40
Ende het gantsche dal der 29 doode lichamen, ende der assche, ende alle de velden tot aen de beke 30 Kidron, tot aen den hoeck van de 31 peertspoorte tegen het Oosten, sal den HEERE eene 32 heyligheyt zijn: daer en sal 33 niets weder uytgeruckt, noch afgebroken worden in eeuwigheyt.
|
-
1
- Als bov. 30.22. ende onder vers 33. ende 32.38. etc.
-
2
- D. dat niet mede omgebracht was, soo van andere vyantlicke volckeren, als insonderheyt, doe de Leviten door Godts last eene groote menighte harer broederen om de afgoderije, die sy met het gouden kalf hadden bedreven, met den sweerde doodden. siet Exod. 32. versen 27, 28.
-
3
- Op Mosis voorbede, Exod. cap. 32. versen 30, 31. etc. alsoo (wil Godt seggen) sullen nu oock de over geblevene van het sweert der Babyloniers genade vinden door den Messiam, waer van in’t volgende.
-
4
- Om Israel in het lant Canaan te geleyden.
-
5
- Woorden der swackgeloovigen, die aldus tegen werpen: Wel is waer dat Godt my in voortijden seer vriendelick ende weldadigh geweest is, maer nu (willen sy seggen) schijnt de liefde verkoudt, ofte, vermindert, verandert te zijn. Hier op antwoort Godt met de volgende woorden: Ia ick hebbe, etc.
-
6
- D. van oudts, in lange verleden tijden. Sommige nemen dit voor woorden der Kercke, sprekende van Godt, ende vervullen den sin met het woort, seggende, aldus: De Heere is my verschenen van verre tijden [segggende] etc.
-
7
- T.w. mijne Kercke, Zion. ’t Woort staet in het vrouwelick geslachte.
-
8
- Hebr. liefde der eeuwigheyt. Vergel. Ioan. 13.1.
-
9
- Ofte, de goedertierenheyt voortaen over u uytgestreckt, ofte, gecontinueert, of, daerom vervolge, ofte, continueere ick de goedertierenheyt aen u, ende sal by u doen, als volght. Vergel. Psalm 36.11. ende 85.8. Eccl. 2.3.
-
10
- D. vreughde bedrijven, sulcks te dier tijt alsoo gebruyckelick was. siet Ps. 68. op vers 26. waer door hier de geestelicke vreughde der Kercke Godts by den tijt des Euangeliums wort afgebeelt: alsoo in het volgende.
-
11
- Siet bov. 30. op vers 19.
-
12
- Hebr. ontheyligen, D. de vruchten vrijelick gebruycken ende eten. siet Deut. cap. 20. op vers 6.
-
13
- D. een tijt, der genade ende vreughde.
-
14
- De Herders van Godts Kercke, Predikers des Euangeliums. Hebr. Nozerim, met welck woort sommige meynen, dat Godt gesien hebbe op den naem der Nazarenen, die men den Christenen gaf, Act. 24.5. Siet oock Num. 6. op vers 2.
-
15
- Hebr. hebben geroepen, of, roepen, D. als dan sullen roepen.
-
c
- Ies. 2.2, 3. Mich. 4.2.
-
16
- Vergel. Ies. 2.2, 3. Mich. 4.2. met d’aent.
-
17
- Ofte, singet triumph, juychet.
-
18
- Het Hebr. woort wort eygentlick gebruyckt van het hunckeren, vvrenschen ende briesschen der peerden, maer oock van menschen, hier, ende Esth. 8.15. Iesa. 10.30. ende 24.14. beteeckenende eene klare, heldere, vrolicke, stemme van sich te geven.
-
19
- Om dat de Ioden onder het hooft der Heydenen, D. de Babyloniers, gevangen zijnde, evenwel sekerlick souden verlost, ende van ’t hooft der Heydenen niet onder gehouden konnen worden. And. onder het hooft, ofte, onder de voornaemste Heydenen, T.w. in Babel ende over al, daer de Ioden onder den Koningh van Babel (die ’t hooft der Heydenen was) gevangen waren, gelijck wy alle geestlick onder den Satan, den Prince der werelt, ende Vorst der duysternisse. And. in’t voorste, voor aen, (D. op de kruyswegen, de ingangen ende uytgangen der wegen, ofte straten, als Prov. 1.20, 21.) onder de Heydenen: D. opentlick, in’t openbaer, voor de gene, dien het heyl des Heeren sal worden geopenbaert.
