gelijkenis

Als genrebegrip geldt gelijkenis als een verzamelbegrip voor alle zegswijzen en eenvoudige verhaalvormen die opgebouwd zijn vanuit een vergelijking (o.m. parabel en exemplum). In engere zin bedoelt men met gelijkenis een uitgewerkt beeld dat algemene, dagelijks voorkomende gebeurtenissen schildert die, in tegenstelling tot de allegorie, hun natuurlijke en eigenlijke betekenis behouden. Zij ontleent haar bewijskracht aan de wetmatigheid van het dagelijkse leven, waarmee de lezer of toehoorder vertrouwd is en die hij bijgevolg niet kan bestrijden. Het komt er voor hem op aan het verband te achterhalen tussen het beeld en de uitgedrukte idee. Bijv. de gelijkenis van het mosterdzaadje of van de barmhartige Samaritaan uit de Bijbel. Een literair voorbeeld is Multatuli's parabel van de Japanse steenhouwer in diens Max Havelaar (1860).

Zie ook similitudo.

Lit: A. Brouwer, De gelijkenis (1946) • M. van den Berg, Beeldsprakig: het onderwijs van Jezus in gelijkenissen (1982) • J. van der Ploeg & A. Simonis, In beeld en gelijkenis: een verklaring van de beelden en gelijkenissen der vier evangelies (1989).