Engel, die niet min dan den vooradamitischen wyze, den schryver der groote encyklopedie, meende voor te hebben. Uw roem is reeds tot in den hemel gedrongen. - Is 't mogelyk? riep de kleine dorpschoolmeester, en zyne gryze oogen blonken van geestdrift door de groote brilglazen heen. Vriend, gy zyt geen boerenjongen, gelyk uw uiterlyk het wil doen gelooven: gy zyt een verkleede prins, of nog meer, een geleerde. - Laet dit zoo, fluisterde de Engel blozend, ik ben uw vriend, en zoo gy het toelaet uw leerling en bewonderaer, dit zy u genoeg. Ik moet nu myne vraeg herhalen: weet gy wie deze menschen rondom ons zyn; en vooral, hoe heet gene kleine met haren bloemkrans? Is het Eva niet, de eerste menschenmoeder? - Eva? riep de geleerde. Neen, zy heet Cocote en zy is de bruid van dien langopgeschoten blonden bengel, de domste vlegel uit heel het dorp, dien ik vergeefs de eerste grondregelen der cyferkunst heb trachten in te planten. - Heet hy niet Adam? - Neen, Pieter. - En hy is niet uit het Paradys verdreven geworden? - Integendeel, hy hoopt er heden in te komen. - Heeft hy niet van {==529==} {>>pagina-aanduiding<<} een verboden appel geëten? - O, wat dat betreft, zoo heeft de schelm gansche appelboomen leêg geëten, louter verboden appels, die hy zyne naburen ontstal; menige duchtige kluppel is daervoor op zynen rug in stukken geslagen. Des niet te min gaet de deugniet met het knapste en rykste meisken uit het dorp stryken. - Maer hy trekt met haer naer de woestyn, waer zy in het zweet huns aenschyns hunnen kost verdienen? - Toch niet, hy trekt met haer op een lief pachtgoedje, waer zy als de goden leven. - De Engel schuddebolde en sprak zacht: - Aen dit alles versta ik niets; dan voegde hy er luid by: Waer is dan die eerste Eva gebleven, die moeder aller stervelingen, welke uit het Paradys verjaegd werd? - Is het mogelyk? riep de schoolmeester versteld, gy vraegt naer die oude, zoogezegde Eva? Die heeft nooit bestaen, zoon. Ik heb in eene geleerde verhandeling bewezen dat dit alles maer fabelen zyn. - Ach, lieve hemel, schreide de Engel luid, en waertoe ben ik dan hier beneden gekomen? Ik wilde haer zien, met haer weenen, haer troosten. - Hy verborg zyn aengezicht en weende luid. De wyze Amalec, gansch verdiept in zyne geleerde verhandelingen, bemerkte den bedroefden toestand zyns toehoorders niet en voer voort hem met bondige redenen te bewyzen dat het gansche Paradys, benevens zyne inwooners, maer eene allegorie is. De Engel riep zuchtend uit: - Neen, neen, Eva heeft geleefd, zy leeft nog, ik weet het; o, waer vind ik haer? - Nauwelyks had hy deze woorden gesproken, of daer kwam een klein, rond boerinneken tot hem geloopen, en terwyl zy den hupschen knaep op zyde kwam riep zy: - Hier ben ik, wat wilt ge van my? willen wy eens samen dansen? En zonder antwoord af te wachten, legde zy heuren arm op den schouder des Engels. De wyze Amalec lachte dat hy schokte. - Heet gy Eva? vroeg de Engel verwonderd. - Ja, myn hartje. - En zyt gy de moeder aller stervelingen? - Ik moeder? riep het meisje en gaf den vrager met haren elleboog een duchtigen stoot in de zyde; dat heeft u die booze Suzette in het oor geblazen; maer wacht, ik zal haer wel den mond stoppen. Gy zult zien hoe ik haer te regt wyze. Maer laet ons nu maer dansen, myn hartje! - Zy trok hem voort, en kort daerop vloog de bewooner des hemels, in den {==530==} {>>pagina-aanduiding<<} arm eener kleine, bruine dorpnymf, door de woelende reijen heen. Het stof klom in wolken omhoog, de vedels krasten en de doedelzakken lieten een echt hellemuziek hooren. De Engel voerde zyne kleine Eva naer de tafel terug, en ging zich, om wat adem te scheppen, weêr nevens den geleerde nederzetten. Maer de kleine, eenmael in teederen gloed ontstoken, liet hem zoo spoedig niet weder los. Zy hield zyne zachte handen in hare eeltige roode vuistjes geklemd, en stuerde hem hare kleine vonkelende oogen met onbewimpelde coquetterie in het gezicht, terwyl zy van tyd tot tyd met hare dikke lippen smakte, wat voor een fyne wenk kon gelden die zoo veel wilde zeggen, als dat zy er niets zou tegen hebben, zoo zy eens gekust werd; - een wenk dien haer gebuer nogtans, om goede redenen, niet op te merken scheen. Plotselings verscheen een ruwe, ineengedrongen boerengast, die met zware schreden op de tafel afkwam en ons paer met vuisten dreigde. - Wie zyt gy, kleine struikroover, riep hy den Engel toe, die u veroorlooft myne bruid te zitten liefkozen? Dat zal u duer komen te staen, zoo waer ik met myn voornaem Adam heet. - Gy zyt Adam! riep de andere verheugd opspringende, o dan hoort u Eva toe. Daer, neem ze! Wat ben ik gelukkig u te kunnen vereenigen, na een zoo bitter noodlot u gescheiden heeft. Omarmt elkander, bemint elkander, kust elkander! - Hy slingerde met deze woorden de kleine Eva, die zich als eene klis aen hem vasthield, den jongen boer met geweld in de armen, en was niet weinig verwonderd dat deze haer, in steê van met kussen met vuistslagen ontving, en dat Eva, in steê van haren deelgenoot in het lyden liefderyk te troosten, hem dreigde de oogen uit den kop te zullen krabben. - Toen de maen opging drentelde hy met den kleinen schoolmeester op het dorp af. - Verklaer my nu dit alles eens, zegde hy, zich tot zynen medegezel wendende, wanneer beide, aen den naesten grenspael, de baen naer Parys insloegen. - Verklaer my liever eerst waer gy eigenlyk vandaen komt, antwoordde de wyze Amalec. Zoo ik niet te zeer verlicht en te verstandig waer om aen oûwyvenpraet geloof te slaen, zou ik moeten denken dat gy vast uit de maen komt gevallen. {==531==} {>>pagina-aanduiding<<} - Uit de maen? Neen. Maer de maen, is dat gene heldere bol die ginder schemert? - Dat is nu een van de zeven slapers! kreet de geleerde. Nu kent dat menschenkind de maen nog niet eens. Maer gy zyt een poetsenmaker. Gy hult u, naer de wyze van sommige avontuerzoekers in den mantel der geheimenis. Om 't even, ik wil doen als waert gy uit de maen gevallen. Wyliê