37
Ghy sult oock van 2 hier uyt gaen met uwe 3 handen op u hooft: want de HEERE heeft 4 al u vertrouwen verworpen, soo dat ghy daer mede niet en sult bedijen.
|
-
1
- D. der inwoonderen van Ierusalem, gelijck Cap. 1. vers 3. etc.
-
2
- Hebr. ick gedencke u, etc. siet Psal. 79. op vers 8.
-
3
- D. der weldadigheyt, of, goedertierenheyt, die ick u bewesen hebbe in uwe jeught: alsoo, der liefde uvves ondertrouvvs, D. die ick u bewesen hebbe, als ick u trouwde. Dat is, als ick u eerst tot mijn volck aen nam, in Egypten, ende daer na mijn verbont met u maeckte aen Horeb. Vergel. Ezech. cap. 16. versen 8, 22. ende siet, aengaende de maniere van spreken Psalm 59.11. ende 106.4. Iesa. c. 26. vers 11. item, ond. 51.35. Ioël 3. vers 19. Obad. vers 10. Ion. 2. vers 8. met de aenteeck. etc.
-
5
- Van hem tot sijn volck geheylight ende van alle andere volckeren afgesondert: gelijck de eerstelingen der vruchten hem geheylight waren. Siet Exod. cap. 19. versen 4, 5, 6.
-
6
- D. sochten op te eten, D. te verderven, die hem leet deden. Vergel. Nehem. 6. op vers 9. Psalm 14. op vers 4. ende 79. op vers 7.
-
7
- Ende als soodanige gestraft: gelijck de volgende woorden verklaren.
-
8
- T.w. der straffe, D. elende, verderf: als gebleken is aen de Egyptenaren, Amalekiten, de Koningen Sihon ende Og, Midianiten, ende Canaaniten.
-
9
- D. den afgoden, die niet dan ydelheyt zijn, ende afgodendienaers in hare gedachten verydelen, ende in hare hope bedriegen. Vergel. 2.Reg. cap. 17. op vers 15. Psal. 62. op vers 11. ende ond. versen 8, 11.
-
10
- T.w. by haer selven, D. dachten niet, alsoo vers 8.
-
11
- Hebr. der wildernisse ende des kuyls, ofte, der groeve, D. woest ende kuylachtigh, Dat is, onslecht, oneffen, ongebaent: sommige verstaen door den kuyl het graf, D. sulck een lant, daer in vermits gebreck van alles (bov. vers 2.) voor den passanten niet als de doot ende het graf te verwachten was, ’ten ware Godt het wonderlick versien hadde.
-
12
- Siet Psalm 23. op vers 4.
-
13
- Dit zijn weder Godts woorden.
-
14
- Hebr. Carmel. Siet 2.Reg. 19. op vers 23. alsoo ond. 4. vers 26. ende c. 48. vers 32, etc. verstaet Canaan.
-
15
- Siet Psalm 68. op vers 10.
-
16
- Bedrijvende daer in allerleije grouwelicke afgoderije, als volght.
-
17
- Als, Priesters, Leviten, Schriftgeleerde, die de wet Godts, ofte, de H. Schrift, den volcke souden leeren ende verklaren. siet Mal. 2.6, 7. Ezra 7.6. Nehem. 8.1, 3, 7, 8, etc.
-
18
- And. vielen van my af. Siet 1.Reg. 8.50. ende 12. op vers 19.
-
19
- D. in Baals name. Siet Iudic. 2. op vers 11.
-
20
- D. den afgoden, ende menschelicke insettingen, alsoo vers 11. die bov. vers 5. ydelheyt genoemt worden, ende onder eygen gehouvvene backen, die geen vvater en houden, vers 13.
-
21
- Siet Gen. 10. op vers 4. ende Num. 24. op vers 24.
-
22
- Siet Gen. 25. op vers 13. ende ond. 49.28. Psal. 120. versen 5, 6. Cant. 1.5. men houdt het voor contreijen in vvoest ende steenachtigh Arabien. Vergel. Ezech. 27.21.
-
24
- D. den waren Godt ende Godtsdienst, in afgoden, ende afgoderijen. siet Ps. 106.20. met d’aent.
-
25
- Siet Deut. 4. op vers 26.
-
26
- Eygl. laet de hayren oprijsen, of, zijt bevveeght.
-
27
- Door intreckinge, ofte verlies van ’t hemelsch licht.
-
e
- Cant. 4.15. Ier. 17.13.
-
28
- Den autheur ende oorsprongh der ware gelucksaligheyt, aller saliger ende bestandiger hulpe, des heylsamen troosts, ende des eeuwigen levens. Vergel. Ioan. 4.14. etc.
-
29
- Siet Gen. 26. op vers 19. ende vergel. Psal. 36. op vers 10.
-
30
- Of, cisternen. Vergel. bov. op vers 8.
