Het land van Rubens

Achttiende hoofdstuk.

Hoe kan in minder dan vijftig jaren de stemming veranderen, waarin een Nederlander, over Mechelen en Leuven, van Antwerpen naar Luik reist!

Nevens mij liggen de bladzijden waarin Potgieter, zijn eigen vertrek uit Antwerpen in December 1830 herdenkend, zijne lezers en zichzelven in eene groote gele diligence pakt, voortdaverend en voortdreunend over de brabantsche keijen. Gezelschap: twee uitwijkende Hollanders, waarvan een als Deen vermomd is; twee Walen met donkere snorrebaarden, een oudere en een jongere, even tevreden over den keer der omwenteling, als de Hollanders dien verwenschen; de treurende jonge echtgenoot van een in de antwerpsche citadel achtergebleven hollandsch officier; het zoontje dier dame, veiligheidshalve getooid met eene brabantsche kokarde aan den rand der pet, maar inwendig opstuivend tegen de muiters, die zijn vader gewond hebben.

Verschillen de gevoelens waarmede Potgieter omtrent Belgie vervuld is, van de onze? Niet noemenswaardig. ‘Welk een landschap!’ roept ook hij vol ingenomenheid uit, bij het aanschouwen van het leuvensche. ‘Welk eene weelderige schakeering van kleuren op die akkers, zelfs in het midden van den winter! Niet louter de tegenstelling met het jongste verblijf in de benaauwde stad, verlokte tot die bewondering. De twee gebaarden deelden

in deze, al mogt hunne natuur op stouter schoonheid bogen. Het was een lust, dien donkeren oogen dat genot aan te zien.’

Potgieter heeft een zwak voor de Walen, ‘het eigenaardigst volkje onder de voormalige landgenooten, en 't geen hij van alle zuidelijke broeders steeds het liefst lijden mogt.’ Het onhollandsche der vlaamsche spraak staat hem tegen. De heugenis der terugkomst te Amsterdam, ontlokt hem een dankbaren kreet. ‘O caravansera Aken's! hoe werkte uw invloed weldadig na, toen de reisgenooten den volgenden ochtend op weg naar de hoofdstad, na jaren verblijfs onder Vlamingen, eerst weer het gulle geldersch, en toen allengs hollandsch, zuiver hollandsch, mogten hooren; toen hen uit den mond hunner verwanten het: welkom! toeklonk; toen zij zich weder te huis gevoelden!’

Tot kenschetsing van zijn verschillend oordeel over de twee rassen, heeft hij eene persoonlijke anekdote bij de hand: ‘Zoo vaak hij in lateren leeftijd Jacob van Lennep plaagde, hoe deze zoo veel op kon hebben met kongressen van buren, die beter zouden doen wat minder op de Franschen te smalen, en de litteratuur der Franschen wat meer te beoefenen, plagt het antwoord te luiden: Och! het zijn groote kinders, - en het wederantwoord: Gun mij dan de Walen, die trokken de kinderschoenen uit!’

Deze oordeelvellingen zijn subjektief. Daarnevens is plaats voor eene tegenovergestelde beschouwing; voor eene gewijzigde, in elk geval. Doch wat beteekent die schakering, vergeleken bij de geheel verschillende wereld van aandoeningen, waarin ons de mededeeling verplaatst: ‘Er was geen regtstreeksche gemeenschap meer tusschen de gescheiden deelen des rijks; slechts over Aken viel Holland te bereiken.’

Uit Antwerpen naar Holland geen andere weg dan over Aken! Het schijnt eene fabel. Potgieter echter, wanneer de diligence te Luik versche paarden heeft aangeschaft, verhaalt de zaak zoo omstandig, dat wij onze oogen en ooren wel gelooven moeten:

‘Weldra was er weder op de harde kussens plaats genomen; weldra wisselde het limburgsch landschap het luiksche af. Het ging aan, met de Walen er over te kouten; doch voor de dame verdween het verhevene, zonder dat zij het zag. Eene wijle

stilte, en Herne bleek in het verschiet verrezen, en Herne was doorgereden, en Herne was in het verschiet ondergegaan. Daar spraken de gebaarden zamen, en gebruikten toevallig herhaalde malen het woord frontière. De jongste wees den oudste uit het portier een wijkenden torentop.