wyzen, verklaren en onderrigten in allen gevallen zeer geerne. Gy bevindt u op Frankryks bodem, kleine guit, en dat slechts eene dagreize van de goddelyke stad Parys verwyderd. - Ligt die stad in 't Paradys? - Ach, schei er dan toch uit van uw Paradys te razen. Ik word dat ding moede. Paradys, Adam en Eva, al die oude historiën, zoo zy al eens werkelyk bestonden, zyn, door eene tydruimte van vast zes duizend jaren, van ons gescheiden. Thans leven wy onder de regering van den goeden koning Hendrik-den-Vierden, en zyne gemalin is de schoone Margaretha die novellen schryft. De goede koning is voornemens het zoo ver te brengen dat ieder zyner onderdanen eene hoen kan in den pot steken; waerschynlyk wil zyne gemalin ter zelfder tyd tot stand brengen dat ieder een oud vertelsel in den kop krygt. Maer zy is schoon, en schoone vrouwen vergeeft men alles. Doch gy zyt, dunkt me, zoo nadenkend geworden, beste vriend. Inderdaed was de kleine Engel over de ongelooflyke daedzaek in afgryzen verzonken, dat hy zes duizend jaren te gelyk verdroomd had. Hy bedacht niet dat het zes duizend aerdsche jaren waren, en dat deze maer weinige uren voor een bewooner des hemels uitmaken. Middelerwyl waren zy tegenover eene herberg, en twee twistende, vechtende en schreeuwende benden, kwamen er te gelyk uitgestort. De wyze Amalec begaf zich in de nabyheid der stryders en keerde, toen hy de oorzaek van het rumoer vernomen had, lachende terug. Die gekken, riep hy, het hoofd is hun by een glas wyn warm geworden; het is gemeen voksken, zoogezegde minnenzangers, afstammelingen dier oude Provençalen, die onder koning René herderszangen voorzongen en tevens vrouwen opligtten. Deze {==532==} {>>pagina-aanduiding<<} hier zyn in twist geraekt over de vraeg, of de grieksche Helena schooner was dan onze Laura, de geliefde van Petrarca. Die schoone Laura was niets minder dan schoon; myn grootvader heeft ze nog gekend. Zy had vlashaer en een rooden spitsneus; daerby hinkte zy op een been. Ik zal dat die lieden eens gaen wysmaken, en ze zoo tot rust brengen; want men moet de menschen onderrigten waer men kan. - De dorpschoolmeester begaf zich te midden der woelende menigte; maer, was het nu dat ze zyne beweegredenen niet regt begrepen, of dat die ongevraegde bemiddeling van een derde hun niet aenstond, beide partyen vereenigden zich, om op den wyzen Amalec te vallen en hem met vuisten en stokslagen duchtig af te wyzen. De Engel sprong den filozoof ter hulp et redde hem uit het gedrang. Hy was deerlyk gehavend, en de beide reizigers waren verpligt den nacht in de herberg over te brengen. - Die ellendelingen, zuchtte de arme afgetroefde, zy hebben me niet laten uitspreken; ik wilde hun gaen bewyzen dat ook die zoogezegde schoone Helena, naer de geloofweerdigste narigten niets minder dan schoon geweest is, en dat er niets uitzinniger is dan over dingen te twisten die wy niet zelf gezien hebben. Wy geleerden zyn daerom daer, om al hetgeen waeraen de wereld gelooft, voor onzin en fabels te verklaren. Alleen op deze wyze kunnen wy by de menigte in aenzien blyven. Onze wandelaren kwamen nu aen Parys. De wyze Amalec zwol op van hooveerdy als hy de stadspoort binnentrok, de Engel integendeel droop bedroefd daerheen, want de duffe en onreine lucht der hoofdstad benauwde zyne borst. Zyne fynere zintuigen lieten hem de heimelyk-vergiftigde dampen opvatten, die met duizend zuchten van het diepste lyden bezwangerd, de milde voorjaerslucht doorwasemden en er al de zoetheid van verpestten. Eene reine, schoone ziel ziet het leed niet; zy ademt het in, en die ademhaling drukt haer neder. Ons paer trad eene kleine herberg der voorstad binnen. De weerd van dit huis was een dik, breedgeschouderd man, die uitermate trotsch op zynen schoonen baerd was, van welken hy beweerde dat hy hem op Sokrates gelyken deed. De wyze Amalec, die geene gelegenheid om zynen evenmensch {==533==} {>>pagina-aanduiding<<} te onderrigten wilde laten voorby gaen, riep al lachende: - Gy, vriendschap, een Sokrates? O hoe belachelyk! Sokrates was de verstandigste en beste der menschen, en daerby een wereldwyze van grondelooze diepzinnigheid. - Ik zeg ook niet, verzette de zwaerlyvige weerd, dat ik Sokrates gelyke, alleen myn baerd gelykt den zynen. - Sokrates baerd? hy had er geenen! - Hoe, hy had er geenen? - Neen. - O, zoo zou du... - Een hevige twist ontstond, welke daermeê eindigde dat de wyze Amalec met zynen makker buiten de kroeg gesmeten werden, waer zy nauwelyks begonnen hadden een weinig uit te rusten. Zy moesten verder wandelen, de schoolmeester met den kop vol builen, en de moede en halflamme Engel met de tranen in de oogen. In eene tweede herberg vonden zy een kwakzalver, wien de wyze Amalec bewees dat hy een bedrieger en een deugniet was; waervoor hy ten dank de medecynfleschkens van den vent naer den kop kreeg. In eene derde en vierde verging het van's gelyke; eindelyk kwam ons paer, ten volle verslagen, in een huisken aen, waer eene oude doove vrouw hen innam, de eenige by welke de geleerde niets aenving om haer van hare dwalingen te doen terug komen, dewyl zy hem toch niet zou gehoord hebben. - Myn beste, zegde Amalec tot zynen reisgezel, toen het morgen werd, wy moeten er thans beginnen aen te denken om ons geluk te maken. Wat my betreft, ik ga my by eenige doctoren der Sorbonne laten aenmelden. Ik zal deze heeren bewyzen dat zy al te samen genomen niets weten; dat zal waerschynlyk daerop uitloopen dat ze my hoe eer hoe liever by hun collegie zullen aenstellen. Wanneer ik eens aen het hoofd der Sorbonne sta, zoo zal de clerezy weldra opmerkzaem op my worden, en zoo word ik tot bisschop, dan tot cardinael gemaekt; wanneer de koning sterft, word ik zynen minderjarigen opvolger als eerste minister toegevoegd, en zoo zal ik, wat ik reeds lang voorgenomen heb, het schoone Frankryk besturen, en zoo bekomt de wereld ten leste wat ze noodig heeft. - Ik heb zeer weinig menschenkennis, antwoordde de Engel bescheiden, alleen vrees