-
31
- Dat hy aldus van vyanden gehandelt wort, als of hy een knecht ende slave ware.
-
32
- D. slave, knecht, die oock een sone des huyses genoemt wort. Siet Gen. 15. op vers 3. ende 17. vers 13.
-
33
- Godt spreeckt van de nakende straffen, als ofse bereeds sijn volck waren over gekomen, van wegen de ongetwijfelde sekerheyt van dien. alsoo in het volgende, ende elders dickwils.
-
34
- De vyanden, T.w. de Babyloniers.
-
35
- Hebr. gegeven, D. geluyt, geschrey gemaeckt, gelijck een wildt dier doet over den roof.
-
36
- D. de Egyptenaren. Siet van dese beyde steden Iesa. cap. 19. vers 13. ende 30.3, 4. item ond. 43.7.
-
37
- Siet ond. c. 43. versen 7, 8. Item, Ezech. 30.18. met de aent. de woorden zijn in’t Hebr. wat anders geschreven.
-
38
- In plaetse dat ghy meent van haer geholpen te worden, sullense u bederven, insonderheyt in de Zuyder grenzen gelegen na Egypten. And. verbroken, verplettert.
-
39
- Als hy u den rechten wegh, ofte in sijnen wegh leyt, door de leeringen ende vermaningen sijner dienstknechten.
-
40
- Hebr. wat is u, ofte, wat hebt ghy, T.w. te doen? Vergel. Iudic. 11. op vers 12. 2.Sam. cap. 16. op vers 10. De sin is, Wat loopt ende reyst ghy dus na Egypten, ofte, Assyrien, om hulpe, als of ick u niet helpen en konde? Vergel. ond. vers 36.
-
41
- Siet Iosu. 13. op vers 3. Ies. 23.3.
-
43
- D. ghy sult om uwe boosheyt gestraft worden. Ofte, laet uwe boosheyt u tuchtigen, etc. D. de vruchten uwer boosheyt u onderwijsen ende overtuygen, dat ghy misdaen hebt.
-
44
- Siet 1.Reg. 18. op vers 15.
-
45
- Ofte, om dat ick, etc.
-
46
- Of, in voortijden. Alsoo wort het Hebr. woort olam (dat anders eeuwigheyt, item, eenen langen toekomstigen tijt, oock den tijt van ’s menschen leven beteeckent) oock dickwils genomen voor lange voorleden tijden, saken van oudts, etc. siet Gen. c. 6. vers 4. Deut. 32. vers 7. Iesa. 57.11. ende onder 6.16. ende 18.15. ende 28.8. Ezech. 26.20. etc.
-
47
- Verstaet, der dienstbaerheyt ende slavernije in Egypten.
-
48
- Ofte, af getrocken, af geruckt.
-
49
- T.w. den afgoden. And. ick en sal niet overtreden. Vergel. de beloften, die sy Godt gedaen hebben Exod. 19.8. ende 24.3. Iosu. 24.16, etc. maer (wil de Heere seggen) ghy en hebt geen woort gehouden: want etc.
-
50
- Vergelijckt dese beteeckeninge van het Hebr. woort met Iesa. 51.14. ende 63.1. ende onder 48.12. Anders, light ghy, ofte, streckt ghy u neder, wentelt ghy u.
-
51
- Vergel. onder vers 23. D. afgoderije bedrijvende. Siet Levit. cap. 17. op vers 7. ende Deut. cap. 12. op versen 2, 3. ofte: ghy hoere.
-
k
- Exod. 15.17. Psalm 44.3. ende 80.9.
-
52
- Hebr. zaet der waerheyt, ofte, getrouwigheyt, D. eenen rechten goeden stock, eene oprechte plante, die goet zaet, D. goede vruchten, die het zaet in sich dragen, voort brachte. Vergel. Iesa. 1. vers 21. ende 5.2. And. vvelckes gantsche zaet vvaerheyt [soude zijn;] in eenen sin.
-
53
- Hebr. eygentl. afvvijckende, D. af-aerdige, bastaert-rancken.
-
55
- Dat is, alle uwe huychelsche pretexten, excusen, vijgebladeren, daer mede ghy uwe boosheyt soeckt te bedecken, en konnen u niet helpen.
-
56
- Hebr. Nether, Dat is, niter, salpeter, berghsout.
-
57
- Ofte, gemerckt, datse voor my niet verduystert kan worden, gelijck het fijn gout sijn merck heeft. Het Hebreeusch woort wort alleenlick hier alsoo gevonden, komende van een ander, dat fijn gout beteeckent, ende by den Hebreen oock genomen wort voor een merck, teecken, ofte, vlecke, daer by men yets kan kennen: sommige setten’t over, glintzert, ofte, blinckt, als gout. Item, gevleckt.