Wat waande, wat wilde de eensklaps opgesprongen knaap? IJlings rukte hij de pet van de krullende lokken, ijlings reet hij de brabantsche cocarde van het laken af, ijlings trapte hij die onder den voet.

Hoe bleek werd de arme moeder, wel wetende dat wij de grens nog niet over waren; hoe bleek, bij de algemeene verbazing.

- Ce n'est qu'un enfant, messieurs, stamelde zij.

De als Deen vermomde Hollander liet zijn boek vallen: hij wilde ter hulp komen. Hoe weinig kende hij de Walen!

- Qui a du coeur, madame, stelde de oudste alvast de moeder gerust.

- Fils d'officier hollandais, sans doute? giste de jeugdiger.

- Ils ont blessé papa, verklaarde het jongske.

- Comme si tu ne frapperais pas, si tu le pouvais! schertste de grimmigste der gebaarden, en trok den knaap naar zich toe, en streek hem de mooije haren glad, en verlustigde zich in de blaauwe kijkers, die geen vrees verrieden. De Waal houdt van hachjes.

Er blonk een lachje op het gelaat der jonge vrouw, maar lang reeds vóór de diligence te Aken stilhield, had het zijne ernstige plooijen weder aangenomen. Ook de komst in de oude Keizerstad deed het niet ontfronsen. Geen armen breidden zich uit, om haar van de trede op te vangen; geen welkom klonk haar toe. Slechts in het groote logement, werwaarts de hollandsche reisgenooten haar begeleidden; onder welks dak zij tot den volgenden ochtend de gelegenheid verbeidde, haren togt voort te zetten; slechts in de schare Hollanders en Belgen daar bijeen, om naar het Noorden of naar het Zuiden weer te keeren, vond zij lot- en leedgenooten, die, ondanks eigen druk, nog deernis overhadden voor dien van anderen.

Hoe talrijk was de drom verjaagden uit de wederzijdsche deelen des rijks! Welk eene verscheidenheid van teleurgestelde verwachtingen! Wat al verstoord geluk! Poëzy van allerlei toestanden, voor het grijpen veil; afwisselender dan die, welk louter ligchaamslijden, op den wenk der geneesheeren, iederen zomer om den Elisenbrunnen groept; belangwekkender dan die waarmede de weelde, als de linde bloeit, zich naar den Lousberg rept, om het uitzigt te genieten, om zichzelve te doen bewonderen. Poëzy, het vermeende overwigt der staatkunde beschamend; poëzy, de ijdelheid van het ondermaansche bevestigend; poëzy, de alomtegenwoordigheid der liefde veraanschouwelijkend, hoe wemelde zij in die donkere zalen dooreen!

Verbitterd mogten twee volken tegen elkander in het geweer zijn gebragt, vredelievend gingen hier de slagtoffers der dubbele partijzucht met elkander om, den oorlog en zijn nasleep betreurende. Het viel den huisvaders onder die ambtenaren aan te zien, hoe bitter zij er zich over beklaagden, te hebben geloofd dat de uitgezette grenzen des vaderlands gelegenheid boden elders, dan waar hun wiegje stond, de toekomst van hun gezin te verzekeren. Vergrijsden en verstramden lacht geen nieuwe loopbaan toe!

Daar werd de brievenmaal uitgedeeld. Voor de jeugd volstond het zien der opschriften, tot juichen of tot treuren. Hoe de oogen van het schoone meisje straalden, als vader haar glimlagchend een klein en keurig digtgelakt stukje satijnpapier toeschoof; als hij getrouw bleek gebleven! Hoe die forsch geschouderd jonkman zijns ondanks verbleekte, als hij de uitgestoken hand ledig had terug te trekken; als zij scheen, hem te hebben vergeten!