ik dat ge niet gansch den regten weg ingeslagen hebt om tot {==534==} {>>pagina-aanduiding<<} uw doel te geraken. Ware ik in uwe plaets geweest, zoo had ik my nog om den rooden spitsneus der schoone Laura, noch om den baerd van Sokrates, noch om zoo vele andere zaken bekommerd. Ook kan ik u niet vergeven dat ge myn Paradys en myne Eva weggeredeneerd hebt. - Ach, is 't dat! riep de geleerde lachend, nu dan, troost u! Parys is een Paradys, dat op eenen dag twaelf mael verloren en herwonnen wordt. De Eva 's hier dragen de ligte kleeding harer overgrootmoeder, zonder daerby hare deugd te bezitten; om een Adam te worden hoeft ge maer schulden te maken, en de schuldeischers komen u uitkleeden; de slang heeft zich tot honderdduizend slangen vermenigvuldigd, welke ieder op zyn gemak in zynen boezem kan ronddragen. Eenen Engel met vlammende zweerd hebben wy niet noodig, want onze goede vrienden verrigten daervan de dienst, vermits zy ons van iedere plaets waer wy wel zyn, wegdryven. Doch dit alles daergelaten, zoo wil ik thans voor uw geluk even zorg dragen. Ga daer ginds aen dien triomfboog staen, dit is de plaets waer de knappe jongens, die by het hof hun fortuin willen maken, zich aen de blikken van de uitzendelingen der koningen, welke ongekend voorbygaen, ten toon stellen. Vaerwel, myn beste, binnen jaer en dag, als wy elkander wedervinden, zullen wy zien wie van ons beide het hoogst gevlogen is. De wyze Amalec verwyderde zich, en onze hemelburger deed zoo als hem geraden was. Hy stond nauwelyks een halven dag op de aengeduide plaets, toen hy een ouden, stuerschen man zag naderen, die hem beval hem te volgen. Uit de handen dezes gryzaerds, die den naem van Vlindervanger droeg, dewyl hy de bonte pimpels, de hofpaedjes, gelyk waer, als zy maer een hupsch voorkomen en een lief gezichtje hadden, al was het dan uit de heffe des volks, opvangen moest, uit dezes handen dan wandelde onze vriend naer het gebied des paedjeshofmeesters, en van daer ging hy bontgekleed, in fluweel en zyde gedoscht, tot de vertrekken der koningin Margaretha over. Zyne schoonheid baerde opzien en bragt den ouden Vlindervanger eene gouden ketting op. Hy ontving den naem van Sirio. Zyn ambt was in den beginne nog al bezwaerlyk: hy moest, {==535==} {>>pagina-aanduiding<<} wanneer de koningin latynsche of grieksche verzen maekte, zich op de knieën laten neêrglyen en zynen rug ten lessenaer leenen. Een kostbaer, tamelyk zwaer kwartoboek, met perkamenten bladeren, in goud versierd, lag op zynen rug, en terwyl een andere paedje den inktpot, en een derde de zwanenveder in paerlemoer en email gevat, op eene gouden schotel overreikte, maekte zich de koningin bereid hare poëtische ingevingen neder te schryven. Soms scheen de delfische god zyne schoone leerlinge te verlaten, en de arme paedjes moesten het dan lange op de hun aengewezene plaetsen, stil als standbeelden uitharden, eer een vers of de helft van een vers op het perkament kwam. De knielende paedje werd het spoedigst moede; maer wee hem, als slechts de ligtste beweging, de minste siddering verried dat hem het koninklyke handschrift wat te zwaer begon te wegen; de onverbiddelyke roede des tuchtmeesters wachtte hem dan, en deze danste wat ieveriger op zynen rug als vroeger de verzen der koningin. Zekeren avond had Margaretha een bytend epigram gedicht en wilde er even de laetste regelen van voleinden, als de paedje het boek afwierp, en door den slaep vermand, den blondgelokten kop op deszelfs bladeren nedervlyde. Margaretha sprong toornig op en was bereid hare dienaren te roepen, wanneer een blik op den slaper geworpen, haer ter plaetse kluisterde. Nooit zag zy een ryziger beeld, zoo vol jeugd, onschuld en ongekrenkte schoonheid. Zyne teedere wangen, zoo rond op het perkament afgeteekend, blaekten van een weelderigen gloed, die tegen voorhoofd en hals in leliënwitheid wegsmolt. Over de lange wimpers zyner geslotene oogen hing als iets tooverachtigs; zyn halfgeopende mond, met zyn donker lippenpaer, scheen het leven in al zyne volheid te ademen, en zyne schoone haren, hoewel zy het versch geschreven epigram hadden uitgewischt, trokken toch nog op hunnen gulden zydeglans de bewondering der koningin, welke eindelyk zoo ver ging dat zy zich nederbukte, om eenen kus op de wangen des slapers te drukken. Deze nogtans, als hare lippen zyn aenzicht naderden, voer sidderend in den hooge, en wendde zich krampachtig om, als hadde hem eene slang aengeraekt. {==536==} {>>pagina-aanduiding<<} Margaretha schreef die onhoffelyke beweging toe aen den schrik van zich aldus verrast te zien, en werd er diensvolgens niet gram over. Hare neiging eenmael opgewekt, werd aengeprikkeld door zynen tegenstand, en zy overlaedde hem met bewyzen van koninklyke gunst. De paedje Sirio werd officier der hofwacht en zyn dienst vorderde, dat hy in de vertrekken zyner beschermster tegenwoordig was als deze zich daer alleen of in den kring harer meestvertrouwde damen bevond. Deze damen waren de schoonste, maer tevens de ligtveerdigste van haren tyd; de arme officier der hofwacht bevond zich in den netelachtigsten toestand der wereld. Duizendmael wenschte hy zich terug in de armen zyner kleine dorp-Eva, en de woorden des wyzen Amalec's werden nergens meer bewaerheid dan hier. De jongeling was niet zelden het doelwit van den scherts aller damen, welke niets minder dan eenen engel onder het harnas en den bandelier van een lyfwacht vermoedden. De kleine plageryen, de geheime byeenkomsten, de wandelingen, de muziekpartyen, alles was er op berekend om de schoonheid bevallig en de onervarenheid doortrapt te maken. De andere officieren, jonge losbollen en overmoedige deugnieten, die hun eenigste vermaek in liefdeshandelen en duëllen vonden, spotteden met hunnen blooden kameraed. Hunne beschimpingen vorderden dikwils eene bloedige vergelding, en daermeê ontdekte men dat de schoone Sirio voortreffelyk vocht en sabelhouwen uitdeelde, die eenen officier der hofwacht alle eer aendeden. De