adaptatie

Etym: Lat. ad-aptare = aanpassen aan.

Behandeling van een literair werk om het voor een specifiek doel geschikt te maken, bijv. voor een ander medium, genre of publiek dan waarvoor het oorspronkelijk bedoeld was; men spreekt ook vaak van bewerking. Zo werd De donkere kamer van Damocles (1958) van W.F. Hermans door Fons Rademakers bewerkt tot het filmscript van Als twee druppels water, en werd Van oude menschen, de dingen die voorbij gaan van Louis Couperus door W. van der Kamp bewerkt voor televisie. Novellisatie is een vorm van adaptatie die verloopt in de omgekeerde richting: van film of dramareeks naar boek. Vaak betreft de adaptatie een ouder werk uit de canon, dat aan de verwachtingen en interesses van een breder, minder erudiet publiek wordt aangepast; denk aan de vele bewerkingen van klassieke werken tot jeugdboeken (Robinson Crusoe, Don Quijote, Gulliver’s Travels, enz.). Maar adaptaties hoeven geenszins noodzakelijk in de richting te gaan van popularisering of simplificering. Het ‘verstrippen’ van romans tot graphic novels bijv. gebeurt vaak met bijzondere zorg voor compositie en voor een verfijnde interactie tussen woord en beeld.

Binnen de recente literatuurstudie en vooral ook in de context van de culturele studies is er een grote belangstelling voor allerlei soorten van adaptatie (tekstbewerking, tradaptation, ‘rewriting’, ‘appropriation’, enz.) zowel binnen als tussen diverse media en semiotische systemen (bewerking van verhaal tot film, enz.). Dit hangt samen met een groter besef van het belang van intertekstualiteit en intermedialiteit. Deze belangstelling heeft zelfs geleid tot recente pogingen om de zgn. 'adaptation studies' te ontwikkelen als een min of meer autonoom vakgebied.

Lit: Scenarium 4 (1980) • J.M. Peters, Van woord naar beeld: de vertaling van romans in film (1980) • P. Cattrysse, Pour une théorie de l’adaptation filmique. Le film noir américain (1992) • B. McFarlane, Novel to film. An introduction to the theory of adaptation (1996) • Film en literatuur, themanummer van Tijdschrift voor literatuurwetenschap (1997) • D. Cartmell & I. Whelehan, Adaptations. From text to screen, screen to text (1999) • R. Stam, Literature through film. Realism, magic and the art of adaptation (2005) • L. Hutcheon, A theory of adaptation (2006) • Adaptation (tijdschrift, Oxford University Press, 2008-) • T. Corrigan (red.), Film and literature. An introduction and reader (2011²) • S. Murray, The adaptation industry. The cultural economy of contemporary literary adaptation (2011) • B. Lefebvre (red.), Textual transformation in children's literature. Adaptations, translations, and other modifications (2012) • P. Cattrysse, Descriptive adapation studies (2014).