Er viel les bij les voor het leven op te garen, voor wie oogen en ooren openhield. Als hadden bij den jammer de hoofden in wijsheid, de harten in warmte gewonnen, heerschte er onder dien drom van gevlugten, in die met ondergang bedreigde gezinnen, eene harmonie, welke weinigen hunner in de dagen des voorspoeds hadden gekend. Digter aaneengesloten, zou de storm hen minder deeren. Het verschil van taal mogt het verschil van volk doen hooren: wat maakte deze of gene partij

uit, waar bij een van beiden iemand viel bij te staan, ongelukkiger dan de overigen? Waren zij niet allen menschen? niet allen mannen-broeders? niet allen twijgen van denzelfden stam? Of zij het vast voorgevoelden, dat, zoo de eene Staat eeuwen lang Eendragt maakt magt als wapenspreuk had gevoerd, ook de andere, zoo hij er in slagen mogt te worden erkend, geen beteren zou weten te kiezen dan l'Union fait la force? O caravansera Aken's sedert zoo vaak en nooit zonder vrucht herdacht!’

Dit verhaal, door die uitboezeming besloten, staat in onze nederlandsche letteren te zeer alleen. De Bosch Kemper en Potgieter zijn de eenige landgenooten, welke op rijper jaren een oordeel over de gebeurtenissen van 1830 velden, door hen als jongelingen beleefd en medegeleefd. Ik zonder Boxman uit, die reeds in 1839, zonder wrok tegen de afgescheiden broeders en hun nieuw gouvernement, Antwerpen en de antwerpsche citadel bezocht. Niemand echter overtrof Potgieter in de wijze van voorstellen, of evenaarde hem.

Hij schildert een zomerschen avond, in Julij van het omwentelingsjaar, toen hij, twintig zomers oud, met Willems, in den tuin der societeit de Harmonie, buiten Antwerpen, over de gebeurtenissen van den dag zat te praten, en beiden de toekomst ondervroegen. De tuin ligt op een heuvel. Boven het tafeltje welft zich een statige eik. Achter hen staan de bleeke wilde rozen in bloei. Aan de overzijde van den grooten weg, kronkelend om den voet der helling, ligt een klein buitengoed. Een man van jaren zit, onder de warande, zich vreedzaam te verlustigen in het schouwspel der nog schitterende kimmen. Hij staart de zinkende schijf aan. Vervult het schouwspel hem slechts met weemoed, als de avond het alle ouden van dagen pleegt te doen? Of heeft hij een voorgevoel, dat er nog een oogenblik van jongen roem voor hem is weggelegd? Gaat, bij die gedachte, het trage bloed vlugger vloeijen, en hij zijn eigen leven bij de ondergaande zou vergelijken, glorierijkst in het verscheidingsuur?

Die grijsaard is de generaal Chassé. Potgieter noch Willems denken thans aan den ouden krijgsman, generaal Bajonet geworden in bataafsche en napoleontische dienst, gelijk het nieuwe nationale koningschap hem tot generaal Bomba stempelen zou.

Willems tuurt op de laatste berigten uit Parijs, en ziet voor Belgie den loop der zaken donker in. Potgieter, vijftien jaren jonger, dweepend met de vooruitzigten, der menschheid door den vrijheidskamp ontsloten, vervullen die zelfde tijdingen met eene grootsche verwachting. Potgieter gelooft niet, dat de omwenteling zal overslaan naar Nederland. Eene bange vreeze grijpt het gemoed van Willems aan. Hij schudt het hoofd over de navolging van den omkeer buitenslands, waarmede het binnenland bedreigd wordt.

Drie of vier maanden later heeft de uitkomst Potgieter in het ongelijk, Willems te zeer in het gelijk gesteld. Antwerpen is in den nacht van 27 op 28 Oktober door Chassé gebombardeerd moeten worden, ten einde de beweging, aan welke Potgieter niet geloofde en die toch kwam, te bedwingen en te stuiten.