damen vernamen dit met geestdrift en hare vervolgingen verdobbelden. Er werd in het geheim een liefderaed beslagen en een prys uitgeloofd voor de verovering van den Adonis; echter won niemand dezen prys. Onder zyne gezellen was er byzonder een, die de vriendschap onzes kleinen Engels won, een donkere kroeskop, met een afrikaensch gezicht, even zoo zwart en wild, als dat van Sirio blond en zacht was. Deze jongeling was de pleegzoon van eenen hertog, een pair van Frankryk, die onmetelyke schatten aen dezen jongen woestaerd naliet, welke den naem van Odillo voerde. Altoos zag men de beide jongelingen te samen. Hunne spelen, hunne vermaken, hunne ridderlyke oefeningen deelden zy met elkander; alleen wanneer Odillo de vrouwen opzocht, bleef Sirio t'huis. Dikwils, als de {==537==} {>>pagina-aanduiding<<} vriend laet na middernacht terugkwam met verscheurde kleederen, met bloedvlekken op den mantel, met verwarde lokken en een aengezicht, op welkers bleekheid het vuer zyner oogen, als kolen op sneeuw geworpen, flonkerde, drukte Sirio hem aen de borst en weende over hem. - O, myn vriend, riep hy uit, waerom die wilde gloed? Waertoe die eeuwige minnenhandel en die bloedige slemppartyen! Kunt gy niet leeren zacht en deugdzaem worden? - Odillo lachte, en terwyl hy den zedepreker de tanden toonde, grynsde hy hem ten antwoord: - Deugdzaem? wat is deugd, myn beste? De aerde verdient dat kerels zoo als ik op haren bodem leven. Gelooft gy aen de deugd der vrouwen, gelooft gy aen de regtveerdigheid der mannen? O du gek! ik weet het beter. Geen geslacht deugt er. Zelf verdorven, aen het verderf van anderen te arbeiden, dit is myn leven. - Sirio, als hy deze woorden hoorde, verschrok hevig. Hy vouwde zyne handen te samen, en een dier blikken, die slechts daerboven in de wooninge des eeuwigen lichts te aenschouwen zyn, hechtte zich vol medelyden en liefde op den dollen jongeling, die daerdoor als getroffen terugsidderde, maer weêr terstond in zyn vorigen luim viel en riep: - Gy zyt een dier zachte dompelaers, die ik altyd van harte verachte, waer ik ze vind; ik weet niet waerom ik my toch zoo tot u getrokken voel; en echter is het zoo, ik kan zonder u niet leven. - En ik ook niet zonder u, Odillo! riep Sirio. De hemel geve slechts dat gy u moogt beteren. - Wy zullen 't afwachten, antwoordde de woestaerd lachend; in allen geval moet ik u verzoeken my uw gezelschap voor een vrolyk avontuertje niet te weigeren. Ik heb een allerliefst meisje ontdekt; zy is de dochter van een pachter myns vaders. Ofschoon zy streng bewaekt wordt, wil ik het toch eens beproeven haer eenen kus en welligt nog ietwat meer te rooven. Gy moet van het gelach zyn. - Ongelukkige, riep Sirio, hebt ge dan nog niet genoeg met de intrigen van dit ligtveerdig hof? - Dit hof, myn jongen? verzette Odillo; ik moet u bekennen dat ik die opgesmukte schoone vrouwen van harte beu ben. Aen haer is niets meer te verderven. Overigens zult ge bekennen dat zy alle verslingerd op u zyn. - Zoo zyt ge op my jaloersch? - Toch niet; ik weet dat dit {==538==} {>>pagina-aanduiding<<} zoo de hofzeden zyn. Gy zyt nu in de mode; over een paer maenden was ik het, en binnen weinige weken zal 't een derde zyn; want, geloof my, hoe zeer uw lokmiddel van by alle den preutsche te spelen u ook gelukt zy, zult gy het ten lange leste toch niet volhouden. Uw afschrik voor kussen is thans nog piquant; maer geeft gy u weldra niet met goede manieren over, zoo zal men u met al uwe langwyligheid, als een beschaemden dompelaer, op zyde schuiven, en dan zit gy daer met uwe deugd alleen. Men wordt alles moede, en zelfs zoo er een engel uit den hemel daelde.... - Hou op! riep Sirio driftig, laster niet. Ach, wist gy hoe deze arme Engel zou te moede zyn, zoo hy zich in uwen woesten, ruwen omgang bevond! En hy bedekte zyn aenzicht, wendde zich om en stortte tranen. Korts daerna joegen de beide gezellen, op hunne schoone wilde peerden naer het dorp toe, in welks nabyheid zich het huisken der kleine Fleurdelys bevond. Het was nacht, de maen scheen; Odillo was gansch hartstogt en woestheid. Plotselings stortten eenige vermomde kerels op hen los, grepen den jongeling aen, wierpen hem ten gronde en sloegen hem met hunne eiken kluppels byna dood. Sirio redde zynen vriend; zonder dezes hulp ware hy verloren geweest, want onder de vermomden bevonden zich de vader en de bruidegom des meisjes, en beide hadden den jongen schaker den dood toegezworen. Tegen den morgen keerden de vrienden naer het paleis terug. Odillo moest eenige dagen bedlegerig en op zyne kamer blyven, maer zyn wilde luim was niet in het minste by dit ongeval verminderd. - Hebt gy ze gezien? vroeg hy zynen makker. - Ja, ze is schoon. - Gelyk een engel, riep Odillo. - Ja, gelyk een engel, herhaelde Sirio snel. - Van dit oogenblik afaen voelde hy dat hy de kleine Fleurdelys beminde, niet met aerdsche liefde, maer met die hemelsche, welke den strael des eeuwigen lichts niet schuwt, maer opzoekt. De tyd der groote kerkplegtigheden was op hande; de mysteriespelen welke men te dier gelegenheid vertoonde, vingen aen; by het hof werd een dergelyk dramatisch stuk opgevoerd. Margaretha zelve stelde Maria voor, en Sirio werd uitgekozen om den Engel der heilige boodschap te vertegenwoordigen. Op het {==539==} {>>pagina-aanduiding<<} oogenblik dat de bazuinen weêrklonken, de eeuwige hymnen opwaerts stegen, het allelujah langs de gewelven der wyde hofkapel rondgalmde, verscheen Gabriël, langzaem naer beneden zwevend, in de gansche volheid zyner serafische schoonheid. Een gemurmel van verbaesdheid en bewondering steeg uit de menigte op; nog nooit had men een engel gezien die zyner rolle zoo weerdig was, en ze tot in de minste kleinigheden zoo natuerlyk vervulde. Echter, in stede van Maria te groeten, die in haer gewaed van goudlaken met gemaekte nederigheid voor hem lag, boog hy zich over haer neder, en gelyk een vogel die zyne vryheid terug krygt, sloeg hy zyne magtige wieken uit, dat de gewelven