simultaanaspect

Etym: Lat. simul = tegelijkertijd, tezamen.

Term uit de drama-analyse voor twee van de vijf te onderscheiden handelingsaspecten van het drama. Het simultaanaspect ontleent zijn betekenis aan de verhouding tussen een speelhandeling en een gelijktijdig gebeuren op het toneel of achter het toneel. Een voorbeeld van het eerste is de toneelhandeling op het toneel in Eva Bonheur van Herman Heijermans, waar de benedenkamer van Jasper voor het publiek tegelijk zichtbaar is met de bovenkamer van Eef, terwijl Jasper – in tegenstelling tot het publiek – niet ziet wat Eef daarboven doet. Door deze enscenering krijgen sommige handelingsmomenten beneden voor het publiek een bepaalde spanning, zoals in toneel 9 van het tweede bedrijf. (Heijermans 1965: 2054 e.v.). Een voorbeeld van het tweede is de speelhandeling achter het toneel uit Heijermans’ Op hoop van zegen waarin Marietje vertelt van haar angstdroom over Mees, waarin driemaal wordt geklopt en ze bij de derde keer het bleke gezicht van Mees te zien krijgt. Midden in haar verhaal wordt er geklopt (simultaan actiemoment). (Heijermans 1965: 433)

Sommige toneelstukken zijn bij uitstek op deze simultaneïteit gebouwd. Men spreekt dan van simultaantoneel.

Lit: J.I.M. van der Kun, Handelingsaspecten in het drama (1970²).