-
20
- Ofte, verlost, maeckt saligh.
-
22
- D. Babel. siet bov. 1.14. daer Iuda gevangen was: afbeeldende de geestelicke gevangenisse.
-
23
- D. d’andere landen, daer de tien stammen gevangen waren, als, Assyrien, Meden, etc.
-
25
- D. selfs van de alderswackste sullender op trecken van Babel lichamelick, ende verstaet dit wijders geestelick, Beladen met sonden, ende seer swack. siet Matth. 11.28.
-
26
- Over hare sonden. Siet Matth. 3.6. Actor. 2.37, etc.
-
27
- Ofte, biddingen om genade, T.w. tot my, om vergevinge.
-
28
- Siet Matth. 5.6. Ioan. 4.14. etc. ende 7.37. etc. Item Psalm 23. vers 2.
-
29
- Der salighmakende leere des Euangeliums.
-
30
- Vergel. Ioan. 8.12. ende 12.35.
-
31
- Siet Exod. 4. op vers 22.
-
32
- Hebr. van verre. Vergel. Prov. 7. op vers 19.
-
35
- D. Christus sal sijn volck soo sekerlick verlossen, als oft alreede geschiet ware.
-
f
- Ies. 40.10. en 49.24, 25.
-
38
- T.w. harer vyanden, principalick des duyvels. Vergel. Ies. 40.10. Matt. 12.29. Ioa. 12.31. Col. 2.15. Hebr. 2.14. 1.Ioa. 3.8.
-
39
- T.w. in den Tempel, D. in de Christelicke Kercke.
-
40
- By menighten, als waterstroomen. Vergel. Psal. 34.6. Iesa. 2.2. Mich. 4.1.
-
41
- Of, goetheyt, alsoo ond. vers 14. D. de weldaden ende gaven des Heeren Christi, die hier (als elders dickwils) door lichamelicke goederen ende gaven worden afgebeelt.
-
42
- Hebr. kinderen der schapen, ofte, geyten, of, van kleyn vee.
-
43
- Vervult met geestelijcke gaven ende vertroostingen des H. Geests.
-
44
- Hebr. sullen niet toe doen, ofte, voort varen meer, ofte, voortaen treurigh te zijn, Te weten, uyt mistroostigheyt over hare sonden.
-
45
- D. jonckvrouwen sullen, etc.
-
47
- Der Kerckendienaren. Vergelijckt Iesa. 66.21.
-
48
- D. geestelicke gaven: gelijck de Priesters in het Oude Testament het schoon vet vleesch van groot ende kleyn geoffert vee plachten te ontfangen. Vergel. de maniere van spreken met Psal. 36.9. ende d’aenteeck.
-
51
- Siet de voornaemste vervullinge deser Prophetie Matth. 2.16, 17, 18. Godt wil seggen, dat de groote geestelicke vreughde over den Messia niet wesen en sal sonder kruys, maer dat hy sulcks in vreughde weder sal veranderen, als volght.
-
52
- D. in de contreijen tusschen Rama ende Bethlehem, daer Rachel in barens pijne gestorven ende begraven was. Gen. 35.16, 19, 20. 1.Sam. 10.2. van Rama siet Ios. 18. versen 21, 25. 1.Sam. c. 1. versen1, 19. en 7. vers 17. en 8.4. etc. ende 25.1. etc.
-
53
- Hebr. geween der bitterheden.
-
54
- Die over lange doot ende begraven was, wort hier figuerlick in gevoert, als weenende, dat sy gedaen soude hebben, in dien sy ten tijde van de Babylonische verwoestinge, ende Herodis kinder-moorden geleeft hadde. Sommige verstaen door Rachel de moeders daer omtrent woonende, afkomstigh van Rachel. Men kan oock wijders Rachel nemen als afbeeldende de Kercke.
-
55
- De kinderen van Iosephs ende Benjamins (harer sonen) nakomelingen, eerst vermoort, ofte wech gevoert na Babel, daer na ten tijde der geboorte Christi van Herodes tyrannelick om gebracht te Bethlehem ende in de omliggende contreijen.