er van ruischten, en weg was hy, uit het bereik der geloovigen die hem met ontzetting nastaerden. De arme Sirio, verheugd van eenmael voor hetgeen hy was te kunnen verschynen, had de gelegenheid te baet genomen om zyne valsche vleugelen in echte te verkeeren, en ontvloog thans den duisteren dampkring van dit bedorven hof. Men zag hem niet weder; hy was verdwenen. Alle navorschingen om den weggevlogen officier der lyfwacht terug te vinden, bleven vruchteloos. Op de takken van een bloeijenden ahoornboom, voor het venster der schoone Fleurdelys, streek een vogel van wonderbare schoonheid neêr. Zyne pluimen waren van azuer en goud, en lange kostbare vederen, gelyk die des Paradysvogels, wiegden zich als zwevende edelgesteenten op den adem des winds. Hy opende den snavel en sprak tot het luisterende meisje de volgende woorden op zingenden toon: - O du lieflyke, kuische, die verre van het geraes der hoven in de koele schaduw dezer nederige hutte woons, ontvang myn lofzang, myne hulde. Zoete maget, dyn bad is onschuld, de zalve waermede du di zalfs is bevalligheid, en dyne wangen verft vreugde. Treed-du te voorschyn uit dyn kamerkyn, komt lente di liefkozen; van bloeme tot bloeme gaet het gerucht dyner schoonheid; de nachtegael bezingt dyne wangen die hy voor roozen houdt, en de vlinder ziet di zacht-smeekend na, wanneer hy in den strael dyner oogen zich wil spiegelen. Kom, zoete maget, en woon onder de vogelen des wouds, zy zingen di hymnen; vermyd de {==540==} {>>pagina-aanduiding<<} menschen, want zy zouden di beleedigen en het gewaed dyner schoonheid bevlekken. - Zoo zong de schoone vogel, en de schoone Fleurdelys antwoordde hem: - Wie gy ook zyn moogt, wonderbaer wezen, gy boezemt my, in weêrwil uwer bovennatuerlyke verschyning, vertrouwen in. Welligt zyt gy myn schutsgeest, want zulk eenen, gelyk my de vrome Pater zegt, heeft er ieder mensch zoo lang hy de aerde bewandelt. Zoo weet dan dat ik morgen in 't klooster ga. Myn bruidegom heeft my verlaten, myn vader is vergramd en verstoot my, zoo dat ik my Gode heb gewyd. - Hemelsche maget, riep de stemme van buiten, dan zal ik ook in het klooster gaen; daer zullen wy ons wedervinden. - Met deze woorden verzwond de spreker en liet de schoone Fleurdelys in de raedselvolle gedachte verzonken, hoe een vogel het zou aen boord leggen om de kloosterwyle aen te nemen, en eene nonne te worden. Gewis eene zeldzame verschyning. Als Fleurdelys voor het altaer knielde, knielde nevens haer een jong meisje, van wonderbare schoonheid, die hare zachte blauwe oogen met de uitdrukking der innigste teederheid op haer gerigt hield. Op beider hoofd zonk te gelykertyd de wyle neder en scheidde haer voor immer van eene ydele en woelige wereld af. De beide jonge nonnen omarmden zich en weenden aen elkanders borst. Clara en Serena werden zy genaemd. - Den hemel zy dank! fluisterde de Engel, als hy zich alleen in zyne celle zag, hier wordt niet gekust; hier zyn geene ligtveerdige hofdamen, hier is geene koningin die epigrammen maekt en daerby hare wachtofficieren naloopt. Hier zal ik eindelyk zeker zyn. Het eenige ongeluk is dat ik mynen Odillo niet meer zie. In weêrwil zyner verdorvenheid, was hy een vurige, poëtische jongen - en welligt ware het my gelukt hem te verbeteren. Wat een triomf voor my, een zoo droevig verdoolden sterveling wederom tot het eeuwig licht terug te voeren. De kleine Fleurdelys, of gelyk zy thans hiet, Clara, gaf zich gansch aen de zalige overtuiging over, in de gedaente der vriendelyke nonne haren schutsgeest te zien, en overlaedde haer met teederheid. - Zoo gy niet een wezen waert, beter en edeler dan {==541==} {>>pagina-aanduiding<<} ik, riep zy, hoe zou ik u dan zoo liefhebben? In al myne medemenschen, hoe voortreffelyk zy ook mogten zyn, heb ik tot heden gebreken ontdekt, in u geene. O, myne Serena, welk een zegen is deze vriendschap voor my! De liefde heeft iets eeuwig-onrustigs, verteerends, maer de vriendschap kan ons goed en gelukkig maken! Onder het uiten dezer woorden wierp zich de kleine nonne aen den hals harer vriendin, sloeg hare armen om haer midden en drukte een kus - doch neen, zy wilde dien drukken, maer hy gleed af van het snelafgewend aenzicht des verschrikten Engels. - Waerom trekt gy u weg van my? klaegde het meisje. - Omdat - stotterde Serena - doch scheld my het antwoord kwyt. - Gy huivert terug alsof ik een giftige worm ware! - O neen, gy zyt myne lieve, myne aengebedene vriendin! - Zoo ik dat ben, waerom weigert ge my dan een kus? - Ik heb eene belofte gedaen nooit te kussen. - Goed, ik geloof het, een man; maer my, uwe vriendin? - Ook u niet, riep Serena en zag met een weemoedigen glimlach op de kleine nonne, die pruilend naer haer opkeek. - Dat is zeer zonderling! - Ja, wel is dat zeer zonderling, maer toch moet ge daerom niet boos op my zyn. Zy omarmden elkander, en toch weder wilde Clara hare roode lippen op die der vriendin drukken, als zy zich plotseling wederhield en hevig blozend zich snel terug trok. - Wy meisjes hebben dat in onzen aerd dat wy immer kussen moeten; veeleer zou men ons het ademhalen ontwennen dan dit. - Zy bukte zich neder en kuste een lief wit katje dat voor hare voeten speelde. - Ergloos, liefelyk kind! fluisterde de Engel; waerlyk als ik het stofgewaed aentrok, ontving ik het liefst uit uwe handen. Ik zou rein en schuldeloos zyn als gy - en welligt kon ik dan den hemel ontbeeren! De godvruchtige oefeningen en het bespiegelend kloosterleven waren den Engel soms even zoo lastig als het ydel rumoer aen het hof. Aerdsche vormen voldoen een genie nooit gansch. In de tusschenpoozen, die de godsvrucht hem liet, betrapte hy zich dikwils op herinneringen aen Odillo. Zekeren dag verscheen die zelf. De franke woestaerd, van de verdwyning van Fleurdelys onderrigt, {==542==} {>>pagina-aanduiding<<} had hare schuilplaets ontdekt, en kwam thans om haer hinderlagen te leggen. Met zyn goud kocht hy wachters en wachteressen by de gewyde muren om, en drong, by