-
58
- D. u afgodisch wesen ende doen.
-
59
- Dit kan men in’t gemeyn verstaen van de dalen, Iesa. 57.5, 6. ofte in’t bysonder van het dal Hinnoms, dicht by Ierusalem gelegen, daer sy hare grouwelicke afgoderije met den Molech bedreven. siet 2.Reg. cap. 23. vers 10. ende onder cap. 19. vers 2, etc.
-
60
- Men houdt, dat het Hebr. woort, bichra, beteeckent eene sekere soorte van kleyne, ofte, jonge kemelinnen, die seer snel waren in’t loopen, als de postpeerden, ende alsoo andere voor liepen, gelijck d’eerstgeborene (waer van Bechor gebruyckt wort) d’andere kinderen voor quamen. Vergel. Iesa. 60. vers 6. Daerom wiert eene sulcke kemelinne met een Griecks woort dromas, D. loopster genoemt, het woort dromedaris, wort in onse tale oock gebruyckt. Hier by vergelijckt Godt Israël, van wegen hare hittige loopsheyt in alle afgoderije.
-
61
- Het Hebr. woort wort alleenlick hier gevonden, komende van een ander, dat een schoeriem beteeckent. Godt wil seggen, dat Israël heen ende weder, om ende wederom liep in afgoderije, gelijck een schoeriem heen ende weder gesnoert, geslingert, ingewickelt, ofte verdraeyt wort.
-
62
- Hebr. geleert, D. gewent, geoeffent, ervaren, als onder 13.21, 23. ende 31.18. Hose. 10.11. De sin is, Dat sy soo weynigh in hare hittigheyt te dwingen ofte te temmen is, als een wildt wout-ezel. Siet Iob 39.8.
-
63
- Ofte, slockt den vvint in. Vergelijckt ond. 14.6. D. verquickt ende verlust sy haer by alle gelegentheyt, (die sy selve soeckt ende na jaeght) in hare geestelicke hoererije, zijnde soo onbeschaemdelick hittigh, dat niemant haer weeren ofte afslaen kan. And. schept sy den vvint na hare gelegentheyt: vvie soude haer af keeren?
-
64
- De afgodendienaers, die met haer willen boeleeren, en behoeven geen groote moeyte te doen, sy is licht te vinden. Vergel. Ezech. 16. versen 33, 34. ende 23.40.
-
65
-
De nieuvve mane, ofte, maenstonden: want sy heeft alle eerbaerheyt uyt getrocken. Siet Levit. 20.18. Sommige verstaen dit van d’afgoderije, die sy op alle nieuvve maenden bedreven.
-
66
- Dit zijn Godts woorden, die Israël van hare onbeschaemde hittigheyt af roept.
-
67
- ’t Is vergeefs, ’t is verlooren arbeyt, ick en wil dat niet doen.
-
69
- Hebr. na de schaemte eenes diefs. Vergel. ond. 48.27.
-
70
- D. op de daet betrapt ende gegrepen wort.
-
71
- Ofte, sullen beschaemt worden. Anders, hebben sy het huys Israëls beschaemt, D. sullen sy beschamen, etc. men salse beschamen, D. sy sullen sekerlick beschaemt worden.
-
73
- Sy zijn afkeerigh van my, ende onwilligh, wederstrevigh geweest. siet ond. 7.24. ende 32. vers 33. ende vergel. Exod. 32.9.
-
74
- Der straffe, als de gedreyghde elenden haer over komen. Alsoo in het volgende vers.
-
75
- Vergel. Deut. 32. vers 38. Iud. 10.14.
-
76
- D. ghy hebt soo menige bysondere afgoden, als ghy steden hebt. Laet dan eens sien, ofse al te samen u konnen helpen.
-
m
- Iesa. 2.8. Ierem. 11.13.
-
79
- Siet Prov. 1. op vers 2.
-
80
- Soo verre is ’t van daer, dat ghy mijne bestraffingen soudt hebben aengenomen, dat ghy daer en tegen de Propheten die u van afgoderije af maenden, als woedende wilde beesten vernielt hebt: gelijck geschiet is ten tijde van Asa, Ioas, ende Manasse. siet oock Matth. c. 23. vers 29, etc. Luce 11. vers 47, etc. ende 13. vers 34.
-
81
- Of, vernielende, Siet van het Hebr. woort Iudic. 20. op vers 21.
-
83
- Hebb’ ick Israël soo qualick geleyt ende getracteert, of zijnse soo qualick by my gevaren, gelijck menschen, die in eene wildernisse ende duystere ongebaende wegen van honger, kommer, verdriet, ende verbijsteringe versmachten ende verdwijnen? Immers (wil de Heere seggen) is het contrarie waerachtigh. Sulck vragen loochent sterkelick.