Alleen uit pligtbesef, ten einde loopende zaken af te wikkelen, is hij zelf, toen de zijnen reeds naar Amsterdam vertrokken waren, te Antwerpen achtergebleven. Zware proef voor het geduld van den ongeduldige! Er werden in de Scheldestad geen zaken meer gedaan. ‘Dag aan dag ging het handeldrijvend publiek enkel voor de leus ter beurze. Het waren geen ondernemingen, welke de schare bezighielden: het waren geruchten, in het eene uur geloofd, in het ander gelogenstraft. Hoe kon het anders, bij noch van deze noch van gene zijde altoos geëerbiedigden briefwissel? De cabinets noirs lieten in hunne hanteering van ouwels en lak te wenschen over; - vergeefsche vergrijpen, daar niemand iets schreef, dat niet desnoods mogt worden gedrukt.’

In den nacht van 25 op 26 Oktober waren barrikaden opgeworpen. Denkt men daarbij alligt aan iets vreeselijks, Potgieter was in de gelegenheid het proza der zaak gade te slaan. ‘Het domme en het dwaze gingen hand aan hand, tot de dolheid zoo groot werd, dat Antwerpen zich gelukkig mogt prijzen, geen Aristofanes te bezitten, om zijne burgerij ten toonele te voeren. Alle eerbied, voor eigendom scheen geweken. Onder luid gejuich werd, ter afweering van een gedroomd gevaar, uit een huis in aanbouw elk tilbaar stuk hardsteen, dat bestemd was het te versieren, alvast geplunderd. Enkele stemmen mogten het wagen,

van den eigenaar, van den bevrienden stadgenoot te reppen: le Gouvernement provisoire zou alles vergoên! Of dit ook den baas uit den estaminet schadeloos hield, voor de kannen biers die er omgingen? Of dit ook de taartjes betaalde, die le Fidèle Berger, goedschiks kwaadschiks, ten beste moest geven? Of dit ook de dartelheid temperde, die, steigerend, uit den band sloeg?’

Het bombardement had ten doel, die uitspattingen tegen te gaan; en het bombardement was raak. ‘In dien verschrikkelijken nacht werd alles, waar het harte van Willems, in de stad hem zoo dierbaar, aan hing, op het gruwzaamst bedreigd: de schatten haars handels als die harer kunst; de kerk zonder weêrga, waarin hij plagt op te gaan; de gade. en het kroost, in welke en voor welke hij leefde!’ Het Entrepót en tweehonderd vijftig huizen werden vernield; honderd onbruikbaar gemaakt; driehonderd beschadigd.

Den volgenden dag maakte Potgieter eene wandeling door de stad, gekweld door de verpligting tot lijdelijk verbeiden. ‘Vertrokken waren, toen weer de avond inviel, vertrokken wie hij liefhad; tot de vriend toe, die, zoodra de vuurvloed uit het kasteel scheen op te houden, met hem den kelder had verlaten en kennissen bezocht, met meer belangstelling dan anders bezoeken kenschetst. Het gaslaan der verwoesting, door het geschut aangerigt in de buurt die het meest werd geteisterd; - het terugdeinzen voor afgrijselijkheden, als oorlogstuig in eene bevolkte stad aanrigt: omgestorte huizen of neergeplofte lijken, - het was met den volgenden ochtend voorbij. Er werd begraven, er werd opgeruimd. Maar de eindelijke beslissing van het lot der stad; maar de verklaring, dat zij niets meer had te vreezen, zij bleef uit. Het was ochtend geweest en het was avond geworden; de dag was verstreken en de nacht was ingevallen. Doch zoomin het heden als het gister had zekerheid gebragt. Wat zou het morgen doen?’