een zachten maneschyn, in den boomgaerd des kloosters, in welks lanen Clara en Serena eene avondwandeling deden. Eensklaps lag Odillo voor de voeten van Clara. Niet Clara, maer Serena slaekte een luiden kreet, en die kreet was duidelyk een uitroep van vreugde, niet van schrik. Odillo wendde zyne oogen terzyde, en hun donkere strael bleef op Serena's wezen gehecht. Ofschoon hy tot Clara zyne woorden rigtte, zoo zagen zyne oogen alleen Serena aen. Hoe geerne had deze mogen uitroepen: Ik ben Sirio, herken my, Odillo! Doch het bewustzyn des geslachts, waervan hy de gedaente had aengenomen, hield den van vreugde bevenden Engel terug. Clara wees hem toornig af, zy vlood heen en Odillo legde hare schreden geene hindernis in den weg; als echter ook Serena zich verwyderen wilde, greep de woeste jongeling haer by de hand en riep: - Sedert ik u aenblikte is gene my onverschillig. Ontvang den eed myner eeuwige liefde, aengebedene maegd! - Nog nooit had Sirio zynen vriend zoo schoon gezien. Een wilde gloed brandde in zyn aenschyn; doch die vlamme, verre van de edele vormen te verteeren, verhoogde en verlevendigde de uitdrukking er van. Zyne zwarte lokken golfden als onweêrwolken naer achter in zynen hals, en lieten als de schyf der mane zyn voorhoofd boven zyne oogen bloot. Zyn mond scheen van dorst te smakken. Iedere ademhaling verbrandde eene deugd, en toch hoe schoon was hy, zoo van zondig verlangen blakende. - Odillo, riep Serena, en zy wikkelde zich in haren langen sluijer, ik ben nonne en dit is een klooster! - Ik weet het, riep de andere, en een booze grimlach speelde om zynen mond; en juist omdat dit een klooster is en omdat gy eene nonne zyt, zweept my de drift dubbel en drievoudig, en uwe schoonheid vuert myne vlamme des te magtiger aen. Kom, ginds is een geheim priëel, laet ons daer de zoete, heilige beloften der liefde wisselen, kom! - Rampzalige, wat verlangt gy? - Uw geluk meer dan het myne! - O, welk eene stoutheid! - Scheld zoo veel gy wilt, maer kom! - Welaen, {==543==} {>>pagina-aanduiding<<} il volg u, maer alleen om u, zondaer, te bekeeren, u eindelyk eens den spiegel van al uwe gruweldaden voor oogen te houden, u te doen sidderen, u te vernietigen! Met dit edel inzicht sloot zich de schoone nonne met haren hartstogtelyken minnaer in het donker priëel van geitenbladeren op. Hier, waer alleen het schemerlicht der maen door het digte looverdak kwam gluren; waer, als een nieuwsgierig kind, de lelie haer blonden kop ter zyde door de eiloofranken heenstak, en de rooze, immer beschaemd en behaegziek, haren boezem in den maneschyn verkoelde, hier zou de arme Engel ondervinden hoe gevaerlyk het zelfs voor hemelingen is, zich aen de bekeering van verharde zondaers te wagen. De schoone Odillo, uitzinnig van vervoering zyne bekoorlyke schoone in verzekering voor zich te hebben, wierp zich voor hare voeten, omarmde hare knieën en weende in haren schoot. Middelerwyl de goede non hem onophoudend zedeleer predikte, sloot hy hare armen los en strengelde die te samen tot een liefdeknoop, om dien om zynen hals te leggen; hy nam hare poezelige, warme handen, en wischte daermeê zyne eigene tranen af. Dit alles sleepte na zich een gevolg van hartstogtelyke uitzinnigheden, die zonder einde waren. Eindelyk bleef het zedenspreken gansch steken, en de Engel, die alle bekeeringsplannen opgaf, was nog slechts alleen op zyne vlugt bedacht, want hy begon te voelen dat zyn eigen geest met den verleider zich als vereenigde om hem in den afgrond te sleuren. Echter eer hy vlieden kon was reeds geschied, wat hem ten eeuwigen verderf moest brengen. Odillo had den kus half geroofd, half vrywillig bekomen en onmachtig zonk de nonne neder met den uitroep: - Ik ben verloren! Als de nevel verzwond die de aerdsche zinnen des lichtgeestes overdekte, vond zich de ongelukkige uitgestrekt liggen op den bodem des priëels. De eerste stralen der morgenzon braken door den bloemenvoorhang, en met hen schemerde het helder luchtazuer er door heen. Wakker sidderend als by de aenroering van de hand eens lyks, wentelde de Engel zich om in het stof, onbekwaem den strael des lichts te verdragen, onbekwaem de verwyderde, zoete bakermat te groeten. Hy was thans een {==544==} {>>pagina-aanduiding<<} banneling, voor eeuwig een verstooteling. O, zyn lyden was op dien stond verschrikkelyk, dobbel verschrikkelyk, daer eene zoo magtige ziel er meê vervuld was. - Zoo zyt ge my ontroofd, myn vaderland! zuchtte hy, en strekte zyne armen naer licht en luchtazuer uit. Ik lig hier in het stof, vertreden als een worm. Verre, eeuwig ongenaekbaer verre rollen de eeuwige zonnen, ruischen de hemelsche chooren myner broederen! O, bron des lichts! hoe verberg ik myn aenschyn voor u? Vernietig my, adem der schepping, laet den kiem van myn onsterfelyk wezen ergens in eene vernederde gedaente verachtend overgaen, slinger my ter straffe myner kinderachtige en vermetele nieuwsgierigheid, in den eeuwigen nacht, waeruit geene redding meer is. Ik heb het verdiend! Allengs nogtans legde zich de wilde storm des gevoels een weinig te bedaren en, op biddenden, klagenden toon, ging de Engel voort: - Aldus zal ik een man zyn, want hy die my den noodlottigen kus gaf was een man. Als man zal ik thans leven, de aerde bebouwen, eene vrouw nemen en sterven! O beklagelyk lot! Afschuwelyke, nietige, duistere bestemming! Hadde ik toch Clara's maegdelyken kus aengenomen, zoo ware ik eene vrouw! Ook dat waer schrikkelyk, maer toch ligter, dunkt my om dragen. Maer een man! een ruwe, wilde, begeerige man! vreeselyk! Maer het zy zoo! De ketens zyn my aengedaen; ik ben in den kerker! Wanneer hy uit het priëel trad was zyn aenzicht bleek als de dood. - Waer is de roover, riep hy, die my tot zynen slaef maekte, waer is hy verborgen? Ik wil hem haten, hem bloedig haten! - Haten? - Neen, ik kan het niet; ik weet niet wat haet is, en hem zou ik nimmer kunnen haten. Nog thans, terwyl ik in ellende ben, voel ik my tot hem getrokken. Waer is hy? Waerheen