-
84
- Hebr. donckerheyt, ofte, duysternisse des HEEREN. Het woordeken IAH (na het meeste gevoelen) tot vergrootinge ofte verswaringe der sake daer by gevoeght zijnde. Vergel. Genes. 13. op vers 10. And. een lant dat de [inwoonders] neder werpt, ofte, doet vallen, Dat is, door gebreck versmachten, om komen: den sin op een uyt komende.
-
85
- Ofte, wy heerschen, Dat is, onse saken staen wel, wy hebben ons rijck door vreemde hulpe ende verbonden vast gemaeckt, wy en hebben u nu niet meer van doen, behoeven u niet meer te soecken.
-
86
- Daer mede sy haren cieraet aen bindt. Sommige houden ’t voor den cieraet van het hooft, ofte den hals, ofte keele.
-
87
- Die ick hare eere ende eenigen cieraet ben. Siet 2.Sam. cap. 1. op vers 19. ende boven op vers 11.
-
88
- Eenen seer langen tijt.
-
89
- Hebr. eygentlick liefde, minne. De sin schijnt te zijn: Wat wilt ghy u afgodisch wesen ende doen noch verbloemen, daer ghy doch anders niet en doet, als gelegentheyt over al te soecken, om gemeenschap met andere afgodendienaers te mogen krijgen, ende met hen afgoderije te bedrijven. Sommige verstaen dit van haer stadigh loopen ende reysen, om gunst by Heydensche afgodische volcken te verkrijgen, ende verbont met hen te maken: waer van vers 36. Beyds deden sy, ende het een hingh aen het ander.
-
90
- Ofte, waer door, soo dat ghy oock, ja ghy hebt oock, etc. Dat is, ghy zijt soo eene snoode hoere, dat ghy de alderarghste uytlantsche ofte Heydensche te boven gaet, om dat ghy die noch met u doen erger maeckt, als sy van selfs zijn.
-
91
- Dat is, persoonen. Vergel. Prov. 28.17. met de aenteeck.
-
92
- Te weten, uwer kleederen.
-
93
- T.w. bloet. Het Hebreeusch woort, dat bloet beteeckent, staet wel in het voorgaende in het getal van eenen, maer is gevoeght by een woort dat in het getal van velen staet, als of men seyde: Het bloet zijn gevonden, Dat is, de bloeden, gelijck de Schrifture dickwils het woort, bloeden, alsoo gebruyckt: Ofte men kan het verstaen van veel onschuldigh bloets, daer mede sy besmet waren. Siet vers 30. Dit was soo openbaer, dat men het met geen scherp ondersoeck behoefde uyt te vinden, ende het bloet, als verborgen in de aerde, op te graven, maer het was voor oogen, klevende noch (om soo te spreken) aen alle de zoomen harer kleederen. Sommige nemen ’t aldus: Ghy (om dat het Hebreeusch woort in de eerste persoon van het manlick geslacht, ende in de tweede van het vrouwlicke kan genomen worden) hebtse (T.w. de onschuldige arme) niet gevonden in het door graven (dat ghyse als schuldige nachtdieven soudt hebben gedoot, Exod. 22.2, 3.) maer [ghy hebtse gedoot] om alle die dingen, T.w. alle uwe voorverhaelde afgoderije, die sy bestraften. Siet op vers 30.
-
94
- Te weten, zoomen uwer kleederen.
-
95
- N. des Heeren, als of sy seyden; Wy zijn des genoegh versekert, dat de Heere op ons niet vertoornt en is. And. sijn toorn wende sich slechts van my af, D. ick sal genoegh bewijsen, dat ick onschuldigh ben, als hy maer minnelick met my wilde handelen, ende soo gestrengh ende hardt niet zijn: gelijck de huychelaren haer selven ontschuldigende, Godt altoos beschuldigen.
-
96
- Of, my met u in recht begeven, als elders. Siet Ezech. 17.20. ende 20.35. Ioël 3.2. etc.
-
98
- Nu tot desen, dan tot genen reysende om hulpe.
-
99
- D. de Egyptenaers, alsoo Assur, D. de Assyriers.
-
100
- Vergel. Ies. 30. versen 3, 4, 5. ond. 37. vers 7. Hos. 5.13. etc.
-
1
- Siet 2.Chro. 28. versen 20, 21. De Heere wil seggen, gelijck ghy met den eenen bedrogen zijt uyt gekomen, alsoo sal het u oock gaen met den anderen.
-
2
- Om dat ghy van hier alsoo om hulpe uyt reyst, soo sult ghy, etc. ofte, van desen, T.w. den Egyptenaer. And. om dies wille.
-
3
- D. met rouwe, schaemte ende schande. siet 2.Sam. 13.19. met d’aenteeck.
-
4
- Hebr. uwe vertrouwens. In ’t getal van velen, D. allen uwen ydelen toeverlaet, dien ghy buyten Godt soeckt.
|