Kleine trekken voltooijen de schilderij. Zwierf men des daags langs de kaai, en zag men op den flikkerenden stroom het eskader van koning Willem voor anker liggen, dan hoorde men de hollandsche matrozen Wilhelmus blazen, terwijl het graauw aan den wal gromde en grijnsde van ergernis. Des nachts, in de slui-

mering, schrikte men op bij het minste gerucht. Knalde er een pistoolschot, het gold voor eene hervatting des bombardements. Buur bij buur verscheen in nachtgewaad voor de vensters, tot de stem eens officiers de vreeze beschaamde: Rassurez-vous, ce n'est qu'un duel! Een Hollander, die vóór den omkeer der stad zich, als vrijwillig rustbewaarder had aangemeld, zag zich op wacht de verrassing beschoren, dat hem een geweer zonder vuursteen bedeeld was. Tot kameraad had hij een Vlaming, die verklaarde den eersten Jantje Kaas den besten te zullen overhoop steken: ‘En dat kunne gij, met den bajonet, ook, zulle.’

Een bewijs, dat onder die felle vijandschap althans geen godsdiensthaat liep, is het volgende. ‘Te regt of ten onregte, men meende dat de veiligheid der Hervormde leeraren binnen Antwerpen niet boven alle bedenking mogt heeten. En zie, daar meldde zich bij den jongste van dezen een Belg, een opgewonden Belg aan, in het grillig bonte krijgsgewaad, de weerzin inboezemende brabantsche kleuren in de sjerp om den schouder gestikt. Hij streek de lange, donkere haren uit het gezigt, - hij sloeg de groote, diepliggende oogen op, - hij stak de ruwe maar eerlijke hand uit, - hij kwam zijn vrijgeleide aanbieden, werwaarts de bedreigde zich ook begeven wilde. Hij deed het uit dankbaarheid voor het genot, onder zijne ter sluik gehoorde leerredenen gesmaakt!’

Potgieter zelf had eene soortgelijke ervaring. Terwijl hij in huis zat te praten met tien of twaalf ingekwartierde belgische vrijwilligers, - lieden, die uit gewetensbehoefte de wapens heetten opgevat te hebben, - deed zich op de straat verwijderd belgeklingel hooren. ‘Het kondigde het Hoogwaardige aan! Het kwam digter. Het leed geen twijfel: de weg uit de kerk liep langs de woning. Voort stoven de vrijwilligers, voort, den gang door, de deur uit, en lagen op de knieën gebogen, en sloegen het teeken des kruises. Maar hij? Hij bleef zitten, hij bleef binnen, hij bleek ketter te zijn. Doch zijne verhouding tot de vrome dienstknechten leed er niet onder. Geen hunner, over wien hij zich te beklagen had.’

Persoonlijke vijandschap was uitzondering. ‘Hoe herinnert hij, die hier eenige zijner voorvallen boekt, hoe herinnert hij het

zich nog, dat hij den vrijwilligers, gedurende het bombardement binnengetrokken, gedurende het bombardement ingekwartierd, op vertoon hunner biljetten, in dien bangen nacht, de deur der woning ontsloot. Eerst hun herhaald, hun heftiger schellen drong door tot in het verwulf des kelders, die van den vooravond af tot wijkplaats strekte. Wie was het eerst op den inval gekomen, dien kelder bomvrij te achten? Wie sloeg voor, op de wijnrekken naar het beste merk, dat deze aanboden, om te zien? Wie ried aan, Marcobrunner van het jaar Elf te drinken? Hij weet het niet meer. Al wat hem heugt is, dat niemand er zijne stem tegen ophief; dat de menschelijke natuur in dergelijke overgangen van angst tot lust niets vreemds vindt; dat sedert dien nacht Boccaccio's episode der Pest te Florence, voor hem alle onwaarschijnlijkheid heeft verloren. - Stil! klonk het (schier overbodig, want het gesprek vlotte toch niet); stil, ik hoor schellen! - Geen geluid, ofschoon allen zwegen. - Het zal de schrille trompet zijn geweest, meende iemand. - Inderdaad blies, van tijd tot tijd, een volontair op de barricade voor de deur, onder den kogelregen, een deuntje. - Ting, ting, ting, de schel is stukgetrokken! luidde het uit één mond; en hij, aan wien de zorg voor het huis was opgedragen, liet drie jongelieden van Diest binnen, begaf zich naar boven om matrassen, en wierp hun die van den zolder toe. Onderwijl gloeide de hemel, alsof de stad in vlammen stond; en de vrijwilligers maakten elkaâr opmerkzaam, dat er weêr “wat vierigs” door de lucht gonsde of siste: - No want of excitement at least, zou een Yankee er van getuigd, en gelijk gehad hebben.’

