Biekorf. Jaargang 106
(2006)– [tijdschrift] Biekorf– Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 344]
| |
Offeren ende visiteerne van disschen, 15de-16de eeuwIn Biekorf 1997, p. 298-300, maakten wij al een kleine rondgang in Planaris C van de Brugse O.-L.-Vrouwekerk, een transscriptie van 1576 (RAB, O.-L.-Vrouw, Reg. 181), net voor de geuzentijd. Toen kwamen de namen voor van Jan vanden Taverne, Pieter de Graeve, Colaert en Pieter de Labije, Alexandre Moskeron, Pieter Lanchals, Joos Berthilde, Gillis Mesdach, Bernard vande Voorde, bekende, meest XVde-eeuwse namen, op Vande Voorde na, die in 1390 al had bepaald dat op vrijdag, bij de messe vanden heleghen cruuce, een verweect aerm vrij vuldere zijn naam moest schreeuwen bij de offerande. Als teken van hoop op GodGa naar voetnoot(1).
Heel merkwaardig was toen dat naast de vier hoofdgilden binnen de Lieve-Vrouwekerk, de Drie Santinnen, O.-L.-Vrouw ter Snee, de 10 M Maertelaeren, Onse Vrauwe van Gracien, ook de ambachten der ververs, baerdemakers, temmerlieden, goudsmeden, wullenwevers tussenkwamen om als toezieners en toehoorders de herdenkingsdiensten bij te wonen. En zij niet alleen. Bij die diensten worden provende, van proven, uitkering, gegeven. Bv. 1 gr in brood plus 2 gr in geld daar bovenop vastgemaakt. Het gaat om 80, 40, 30, 10 provende, telkens van 4, 3, 1 gr., vertrekkend van fundaties van 114£ (met een wekelijkse dotatie van 2£ gr. voor de aermen huusweeken) - gifte van dismeester Gervaes Coorne - of 16£ 13 sc. (van Jan Praet), etc. De prochiecleerck die de messe doet krijgt 3 gr. evenveel dus; of de gilde die toekijkt, met deken, eed en een paar ouderlingen krijgt 1£ vergoeding/jaar, doch moet daarmee de dienst vander passien van sint katheline ende van sinte barbele betalene op 7 december: het brengen van het verhaal bv. om 13 u op de marienbrug.
Bedelers of bedeelden van teekens, provende, die naast geld processiebroodt, regiere (halfwit) broodt, broode ende toespijse alzo den dach ghetijdich wert, nyezijnghen (snoep), zijn, waren de hackerzieken, sellebroeders, wilgemijnen, sinter niclaeushuus, de susters ten kerstaengeboome, de grauwe susters inden ouden sac, inde ezelstrate, susters colletten, susters vanden derden ordene thender ganstrate, in shelich gheeststrate, de firmerie inden wingaert, zusters van bethanyen inde carmerstrate, sinte janshuus, thuus van hertsberghe, raems convent, het wedewenhuus in de ganstrate, tblende lieder gasthuus, tgodshuus van sint obrechts. Die telkens elcx twee | |
[pagina 345]
| |
moeten afvaardigen ten voorseiden iaerghetijde en toezien op den disch. Zowat de gehele Brugse hemel.
Er wordt wel uitdrukkelijk gestipuleerd of het om een lesende dan wel een zinghende messe gaat, een mis voorafgegaan door een processie in de voorbouch, de voorkerk, onder slaan of kloppen van de klokken terwijl de kinderen veersekins zijnghen; of ludene alle de messe gheduerende, en na de mis, sermoen of later, ten een uren; met de groote oorghelen of met een orgelpositief in één van de talrijke kapellen.
En dan de offergaven. Op 5 augustus O.-L.-Vrouw vander Snee, voor die van Aertrijke 1371, is er offerande van vijf witte brooden an een ghebacke, een vierendeel wijns, twee keerssen van een vierendeel ponts wassin ende in elcke keersse vijf mitten (1/2 penning). Of namens Jacob vander Velde, de vrijdag voor palmzondag een messe vander heilighe cruuce, ende de passie daer in ghelesen à 5 gr, evenveel als wat gedeeld wordt den aermen lieden. Zo laat Pieter vanden Hille, 14 augustus Onser Vrauwen avondt 4£ in inkel groote, te deelne (dus voor 80) den aermen huusweeken; Pieter en Beatrice de Grave voorzien 40 provende bestaande uit 1 wittebrood van 1 gr. en 2 gr in gelde te delen den aermen kindsbedden of zieke te bedde ligghende, 14 augustus. Eén van de priesters-overzieners (predicaeren) moet een messe inde cruuscapelle lezen; ende naer der messe de psalmen Miserere mei en De Profundis, een telkens teugkerend in memoriam.
