ultima manus

Etym: Lat. laatste hand.

Term uit de editietechniek, ook wel aangeduid met de Duitse term ‘letzter Hand’, voor de laatste door een auteur aangebrachte varianten in een manuscript-2. Het is aan de tekstediteur te beslissen of hij in een historisch-kritische editie als basistekst kiest voor de uitgave ultima manus en de tekstgenese in het variantenapparaat onderbrengt, of dat hij een uitgave prima manus geeft en alle latere varianten naar het apparaat verwijst.

Een voorbeeld van een editie ultima manus is die door F.A. Stoett van de Gedichten van P.C. Hooft (2 dln., 1899-1900); de editie van P. Leendertz (2 dln., 1871-1875) daarentegen gaat uit van de prima manus.

Lit: S. Scheibe, ‘Zu einigen Grundprinzipien einer historisch-kritischen Ausgabe’ in G. Martens & H. Zeller (red.), Texte und Varianten (1971), p. 1-44, m.n. 33-35.