Ons, van den tegenwoordigen tijd, blijft bij het doorreizen van Belgie die soort van opwekking vreemd. Wij hebben er geen persoonlijke heugenis van, dat de twee landen weleer één geweest zijn. Het verbaast ons te lezen van een Hollander, die, wanneer hij een Waal ‘Tirlemont’ hoort zeggen, den Waal verbetert en de anekdote van Willem I te pas brengt: ‘Te Tienen spreekt men goed Vlaamsch, mijnheer’. Walen, wier anders benijde levendigheid van gebaren ondragelijk; de vroeger gewaardeerde gloed van wier oogen eensklaps hatelijk wordt, - wanneer zij met leedvermaak elkander de plek wijzen, waar om een tweede Bour-

gondisch Rijk gestreden en de slag ten tweede maal verloren werd, - voor ons is het geslacht dier Luikenaren uitgestorven.

Nogtans is dit Luik wel degelijk hetzelfde, waar, in den winter van 1830 op 1831, Potgieter's diligence verspande en zij den Amsterdammer naar Aken voerde, die bij zijne aankomst in de nederlandsche hoofdstad belangstelling wekken zou, als iemand die ‘het’ bombardement had bijgewoond. Ik vind het aangenaam, dat het beschrijven van Van den Brink's leven Potgieter eene ongezochte gelegenheid is komen openen, de bijzonderheden van zijn vertrek uit Antwerpen in die dagen, op het papier te stellen. Te vergeefs zou men beproeven, geloof ik, het huis terug te vinden, waar hij in den bangen nacht de vrijwilligers matrassen toewierp. Alles is daar te zeer veranderd. Van de citadel zelve, uit welke Chassé de stad beschoot, is niets meer te zien. Geheel dit verleden is weggevaagd en vervloeid, als de toonen van het Wilhelmus der hollandsche matrozen op de Schelde. Des te meer prijs stellen wij er op, de bladzijden te bezitten, waarin het voor ons is blijven leven.

In den zomer van 1871 heeft Potgieter, die Belgie altijd een goed hart toedroeg, met een bepaald doel een vlaamschen pelgrimstogt ondernomen. ‘Wij gaan morgen waarschijnlijk een paar dagen naar Gent,’ schreef hij mij den 7den Julij van dat jaar uit Amsterdam, ‘om een kijkje te nemen van het Willemsfeest. Wat zullen die groote kinderen jubelen!’ Veertien dagen later kreeg ik verslag. Met zijne antwerpsche indrukken van veertig jaren vroeger, vormen deze gentsche een bevallig geheel:

‘Wij hebben alle wil gehad van ons uitstapje naar Gent. Zaturdag in Brussel; zondag en maandag te Gent zelf; dingsdag in Antwerpen; woensdag terug, om in Scheveningen te eten en 's avonds weêr thuis te zijn.

In mijn isolement schuilt mijne kracht, zeide Groen. Zonder het te zeggen, heb ik het jaren lang met hem gedacht, en denk het nog. Toch doet zulk een uitstapje, toch doet de afwisseling van tooneelen en menschen, van tijd tot tijd goed.

We waren in langen tijd niet in Brussel geweest. Alleen le Bois de la Cambre, een nieuw wandel- en rijpark aan het eind van le Quartier Léopold, zou de reis waard zijn.

Ik was in Gent gekomen, om vijfentwintig jaren na zijn dood (niet te vroeg!) het graf van Willems te bezoeken. Ge begrijpt, dat ik mij daartoe noch den plegtigen optogt der flaminganten, noch het feestbanket aansloot.