-
56
- Hebr. om dat hy niet [en is,] D. geen van hen behouden is.
-
57
- U lijden, ende bekommernisse om kinderen.
-
58
- Ghy sult kinderen genoegh weder bekomen, die lichamelick uyt Babel, ende geestelick uyt het rijcke der duysternisse sullen geroepen ende u toe gebracht worden.
-
59
- Of, in u eynde, D. ghy hebt noch ten laetsten veel goets te verwachten. Hebr. achterste, laetste, uyterste. Siet Psalm 37. op vers 37 ende 109. op vers 13. ende bov. 29. op vers 11. Amos 4. op vers 2.
-
60
- Vergel. Ies. 29.23. etc.
-
61
- Canaan, ende de Christelicke Kercke.
-
62
- Hebr. hoorende gehoort.
-
64
- D. onderwesen, ofte, geleert van mijnen schuldigen plicht.
-
65
- Hebr. ongeleert. siet bov. 2. op vers 24. Verstaet, niet gewent tot het jock, maer dertel ende weeldigh.
-
66
- Verlicht zijnde door den H. Geest, tot kennisse van my selfs, ende Godts genade.
-
67
- D. getreurt, ofte, misbaer bedreven, als de gene doen, die hertzeer ende grooten weedom gevoelen. alsoo Ezech. 21.12.
-
68
- Ofte, te schande geworden.
-
69
- Die ick my met mijne grove ende menighvuldige sonden, in voortijden, als door jeughdelicke dommigheyt, ende bysonderlick in de woestijne, item in mijnen bloeijenden staet, op den hals hebbe gehaelt. Van Israëls jeught siet bov. 2.2. Hos. cap. 2. vers 2. ende 11.1. etc.
-
70
- Hy is’t sekerlick, wil Godt seggen: hoe wel ick hem kastijde: want etc.
-
71
- Hebr. een kint der vermakingen, ofte, vermaecklickheden, plaisieren. Vergel. Ies. 66.12.
-
73
- Hebr. gedenckende sal ick sijner gedencken.
-
74
- D. ick ben innerlick over hem bewogen. siet Ies. 63.15.
-
75
- Hebr. ontfermende ontfermen.
-
76
- Het Hebr. woort, Tamrurim, dat boven (van eenen anderen oorspronck genomen) vers 15. bitterheden beteeckende, schijnt hier genomen te zijn van Thamar, D. eenen palmboom, (waer by de afgodische beelden vergeleken worden Ierem. 10.5.) die sijne spitse in de hooghte op steeckt, ende alsoo wijders te beteeckenen spitse, om hooge opgerechte pilaren, pyramiden, hooge steenhoopen (als sommige) ofte, palmteeckenen, om de wegen te kennen. Godt wil seggen, dat sy den wegh wel sullen onthouden, dien sy gegaen zijn na Babel, om dat sy van daer sekerlick sullen weder keeren tot haer lant.
-
77
- Ofte, op gehooghden, gebaenden wegh, ofte¸ strate.
-
78
- Vergelijckt boven cap. 14. op vers 17. alsoo Amos cap. 5. vers 2.
-
79
- Uyt dewelcke ghy gevangelick zijt wech gevoert.
-
80
- Ofte, uytdraeijen, omdraeijen, omgaen, omwenden: dat ghy u niet recht tot my bekeeret, maer loopt over al, heen ende weder, van my af. Vergel. Cant. cap. 5. vers 6. ende 7.1. daer het Hebreeusch woort oock gevonden wort.
-
81
- Ofte, devvijle, item, sekerlick.
-
82
- D. sal het sekerlick doen: hy sal een ongelooflick ende wonderlick dingh wercken. Vergelijckt Num. 16.30. Item Iesa. 43.19.
-
83
- Of, eene vrouwe sal eenen man, etc.
