willing suspension of disbelief

Etym: Eng. het bereidwillig opschorten van ongeloof.

Bekend begrip geïntroduceerd door S.T. Coleridge in hoofdstuk 14 van zijn Biographia litteraria (1817). Het benoemt een essentieel aspect van de esthetische illusie. De lezer of kijker aanvaardt om tijdelijk en gedeeltelijk abstractie te maken van het imaginaire, niet-reële karakter van het verhaal, en om zichzelf te verplaatsen in het hier-en-nu van de fictionele werkelijkheid: ‘ik besef dat het verhaal berust op verbeelding eerder dan op feitelijkheid, maar ben bereid om mijn on-geloof tijdelijk uit te schakelen om me in te leven in het verhaal’.

Het begrip speelt een belangrijke rol in het raakvlak van psychologie en literatuur. Tegenwoordig heeft m.n. de cognitief geïnspireerde narratologie veel aandacht voor de manier waarop de beleving van verhalen twee mentale realiteiten met elkaar verbindt: enerzijds, het rationele bewustzijn dat de tekst slechts een voorstelling is van een fictionele werkelijkheid; anderzijds, de suspension of disbelief die ervoor zorgt dat men de fictionele wereld waarneemt, begrijpt en als ‘echt’ beleeft ‘van binnenuit’.

In de leeservaring, zelfs van eenzelfde tekst, zijn beide houdingen samen aanwezig in variërende verhoudingen, mede afhankelijk van de gebruikte verteltechnieken. Vergelijk passages in een roman waarin de auctoriële vertelinstantie sterk op de voorgrond treedt of waarin zelfs metafictie voorkomt (effect: versterking van het ‘disbelief’), met andere passages waarin een meer personale vertelwijze de lezer uitnodigt de fictionele wereld te betreden met grotere empathie en soms zelfs gedeeltelijke identificatie met personages tot gevolg (effect: opheffen van het ‘disbelief’). Of, vergelijk, in het theater, de illusionistische vierdewand-fictie met de illusie-doorbrekende technieken van het episch drama.

Lit: A.J. Ferri, Willling suspension of disbelief: Poetic faith in film (2007) • M. Tomko, Beyond the willing suspension of disbelief: Poetic faith from Coleridge to Tolkien (2015) # E. Auyoung, When fiction feels real. Representation and the reading mind (2019).