Op 30 augustus (29 eigenlijk) de decollatio Johannis presenteren Jan en Margriete Bazijn, een dis van 40 provenden van 4 gr. Er moeten buitendien vier keerssen gesteld worden ten grave Adriaen Bazijn, 4 kijnderen treden ghegheerwet - pontificaal gekleed - op en 4 andere zullen lesen ten vier houcken van zijn sepulture. Deken en eed van de baerdemakers, waar Jan deken is, moeten aanwezig zijn. Dezelfde Adriaen had overigens op zijn naamfeest (4 maart) een polyfone mis gefundeerd (net als D. de Moor in 1487 in St.-Jacob), en zijn broer her Pieter in 1486 een St.-Maartenmis in St.-Donaas, waar hij kanunnik was. Zo fundeerde Gillis Mesdach een discantmis met sermoen op 26 mei voor de zusters van onser vrauwe en 24 december kersavond had Marie vander Buerze 30 provenden van 4 gr uitgestald: brood, worsten ende nijezijnghen voor den noenen. Kersavond naer der noene waren dan 40 andere van 3 gr. voorzien door Jan de Wech; terwijl Jan Juedemare dezelfde avond 4 stallichten van 6£ en 1£ offerkeersen op zijn sepulture wil. Op 15 januari moeten tenslotte, voor Pieter van Muelebeke ende zijn wijf, mottetten worden gezongen à 12 gr.: Alma Redemptoris en de groote | |
[pagina 346]
| |
Magnificat. Zo heeft elk wat en de clerus behoorlijk veel te doen. In de Lieve-Vrouwkerk alleen al, 1483, 200 grote en kleine processies, 98 principale en dobbelfeesten, 1474. En wellicht steeds 70 à 80 armen, in de directe buurt die op 1 augustus peters avont ad vincula, elk een provene van 4 gr. krijgen wegens het jaerghetijde mer pieter lanchals, 1480 à 6£ par.
Zeker twee keer wordt een outtaer, een drieluik, open gemaakt: op 19 maart feest van sinte joseph en 26 mei feeste vander susteren van onser vrauwen, fundaties Joos Berthilde en Gillis Mesdach.
Wie de pelegherins naar St.-Jan zijn (30 provenden, 24 juni) en wie op 25 juni sinte loy dach viert (ook 30 provenden) is niet duidelijk, gezien de St.-Janskerk een doorlopende devotie was van epileptici en St.-Eloy een eigen kapel in de Smedenstraat bezat.
Boeiend is wel dat voor het jaargetijde van de eerste wive van Jan de Loupes, met 40 te bedelen provenden op 5 augusutus, Gomes de Sorye, Pieter de Castillie en Silvester Pardo (geh. Josine Loupes) aangeduid zijn naast Jan de Loupes, om elk 6 teekenen uit te delen en de disch te visiteeren.
Het fraaiste feest zal wel dit van 5 augustus zijn geweest met vanaf 1396 de avond te voor sollempnelicke vesperen in discante, metten hoorghelen; ende upden voirseiden dach ten acht hueren een schoone zinghende messe in discante, met dyaken ende subdyaken; ende de voirseide messe gheduerende te doene beijaerden metten grooten ghelude, ende ooc te doene trompene voren ende naer de voirseide diensten. Ende ter plecke ghecostumeirt - de marienbrugghe - doen prediken een sermoen vervanghende ende verhalende tglorieuse ende twonderlic miracle vander voorseide feesten vander Snee. Vooraf moeten overzienders ende zoorghers de feeste doen clinckene ende condeghen metten clinckers vander stede, ende de voorseide plaetsen ende plecken der voorseide ghilde.... behanghen ende versieren met tapijtsen, meijen, gaerzen, bloumen ende andere lievelicheden, ten besten ende meesten datmen zal moghen (Reg. 236, fol. 1)Ga naar voetnoot(2).
De eerste zondag erna is er na een requiemmis, maeltijt en die ghehent de gracie gheseit zal gespeeld worden inde zale of eetcamere een schoon miracle of exemple vander glorieuser moeder ende maghet..... (fol. 2v), vanaf 1467. Anthonis de Roovere is dan net één jaar door de stad officieel betoelaagd en van zijn hand bleven tot vandaag | |
[pagina 347]
| |
23 Marieloven bekend. Er wordt fol. 2v, wel duidelijk gezegd dat de deken van het gilde hem in tijts voirzien zal van spele en speelders in tijts daertoe zal bidden, omme dat zijts te vaster wesen moghen ten voorseiden daghe, 5 augustus. Het gaat dus degelijk om acteren. Noch het mirakelspel, noch vesperen en acht hueren messe in discante, polyfoon, zijn tot nog terug te vinden. A. Dewitte |
|