vlood dit geheimnisvolle wezen? Ik moet hem wederzien, hem tot rede brengen. Nauwelyks waren deze woorden gesproken, als Odillo uit het loover te voorschyn trad. Doch het was die Odillo niet meer zoo als hy zich tot heden had vertoond. Hy was koud, rustig; alleen een zweem van hoon speelde om zyne lippen. - Wees gerust, riep hy zyn verslagen makker toe, gy zyt door my geen sterveling geworden, mits ik er zelf geen ben. {==545==} {>>pagina-aanduiding<<} - Odillo! - Een flauwe naem; ik heb er een anderen die u welligt nog zal bekend zyn, - en hy neigde zich tot hem en fluisterde hem iets in het oor. De Engel schrikte bevend en schuw terug. De zwarte kroeskop grimlachte boosaerdig: - Wy hebben daer boven in den hemel op eene schoolbank gezeten. Het doet my genoegen dat ge my nog kent. - O, daerom aldus die aentrekkingskracht die gy op my uitoefendet? - Gewis daerom. De Engel vouwde de handen en blikte vervoerd ten hooge. - Den hemel zy dank! riep hy. Myne vermetelheid is ditmael de straf ontgaen. Ik ben onveranderd wat ik was en durve tot het vaderland terugkeeren. De Demon zag ter aerde en er vertoonde zich als smart en wrevel op zyne lippen. De Engel bemerkte dit en matigde zyne vreugde. Met teeder medelyden fluisterde hy: - Wat kan ik doen om u te redden? - Niets. Ik bid u, speel den grootmoedige niet, anders wordt gy my ten volle hatelyk. Laet ons scheiden; want sedert ik u kenne, verveel ik my in uw gezelschap. Ik keer tot het lustig menschenvolksken terug. - Hy sprak en verdween. De Engel maekte zich bereid zich in zyn etherisch vleugelgewaed te hullen, als hy beneden de straet een man zag aenkomen, die gebukt daerheen strompelde, en op wiens aenschyn kommer en ontbeering te lezen stonden. Op hetzelfde oogenblik stond de Engel in de gedaente van een boerenknaep voor hem en riep, terwyl hy den reiziger op den schouder klopte: - Goeden dag, wyze Amalec, zyt gy tegenwoordig al minister geworden? - De geleerde zag verbaesd op en herkende zynen vriend uit het dorp. - Wat! riep hy, gy zyt geen paedje der koningin? - Even zoo weinig als gy minister, klonk het lachend antwoord. - De Sorbonne heeft my van der hand gewezen, de raed der ministers heeft my niet aengenomen, de vertrouwden en bedienden des konings hebben my te verstaen gegeven dat ze my missen konden, overal werd ik kwalyk {==546==} {>>pagina-aanduiding<<} ontvangen, en waerom? Alleen omdat ik de menschen bewees dat zy, om beter en wyzer te worden, my tot voorbeeld moesten nemen. Bestaet daer eenige gekheid of eenig kwaed in? Hebben niet alle stichters van religiën en staten zoo gedaen? Maer het zy zoo; ik geloof dat myn tyd nog niet gekomen is. Ik ga my wederom twintig jaren in myn dorp begraven; alsdan, wen ik terugkom, zal men niet genoeg eerebogen en triomfzuilen kunnen oprigten om my te ontvangen. Laet ons aldus wachten. Voor wat u aengaet, myn beste, weet ik althans geen hulpmiddel meer, daer uw lief gezichtje u niet eenmael verder heeft kunnen brengen; zoo dan, regtuitgesproken, zal uw beetje verstand nog minder vermogen; want ik heb niet dikwils een knaep gevonden die zoo simpel, zoo onnoozel was als gy. - Dit doet me spyt, antwoordde de Engel; maer toch ben ik daerom niet boos op u; zelfs wensch ik dat gy eens, wel te verstaen gelouterd en gezuiverd, een lichtgeest, een engel moget worden. - Engel? riep de geleerde. - Daer zyn geene engelen. - Inderdaed niet! antwoordde de Engel lachend, en klapwiekte, in den hellen glans van zyn lichtgewaed, over den kop des geleerden, ten hemel. De wyze Amalec hield zich de hand voor de oogen, en blikte, zoo lang hy nog iets zien kon, de verschyning na; dan mompelde hy, terwyl hy zynen weg voortzette: - Ik heb toch gelyk, daer zyn geene engelen! Het ontbrak er nog aen dat zoo een neuswys van een melkmuil ook nog gelyk haelde! {==547==} {>>pagina-aanduiding<<} Het zieke kind. Elegie, door Prudens Van Duyse. Na de wind het popelloover Heeft doorbruischt in forsche vaert, Ritselt lang nog zyn geblaêrt. Na de donder heeft gerommeld, Wedergalmt zyn reuzenwoord, Lang nog in de ruimte voort. Na de zee in 't oude bedde Opsprong onder Godes hand, Woelt de deining lang aen 't strand. Bleek lag 't kindjen in de wiege, Aen den engel van den dood Nauw ontsnapt by 't koortserood. - Aen den engel, die het toeloeg, Met een half bedrukten lach; Hy, die 't immer bly bezag. De ouders hadden fel geleden, O! hoe wordt een zieke kind Onuitspreeklyk teêr bemind! De ouders hadden fel geleden. Ouderwee lydt eeuwen schrik In een enkel oogenblik. {==548==} {>>pagina-aanduiding<<} De ouders knielden by de wiege En zy staerden 't kindjen aen, En hun bede was een traen. ‘Onze Vader in de heemlen!’ Sprak de moeder, en de smart Overstelpte 't moederhart. En de vader, stil vervolgend Haer gebed uit éénen aêm, Sprak: ‘Geheiligd zy uw naem!’ En hy bad, nog dieper buigend Op den sidderenden knie, Na een poos: ‘uw wil geschiê!’ Gy zyt vader, gy zyt moeder, Grondelooze teederheid Paert ge aen Oppermajesteit. Zoo er iemand aen u twyfelt, Zie op hem vol medely', God, en dat hy vader zy! Veurne, 13 juny 1845. Het uer der liefde. door J.M. Dautzenberg. Der maen ontglimmen loutre lachjes, Het bosch beweegt zyn groene vlagjes, En 't vlinderpuik Ontruischt den struik. {==549==} {>>pagina-aanduiding<<} Terwyl die snoepers ommevliegen, Ontwaken in hun gulden wiegen, Nog kindren teêr Van 't sterrenheir. De westewind blaest schok op schokje, Dat wyd en zyd elk bloemenklokje In evenmaet Zyn lente-uer slaet. Terwyl de hemel helder flikkert Kapel en kever zwermend blikkert, Streelt jeugd'gen zin 't Gevlei der min. Op 't eenzaem pad der weelge linden Hervinden 's avonds twee beminden Het ambrozyn Voor 's levens pyn. Daer schaklen zy de liefdeketen Op bloem en zodenbank gezeten, Daer droomen zy Hun leven bly. Daer zweren zy den eed elkander Dat geen van beiden ooit verander, Maer steeds getrouw Op d'ander bouw'. Der liefde is dan heur uer geklonken En 't sterrenheir mag schitterend lonken Op 