-
84
- Ofte, omcingelen, omringen, Dat is, (als sommige verstaen) de Kercke Godts, die als een swack vrouwspersoon is, sal hare vyanden, vergeleken by eenen stercken man (daer op het Hebr. woort siet) door de kracht haers Heeren Iesu Christi, ende het geloove, overwinnen, Ioan. c. 16. vers 33. 1.Ioa. cap. 5. vers 4. Doch de oude Leeraers verstaen dit van de moeder des Heeren, Maria (die oock een vrouwe genoemt wort, Gal. 4.4.) die den rechten stercken helt ende leeuwe uyt Iuda, den Messiam, door de verborgene werckinge des Heyligen Geests, sonder mans toe doen, in haer lichaem heeft ontfangen, omvangen, ofte, omgeven, ende gedragen, dat wel met recht eene scheppinge van een nieuw groot wonder mach genoemt worden, ende op ’t voorgaende ende volgende mede niet qualick en past. Het Hebr. woort beteeckent niet alleen vyantlick omcingelen ende belegeren, maer oock andersins omvangen, omringen, omgeven. siet 1.Reg. 7.15, 24. Psal. 7.8. ende 32. vers 10. etc. Men kan het oock verstaen van de Kercke uyt Ioden ende Heydenen bekeert zijnde, datse haren bruydegom Christum met grooter liefde sal omhelsen.
-
85
- Als ond. 50.7. Verstaet de Kercke Iesu Christi.
-
86
- D. alle die tot de steden van Iuda gehooren, sullen in hare steden weder woonen.
-
87
- Het welcke een teecken is van ruste ende vrede in den lande.
-
88
- D. ick sal het doen, als bov. vers 22.
-
89
- D. dorstige (gelijck den dorst van arbeyt ende vermoeytheyt veroorsaeckt wort. Siet Psalm 63. op vers 2.) T.w. na genade, vergevinge van sonden ende gerechtigheyt. Vergelijckt Matth. 5.6. ende 11.28, 29.
-
90
- Met geestelicke vertroostinge ende vreughde. Vergel. boven vers 14.
-
91
- Met geestelicke spijse ende dranck verzadight.
-
92
- Of, hierom. Dit zijn woorden van Ieremia, die hy hier in voeght om sijne geestelicke vreughde te betuygen over dese heerlicke Prophetie van den Messia, die Godt hem in den slaep openbaerde.
-
94
- Wel eenighsins na de gevangenisse van Babel, lichaemlick, maer insonderheyt mijne Kercke met Ioden, die by menschen, ende Heydenen, die by beesten schijnen verstaen te worden. Gelijck Matth. c. 15. versen 26, 27. alle wedergeboren door het onvergancklick zaet des Euangeliums, 1.Petr. 1. vers 23. Vergelijckt Ezech. cap. 36. versen 9, 10, 37, 38. Hose. cap. 2. vers 22. met de aenteeckeningh.
-
95
- Hebr. mensch ende beest.
-
96
- Gelijck ick wackerlick mijne dreygementen door straffen hebbe volvoert, alsoo sal ick oock daer tegens doen in het volbrengen mijner genaden-beloften.
-
97
- Ofte, wacker ben geweest. Vergelijckt boven cap. 1. vers 12. ende ond. 32.42.
-
99
- Dat is, onse voorouders hebben in de woestijne ende daer na gesondight, ende wy moeten daerom lijden. Dit was het spreeckwoort der spottische huychelaren, ende onboetveerdige murmureerende Ioden, die Godt van onrecht beschuldighden in sijne dreygementen ende straffen, ende haer selven rechtveerdighden. siet Ezech. 18.2, 3. etc. met de aenteeckeningh.
-
100
- Ende dien volgens, suere, anders genoemt wrangen.
-
1
- Of, worden stomp, eggigh. Hebr. eygentl. sullen, ofte, souden stomp worden.
-
3
- Siet Gen. 15. op versen 17, 18.
-
4
- Sommige verstaen dit van het verbont der wet, ofte, der wercken geschreven in steenen tafelen; vermits de volgende tegenstellinge, ende uyt vergelijckinge met 2.Cor. 3.3, 6, 7. etc. Andere verstaen het oude verbont der genade, soo als dat in den Ouden Testamente voor de komste Christi in den vleesche is bedient geweest, onder verscheydene schaduwen, met veel minderer klarigheyt, ende soberer gaven des H. Geestes, etc.
-
5
- Om haer door mijne kracht, ende seer vriendelick, als hant aen hant t’samen gaende, te geleyden.
-
6
- Ofte, om datse mijn verbont vernietight, ofte, gebroken hebben.