Het laatste had maandag plaats. Wij waren zondags allerhartelijkst door den heer en mevrouw Heremans ontvangen: hij was den volgenden dag de feestredenaar. Er heerschte in zijn gastvrije woning al de gulheid van den vlaamschen aard. Mevrouw Heremans, hare zuster (de weduwe van den dichter Ledeganck), waren figuren voor het penseel van Rubens, en dadelijk met Sophie op den aangenaamsten voet.

Den volgenden dag maakten wij te hunnen huize kennis met de jufvrouwen Loveling, voor wier versjes ik de halve nieuwere vlaamsche litteratuur cadeau doe. Ware ik op dit oogenblik met het weefsel mijner Herinneringen en Mijmeringen gereed, ik beproefde een schetsje.

Na het diner ten hunnent gingen wij zamen naar ons Hôtel de la Poste, wijl het op de Place d'Armes (stil! op den Kouter) ligt: het grootste plein van Gent, waar illuminatie zou plaats hebben en volksdans. Het balcon was ter onzer beschikking. In eene zaal van het binnenhof genoten de gasten hun feestbanket.

Tegen tien ure kwamen Heremans en Vuylsteke en een heer van het Willemsfonds (met een breed rood lint en een groot gouden sieraad op dien foulard) boven; kwamen Jan ten Brink en de ex-burgemeester, ex-minister Boot bij ons, voor wiens lieve dochter ik mij interesseer. Zij is verleden jaar gehuwd met een lid der regtbank van Dendermonde, een katholiek jong mensch, een kweekeling van Heremans, Odilon Périer. Maar het vrouwtje, het hollandsch vrouwtje had meegedongen naar een prijs, door het Willemsfonds voor eene novelle uitgeloofd en dien behaald. Wij hadden het 's ochtends bij de feestviering vernomen. De vijfenzeventig franken waren door haar ter beschikking gesteld voor het meisje van de armenscholen, dat bij het examen blijken zou, het meest in de nederlandsche taal te zijn gevorderd.

Een aanwezig Hagenaar kon maar niet begrijpen dat ik te Gent was gekomen, louter om Willems' wil en om de jufvrou-

wen Loveling, die ik te Nevele zou hebben bezocht, waren zij niet te Gent geweest. In Holland zoekt gij niemand op, klaagde hij. - Het talent trekt mij aan, was mijn wederwoord. - Hij mogt er uit opmaken, hoe schaarsch het mij ten onzent schijnt.

Intusschen begon de volksdans op den onafzienbaren Kouter. Een geïllumineerde muziektempel in het midden van het plein; twee nondescripten van illumineerglazen aan de beide einden, en guirlandes van lampions van boom tot boom. Het was het eigenaardigst schouwspel ter wereld. Ik geloof niet, dat eenige gemeente buiten de vlaamsche, zich zoo ordelijk, zich zoo vrolijk gedragen zou. Een der leden van den jury der zangwedstrijden, die het bal tot vijf uur 's ochtends bijwoonde, de musicus B. van Delft, verhaalde ons den anderen dag, dat de goede luidjes trots een stortbui hadden doorgedanst, of zij er den hemel zouden winnen.

En onderwijl sluimerde op een der sofa's van het salon het driejarig kleinkind der weduwe Ledeganck, Annekelief, een engelachtig meisje, moê van ons spelen en ons plagen; sluimerde, de allerliefste oogjes gesloten, maar met rozen op de wangen. Het was het dichterlijkst van al; dichterlijker dan ons bont gezelschap, dichterlijker dan die vrolijke menigte daarbuiten. Alles verwachting. Alles belofte.

Ik dacht aan Gideon, dien ik ook wel eens zoo heb zien slapen, en wenschte hem zulk een bruidje. Op mijn woord, hij zou geen mooijer meisje, en gij geen liever dochter kunnen wenschen.

Maar waar zullen wij dan zijn, als dat gebeurt? viel mij in, onder al dat gewoel. Heremans merkte gelukkig niets van de egoïstische gedachte; en ik vroeg hem, of ik hem een glas champagne mogt inschenken?

Sophie had intusschen de dames geleerd, thee te zetten. Maar die te drinken was te veel gevergd. Alleen mevrouw Périer vond ze niet te straf!’