't schoon verbond Van d'avondstond. {==550==} {>>pagina-aanduiding<<} Avondgevoel, door J.M. Dautzenberg. Wen om struik en lover De avondscheemring spint, En met rozentover Berg en bosch omwindt; Wen der bloode, bleeke Maen het licht ontvloeit, En in hooger streke; Ster op sterre gloeit; Wen - ver van 't geflonker - 't Nachtegaeltje zingt, En zyn stem het donker Van het bosch doordringt; Dan vliegt met zyn toonen Hart en ziel omhoog Tot waer de englen wonen Op den sterrenboog. Dan gevoel ik blyde D'engen zielenband Tusschen my en 't wyde Beter vaderland. Myn roozelaer. Door Willem Rogghé. Op myn venster prykt een roozlaer En hy bloeit jaer uit, jaer in, 'k Hecht zoo gaerne van zyn bloempjes Op een boezem dien ik min. {==551==} {>>pagina-aanduiding<<} Och! wist ge eens wanneer heur adem In dier roosjes aêm versmelt, Wat een schat van hemelgeuren Uit haer borst my tegenwelt! Op myn venster prykt een roozlaer En hy bloeit jaer in, jaer uit, Trouwde ik ooit - 'k wou van zyn bloesem In het kransje myner bruid. Och! wat zou ze lieflyk wezen Met zoo'n purpre roozenkroon, Als 'k haer zou naer 't outer leiden, - Ja, zoo waer' zy engelschoon! Op myn venster prykt een roozlaer En hy bloeit jaer in, jaer uit, Werd ik vader, al zyn bloemen Plukte ik voor myn liefdespruit. Och! wat zou 'k my zalig wanen, Zag ik eens myn schuldloos wigt Lachend met die roosjes dartelen Wyl 't op moeders schootje ligt. Op myn venster prykt een roozlaer Dien 'k voor goud niet geven zou Want ik droome zoo wellustig, Telkens als ik hem beschouw. Gent, 1848. {==552==} {>>pagina-aanduiding<<} Plegtige Begrafenis van Theodoor van Ryswyck. De tyding van het afsterven des beminden volksdichters Van Ryswyck, had onze gansche stad in rouw gedompeld. Het was alsof elk burger in hem eenen geliefden broeder verloren had, of allen gevoelden dat eene kostbare perel van Vlaenderen's letterkroon was afgerukt geworden. Ook, op den dag voor de lykplegtigheid bepaald, eene uer voor den gestelden tyd reeds, stonden duizende persoonen van allen rang voor het sterfhuis te wachten, om de stoffelyke overblyfsels des dichters naer de laetste rustplaets te geleiden. De stoet was samengesteld als volgt: Eerst de lykbaer (zonder ander versiersel boven het kleed dan eene frische lauwerkroon), beurtelings gedragen door leden der letterkundige maetschappyen de Olyftak en der Antwerpsche Maetschappy ter bevordering der nederduitsche tael- en letterkunde, met zinspreuk voor Tael en Kunst, door leden der tooneelkundige maetschappyen de Hoop en Jong en leerzuchtig, en door de zangmaetschappyen Mozart, de Scheldezonen en de Association lyrique. Daernevens, een dertigtal kinderen met witte choorrokken en dragende brandende lyktoortsen. Daerna de familie des overledenen, waer tusschen men, met een diep medegevoel, de twee lieve en ongelukkige zoontjes van den betreurden dichter bemerkte, alsook zyne ons reeds gekende broeders: den dichter Jan Van Ryswyck en den beeldhouwer Lambert Van Ryswyck. {==III==} {>>pagina-aanduiding<<} DEN 7 MEI 1849 is te antwerpen overleden TH. VAN RYSWYCK, GEBOREN TE ANTWERPEN, den 8 July 1811. {==IV==} {>>pagina-aanduiding<<} {==553==} {>>pagina-aanduiding<<} Hierop, de afgezondenen der maetschappyen van Brussel, Gent, Leuven en andere steden. Vervolgens de maetschappyen der stad, met hare vaendels en standaerden, in rouwfloers gehuld, opgevolgd door eene ontelbare menigte burgers, letterkundigen, schilders, beeldhouwers, enz., meestal vrienden van den overledenen en, zonder uitzondering, bewonderaers van zyn schoon talent. En ten slotte eene onafzienbare ry koetsen van adelyke of bemiddelde inwooners onzer stad. De St-Andrieskerk, ofschoon zeer groot, kon met moeite plaets leenen aen dezen talryken stoet. Byzonder plegtig was de lykdienst, en dit wel door de belanglooze zorg des Eerw. heer Visschers, pastor dezer kerk, die overigens zelf als een talentvol schryver in de ryen der vlaemsche letterkundigen telt. Na de dienst werd het lyk de gansche stad doorgedragen en van den stoet vergezeld, in de orde welke wy hebben opgegeven. Buiten de begrafenis des heeren Van Brée, in zyn leven directeur onzer Akademie, begrafenis die in 1839 plaets had, geheugt men zich niet in Antwerpen zulken plegtigen en talryken lyktogt te hebben gezien. Indrukwekkend was de aenblik van het langzaem voortdryvend gevaerte; en misschien nog dieper was de indruk dien men ontving by de treurnis die onmiskenbaer geprent stond op de aenzichten derduizende burgers, welke voor hunne huizen stonden te wachten, alsom den geliefden volksdichter ook een laest vaerwel te zeggen en ten minste zyn stoffelyk overblyfsel te groeten. Op het kerkhof was nog immer dezelfde menigte aenwezig: eene wolk bedrukte vrienden omringde het graf, dat hun eenen teêrgeliefden broeder ontrooven ging. De heer Verspreeuwen, in name van den Olyftak, las eene redevoering welke de tranen uit aller oogen bersten deed; bovenal trof hy zyne aenhoorders diep, toen hy de jonge kinderen van den overledenen aenwees, en deed gevoelen dat het een heilige pligt voor ieder Vlaming is de ongelukkige weezen des beminden dichters te beschermen tegen den nood die hen dreigt. De edelmoedige oproep des heeren Verspreeuwen zal met warmte worden beantwoord: wy kennen onze vlaemsche landgenooten te wel om daeraen te durven twyfelen. De heer Van Kerckhoven sprak in naem der choormaetschappy de Scheldezonen, en deed vooral de diensten gelden welke de overledene den vlaemschen zang bewezen heeft. Hierna trad de heer Lodewyk Gerrits op. Zyne rede, goed gedacht en met gevoel gesproken, deed op nieuw de tranen der aenhoorders vloeijen. Dan volgde de heer Karel Nys. Deze veroorloofde zich op het graf van eenen vriend sommige uitdrukkingen, die wy liefst stilzwygend voorby gaen. De heer Van Duyse, die na hem sprak, heeft hem, in de warme improvisatie waermede hy aenving, genoeg laten voelen, welken onaengenamen indruk de heer Nys op de aenhoorders moet hebben te weeg gebragt.