-
8
- Ofte, haerlieder man, ofte, heer over hen vvas, my als haren man, ofte, heer, gedragen hadde, hebbende over haer het manlick recht, ende haer wel doende als een man sijner vrouwe. Vergel. bov. 3.14. ende Hose. 2.6, 7. And. ende soude ick haer man, ofte, heer, gebleven zijn? als of de Heere seyde: Geensins, maer ick hebse veracht, gelijck sommige verstaen, dat de Apostel dit verklaert hebbe, Hebr. 8.9.
-
9
- Hebr. ick heb-gegeven, D. ick sal het sekerlick doen: als het volgende verklaert.
-
10
- D. herte, als in het volgende verklaert wort. Vergelijckt ond. 32.40. met de aenteeckeninge.
-
11
- Vergel. ond. cap. 32. versen 39, 40. Ezech. 36.25, 26, 27, ende 2.Corint. 3.3.
-
o
- Ierem. 24.7. ende 30.22. ende boven vers 1.
-
13
- Hier mede wil Godt den heyligen Kerckendienst, ende schuldigen plicht van onderlingh onderwijs ende vermaninge geensins uyt den Nieuwen Testamente wech nemen, waer van hy selfs de autheur ende insteller is, maer te kennen geven, dat de klaerheyt des heyligen Euangelii ende de werckinge des Heyligen Geests soodanigh sal zijn, datter geen groote moeyte ofte dwangh sal van nooden zijn, om de geloovige tot haren plicht aen te drijven, dewijle sy van den Heyligen Geest geleert, daer toe gedreven, ende vyerighlick genegen sullen zijn. Vergel. dese maniere van spreken met Ioa. 16.26, 27. ende 1.Ioan. 2.27. ende siet Ies. 11.9. Ioa. 6.45. 1.Cor. 1. versen 5, 7. en 2.10. etc. 1.Ioan. 2.20.
-
p
- Iesa. 54.13. Ioan. 6.45.
-
q
- Ierem. 33.8. Mich. 7.18. Actor 10.43.
-
14
- Siet Ps. 79.8. Ezech. c. 18. vers 22. Mich. 7.18. met de aenteeckeninge.
-
15
- Of, gesette percken, D. haren verordineerden loop.
-
16
- Siet 1.Reg. 18. op vers 15.
-
17
- In’t voorgaende vers vermeldet.
-
18
- Dat is, ophouden van haren cours, voor my.
-
20
- D. gelijck de voorschreven saken sullen blijven ende bestaen, alsoo salder altoos op aerden eene Kercke zijn, die mijn volck zy. Vergel. Psal. 72. versen 5, 17. ende 89.37, 38. ende 102.29.
-
22
- D. om harer sonden wille, dewijle die om des Messiae wille vergeven ende vergeten sullen zijn, bov. vers 34. De Heere wil seggen, dat hyse geensins daerom en sal verwerpen.
-
23
- Siet Neh. 3.1. ende vergel. Zach. 2.1, 2, 3, 4. ende 14.10. etc.
-
24
- Siet 2.Reg. 14. op vers 13.
-
25
- And. haer meetsnoer, T.w. der stadt.
-
27
- D. des grindigen, ofte, schurfden, alsoo (na sommiger gevoelen) genoemt, om dat aldaer de grindige, ende andere onreyne menschen moesten woonen, buyten de stadt by de gericht-plaetse: soo dat de stadt veel wijder ende grooter soude gebouwt worden, als te voren.
-
28
- Dit houden sommige voor eenen hoogen bergh in het uyterste deel der stadt Davids, tegen het Westen ende Zuyden.
-
29
- Hier door kan men verstaen het dal Hinnoms, daer de kinderen tot assche verbrant wierden: (siet bov. 7.31.) ofte, eene plaetse voor de doode lichamen der misdadigen: Item, de velden buyten de mistpoorte. De sin is, Dat de Kercke Godts sal zijn ter plaetsen, daer te voren allerley heydensche grouwelen ende onreynigheden gepleeght zijn.
-
30
- Siet 2.Sam. 15. op vers 23.
-
33
- Hier uyt blijckt dat dese Prophetie niet en gae op het herbouwde aertsche Ierusalem (dat van de Romeynen is verwoest) maer op het geestelicke, T.w. Godts Kercke. Vergelijckt Ezech. cap. 48. vers 35. etc.
|